کرونا می‌رود، ولی تغییر در فهم آموزه‌های دینی می‌ماند

کبنا ؛مساجد، زیارتگاه‌ها و اماکن مقدس بسته شدند. اتفاقی که با گسترده شدن ویروس کرونا در کشور رخ داد و باعث شد آیین‌های مذهبی متفاوت‌تر از همیشه برگزار شوند. اما مهم‌تر از آن، تغییر در برخی باورهای دینی مردم است.
کرونا همه چیز را تغییر داد، اما تأثیرش بر مناسک دینی بی‌سابقه بود. بسته شدن در مساجد و اماکن مقدس، برای مردمی که همواره رفتن به این مکان‌ها جزو ضروریات زندگی‌شان محسوب می‌شد، بسیار سخت و غیرقابل تحمل بود. اتفاقی که چالش‌های بسیاری در پی داشت و شکل جدیدی از برگزاری مراسم مذهبی را به وجود آورد.
درباره اشکال جدید مناسک‌ مذهبی و تغییر باورهای دینی و نیز ماندگاری‌شان در جامعه با دکتر وحید سهرابی‌فر استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
قالب و فرمت جدیدی از مناسک دینی
وحید سهرابی‌فر عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، درباره تأثیر کرونا بر آیین‌ها و مناسک مذهبی گفت: این تأثیرها را بهتر است در دو ساحت مورد بررسی قرار دهیم. یکی تأثیراتی که این بیماری بر مناسک مذهبی گذاشت، که بسیاری از این‌ مراسم‌ و مناسک از حالت حضوری به حالت‌های مجازی تغییر وضعیت پیدا کرد. مثلاً شاهد بودیم که هیئت‌ها به‌طور مجازی برگزار می‌شدند، هر شب انبوهی از سخنرانی‌های مذهبی برگزار می‌شد، اما در فضای مجازی. در واقع یک قالب و فرمت جدیدی از مناسک دینی را می‌توانیم در اینجا مشاهده کنیم. البته این فرمت جدید با خود، پیامدهای جدیدی هم داشته است. از جمله این پیامدها، این است که ما  شاهد گسترش دامنه برنامه‌های مذهبی هستیم. چون فضای مجازی بسیار سهل‌الوصول است، یعنی شما با همان گوشی که در دست دارید می‌توانید از همه  این فضاها استفاده کنید. از طرف دیگر، افرادی که مایل به ارائه برنامه هستند، دیگر نیازمند مقدمات، هزینه‌ یا مجوز و چیز دیگری نیستند. با همین گوشی می‌توانند  برنامه‌های موردعلاقه خود را ارائه دهند. به همین دلیل  شاهد یک  تنوع سلایق هم هستیم. یعنی صفحات مجازی مختلف با طرز فکرهای مختلف از این بستر استفاده می‌کنند و ایده‌ها، برنامه‌ها و سبک مورد قبول خود را از مراسم‌های دینی ارائه می‌دهند.
دلایل مخالفان با بسته شدن اماکن مقدس چیست؟
وی در ادامه با اشاره به برخی رویدادها در دوران کرونا بیان کرد: مناسک دینی، سطحی از مسئله است و شاید بتوان  گفت که سطح عمیق‌تر ماجرا، تأثیر کرونا بر آموزه‌های دینی یا بر فهم آموزه‌های دینی است. مثلاً یکی از مطالبی که در این‌ چند وقت و همزمان با شیوع کرونا مطرح شد، بحث اماکن مقدس و حرم‌های مقدسی است که ما در کشورمان داریم. از آنجایی که در این شرایط، تجمعات باعث گسترش بیماری می‌شود، توصیه شد که از حضور در این اماکن بایستی پرهیز شود. اما برخی از متولیان این حرم‌ها، با این نگاه که این مکان‌ها محل شفا هستند، مخالف بسته شدنشان بودند. استدلال آنها این بود که حرم جایی است که مردم می‌آیند و بیماری‌هایشان درمان می‌شود پس اگر الان که مردم نیازمند درمان و شفا هستند، بخواهیم  این‌ مکان‌ها را ببندیم، کار نادرستی انجام داده‌ایم. این نگاهی بود که مطرح شد و چالش‌های بسیاری را پیش کشید؛ از جمله اینکه ممکن است بیماری از این طریق گسترش پیدا کند و کم‌کم  شاهد تفسیرها و فهم‌های جدیدی از مکان‌های مقدس بودیم.  تفسیرهایی که تقدس را به نحو دیگری معنا کردند.

تغییر در فهم آموزه‌های دینی
سهرابی‌فر در ادامه با شرح برخی تفسیرها در این‌باره افزود: از نگاه این تفاسیر جدید، معنای مقدس این نیست‌ که چنین اماکنی قرار است بیماری فیزیکی ما را درمان کنند؛ بلکه مقدس به این معناست که اینجا محل توجهات معنوی ‌است. محل این است که ما ملتفت باشیم عنایات معنوی اینجا بیشتر است. اما اینکه لزوماً بیماری‌های ما قرار است ‌در چنین جاهایی درمان شود، این‌چنین نیست. این یک ‌تفسیر بدیلی است که در این ماجرا می‌توانیم ببینیم. می‌توان گفت یکی از پیامدهای کرونا این است که در فهم آموزه‌های دینی‌مان دچار تغییر شدیم. بحث دیگری که در اینجا وجود دارد بحث جامعیت آموزه‌های دینی است. برخی فکر می‌کنند وقتی می‌گوییم  اسلام دین ‌جامعی است یا دین خاتم است باید در تمام زمینه‌ها نظریه و ایده داشته باشد. گاهی حتی گروهی بر این عقیده هستند که اسلام باید در زمینه‌هایی چون فیزیک و شیمی تا اقتصاد و روانشناسی و جامعه‌شناسی و از جمله پزشکی، نظریه داشته باشد.
دین اسلام جامع است
این عضو هیئت علمی درباره بحث طب اسلامی و تمایزش با طب سنتی که با شیوع کرونا مطرح شد، بیان کرد:  مدت‌هاست در کشور خودمان جریانی در مورد طب اسلامی در حال فعالیت است که خود را از طب سنتی متمایز می‌کند. آنها ادعا می‌کنند که طب اسلامی بر اساس احادیث و آموزه‌های دینی به دست می‌آید. این ایده بسیار چالش‌برانگیز شد. درحالی که مروج این جریان، خودش یک روحانی است، اما بزرگان حوزه علمیه با این جریان مخالفت کردند و منابعی را که به‌عنوان طب اسلامی مورد استناد آنها بود، غیر معتبر ‌دانستند.
سهرابی‌فر با طرح این سؤالات که اگر می‌گوییم دین ‌اسلام جامع است، آیا جامعیت به این معناست که در همه چیز ایده داشته باشد، گفت: دین اسلام -بر اساس اصول قرآن- داعیه هدایت و رستگاری انسان را دارد و به هر مسئله‌ای به‌اندازه‌ای می‌پردازد که به مسئله هدایت مربوط باشد. یعنی قرآن، کتاب پزشکی، ریاضی یا فیزیک نیست. کتاب هدایت است و در  فضایی  که به تناسب موضوع هدایت بشر، ممکن است اشاره‌ای اقتصادی هم داشته باشد، ولی به این معنا نیست که یک کتاب اقتصادی است.  اینکه گستره دین چقدر است، از جمله در مسئله طب، یکی از پیامدها و مسائل به‌وجود آمده از بیماری کرونا است.
چرا این همه اتفاقات ناگوار در عالم رخ می‌دهد؟
سهرابی‌فر درباره مسائل دیگری که در سایه ویروس کرونا در مباحث مذهبی مطرح شد، بیان کرد: مسئله دیگری که در این فضا مورد بحث قرار گرفت و از دیدگاه‌های مختلفی مطرح شد، مسئله شر بود. البته این مسئله در الهیات و فلسفه، پیشینه وسیعی دارد. سؤال از این است که اگر خدا مهربان است، پس چرا این همه اتفاقات ناگوار در عالم و به‌ویژه در کشور اسلامی ما رخ می‌دهد؟ این پرسش هر چند یک بحث بسیار پردامنه و پرسابقه‌ای است، اما در فضای کرونا جان جدیدی گرفت و دوباره مطرح شد. برخی گفتند که اساساً خدا به این شکل نیست که  حاجت‌های زمینی را  از او بخواهیم یا مثلاً خدا به درد کارهای دیگری می‌خورد. عده‌ای دیگر  مخالفت کردند و مدعی شدند که خداوند کمک و لطفش را از ما دریغ نمی‌کند. اما مطالب دیگری هم وجود دارد. آزمایش الهی، یادآوری برخی از امور اساسی به بشر و مطالب دیگری وجود دارد که آنها هم باید در نظر گرفته شوند.
بازگشت مناسک به حالت قبلی
این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که آیا بعد از رفتن ویروس کرونا، اثرات آن بر آیین‌های مذهبی از بین می‌رود یا خیر، تصریح کرد: بر اساس مشاهداتی که دارم احساس من این است که بعد از رفتن ‌کرونا تا حد زیادی مناسکمان به همان حالت قبلی باز خواهد گشت؛ یعنی به همان حالت تجمعات حضوری. در روزهایی هم که حرم‌ها بسته بود، شاهد بودیم که برخی از مردم پشت نرده‌های حرم‌ها یا مساجد می‌ایستادند و لحظه شماری می‌کردند که این وضعیت به حالت عادی برگردد. بعد از بیماری شرایط به حالت عادی بازخواهد گشت. البته ما از این‌ تجربه هم بهره‌مند خواهیم شد که توانستیم از فضای مجازی به‌عنوان جایگزینی در نحوه برگزاری مناسک دینی استفاده کنیم و در صورت نیاز، از این امکان جدید مجدداً استفاده خواهیم کرد. (ایرنا)