ایران و آب (4): کاهش ضایعات کشاورزی، راهکاری برای جلوگیری از هدر رفت منابع آبی

کبنا ؛متن ارسالی
 در سالیان اخیر، برای حفاظت از منابع آبی موجود و جلوگیری از هدررفت این منابع اصطلاحی با عنوان «آب مجازی» مطرح شده که ارتباط تنگاتنگی با حوزه کشاورزی دارد. آب مجازی مقدار آبی است که یک کالا و یک فرآورده کشاورزی طی فرآیند تولید، مصرف می‌کند تا به مرحله تکامل برسد، به طور مثال برای تولید یک کیلوگرم گندم بین یک تا 2 هزار لیتر و برای تولید یک کیلو گرم گوشت گاو بیش از 15 هزار لیتر آب مصرف می‌شود.
از آنجا که تا 93 درصد منابع آبی کشور به بخش کشاورزی اختصاص داده شده است، بحث آب مجازی و توجه به مباحث اصلاح الگوی مصرف در این حوزه اهمیت بالایی پیدا می‌کند.
بر اساس آمارهای رسمی وزارت جهاد کشاورزی و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) حدود 30 درصد محصولات کشاورزی در ایران به ضایعات تبدیل می‌شود، یعنی از حدود 117 میلیون تن تولیدات کشاورزی در ایران سالانه بیش از 30 میلیون تن آن در هنگام و پس از برداشت از بین می‌رود. بر این اساس «رتبه نخست» هدر رفت ضایعات محصولات میوه و تره بار نیز به کشور مااختصاص یافته است. به همین دلیل توجه به مقوله ضایعات به دلیل افزایش جمعیت و امکانات و منابع محدود آبی حائز اهمیت است.
موادغذایی که سالانه در کشور از دست می‌رود، به طور تقریبی می‌تواند بین 16 تا 18 میلیون نفر را سیر کند. میزان آبی که از این میزان ضایعات هدر می‌رود، 9.3 میلیارد مترمکعب است. بررسی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب، حاکی از ارزش اقتصادیِ این میزان آب، سالیانه به میزان سه میلیارد دلار می‌باشد. این در حالی است که که برای تامین آب شرب مردم کشور سالانه به 12 میلیارد مترمکعب آب نیاز است.
نرخ بالای تولید ضایعات کشاورزی یکی از مشکلاتی است که همواره مانعی برای استراتژی‌های کشاورزی مربوط به خودکفایی و امنیت غذایی در ایران بوده است. به طوری که با حذف یا به حداقل رساندن مواد زائد کشاورزی، می‌توانیم سریع‌تر به خودکفایی برسیم. لزوم خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک در جهان فعلی که غذا به عنوان یک اسلحه و اهرم در دست برخی از قدرت‌ها به شمار می‌رود و تامین امنیت غذایی در کشور از مهم‌ترین عوامل است.
متأسفانه نیمی از ضایعات محصولات کشاورزی در کشورمان در فاصله مراحل کاشت تا برداشت از چرخه مصرف خارج می‌شود واین مسئله متأثر از کمبود تجهیزات و فرسودگی ماشین آلات کشاورزی و نقصان در مرحله فراوری و بسته بندی استاندارد در این زمینه است. پایین آوردن آستانه ضایعات، کمک شایانی به افزایش تولید ناخالص داخلی و ارزش افزوده بالاتر خواهد کرد.
متناسب نبودن زمان و میزان برداشت محصولات زراعی و باغی با نیازبازارهای هدف داخلی و خارجی به ویژه در چین‌ها و برداشت‌های انتهای فصلی محصولات کشاورزی که به دلیل اشباع شدن بازارهای داخلی و مقرون به صرفه نبودن برداشت انگیزه‌ای برای برداشت در کشاورزان وجود ندارد، روان نبودن فرایند صادرات، نامناسب بودن مواد اولیه بسته بندی که موجبات 2 – 3.5 درصدی ضایعات وعدم تناسب ناوگان حمل و نقل محصولات کشاورزی که 3-7 درصد ضایعات محصولات را به خود اختصاص داده است، و نیز عملیات بارگیری از مبدا، حمل نمودن در جاده‌های ناهموار و پیاده کردن در مقصد که سبب 5.3 الی 5 درصدی ضایعات محصولات کشاورزی می‌شوند، ازجمله عوامل عمده ایجاد ضایعات محصولات کشاورزی هستند. از دیگر عوامل می‌توان به فرسودگی بسیاری از کارخانه‌های تبدیلی کشور (بعضاً تا 60 سال قدمت دارند)، به روز نبودن ماشین آلات و تاسیسات کارخانه‌های تبدیلی، فاصله غیر معقول کارخانه‌ها با عرصه‌های تولید محصولات زارعی و باغی، رعایت نکردن استانداردهای قابل قبول جهانی و صدور محصولات به شکل فله، بدون فراوری‌هایی که سبب افزایش ارزش افزوده فراورده می‌گردد، اشاره نمود.
بدون شک با آموزش کشاورزان و تمامی متصدیان تولید و عرضه محصولات کشاورزی در رعایت برخی نکات ساده و کلیدی در مورد برداشت، جابه جایی و حمل ونقل میوه‌ها و سبزی‌ها و دقت در انجام این عملیات و همچنین رعایت الگوی کشت، به منظور تولید متناسب با نیاز بازار، می‌توان ضایعات پس از برداشت این گونه محصولات را به مقدار زیادی کاهش داد.
برای بهبود این وضعیت باید چالش‌های مدیریت پس از برداشت محصول بررسی زیربنایی و اصولی شود و همچنین توجه اساسی در زمینه بهبود سیستم حمل و نقل، طبقه بنـدی محصولات بر حسب کیفیت و فراوری محصــولاتی که در هنگام مرحله بـرداشت آسیب دیده‌اند، از اهمیت خاصی برخوردار است و باعث کاهش قیمت تمام شده محصولات کشاورزی خواهد شد.
مصرف کنندگان با خریداری میوه و سبزیجات به اندازه نیاز، و رعایت الگوی مصرف و پرهیز از دورریز محصولات آب بر می‌توانند در خصوص صرفه جویی در منابع آبی گام بلندی بردارند.
-----------------------
 نواب دانشی
-----------------------