در ناخودآگاهِ زنان ایرانی، باور به خود وجود ندارد / باید فضا را به نفع زنان تغییر داد / موانع فرهنگی مانع توسعه سیاسی می‌شوند

کبنا ؛او معتقد است «امکانِ مدیریت زنان حتماً وجود دارد. چون تجربه‌ی جهانی آن را تأیید کرده است که زنان می‌توانند در سطوح مختلفِ سیاسی مشارکت کنند. حالا آن ذهنیّت ایرانی که شاید وجود داشته باشد این‌که برای خیلی از ما هنوز پذیرش این‌که یک زن رانندگی کند، سخت است. ذهنِ مردانه‌ی حاکم بر جامعه نمی‌تواند حضور زنان را بپذیرد. از این لحاظ من فکر می‌کنم مانع اصلی مردان هستند که از قدرت گرفتن زنان واهمه و ترس دارند.» فرزانه رخشا دکتری زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه یاسوج و از زنان فعال در حوزه اجتماعی و سیاسی است، با او پیرامون مشارکت زنان در مسائل اجتماعی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که از نظر خوانندگان می‌گذرد.
 کبنا نیوز: با وجود این‌که کمتر از یک ماه با انتخابات فاصله داریم، به نظر شما حضور زنان در این فضا به چه صورت است؟
به نظر من محدودیتی در این زمینه وجود ندارد، هر خانمی که این شجاعت و جسارت را در خود داشته باشد، می‌تواند در این فضا شرکت کند. در فضای سیاسی منعی برای حضور زنان وجود ندارد. اما ممکن است برخی ذهنیت‌های فرهنگی و اجتماعی وجود داشته باشد که بعضی زنان که توانایی حضور دارند، این اجازه را از طرف خانواده نداشته باشند. مثلاً من سال‌ها پیش در خانواده به‌صورت شوخی مطرح کردم که در سال‌های آینده قصد کاندیدا شدن در انتخابات شورای شهر را دارم. پدرم گفتند که نه من هرگز اجازه نمی‌دهم عکس شما دست جوانان شهر بچرخد و بگویند که فلان دختر برای انتخابات شرکت کرده است. خُب این معضلی است که اگر ریشه‌ی آن را بکاویم، برمی‌گردد به ناخودآگاهِ جمعیِ ما. این ذهنیت که یک خانم نباید عکسش دست افراد مختلف بیفتد. البته این‌ها موانعی نیستند که نشود آن‌ها را رفع کرد.
کبنا نیوز: یعنی شما مسأله را بیشتر فرهنگی و اجتماعی می‌دانید تا سیاسی؟
از لحاظ سیاسی من در شورای شهر منعی ندیدم. ولی در ریاست جمهوری موانع سیاسی و قانونی هم وجود دارد. وقتی که اصل 115 قانون اساسی می‌گوید رجال سیاسی، به معنای حضور زنان است. البته زنان می‌توانند شرکت کنند ولی خُب رد صلاحیّت می‌شوند.
کبنا نیوز: به نظر شما در سطح ریاست جمهوری، به جز مانع سیاسی، چه موانع دیگری می‌تواند پیش پای زنان باشد؟
شاید همان مانع فرهنگی بوده که باعث ایجاد مانع سیاسی شده است. همان فضای مردسالار و زن‌ستیزی که همواره بوده است. تا دهه‌ی زنان حتّی حق رأی هم نداشتند. آن‌ها حتّی نمی‌توانستند انتخاب کنند. خُب زمان زیادی لازم است تا این بستر فراهم شود. زنی که زمانی نمی‌توانست رأی دهد، نباید انتظار داشت به همین زودی بتواند مدیریت جامعه را بر عهده بگیرد. من در گفت‌وگوهای مردم با هم زیاد شنیده‌ام که اگر یک زن رئیس جمهور شود، وقتی که باردار شود چه اتفاقی می‌افتد؟ یعنی انقدر بستر و فضا تنگ است که مسأله‌ای مثل مادر بودن نیز می‌تواند مانعی در فضای سیاسی و به‌ویژه پُستی مثلِ ریاست جمهوری شود.
کبنا نیوز: به نظر شما اگر یک زن تأیید صلاحیت شود، امکانِ رأی‌آوری‌اش به چه میزان است و تا چه حد می‌تواند مدیریت کند؟
امکانِ مدیریت که حتماً وجود دارد. چون تجربه‌ی جهانی آن را تأیید کرده است که زنان می‌توانند در سطوح مختلفِ سیاسی مشارکت کنند. حالا آن ذهنیّت ایرانی که شاید وجود داشته باشد این‌که برای خیلی از ما هنوز پذیرش این‌که یک زن رانندگی کند، سخت است. ذهنِ مردانه‌ی حاکم بر جامعه نمی‌تواند حضور زنان را بپذیرد. از این لحاظ من فکر می‌کنم مانع اصلی مردان هستند که از قدرت گرفتن زنان واهمه و ترس دارند.

کبنا نیوز: خُب برگردیم به شورای شهر؛ به نظر شما مشارکت زنان در فضای انتخاباتیِ شورای شهر در استان به چه صورت است؟
من فکر می‌کنم که فضا نسبتاً فراهم است. زنانی در گذشته بوده‌اند که فعالیّت کرده‌اند و رأِی هم آورده‌اند. یعنی فضا فراهم است و مانعِ چندان سختی در این زمینه وجود ندارد، البته جدا از این ذهنیّت‌هایی که تا حدودی مانع زنان می‌شود که قابلِ رفع هستند. به نظر من اگر زنی بخواهد و توانایی‌اش را داشته باشد، می‌تواند در این فضا موفق شود.
کبنا نیوز: یعنی اگر ما فرض کنیم یک نامزد مرد و یک نامزدِ زن که در یک سطح از شایستگی قرار دارند، امکانِ رأی‌آوری‌شان هم یکسان است؟ یعنی در فضای انتخاباتی، جنسیت یک فاکتورِ اثرگذار نیست؟
جنسیت مهم نیست. این‌که آن فرد چگونه فکر و عمل می‌کند مهم است. چه دستاوردهایی داشته و چه توانایی‌هایی دارد بسیار مهم‌تر هستند. در دنیای امروزی جنسیت دیگر مثل گذشته یک فاکتور تأثیرگذار نیست. مسأله‌ای که فعالان فرهنگی به آن جنسیت‌زدایی می‌گویند. ولی من با توجه به فضای جامعه، اگر یک زن و مرد، ویژگی‌های یکسانی داشته باشند، یعنی توانایی، تحصیلات، شایستگی‌ها و موارد مشابهِ دیگری داشته باشند، من خودم طبیعتاً زن را انتخاب می‌کنم. چون در یک جایی باید این فضا را تا حدودی به نفع زنان تغییر داد.
کبنا نیوز: به‌طور کلی ما باید چکار کنیم که زنان در سطح مدیریت، از جایگاه بهتری برخوردار شوند؟
من فکر می‌کنم این مسأله برمی‌گردد به ناخودآگاهِ جمعیِ جامعه. در ناخودآگاهِ زنان ایرانی، این باور به خود وجود ندارد. یک زن قبل از هر چیزی باید خود را باور داشته باشد که از پسِ این کار برمی‌آید. قبل از هر چیز باید این اراده را درونِ خود ایجاد کند و در این راه مبارزه کند و این موانع را به هر طریقی که شده رفع کند. نیمی از جمعیت جامعه زنان هستند. یک زن شایسته می‌تواند در انتخابات شرکت کند و این جمعیت او را انتخاب کنند. مانعی از این بابت وجود ندارد. ولی برخی اوقات فکر می‌کنم به همان نسبتی که زنان می‌توانند حامیِ یکدیگر باشند، به همان نسبت رفتارهای حسادت‌گونه می‌تواند مانعی برای همبستگی و رأی‌آوریِ آن‌ها باشد.
من فکر می‌کنم ساختارهای فرهنگی خیلی تأثیرگذار هستند. همان ذهنیتی که نمی‌تواند زنی را پشت فرمان و در حال رانندگی بپذیرد، حضور زنان را در جایگاه‌های سیاسی را نیز نمی‌پذیرد. این عامل فرهنگی هم چیزی نیست که بتوان یک‌شبه آن را رفع کرد. عوامل و موانع و بسترهای فرهنگی، خیلی زمان‌بر هستند.
کبنا نیوز: فرض کنید که این موانع برطرف شوند و زنان مدیریت جامعه را بر عهده بگیرند. به نظر شما نوع مدیریتِ زنان بر جامعه چگونه خواهد بود؟
فکر می‌کنم شیوه‌ی مدیریت، ربطِ چندانی به جنسیت نداشته باشد. همان‌طور که زنان سال‌ها خانواده را اداره کرده‌اند و اتفاقاً موفق هم بوده‌اند، خانواده هم یک نظام کوچک و شبه‌جامعه است، بنابراین می‌توانند جامعه را هم مدیریت کنند. در واقع این‌طور نیست که اگر یک زن مدیر باشد، کیفیتِ مدیریت کاهش پیدا کند. اتفاقاً در محیط‌هایی مثل مدرسه و ادارات هم زنان تجربه‌های مدیریتیِ موفقی داشته‌اند. حتّی اگر تغییری هم با جنسیت، ایجاد شود، ان تغییرات، تغییراتِ مثبتی هستند، مثل نظم انضباط بیشتر. در واقع به نظر من بهتر است که جنسیت در این زمینه‌ها دخالت داده نشود.