قانون هست؛ به قانون عمل نمی کنند

کبنا ؛وقوع سیل به رغم هشدارهای فراوان به این دلیل که زیرساخت‌های آن در کشور فراهم نشده بود و در عین حال به دلیل توسعه‌های بعضا غیرکارشناسانه، نتوانست هشدارهایی باشد که بتواند روستاها ، شهرها و جان تعدادی از هموطنان در معرض خطر سیل را نجات دهد و در نهایت منجر به نابودی بسیاری از زیرساخت‌های عمرانی، واحدهای مسکونی و تجاری، زمین‌های کشاورزی و از همه مهمتر گرفتن جان تعدادی از هموطنان و آوارگی بی‌شماری در سراسر کشور شد. با اینکه از سوی بسیاری از سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها برآورد میزان خسارت‌ها در دست بررسی است و آسیب‌شناسی علل وقوع آن و همچنین تشدید آثار زیانبار سیل در دست بررسی است اما به نظر می‌رسد، بازسازی‌های پس از این خرابی‌های به جا مانده و تلاش برای تکرار نشدن آنها موضوعی است که باید به مطالبه‌ای مردمی تبدیل شود. این مطالبه مردمی به گفته برخی از فعالان محیط‌زیست می‌تواند آینده‌ای روشن را برای نسل‌های آتی این سرزمین رقم بزند.
شناسایی اماکن واقع در حریم رودخانه‌ها
روز گذشته رئیس‌جمهوری در نامه‌ای به استانداران دستور داد تا با همکاری شهرداری‌ها، اماکن و ساختمان‌های در معرض خطر سیل را شناسایی و گزارش دقیقی را به هیات‌وزیران ارائه کنند. بر اساس دستور رئیس‌جمهوری، استانداران سراسر کشور موظف شدند تا با همکاری شهرداری‌ها، ساختمان‌ها، اماکن و مستحدثات واقع در مسیل‌ها و حریم رودخانه‌ها و در معرض خطر سیل را در حوزه ماموریت خود شناسایی و گزارش دقیق و جامعی را ظرف یک هفته به هیات وزیران ارائه کنند. در عین حال «محمد درویش» عضو هیات علمی موسسات تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، با اشاره به اینکه آمار وقوع سیل در کشور افزایش پیدا کرده ، به «آرمان» گفته است: مهمترین دلیلی که سبب شده تا یک دوازدهم از فرسایش خاک جهان که تنها یک درصد مساحت دنیا را دارد در ایران رخ دهد به دست اندازی به طبیعت و تغییر کاربری اراضی مربوط است. عضو هیات‌علمی موسسات تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور با تاکید بر اینکه متاسفانه حرمت به اکوسیستم‌های طبیعی گذاشته نشده است، می‌افزاید: بسیاری از رویشگاه‌های جنگلی به بهانه‌های مختلف از جمله توسعه کشاورزی، فشار بیش از حد دام، استقرار سکونتگاه‌های مسکون، سایت‌های صنعتی و یا عبور جاده‌ها و خطوط انتقال برق و آب و سایر موارد توسعه‌ای تغییر کاربری پیدا کرده است و همه اینها دست به دست هم داده‌اند و مشکلات زیست‌محیطی فراوانی از جمله سیل اخیر را رقم زده‌اند. به گفته درویش، تخریب رویشگاه‌های درختی و یا اراضی کشاورزی به بهانه ویلا سازی و سایر کاربری‌ها نیز بخش دیگری از تخریب‌هایی است که در طول سال‌های گذشته به طبیعت وارد شده است. این فعال محیط زیستی اعلام کرده است: تالاب‌های متعدد به بهانه سدسازی خشک شدند و حالا نیز شاهد هستیم که سدها مشکلاتی را در سیلاب اخیر ایجاد کرده اند. مشکلاتی که دست به دست هم داده و سبب شده‌اند تا فرسایش خاکی گسترده‌ای در ایران رقم بخورد.
نابودی سالانه 2 میلیاردتن خاک
وی با اعلام اینکه ایران، سالانه دو میلیارد تن خاک از دست می‌دهد، خاطرنشان کرده است: افزایش ریزگردها، افزایش آمار سیل‌ها در کشور همه به دلیل فرسایش خاکی گسترده‌ای است که در کشور ایجاد شده است. وی در بیان راهکارها اعلام کرد: مهمترین کاری که باید انجام دهیم این است که به رویشگاه‌های جنگلی خود احترام بگذاریم. به هیچ عنوان و تحت هیچ شرایطی حق نداریم هیچ درختی را به هیچ بهانه‌ای قطع کنیم. همانطور که مقام معظم رهبری هم اعلام کردند ما حتی به بهانه ساخت یک حوزه علمیه هم حق نداریم یک درخت را قطع کنیم. در حالیکه ما می‌بینیم که بهانه احداث جاده،طرح انتقال نفت و گاز و یا ایجاد سایت صنعتی یا طرح‌های انتقال آب به راحتی درختان قطع می‌شوند. درویش در عین حال به مصوبات گوناگونی که به تخریب محیط‌زیست منجر شده است همچون مصوبه برج- باغ اشاره می‌کند و می‌گوید: در تهران طی دو دهه‌ای که طرح برج-باغ توسط شورای شهر تصویب شد بیش از 5 هزار هکتار از باغات را از دست دادیم. بنابراین مهمترین مولفه‌ای که می‌تواند کشور را از فرسایش مصون بدارد این است که ما پوشش‌های گیاهی آن را مصون بداریم.
خلأ قانونی نداریم؛ به قانون عمل نمی‌شود
عضو هیات علمی موسسات تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور تاکید می‌کند: به هیچ عنوان خلأ قانونی نداریم. طبق قانون موجود در سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور قطع یک درخت جرم است. اما به قانون عمل نمی‌شود. درویش در عین حال گفته است: در کشور ما 7 درصد مساحت جنگل است و 93 درصد عاری از جنگل است و می‌شود هر نوع توسعه‌ای را در 93 درصد باقیمانده اجرا کرد. چرا همه توسعه‌ها باید از دل زاگرس، ارسباران یا جنگل‌های شمالی باشد؟وی پیشنهاد می‌کند تا مطالبات مردمی افزایش یابد و می‌گوید: اگر مطالبات مردمی را افزایش دهیم، مردم را آگاه کنیم نسبت به حقی که نسل امروز و نسل‌های آینده دارند آن وقت با نسلی روبه رو نمی‌شویم که به راحتی درختان ارزشمند رویشگاه‌های جنگلی خود را به بهانه مصلحت‌های اقتصادی و اجتماعی معامله می‌کند. در آن صورت دیگر شاهد قهر طبیعت نخواهیم بود. درویش به ساخت و سازهای بی رویه در گردنه حیران اشاره می‌کند و می‌افزاید: تمام رویشگاه جنگلی ارزشمند، در کشور از بین رفته است و این نشان دهنده تخریب انسانی است. به گفته وی، حاصلخیزی خاک و شسته شدن منابع کانی آن در اثر تغییرات کاربری مختلف و سیل‌های اخیر پیامد ناگوار دیگری است که محصول دست اندازی به طبیعت است.
در ساخت سازه‌ها شرط اساسی حفظ تعادل سازه با پیرامون است
سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور نیز در تازه‌ترین گزارشی که تحت‌عنوان مروری بر بارش‌های اخیر کشور و پیامدهای آن منتشر کرده، آورده است: در ساخت سازه‌های مهندسی شرط اساسی حفظ تعادل سازه با پیرامون است. در این گزارش آمده است که در بارش‌های چشمگیر روزهای پایانی سال 1397 و نوروز 1398 در بیشتر مناطق کشور طغیان رودخانه‌ها را به همراه داشت و آسیب‌های جانی و مالی و مشکلات بسیاری را در مناطق شهری و روستایی به بار آورد، نقش عوامل انسانی آشکارا دیده شده و انکارناپذیر است.به عبارت دیگر چنانچه این عوامل و دخالت‌های انسان در کار نبود بسیاری از این رخدادها و آسیب‌ها را شاهد نبودیم و بسیاری این موارد از سال‌ها پیش توسط کارشناسان هشدار داده شده که چندان مورد توجه واقع نشده است.
مدیریت ناکارآمد سدها
آنچه که در دشت آق‌قلا و استان گلستان رخ داد بیش از آنکه سیل باشد آب‌گرفتگی و کندی زهکشی آب به سوی دریا و ماندگاری آب در این محدوده‌هاست. در این میان بارش بسیار زیاد و شیب کم زمین را می‌توان از عوامل طبیعی این رویداد در نظر گرفت در حالی که عواملی نظیر مدیریت ناکارآمد سدها، خاکریز راه‌آهن که مانند سد عمل کرده است ، مشکلات مربوط به پل‌ها و جاده‌ها و از بین رفتن پوشش گیاهی، عوامل انسانی به شمار می‌آیند بدان معنی که با فرض نبود این عوامل یا دستکاری‌ها و با پیش‌بینی مخاطرات موجود و طراحی و اجرای بهتر پروژه‌ها و نظارت و مدیریت مناسب این آب گرفتگی رخ نمی‌داد و یا شدت کمتری داشت.
دستکاری حساب نشده در طبیعت
سیل شیراز نمونه بارزی از دستکاری حساب نشده و خطرناک در طبیعت بود که به طور مشخص به پرکردن آبراهه موجود در پای دروازه قرآن شیراز باز می‌شود. در نتیجه حجم زیاد روانآب آمده از بالادست به جای گذر از مسیر طبیعی خود، از تنها مسیر موجود به بیرون سرریز کرده و جان تعدادی از هم‌میهنان را گرفت و آسیب‌های زیادی نیز به بار آورد. در این رویداد با حذف دستکاری‌های انجام شده هرگز چنین رویداد هولناکی رخ نمی‌داد.در لرستان نیز در شهرهای کنار رودخانه‌های بزرگ، مانند شهر پلدختر، اغلب ساختمان‌های تخریب شده توسط سیل در حریم سیلابی رودخانه‌ها جای داشته‌اند که به سبب دوره بازگشت نسبتا طولانی سیلاب‌ها، این حریم‌ها کم کم به فراموشی سپرده شده و یا به هر روی نادیده گرفته شده‌اند. در این مورد نیز در صورت رعایت حریم رودخانه چنین تخریب و آسیب گسترده‌ای به بار نمی‌آمد. این نکته یادآور لزوم تعیین دقیق و محافظه‌کارانه حریم رودخانه‌ها و نظارت پیوسته بر منع ساخت‌وساز در این حریم‌ها از یکسو و شناسایی نقاط پرخطر و در صورت نیاز ایمن‌سازی چنین نقاطی از سوی دیگر است که وظیفه دست‌اندرکاران و متولیان توسعه شهری است که در قانون مشخص شده‌اند. در ساخت سازه‌های مهندسی شرط اساسی حفظ تعادل سازه با پیرامون است. دستکاری حساب نشده در طبیعت و ایجاد تغییر در آن در صورت نادیده گرفتن مجموعه‌ای از شرایط زمین‌شناسی، هیدروژئولوژی، آب و هوایی و زیست‌محیطی، آسیب‌های جبران‌ناپذیری را وارد می‌سازد. / آرمان