تاریخ انتشار
دوشنبه ۸ اسفند ۱۴۰۱ ساعت ۲۱:۲۴
کد مطلب : ۴۵۹۰۸۳
یوسف مولایی استاد دانشگاه؛
بهانه برای فعال کردن مکانیسم ماشه زیادشده است
۰
کبنا ؛«مذاکرات غير مستقيم ايران و آمريکا در حوزه‌هاي مختلفي صورت مي‌گيرد و تنها درباره برجام نيست. بخشي از اين مذاکرات درباره تبادل زندانيان است که آمريکا علاقه‌مند است اين اتفاق رخ بدهد. برجام در وضعيت کما قرار دارد. آمريکا نيز اين موضوع را تأييد کرده و عنوان مي‌کند در اولويت ما نيست. با اين وجود آمريکا هرگز عنوان نمي‌کند برجام مرده و به پايان رسيده است. به هر حال آمريکا به دليل منافع حياتي که دارد به دنبال اين است که راه‌هاي ارتباطي به صورت کامل با ايران قطع نشود.» این بخشی از صحبت‌های یوسف مولایی_ استاد دانشگاه_ در خصوص سرنوشت برجام است که در ادامه گفت‌وگوی او را با آرمان ملی می‌خوانید.
وزير خارجه اسرائيل مدعي شده که آمريکا و کشورهاي اروپايي تا ماه سپتامبر آينده مکانيسم ماشه را در برجام فعال خواهند کرد. اظهارات وزير خارجه اسرائيل به چه ميزان جنبه واقعيت دارد و يا بيشتر يک ادعاي سياسي است؟
از مدت‌ها قبل مشخص بود که يکي از ابزارهاي کشورهاي اروپايي براي فشار به ايران استفاده از مکانيسم ماشه است. شرايط برجام به صورتي درآمده که به نظر مي‌رسد ديگر برجام قابل احيا نيست مگر اينکه برجام جديدي بين طرفين به وجود بيايد و ايران و کشورهاي غربي به يک توافق جديد دست پيدا کنند. در شرايط کنوني که همه مسيرها براي احياي برجام بسته شده راحت‌ترين کار براي کشورهاي اروپايي فعال کردن مکانيسم ماشه عليه ايران است. اينکه وزير خارجه اسرائيل چنين ادعايي کرده که تا ماه سپتامبر چنين اتفاقي رخ خواهد داد قابل توجيه نيست که چرا اين زمان که وي مشخص کرده چنين اتفاقي رخ خواهد داد اما احتمال فعال کردن مکانيسم ماشه توسط کشورهاي اروپايي در هر زمان وجود خواهد داشت. در شرايط کنوني پرونده هسته‌اي به بن‌بست رسيده و تنها در شرايطي که اتفاقات جديدي رخ بدهد و توافق جديد بين ايران و کشورهاي اروپايي بسته شود. در توافق جديد نيز شرايط مانند گذشته نخواهد بود و برجام از فرم و محتواي قبلي فراتر خواهد رفت.
فعال شدن مکانيسم ماشه نيازمند دلايل و رويکرد حقوقي است و يا براساس رويکرد سياسي نيز کشورهاي اروپايي مي‌توانند اين کار را انجام بدهند؟
اگر بخواهيم از نظر حقوقي اين موضوع را مورد بررسي قرار بدهيم بايد عنوان کرد که از نظر حقوقي به هر بهانه‌اي مي‌توان مکانيسم ماشه را فعال کرد. اين در حالي است که در شرايط کنوني بهانه‌هاي زيادي براي اين کار وجود دارد. کشورهاي اروپايي مي‌توانند ادعا کنند ايران تعهدات خود را در برجام نقض کرده است. در چنين شرايطي کشورهاي اروپايي مي‌توانند مکانيسم ماشه را فعال کنند. از سوي ديگر اگر کشورهاي اروپايي به اين نتيجه برسند که ايران به تعهدات هسته‌اي خود پايبند نبوده مي‌توانند پرونده هسته‌اي ايران را به شوراي امنيت ارجاع بدهند و در آنجا درباره آن رأي گيري خواهد شد که آيا آنچه در درون برجام به سود ايران بوده تداوم پيدا کند يا خير. اگر يکي از کشورهاي عضو برجام مخالف اين روند باشند اين اتفاق رخ خواهد داد. شرايط نيز مانند گذشته نيست که کشورهاي مانند روسيه و چين بتوانند نقش‌آفريني کنند و چنين تصميمي را وتو کنند. در نتيجه وجود يک مخالف مي‌تواند باعث شود مکانيسم ماشه از ابتدا تا انتها مسير خود را طي کند. براي اين کار دليل حقوقي خاصي نيز وجود ندارد. در شرايط کنوني گزارش‌هايي که آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي در مورد ايران منتشر مي‌کند منفي است و عنوان مي‌کند ايران در اين زمينه همکاري‌هاي لازم را انجام نمي‌دهد. همين موضوع مي‌تواند دستاويزي براي يکي از کشورهاي اروپايي باشد تا فعال شدن مکانيسم ماشه را استارت بزند. براساس آنچه آژانس گزارش مي‌کند ايران ميزان غني سازي را افزايش داده و ذخيره اورانيوم غني شده را بيشتر کرده است و اجازه دسترسي به بازرسان آژانس در برخي سايت‌ها را نمي‌دهد. همه اين مسائل بهانه است و مي‌تواند زمينه فعال شدن مکانيسم ماشه را توسط کشورهاي اروپايي به وجود بياورد. زياد لازم نيست دليل ويژه‌اي شکل بگيرد تا اين اتفاق رخ بدهد.
اگر مکانيسم ماشه فعال شود چه اتفاقي رخ خواهد داد و اين اتفاق چه پيامدهايي خواهد داشت؟
اگر مکانيسم ماشه فعال شود همه امتيازهايي که براساس برجام و در قالب قطعنامه2231 به ايران داده شده از بين مي‌رود و به قطعنامه‌هاي1929، 1803 و1747 باز مي‌گرديم. هنگامي که يک کشور در يک توافق بين‌المللي منافعي نداشته باشد تضميني نيز براي حضور آن کشور وجود ندارد. به همين دليل بايد منافع طرفين قرارداد تأمين شود تا نسبت به دادن تضمين اقدام کنند. در جامعه جهاني هيچ نيرو و دولتي وجود ندارد که بالاي سر دولت‌ها قرار داشته باشد که بتواند دولت‌ها را تحت فشار قرار بدهد تا تعهدات بين‌المللي خود را انجام بدهند. در دهه‌هاي گذشته اغلب معاهدات بين‌المللي که منعقد شده به همين صورت بوده و کشورهاي مختلف با توجه به چنين شرايطي تعهدات خود را انجام داده‌اند.
در چنين شرايطي وزير خارجه ايران عنوان کرده که آماده اجراي پلن بي‌و مسير جديدي هستيم. پلن‌بي ايران چيست و ايران در چه شرايطي در مسير پلن بي‌حرکت خواهد کرد؟
بدترين سناريويي که مي‌توان براي پلن‌بي ايران در نظر گرفت سناريوي نظامي خواهد بود. اين در حالي است که در چنين شرايطي تحريم‌ها عليه ايران و فشارهاي سياسي نيز افزايش پيدا مي‌کند. با اين وجود بدترين سناريو نظامي است . اتفاق ديگري که مي‌تواند رخ بدهد در فضاي سايبري خواهد بود که ايران و کشورهاي غربي در اين فضا با هم چالش داشته باشند. اين اتفاقات هر کدام در شرايطي رخ خواهد داد که فشارهاي اقتصادي به ايران همچنان وجود خواهد داشت و تشديد خواهد شد. با اين وجود فشارهاي نظامي و بين‌المللي فراتر از فشارهاي اقتصادي خواهد بود.
با توجه به شرايط موجود احتمال احياي برجام از بين رفته است؟
در شرايط کنوني برجام در حالت کما قرار دارد. اين در حالي است که دوران کماي برجام نيز طولاني شده است. اين وضعيت مانند وضعيت مريضي است که در حالت کما قرار گرفته و در صورتي که شانس بياورد مي‌تواند از حالت کما خارج شود. مريضي که در حالت کما قرار دارد هنوز زنده است و نمرده است. اين وضعيت درباره برجام نيز وجود دارد و برجام هنوز نمرده است. مي‌توان عنوان کرد برجام در فاصله کما تا مرگ قرار گرفته است. در چنين شرايطي ايران بايد خلاقيت‌هايي از خود بروز بدهد و طرف‌هاي غربي را تشويق به مذاکره کند تا شرايط براي احياي برجام ايجاد شود. در ماه‌هاي گذشته که مذاکرات در جريان بود شرايطي براي توافق به وجود آمده بود که ايران اين شرايط را نپذيرفت و به دنبال امتيازات بيشتري بود. اين در حالي است که اگر ايران بخواهد دوباره شرايط گذشته را بپذيرد به راحتي نمي‌تواند افکار عمومي جامعه را درباره اينکه چرا در همان زمان اين تصميم را نگرفته اقناع کند و در اين زمينه کار سختي پيش‌رو دارد. در پايان دولت حسن روحاني شرايط براي احياي برجام فراهم بود و طرفين در شرايطي قرار داشتند که برجام احيا شود. با اين وجود به دلايل نامشخص اين اتفاق رخ نداد و قرار شد اگر قرار است برجام احيا شود اين اتفاق در دولت رخ بدهد که تاکنون رخ نداده است. امروز اگر دولت بخواهد برجام احيا شود شرايط جديد غرب و نظارت بازرسان آژانس بر مراکز هسته‌اي ايران در حد پروتکل الحاقي و شايد بيشتر را نيز بپذيرد. از سوي ديگر پول‌هاي بلوکه شده ايران را نيز به صورت قطره چکاني آزاد خواهند کرد. در نتيجه شرايط بسيار سخت خواهد بود. به دليل اينکه شرايط سخت است اين احتمال وجود دارد که ايران اين شرايط را نپذيرد. اين در حالي است که در گذشته که شرايط به مراتب بهتر از امروز بود ايران اين شرايط را نپذيرفت و به همين دليل امروز با چالش‌هاي بيشتري مواجه خواهد بود. اگر ايران شرايط جديد غرب را بپذيرد از نظر سياسي و اقتصادي به اين معناست که با چالش‌ها ي زيادي مواجه است. در چنين شرايطي طبيعي است که کشورهاي غربي به دنبال سوءاستفاده از اين وضعيت و زياده خواهي حرکت کنند.
آمريکا با اينکه عنوان مي‌کند برجام ديگر در دستور کار نيست اما مذاکرات غيرمستقيم خود را با ايران ادامه مي‌دهد. دليل اين موضوع چيست؟
مذاکرات غير مستقيم ايران و آمريکا در حوزه‌هاي مختلفي صورت مي‌گيرد و تنها درباره برجام نيست. بخشي از اين مذاکرات درباره تبادل زندانيان است که آمريکا علاقه‌مند است اين اتفاق رخ بدهد. برجام در وضعيت کما قرار دارد. آمريکا نيز اين موضوع را تأييد کرده و عنوان مي‌کند در اولويت ما نيست. با اين وجود آمريکا هرگز عنوان نمي‌کند برجام مرده و به پايان رسيده است. به هر حال آمريکا به دليل منافع حياتي که دارد به دنبال اين است که راه‌هاي ارتباطي به صورت کامل با ايران قطع نشود. ما بايد تلاش کنيم از توانايي‌هايي که داريم در عرصه بين‌المللي استفاده کنيم. بقيه موضوعات تاکتيکي و حاشيه‌اي است. ايران اگر از قدرت کافي برخوردار باشد مي‌تواند تا ابد از منافع خود دفاع کند و توافق‌نامه‌هايي را امضا کند که در راستاي منافع ملي کشور باشد. زورآزمايي‌هايي که در عرصه بين‌المللي وجود دارد و زمينه را براي شکل‌گيري فرايندهاي حقوقي به وجود مي‌آورد. به همين دليل ايران بايد در زمينه قدرت نرم و قدرت سخت وضعيت خود را بهبود ببخشد تا بتواند به اهداف خود در مجامع بين‌المللي دست پيدا کند. آنچه براي ايران امنيت مي‌آورد قدرت است که بخشي از آن نيز قدرت نرم و ديپلماسي است. هر چه رضايتمندي مردم نسبت به حاکميت افزايش پيدا کند به همان اندازه قدرت نرم ايران افزايش پيدا مي‌کند. ايران مي‌تواند به پشتوانه حمايت و رضايتمندي مردم در عرصه بين‌المللي چانه‌زني بهتري انجام بدهد و در نتيجه بهتر مي‌تواند منافع خود را محقق کند. آن چيزي که قطعيت دارد اين است که دولت بايدن از اراده کافي براي حل کردن مشکلات به وجود آمده توسط دولت ترامپ برخوردار است. اين در حالي است که از نظر فني بازگشت به برجام مسير راحتي نخواهد بود و با دشواري‌هايي همراه خواهد بود.
وزير خارجه اسرائيل مدعي شده که آمريکا و کشورهاي اروپايي تا ماه سپتامبر آينده مکانيسم ماشه را در برجام فعال خواهند کرد. اظهارات وزير خارجه اسرائيل به چه ميزان جنبه واقعيت دارد و يا بيشتر يک ادعاي سياسي است؟
از مدت‌ها قبل مشخص بود که يکي از ابزارهاي کشورهاي اروپايي براي فشار به ايران استفاده از مکانيسم ماشه است. شرايط برجام به صورتي درآمده که به نظر مي‌رسد ديگر برجام قابل احيا نيست مگر اينکه برجام جديدي بين طرفين به وجود بيايد و ايران و کشورهاي غربي به يک توافق جديد دست پيدا کنند. در شرايط کنوني که همه مسيرها براي احياي برجام بسته شده راحت‌ترين کار براي کشورهاي اروپايي فعال کردن مکانيسم ماشه عليه ايران است. اينکه وزير خارجه اسرائيل چنين ادعايي کرده که تا ماه سپتامبر چنين اتفاقي رخ خواهد داد قابل توجيه نيست که چرا اين زمان که وي مشخص کرده چنين اتفاقي رخ خواهد داد اما احتمال فعال کردن مکانيسم ماشه توسط کشورهاي اروپايي در هر زمان وجود خواهد داشت. در شرايط کنوني پرونده هسته‌اي به بن‌بست رسيده و تنها در شرايطي که اتفاقات جديدي رخ بدهد و توافق جديد بين ايران و کشورهاي اروپايي بسته شود. در توافق جديد نيز شرايط مانند گذشته نخواهد بود و برجام از فرم و محتواي قبلي فراتر خواهد رفت.
فعال شدن مکانيسم ماشه نيازمند دلايل و رويکرد حقوقي است و يا براساس رويکرد سياسي نيز کشورهاي اروپايي مي‌توانند اين کار را انجام بدهند؟
اگر بخواهيم از نظر حقوقي اين موضوع را مورد بررسي قرار بدهيم بايد عنوان کرد که از نظر حقوقي به هر بهانه‌اي مي‌توان مکانيسم ماشه را فعال کرد. اين در حالي است که در شرايط کنوني بهانه‌هاي زيادي براي اين کار وجود دارد. کشورهاي اروپايي مي‌توانند ادعا کنند ايران تعهدات خود را در برجام نقض کرده است. در چنين شرايطي کشورهاي اروپايي مي‌توانند مکانيسم ماشه را فعال کنند. از سوي ديگر اگر کشورهاي اروپايي به اين نتيجه برسند که ايران به تعهدات هسته‌اي خود پايبند نبوده مي‌توانند پرونده هسته‌اي ايران را به شوراي امنيت ارجاع بدهند و در آنجا درباره آن رأي گيري خواهد شد که آيا آنچه در درون برجام به سود ايران بوده تداوم پيدا کند يا خير. اگر يکي از کشورهاي عضو برجام مخالف اين روند باشند اين اتفاق رخ خواهد داد. شرايط نيز مانند گذشته نيست که کشورهاي مانند روسيه و چين بتوانند نقش‌آفريني کنند و چنين تصميمي را وتو کنند. در نتيجه وجود يک مخالف مي‌تواند باعث شود مکانيسم ماشه از ابتدا تا انتها مسير خود را طي کند. براي اين کار دليل حقوقي خاصي نيز وجود ندارد. در شرايط کنوني گزارش‌هايي که آژانس بين‌المللي انرژي هسته‌اي در مورد ايران منتشر مي‌کند منفي است و عنوان مي‌کند ايران در اين زمينه همکاري‌هاي لازم را انجام نمي‌دهد. همين موضوع مي‌تواند دستاويزي براي يکي از کشورهاي اروپايي باشد تا فعال شدن مکانيسم ماشه را استارت بزند. براساس آنچه آژانس گزارش مي‌کند ايران ميزان غني سازي را افزايش داده و ذخيره اورانيوم غني شده را بيشتر کرده است و اجازه دسترسي به بازرسان آژانس در برخي سايت‌ها را نمي‌دهد. همه اين مسائل بهانه است و مي‌تواند زمينه فعال شدن مکانيسم ماشه را توسط کشورهاي اروپايي به وجود بياورد. زياد لازم نيست دليل ويژه‌اي شکل بگيرد تا اين اتفاق رخ بدهد.
اگر مکانيسم ماشه فعال شود چه اتفاقي رخ خواهد داد و اين اتفاق چه پيامدهايي خواهد داشت؟
اگر مکانيسم ماشه فعال شود همه امتيازهايي که براساس برجام و در قالب قطعنامه2231 به ايران داده شده از بين مي‌رود و به قطعنامه‌هاي1929، 1803 و1747 باز مي‌گرديم. هنگامي که يک کشور در يک توافق بين‌المللي منافعي نداشته باشد تضميني نيز براي حضور آن کشور وجود ندارد. به همين دليل بايد منافع طرفين قرارداد تأمين شود تا نسبت به دادن تضمين اقدام کنند. در جامعه جهاني هيچ نيرو و دولتي وجود ندارد که بالاي سر دولت‌ها قرار داشته باشد که بتواند دولت‌ها را تحت فشار قرار بدهد تا تعهدات بين‌المللي خود را انجام بدهند. در دهه‌هاي گذشته اغلب معاهدات بين‌المللي که منعقد شده به همين صورت بوده و کشورهاي مختلف با توجه به چنين شرايطي تعهدات خود را انجام داده‌اند.
در چنين شرايطي وزير خارجه ايران عنوان کرده که آماده اجراي پلن بي‌و مسير جديدي هستيم. پلن‌بي ايران چيست و ايران در چه شرايطي در مسير پلن بي‌حرکت خواهد کرد؟
بدترين سناريويي که مي‌توان براي پلن‌بي ايران در نظر گرفت سناريوي نظامي خواهد بود. اين در حالي است که در چنين شرايطي تحريم‌ها عليه ايران و فشارهاي سياسي نيز افزايش پيدا مي‌کند. با اين وجود بدترين سناريو نظامي است . اتفاق ديگري که مي‌تواند رخ بدهد در فضاي سايبري خواهد بود که ايران و کشورهاي غربي در اين فضا با هم چالش داشته باشند. اين اتفاقات هر کدام در شرايطي رخ خواهد داد که فشارهاي اقتصادي به ايران همچنان وجود خواهد داشت و تشديد خواهد شد. با اين وجود فشارهاي نظامي و بين‌المللي فراتر از فشارهاي اقتصادي خواهد بود.
با توجه به شرايط موجود احتمال احياي برجام از بين رفته است؟
در شرايط کنوني برجام در حالت کما قرار دارد. اين در حالي است که دوران کماي برجام نيز طولاني شده است. اين وضعيت مانند وضعيت مريضي است که در حالت کما قرار گرفته و در صورتي که شانس بياورد مي‌تواند از حالت کما خارج شود. مريضي که در حالت کما قرار دارد هنوز زنده است و نمرده است. اين وضعيت درباره برجام نيز وجود دارد و برجام هنوز نمرده است. مي‌توان عنوان کرد برجام در فاصله کما تا مرگ قرار گرفته است. در چنين شرايطي ايران بايد خلاقيت‌هايي از خود بروز بدهد و طرف‌هاي غربي را تشويق به مذاکره کند تا شرايط براي احياي برجام ايجاد شود. در ماه‌هاي گذشته که مذاکرات در جريان بود شرايطي براي توافق به وجود آمده بود که ايران اين شرايط را نپذيرفت و به دنبال امتيازات بيشتري بود. اين در حالي است که اگر ايران بخواهد دوباره شرايط گذشته را بپذيرد به راحتي نمي‌تواند افکار عمومي جامعه را درباره اينکه چرا در همان زمان اين تصميم را نگرفته اقناع کند و در اين زمينه کار سختي پيش‌رو دارد. در پايان دولت حسن روحاني شرايط براي احياي برجام فراهم بود و طرفين در شرايطي قرار داشتند که برجام احيا شود. با اين وجود به دلايل نامشخص اين اتفاق رخ نداد و قرار شد اگر قرار است برجام احيا شود اين اتفاق در دولت رخ بدهد که تاکنون رخ نداده است. امروز اگر دولت بخواهد برجام احيا شود شرايط جديد غرب و نظارت بازرسان آژانس بر مراکز هسته‌اي ايران در حد پروتکل الحاقي و شايد بيشتر را نيز بپذيرد. از سوي ديگر پول‌هاي بلوکه شده ايران را نيز به صورت قطره چکاني آزاد خواهند کرد. در نتيجه شرايط بسيار سخت خواهد بود. به دليل اينکه شرايط سخت است اين احتمال وجود دارد که ايران اين شرايط را نپذيرد. اين در حالي است که در گذشته که شرايط به مراتب بهتر از امروز بود ايران اين شرايط را نپذيرفت و به همين دليل امروز با چالش‌هاي بيشتري مواجه خواهد بود. اگر ايران شرايط جديد غرب را بپذيرد از نظر سياسي و اقتصادي به اين معناست که با چالش‌ها ي زيادي مواجه است. در چنين شرايطي طبيعي است که کشورهاي غربي به دنبال سوءاستفاده از اين وضعيت و زياده خواهي حرکت کنند.
آمريکا با اينکه عنوان مي‌کند برجام ديگر در دستور کار نيست اما مذاکرات غيرمستقيم خود را با ايران ادامه مي‌دهد. دليل اين موضوع چيست؟
مذاکرات غير مستقيم ايران و آمريکا در حوزه‌هاي مختلفي صورت مي‌گيرد و تنها درباره برجام نيست. بخشي از اين مذاکرات درباره تبادل زندانيان است که آمريکا علاقه‌مند است اين اتفاق رخ بدهد. برجام در وضعيت کما قرار دارد. آمريکا نيز اين موضوع را تأييد کرده و عنوان مي‌کند در اولويت ما نيست. با اين وجود آمريکا هرگز عنوان نمي‌کند برجام مرده و به پايان رسيده است. به هر حال آمريکا به دليل منافع حياتي که دارد به دنبال اين است که راه‌هاي ارتباطي به صورت کامل با ايران قطع نشود. ما بايد تلاش کنيم از توانايي‌هايي که داريم در عرصه بين‌المللي استفاده کنيم. بقيه موضوعات تاکتيکي و حاشيه‌اي است. ايران اگر از قدرت کافي برخوردار باشد مي‌تواند تا ابد از منافع خود دفاع کند و توافق‌نامه‌هايي را امضا کند که در راستاي منافع ملي کشور باشد. زورآزمايي‌هايي که در عرصه بين‌المللي وجود دارد و زمينه را براي شکل‌گيري فرايندهاي حقوقي به وجود مي‌آورد. به همين دليل ايران بايد در زمينه قدرت نرم و قدرت سخت وضعيت خود را بهبود ببخشد تا بتواند به اهداف خود در مجامع بين‌المللي دست پيدا کند. آنچه براي ايران امنيت مي‌آورد قدرت است که بخشي از آن نيز قدرت نرم و ديپلماسي است. هر چه رضايتمندي مردم نسبت به حاکميت افزايش پيدا کند به همان اندازه قدرت نرم ايران افزايش پيدا مي‌کند. ايران مي‌تواند به پشتوانه حمايت و رضايتمندي مردم در عرصه بين‌المللي چانه‌زني بهتري انجام بدهد و در نتيجه بهتر مي‌تواند منافع خود را محقق کند. آن چيزي که قطعيت دارد اين است که دولت بايدن از اراده کافي براي حل کردن مشکلات به وجود آمده توسط دولت ترامپ برخوردار است. اين در حالي است که از نظر فني بازگشت به برجام مسير راحتي نخواهد بود و با دشواري‌هايي همراه خواهد بود.
