سیاست و ویروس پول‌های کثیف

طرح مسئله شفافیت
شفافیت و نظارت بر تامین هزینه‌های انتخاباتی با سخنان وزیر کشور در سال ۹۳ بار دیگر در فضای سیاسی و رسانه‌ای کشور طرح شد. در این سخنان کلیدواژه‌ای به‌کار رفته بود که اشاره به یکی از اهداف اصلی شفافیت در حوزه انتخابات دارد. در کنار نظام‌مند و چارچوب‌مند کردن محل تامین مالی هزینه‌های انتخاباتی و نظارت‌پذیر کردن آن، یکی از اهداف اصلی که شفافیت هزینه‌ها دنبال می‌کند جلوگیری از ورود پول‌های آلوده و یا کثیف به عرصه انتخابات است.
وزیر کشور دوم اسفند ۹۳ و در ماه‌های منتهی به انتخابات دوره دهم مجلس شورای اسلامی در مورد مسئله شفافیت و ورود پول‌های کثیف به عرصه سیاست بیان داشت: گردش مالی قاچاق موادمخدر باعث اعمال قدرت قاچاقچیان در حوزه سیاست نیز می‌شود. بی‌شک بخشی از پول کثیف قاچاق موادمخدر در حوزه سیاست، انتخابات و انتقال قدرت سیاسی در کشور وارد می‌شود. به‌عنوان‌مثال فردی که به‌عنوان کاندیدای شورای شهر وارد این عرصه شده بود، برای جریان انتخاباتی خود دو میلیارد تومان هزینه کرده و مدعی‌است دوستان و رفقایش این هزینه‌ها را متقبل شده‌اند ولی سوال اینجا است که دوستان و رفقای وی چه نذری داشته‌اند که این پول را برای انتخابات این فرد هزینه کردند... برای پاک‌نگه‌داشتن قدرت از این آلودگی باید تلاش کرد تا پول‌های کثیف قاچاق موادمخدر وارد حوزه سیاست و قدرت نشوند.
 در پی این سخنان، وزیر کشور به مجلس فراخوانده شد و توضیحات بیشتری در مورد سخنان خود در مورد پول‌های کثیف داد: من در سخنرانی خود در ۹۳/۱۲/۲ در جمع فرماندهان مبارزه با موادمخدر بر آثار و عواقب قاچاق و درآمدهای ناشی از آن صحبت کردم و تاثیر این پول در ابعاد مختلف را توضیح دادم...  در حوزه سیاسی این مسئله را مطرح کردم که اگر ما مراقب نباشیم قاچاقچیان و کسانی که به دنبال پول‌های کثیف هستند محتاج به حامی هستند و حامی خود را در حوزه قدرت جست‌وجو می‌کنند و اگر هوشیار نباشیم امکان دارد تا این افراد از طرق مختلف در حوزه سیاسی من جمله از طریق انتقاد قدرت که انتقال قدرت در قالب انتخابات صورت بگیرد اعمال نظر و اعمال نفوذ داشته باشند... چنانچه گردش ناسالم مالی موادمخدر در هر حوزه‌ای از جمله سیاست ورود کند منجر به فساد و قدرت گرفتن عوامل قاچاق در مناسبات آن حوزه خواهد شد.
وزیر کشور در تشریح گردش مالی قاچاق مواد مخدر هم در مجلس گفت:  ۳ میلیارد دلار از طریق مواد مخدر وارد عرصه اقتصادی کشورمان شده است، در ۳ ماه اخیر با کیسی مواجه شدیم که فردی ۳۵ ساله با ۵ کلاس سواد در عرض ۲ سال ۲۰۰ تن جابجا کرده، برای اولین بار در طول تاریخ مبارزه پولشویی در کشور شبکه‌ای را شناسایی کردیم که در آن ۲ هزار نفر با دارایی‌های یکسان به این فعالیت می‌پردازند... ما در شرایطی که به انتخابات نزدیک می‌شویم باید برای ایجاد اطمینان بیشتر به مردم از طریق لایحه یا طرح قانونی را بگذرانیم تا منشا کلیه هزینه‌های انتخاباتی مشخص و قابل نظارت باشد تا نشان دهیم ما خود دستمال پاکی هستیم چرا که شیشه‌های کثیف را باید با دستمال پاک تمیز کرد.

مفهوم و تبعات چرخش پول کثیف
پول کثیف یا پول سیاه بیش از آن که از مفاهیم حوزه سیاست باشد از مفاهیم علم اقتصاد است. در واقع فعالان عرصه سیاست این مفهوم را از علم اقتصاد وام گرفته‌اند. مطالعات گسترده‌ای پیرامون این مفهوم و شاخص‌های شناسایی آن در دنیا انجام‌ و در ایران هم قوانینی در این زمینه تصویب‌شده است. طبق استانداردهای جهانی اگر پولی دارای سه شاخص باشد از آن به عنوان پول کثیف نام برده می‌شود.
اولین شاخصی که باعث تفاوت  تمایز پول کثیف و سیاه می شود مسئله پرداخت مالیات است. اگر پول و درآمدی وجود داشته باشد که مالیات آن پرداخت نشده باشد، ‌پول سیاه نامیده می‌شود. دوم شاخص مسئله ثبت در دفاتر حسابداری اشخاص است به این معنا که دومین شرط برای تمیز بودن پول تمیز از کثیف، ثبت درآمد است. هر درآمدی که به ثبت نرسیده باشد پول سیاه نامیده می‌شود.  
مسئله سوم شفاف بودن ماهیت معامله مطابق قوانین موجود در این زمینه است. برای تمیز بودن پول منشاء آن  باید شفاف باشد. منشاء هر درآمدی باید شفاف و قابل رسیدگی باشد تا مشخص شود که از راه غیرقانونی بدست نیامده‌است. پولی که این قابلیت را نداشته‌باشد مشکوک است به اینکه از راه‌های غیرقانونی کسب شده‌است؛ معاملات نامشروع و غیرقانونی مانند رشوه، اختلاس، فروش اسلحه، مواد مخدر یا اموال مسروقه که پول حاصل از این امور پول کثیف است و سیستم بانکی باید مانع ورود این پول به نظام اقتصادی و تمیزشدن آن شوند.
طبق تعریفی که از شفافیت اقتصادی در دنیا وجود دارد، بخش‌هایی قابل‌توجه از اقتصاد ایران نیز وضعیت زیرزمینی دارد. برای فعالیت زیرزمینی لازم نیست که حتما فعالیت غیرمشروع انجام شود، همین که درآمدی منشاء مشخص و ثبت‌شده‌ای نداشته باشد یا در سیستم مالیاتی به ثبت نرسیده باشد، زیرزمینی و پول حاصل از آن کثیف نامیده می‌شود. حتی مراکزی که طبق قانون از مالیات معافند برای ایجاد شفافیت باید این درآمد را به اداره مالیات اظهار دارند و سپس مالیات آن‌ها صفر در نظر گرفته شود.
تصویب قانون شفافیت و نظارت بر تامین مالی منابع تبلیغات انتخاباتی در انتخابات مجلس شوری اسلامی اقدام مثبتی است، اگر قوانین مبارزه با پولشویی که در واقع بستر تولید پول‌های کثیف را از بین می‌برد، اجرایی شود. بدون اجرایی شدن این قوانین و تولید پول‌های کثیف، صاحبان این پول‌ها در صدد تاثیرگذاری در فرایندهای سیاسی خواهند بود و این وضع مسئله شفافیت و نظارت بر منابع انتخاباتی را سخت خواهد کرد.