معضلی به نام ازدواج دختران زیر 13 در کهگیلویه و بویراحمد / مقصر کیست؟

کبنا ؛سالیان سال است که ازدواج به عنوان سنتی پسندیده در میان خانواده‌های ایرانی با تشریفات ویژه و خاص خود برگزار می‌شود. دختران و پسران با رشد بلوغ عقلی و جسمی به فکر تشکیل خانواده افتاده و با دنیای مجردی خداحافظی می‌کنند تا با تشکیل خانواده و فرزندآوری زندگی جدیدی را آغاز کنند. در بیشتر جوامع نیز از خانواده، به عنوان گروه و نهاد اصلی جامعه‌پذیری کودکان یاد می‌کنند. گروهی که با پرورش کودکان، آینده‌سازان کشور را روانه جامعه می‌کنند. در کشورهای پیشرفته سن ازدواج غالبا بر اساس بلوغ فکری و عقلی دختران و پسران تعیین می‌شود تا آنها با آمادگی و آگاهی کامل از حقوق دو طرف مسئولیت زندگی مشترک را بر عهده بگیرند. با این وجود تعیین سن ازدواج در کشور با اما و اگرهای فراوانی رو‌به‌رو بوده است و براساس قوانین حاکم بر کشور بیشتر به نظر می‌رسد که این سن بر مبنای بلوغ جنسی تعیین ‌شده است. به این دلیل نیز در دهه‌های گذشته در شهرهای مختلف کشور شاهد ازدواج کودکان زیر 10 سال بوده‌ایم، ازدواج‌هایی که کانون بسیاری از مشکلات روانی این کودکان و طلاق‌های به ثبت رسیده است. 

خلاء‌های قانونی و ازدواج‌هایی که ثبت نمی‌شوند!
یکی از دلایل ازدواج کودکان می‌تواند وجود ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی کشور باشد که با حمایت از والدین این کودکان می‌گوید: «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر ‌قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت ‌مصلحت با تشخیص دادگاه صالح.» قانونی که صدای مخالفت بسیاری از فعالان و حامیان حقوق کودکان را بلند کرده و باعث شده تا گام‌های موثری را در این راه بردارند. خوشبختانه در سال‌های اخیر نیز از آنجا که اجبار به ازدواج کودکان نوعی کودک آزاری محسوب شده و باعث صدمات جبران ناپذیری بر ذهن آنها در آینده می‌شود، فعالان و نمایندگان مجلس برای حمایت از حقوق کودکان، سعی در اصلاح موانع قانونی برای جلوگیری از ازدواج کودکان کرده‌اند به طوریکه پروانه سلحشوری، رئیس فراکسیون مجلس، از آماده شدن طرحی که در آن سن ازدواج دختران ۱۶ سالگی تعیین شده، خبر داده است. به گفته وی، به موجب این طرح «حداقل سن ازدواج دختران 16 سال و برای پسران 18سال در نظر گرفته شده است. اما برای ازدواج دختران با سنینی میان 13 تا 16 سال باید اذن ولی، دادگاه صالحه و تایید پزشکی قانونی مبنی بر توانایی جسمی برای ازدواج نیز دریافت شود.» سلحشوری، با تاکید براینکه تمام مسائل از جمله ازدواج‌هایی با سنین پایین در دختران از دو مبحث فرهنگی و اجتماعی و خلاء قانونی باید مورد توجه قرار گیرد، تصریح کرد: «باید درگام اول خلاء‌های قانونی را برطرف کرد، ضمن اینکه باید آگاهی بخشی و فعالیت اجتماعی نیز انجام شود، بنابراین تصویب یک قانون به تنهایی بازدارنده نبوده و دربسیاری شرایط ازدواج‌ها در سنین پایین ثبت نمی‌شود.»

ثبت ازدواج 9 دختر کمتر از 10سال
مدت‌ها بود که به نظر می‌رسید کشور با کاهش محسوس ازدواج کودکانی که غرق در دنیای شیرین خود هستند، رو‌به‌رو شده است. اما دیروز انتشار یک خبر در رسانه‌ها باز هم نگرانی‌ها در خصوص ازدواج کودکان زیر ده سال را افزایش داد. خبری که در آن مدیرکل ثبت احوال کهگیلویه و بویراحمد از ثبت 9مورد ازدواج کمتر از 10 سال طی سال گذشته در این استان گفته بود. علی محمد تقوی در خصوص وضعیت سن ازدواج دختران در سطح استان طی سال 96 گفته است: «دخترانی که زیر 11سال ازدواج کردند 12 مورد، 12 سال 25 مورد، 13سال 63 مورد، 14 سال 124 مورد، 15 سال 225 مورد، 16 سال 258 مورد، 17سال 312مورد و زیر 18سال 384 مورد بوده است. همچنین بزرگترین دختری که در سال96 در این استان ازدواج کرد 70سال سن داشت.» 
مدیرکل ثبت احوال استان کهگیلویه و بویراحمد خاطرنشان کرد: ازدواج دختران زیر 15 سال پس از اخذ گواهی رشد از طریق مراجع قضایی و پزشکی قانونی قابل ثبت هستند.
تقوی تصریح کرد: با توجه به رشد جسمی و فیزیکی دختران زیر 15 سال قبل از اینکه به سن بلوغ برسند می‌توانند ازدواج کنند و ازدواج آنها ثبت شود. وی با اشاره به ازدواج‌های ثبت شده دختران زیر 10 سال در استان طی سال گذشته اضافه کرد: بیشتر این ازدواج‌ها در مرحله عقد قرار گرفتند و کمتر منجر به ازدواج شدند.
کودک‌آزاران زیر تیغ قانون
حمیده زرآبادی، نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی در خصوص اینکه آیا ازدواج و اجبار کودکان به ازدواج در زیر سن قانونی در متن لایحه حمایت از حقوق کودکان که هفته گذشته به تصویب نمایندگان بهارستان رسید، پرداخته شده است، به آفتاب یزد گفت: «در این لایحه تنها یک بحث درباره سوءاستفاده از کودکان مطرح شده است. یعنی به اجبار کردن کودکان به کاری. حالا اگر ازدواج کودکان مصداق این اجبار باشد مشمول این قسمت از لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان می‌شود اما اگر ازدواجی باشد که به شکل عادی صورت بگیرد در لایحه این موضوع دیده نشده اما بر سوءاستفاده جنسی و بهره‌کشی از کودکان در این لایحه تاکید شده است.» او درباره مجازات‌هایی که در این لایحه برای اجبار کودکان در نظر گرفته شده است، اظهار کرد: «مجازات‌ها متفاوت است. برای هر بند به صورت متفاوتی مجازات‌ها مشخص شده که از پایین‌ترین آن یعنی ضربه شلاق تا حبس پنج تا 15 سال در نظر گرفته شده است.»

محرومیت حقوقی برای عروسان کوچک 
زرآبادی تاکید کرد: «طرحی در خصوص ازدواج دختران در سنین پایین وجود دارد که فراکسیون زنان روی آن کار می‌کند و احتمالا تا هفته‌های آینده به صحن مجلس می‌آید. در این طرح سن ازدواج دختران افزایش می‌یابد. این طرح به صورت یک فوریتی مطرح شده و بر روی یک فوریت آن هنوز بحث نشده است. یعنی اگر این یک فوریت به صحن آمده و رای بیاورد به کمیسیون‌های تخصصی خواهد رفت تا ظرف مدت یک ماه تا 45 روز بررسی شده و دوباره به صحن بیاید تا در آخر نهایی شود.» او افزود: «اما در حقیقت سن پایین ازدواج دختران به مسائل فرهنگی ارتباط دارد و در بسیاری از مناطق چنین کاری را به دلیل مباحث فرهنگی‌شان انجام می‌دهند. حتی در حال حاضر برای دختران زیر سیزده سال هم چنین ازدواج‌هایی صورت می‌گیرد.» این نماینده مجلس با اظهار تاسف از انجام ازدواج‌های کودکان که به دنبال خود مشکلات بسیاری را برای آنها به دنبال دارد، اظهار کرد: «در حال حاضر در کشور سن قانونی که از آن به بعد افراد می‌توانند کارهای مالی را انجام دهند 18 سالگی است. یعنی مباحثی که مربوط به حقوق زن و مرد بعد از ازدواج می‌شود. به دلیل اینکه سن قانونی که افراد می‌توانند وارد فضای معاملات شوند و این اختیار را داشته باشند 18 سالگی است، از این نظر افرادی که در زیر این سن ازدواج می‌کنند اگر بخواهند مثلا در ساده‌ترین مورد وام ازدواج دریافت کنند قادر به این کار نخواهند بود و بانک‌ها هم این وام را به این دلیل که باید به نام خود فرد متقاضی باشد، به فرد دیگری نمی‌دهند. این مسئله به همین شکل در موضوعات دیگر تسری پیدا می‌کند؛ مثلا در مهریه، نفقه و خرید خانه اگر به مشکلی برخورد کنند و بخواهند درخواست ثبت داشته باشند این مسائل را نمی‌توانند انجام دهند.» او بیان کرد: «آنها در معرض برخورد با مشکلات روحی و روانی متعددی هستند. مسائلی که ازدواج در سنین پایین به دلیل اینکه ممکن است آنها برای ورود به مرحله جدید زندگی خود آموزش ندیده باشند با آن مواجه می‌شوند. حتی بارداری این کودکان با وجود عدم آمادگی درونی برای آنها آسیب‌هایی را در پی خواهد داشت.»

مدیرکل امور اجتماعی استانداری کهگیلویه و بویراحمد گفت از افزایش ازدواج دختران زیر 13 سال در این استان اظهار نگرانی کرد و گفت: محضردارانی که بدون مجوز رسمی از دادگاه این ازدواج‌ها را به ثبت می‌رسانند کارشان غیرقانونی بوده و متخلف هستند.
حجت الاسلام سید علی فتح میرمحمدی افزود: از دیدگاه عرفی، حقوقی، جامعه شناسان، بهداشتی و قانونی ازدواج دختران زیر 14 یا 15 سال مذموم و اشتباه است.
وی اظهارکرد: معمولاً در شرایط فعلی ازدواج‌های زودهنگام دختران آسیبهای اجتماعی دارد و در آینده مشکلاتی ایجاد می‌کند.
مدیرکل امور اجتماعی استانداری کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به اینکه بلوغ جنسی و رشد فکری داریم، خاطرنشان کرد: از لحاظ قانونی برای ازدواج دختران زیر 13 سال محدودیت داریم بطوریکه برای این افراد طبق قانون بدون اجازه دادگاه و مجوز رشد از پزشکی قانونی اجازه ثبت ازدواج وجود ندارد.
میرمحمدی تصریح کرد: من به‌عنوان یک مسئول و کارشناس مسائل اجتماعی با چنین ازدواج‌هایی به شدت مخالف هستم.
وی ادامه داد: واقعاً هرچه فکر می‌کنم یک دختر زیر 13 سال برچه اساسی می‌خواهد ازدواج کند هنوز به نتیجه خاصی نرسیده‌ام و از اینکه چنین ازدواج‌هایی درحال شکل گرفتن در این استان است نگرانم.
مدیرکل امور اجتماعی استانداری کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به اینکه ازدواج‌های زیر 13 سال در استان کهگیلویه و بویراحمد به یک پدیده تبدیل شده است، عنوان کرد: من و بسیاری از کارشناسان چنین ازدواج‌هایی را قبول نداریم و معتقدیم نباید به سمت و سوی چنین ازدواج‌هایی رفت.
میرمحمدی بیان کرد: براساس قانون، ازدواج‌های زیر 13 سال باید با مجوز رسمی از دادگاه و داشتن"حکم رشد" باشد اگر این گونه نباشد محضردارانی که این ازدواج‌ها را به ثبت رسانده‌اند کارشان غیرقانونی بوده و متخلف هستند.
وی با بیان اینکه ازدواج‌های زیر 13 سال در این استان یک پدیده نوظهور است، اظهارکرد: موافق چنین ازدواج‌هایی نبوده و ازدواج در سن پایین را یک آسیب می دانم.
مدیرکل امور اجتماعی استانداری کهگیلویه و بویراحمد با بیان اینکه در زمان ازدواج باید تمامی جوانب جسمی و روحی برای دختران و پسران در نظر گرفته شود، تاکید کرد: ما نمی‌دانیم از ازدواج‌هایی که زیر 13 سال در این استان شکل گرفته چه تعداد تحمیلی و یا غیرتحمیلی بوده است.
میرمحمدی اضافه کرد: بعضاً ممکن است که این مورد عقد شده باشند و ازدواجی صورت نگرفته باشد.

بنا براین گزارش، در استان کهگیلویه و بویراحمد گاهاً علی‌‌رغم خدمات فرهنگی زیاد و تلاش مسوولان، متأسفانه معضلاتی در جامعه به وجود می‌آورد که باعث نگرانی همه می‌شود. اگر چه در به وجود آوردن این معضلات هم برخی از مردم و هم بعضی از مسوولان تقصیر دارند که انتظار می‌رود دستگاه‌های فرهنگی، دانشگاه‌ها و مسوولانی اجتماعی و سیاسی استاندار در این رابطه چاره‌اندیشی کنند. بدون شک برگزاری همایش‌ها و استفاده از ظرفیت ریش سفیدان و معتمدان و همچنین بهره‌بردن از سازمان‌های مردم نهاد در راستای فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی به خانواده‌ها تاثیر گذار خواهد بود.