مدیریت زنان و جوانان در دولت روحانی؛ روندی آهسته اما پیوسته

کبنا ؛بهره‌گیری از توان زنان و جوانان در پست‌های مدیریتی از جمله شعارهای انتخاباتی «حسن روحانی» بود که در مسیر اجرا با چالش‌های مختلفی مواجه شد. با این حال، طی سال‌های اخیر حضور و نقش بانوان و جوانان در سطوح مختلف دستگاه اجرایی افزایش یافته، هر چند این حضور در کابینه پررنگ نیست.
انتخابات فرایند اعلام اهداف، برنامه‌ و شعارها از سوی نامزدها و اقبال یا عدم اقبال مردم به برنامه و وعده‌ها است. از این رو در هر انتخاباتی شعارهایی متناسب با زمان و خواسته‌های مردم از سوی نامزدها مطرح می‌شود. تحقق بخشیدن این شعارها یکی از شاخص‌های مهم ارزیابی موفقیت منتخب مردم در مناصب انتخابی است. انتخابات در ایران هم از این قاعده مستثنی نیست؛ از وعده‌هایی که گاه رنگ پوپولیستی و عوام‌فریبانه به خود می‌گیرد تا شعارهایی که متوجه عیوب ساختاری است و رفع آن عیوب برای بهبود عملکرد ساختار ضروری تلقی می‌شود.
 وضعیت چرخش نخبگان و انسداد مدیریتی یکی از چالش‌های ساختار سیاسی و اداری در کشور است که منجر به تزریق نشدنِ ایده‌های نو به ساختار و همچنین نبودِ امکان بهره‌گیری از توانمندی جوانان تحصیل کرده می‌شود. از سوی دیگر، وجود برخی موانع در بهره‌گیری از توانمندی‌های بانوان در سطوح بالای مدیریتی معضل عدم چرخش نخبگان در ساختار اداری و سیاسی را پرنگ‌تر می‌کند؛ معضلی که در نهایت منجر به ناامیدی قشر عظیم تحصیل کرده در کشور می‌شود.
این وضعیت در حالی در کشور به وقوع پیوسته که جامعه ایران بعد از انقلاب اسلامی تحولات زیادی را تجربه کرده است. گسترش آموزش عالی در کنار افزایش جمعیت در دهه شصت منجر به حضور پر تعداد جوانان فارغ‌التحصیل از دانشگاه‌های کشور در رشته‌ها و مقاطع مختلف شده، در این زمینه حضور دختران هم برجسته بوده به نحوی که امروزه سهم دختران از آموزش عالی بیش از پسران است. با وجود این تحولات، وضعیت چرخش نخبگان مانع تزریق این جوانان تحصیل کرده به ساختار مدیریتی کشور شده و امروزه همان نسل اول انقلاب کشور را اداره می‌کنند؛ نسلی که در طول چهار دهه گذشته ایده‌ و توانمندی خود را به نمایش گذاشته و از دید بسیاری امروزه دچار فرسایش مدیریتی شده است.
بررسی آمارهای مختلف موید انسداد نخبگانی و بالا بودن سن مدیریتی در کشور از یک سو و حضور کم تعداد بانوان در این مناصب از سوی دیگر است. از بین ۲۹۰ نماینده مجلس دهم، تنها ۱۷ نفر زن هستند و نکته قابل تامل این‌که همین شمار، رکوردی در ادوار مجلس محسوب می‌شود.
«الهه حجازی» مشاور وزیر علوم در امور زنان با اشاره به اینکه گروه‌های آموزشی دانشگاه‌ها برای جذب زنان در چارچوب هیات علمی مقاومت می‌کنند اعلام کرده است «در حالی که ۴۰ درصد فارغ‌التحصیلان دکتری زنان هستند، تنها ۱۶ درصد اعضای هیأت علمی را زنان تشکیل می‌دهند». از سوی دیگر طبق اعلام سازمان امور اداری و استخدامی کشور، میانگین فعلی سن مدیریت در ایران ۴۸ سال است و تا پایان برنامه ششم توسعه این میانگین به ۴۰ سال باید برسد. البته اگر تنها سن مدیران ارشد را در نظر بگیریم رقم از این بالاتر هم خواهد رفت. وجود این معضل باعث شده همواره دولت‌ها در ایران در شعارهای خود به مسئله جوانگرایی و ارتقا بانوان در سطح اداری کشور توجه کنند.
جوان‌گرایی در عرصه مدیریتی و توجه به توانمندی جوانان از هر جنسیتی موضوعی است که همواره در زمره بایسته‌های سیاسی- اجتماعی عنوان شده است. از همین رو یکی از وعده‌های «حس روحانی» نیز به‌کارگیری جوانان در عرصه‌های مدیریتی بوده است. آمارهای رسمی هم اوضاع مناسبی را در این دو حوزه نشان نمی داد در حالی که جوانگرایی در عرصه مدیریتی کشور یکی از ضروریاتی است که می‌تواند پویایی قابل توجهی را در ابعاد گوناگون ایجاد کند و منجر به رشد و توسعه کشور شود. سال‌ها است با روی کار آمدن دولت‌های مختلف، استفاده از مدیران جوان به شکل یک دغدغه درآمده است. با توجه به این دغدغه و ضرورت، دولت یازدهم و دوازدهم در حد مقدورات و شرایط کشور سعی کرده در این زمینه قدم های مثبتی را بردارد.
انتخابات ریاست جمهوری دوره یازدهم در سال ۹۲ در دوران سختی برگزار شد؛ دورانی که تحریم‌های بین المللی علیه ایران وضع شده و از سوی دیگر پرونده ایران در شورای امنیت در حال بررسی بود. در نتیجه این تحریم‌ها، چرخ زندگی اقتصادی مردم به دشواری می چرخید از این رو حسن روحانی شعارهایی را در حوزه سیاست خارجی و اقتصادی را در اولویت قرار داد. هر چند در آن مقطع روحانی شعارهایی هم در حوزه سیاست داخلی و همچنین توجه به جوانان و زنان مطرح کرد اما به دلیل شرایط کشور، بعد از پیروزی تمرکز خود را برای رفع تحریم‌ها و بهبود زندگی اقتصادی مردم و خارج شدن پرونده ایران از شورای امنیت قرار داد که موفق هم شد. بنابراین در دولت اول روحانی ضرورت استفاده از افراد کارکشته برای خارج کردن کشور از بحران باعث شد جوانان در کابینه و سطوح بالای مدیریتی نقش کم رنگی داشته باشند. البته در حوزه زنان قدم‌هایی خوبی حتی در دولت اول روحانی برداشته شد.
روحانی با درک خلا کم‌توجهی به شعارهای جوانگرایی و استفاده از توانمندی‌های زنان در دولت اول خود، در انتخابات سال ۹۶ توجه بیشتری به این شعارها نشان داد و وعده‌هایی در زمینه جوانگرایی و توجه به بانوان مطرح ساخت. با آغاز به کار دولت دوازدهم، علاوه بر استفاده از وزیر دهه شصتی در کابینه، حسن روحانی در ۳۱ مردادماه سال ۹۶ دستورالعمل اجرایی نحوه انتخاب و انتصاب مدیران حرفه‌ای و افزایش تعداد مدیران زن و جوانان در دستگاه‌های اجرایی به ۳۰ درصد تا پایان برنامه ششم را ابلاغ کرد تا به وعده خود در استفاده از مدیران زن و جوان‌ترشدن مدیران ارشد کشور عمل کند. روحانی هنگام معرفی وزیران پیشنهادی به مجلس به صورتی سربسته عنوان کرد که می‌خواست سه وزیر زن در کابینه داشته باشد، اما زمینه آن فراهم نشده است. او سعی کرد این عدم توفیق را جبران کند. اولین اقدام این بود که زنان و همچنین جوانان در سمت‌های مختلف معاون وزیر، مدیرکل، دستیار و مشاور عالی در سطح همه وزارتخانه‌ها فعال شوند.
دولت در راستای تسهیل رشد بانوان در سطوح بالای مدیریتی، میزان تجربه مورد نیاز برای تصدی هر یک از سطوح مدیریت حرفه‌ای در مورد زنان و کارمندان کمتر از ۱۵ سال سابقه را به دوسوم زمان پیش‌بینی‌شده نزد شورای راهبری توسعه مدیریت دستگاه تقلیل داد. همچنین زنان و جوانان شاغل در دستگاه‌های اجرایی می‌توانند با ارائه اقدامات علمی و پژوهشی خود در زمینه موضوع‌های مدیریتی یا درباره حوزه‌های تخصصی عملکرد دستگاهی که در آن اشتغال دارند از امتیازهای ویژه‌ای جهت تصدی پست‌های مدیریتی برخودار شوند.
‌در راستای اقدامات دولت، ماده پنجم دستورالعمل اجرایی نحوه انتخاب و انتصاب مدیران حرفه‌ای نیز با افزودن چند تبصره اصلاح شده است. تبصره نخست، دستگاه‌های اجرایی را موظف می‌کند که در انتخاب و انتصاب مدیران به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که تا پایان برنامه ششم توسعه (سال ۱۴۰۰ خورشیدی) متوسط سابقه خدمت مدیران نسبت به وضع کنونی هشت سال کاهش پیدا کند. در تبصره بعدی آمده است: «تا پایان برنامه ششم توسعه نسبت مدیران زن در پست‌های مدیریتی به ۳۰ درصد افزایش یابد. سهم هر یک از دستگاه‌های اجرایی برای انتصاب مدیران زن با در نظر گرفتن شرایط و ویژگی‌های هر دستگاه، توسط سازمان اداری و استخدامی کشور و با هماهنگی دستگاه اجرایی ذی‌ربط تعیین و ابلاغ خواهد شد.»
راهبرد جوانگرایی در سخنان رئیس جمهوری هم مورد تاکید قرار گرفته است؛ «جوان‌ها باید بیایند و مدیریت‌ها را به عهده بگیرند. نسل جوان، مدیران آینده کشور هستند و لیاقت‌های بسیار خوبی دارند. در هیأت وزیران هم هر کجا از نیروی جوان‌تر استفاده کردیم، نه تنها پشیمان نشدیم، بلکه راضی و خشنود هستیم. به خوبی و پرتلاش کار می‌کنند. البته یک جاهایی هست که تجربه و سابقه در یک شرایطی مورد نیاز باشد، اما همین مدیران هم باید مدیران جوان را سر کار بیاورند یعنی معاونین و مشاورینی که معرفی می‌کنند از نسل جوان باشند و از آنها استفاده کنند»
در راستای همین رویکرد دولت، معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان هم از پایش عملکرد وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی در حوزه جوانان خبر داده و گفته گزارش عملکرد دستگاه‌ها در پایان سال ۹۷ به معاونت اول ریاست‌جمهوری ارسال شده است و جمع‌بندی آن در اختیار نهاد ریاست‌جمهوری است. همچنین طبق اعلام «معصومه ابتکار» معاون رئیس جمهوری در امور زنان و خانواده، ۴۱درصد کارکنان دولت را زنان تشکیل می‌دهند و تعداد مدیران زن در دولت دوازدهم با پنج درصد رشد به ۱۸/۸درصد رسیده است. همچنین معصومه ابتکار اوایل شهریور ۹۷ از تشکیل «ستاد ملی زنان» در ‌آینده نزدیک و تلاش برای توان‌افزایی زنان دانش آموخته، فعال کردن زنان در عرصه تولید و اشتغال و به کارگیری هرچه بیشتر زنان در سطوح مدیریتی خبر داده است.
دولت همچنین دستگاه‌های اجرایی را به‌منظور استفاده از جوانان در پست‌های مدیریتی از انتصاب افراد با سابقه بیش از ۲۵ سال و سن بیشتر از ۵۵ سال در سمت مدیریت‌های پایه منع کرده است تا عرصه برای ورود جوانان به پست‌های مدیریتی باز شود. اقدامات دولت در زمینه بسترسازی قانونی جهت افزایش حضور جوانان در سطوح مدیریتی و اختصاص سهم ۳۰ درصدی به زنان، قدم‌های محکمی برای چرخش نخبگان و خارج شدن از فضای انسداد در عرصه مدیریت کشور است اما اجرایی شدن این قوانین و بخشنامه‌ها نیازمند پیگیری ارکان مختلف دولت است تا ادارات و وزارت‌خانه‌های مختلف طبق این بخشنامه‌ها عمل کنند و از آن تخطی صورت نگیرد چرا که به صورت طبیعی ساختار مدیریتی کشور در قبال این اتفاق مقاومت نشان می‌دهد.(ایرنا)