پاسخی به ابهاماتی پیرامون رتبه دانشگاه یاسوج در جهان

کبنا ؛
عباس نیک نژاد رئیس گروه نظارت، ارزیابی و تضمین کیفیت دانشگاه یاسوج می‌گوید: مؤسسه رتبه‌بندی انگلیسی تایمز از 5 شاخص اصلی آموزش، پژوهش، استنادها، وجهه بین المللی و درآمد صنعتی و در مجموع، از 13 زیرشاخص برای رنکینگ دانشگاه‌های جهان استفاده می‌کند و از سال 2004 میلادی تاکنون حدود 1000 دانشگاه برتر جهان را براساس این 13 زیرشاخص، تعیین و معرفی می‌کند.
به گزارش کبنا به نقل از روابط عمومی دانشگاه یاسوج، در همین خصوص و برای تشریح چگونگی حضور دانشگاه یاسوج در رتبه بندی‌های بین المللی و شاخصهای ارزیابی دانشگاههای مختلف در این رتبه بندی‌ها، گفتگویی با دکتر عباس نیک نژاد رئیس گروه نظارت، ارزیابی و تضمین کیفیت دانشگاه یاسوج انجام شده است که در پی می‌آید:

*آقای دکتر نیک نژاد، لطفاً به عنوان مقدمه، نظام‌های مختلف رتبه بندی جهانی را معرفی نمایید.
در حال حاضر، نظام‌های بین المللی متعددی برای رتبه بندی دانشگاه‌های جهان براساس شاخص‌های مختلف وجود دارند، مانند نظام‌های رتبه بندی لایدن، شانگهای، کیو اِس (QS)، تایمز، یو اِس نیوز، وبومتریکس و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) که در این بین، دفتر مرکزی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) که تأسیس آن در اکتبر سال 2008 میلادی در «چهارمین نشست آموزش عالی و تحقیقات علمی کشورهای اسلامی» به تصویب رسید، در کشور عزیزمان ایران قرار دارد و افق 1404 آن، رسیدن به جایگاهی همتراز با سایر نظام‌های رتبه بندی بین المللی است و مقرّ سایر نظام‌های رتبه بندی بین المللی که به آنها اشاره شد، در خارج از کشور قرار دارد.

 تفاوت و شباهت‌های نظام‌های رتبه بندی مختلف در چیست؟
ظاهراً تا قبل از شروع قرن بیستم میلادی، نقش اصلی دانشگاه‌ها، آموزش نیروی انسانی بوده که امروزه، به آنها، دانشگاه‌های نسل اول گفته می‌شود. در ادامه، دانشگاه‌های نسل دوّم، وظیفه آموزش و پژوهش را عهده دار شدند. سپس، دانشگاه‌های نسل سوّم، نقش آفرینی در هر سه حوزه آموزش، پژوهش و خلق ثروت را بر عهده گرفتند که دانشگاه‌های کارآفرین نامیده می‌شوند. بدیهی است که براساس مأموریت و حوزه فعالیت دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی مختلف، شاخص‌های متنوعی با وزن-های مختلف، تعریف و توسط نظام‌های رتبه بندی مدّنظر قرار می‌گیرد. به عنوان مثال، در نظام رتبه بندی ISC، برای رنکینگ دانشگاه‌ها از 5 شاخص اصلی آموزش، پژوهش، وجهه بین‌المللی، امکانات و فعالیت-های اجتماعی- اقتصادی و 26 زیرشاخص استفاده می‌شود. نظام رتبه بندی وبومتریکس دارای چهار شاخص اصلی است. مؤسسه رتبه‌بندی انگلیسی تایمز از 5 شاخص اصلی آموزش، پژوهش، استنادها، وجهه بین المللی و درآمد صنعتی و در مجموع، از 13 زیرشاخص برای رنکینگ دانشگاه‌های جهان استفاده می‌کند و از سال 2004 میلادی تاکنون حدود 1000 دانشگاه برتر جهان را براساس این 13 زیرشاخص، تعیین و معرفی می‌کند. مؤسسه کاکارلی سیموندز، به عنوان دیگر مؤسسه انگلیسی، در نظام رتبه بندی کیواِس (QS) از 4 محور اصلی آموزش، پژوهش، قابلیت جذب در بازارکار و بین‌المللی‌سازی و 6 زیرشاخص شهرت علمی، شهرت در بین کارفرمایان، نسبت اعضای هیأت علمی بین‌المللی، نسبت دانشجویان بین‌المللی، سرانه تعداد استنادها در یک بازه زمانی 5 ساله و نسبت تعداد اعضای هیأت علمی به دانشجو استفاده می‌کند. رنکینگ کیواِس از سال 2010 میلادی حدود 1000 دانشگاه برتر جهان را معرفی می‌کند.

 آقای دکتر، صحبت از دو رنکینگ تایمز و کیواِس شد که فرمودید مقرّ اصلی هر دو رنکینگ معتبر در کشور انگلستان قرار دارد. چرا با اینکه دانشگاه یاسوج رتبه بسیار خوبی در رنکینگ 2020 تایمز کسب نموده، ولی در رنکینگ کیواِس جایی ندارد؟
پاسخ بسیار ساده است. زیرا در هر دو رنکینگ تایمز و کیواِس، شرط ورود به این رقابت جهانی، ارائه درخواست اولیه توسط مؤسسه متقاضی است و دانشگاه یاسوج، در سال 1397، درخواست مکتوب خود را فقط برای رنکینگ تایمز ارسال کرد. به استناد مصوبات جلسات شورای مشورتی علمی دانشگاه و جلسات کارگروه شش نفره علم سنجی که در پاییز 1397 برگزار شد، مقرر گردید که دانشگاه یاسوج به عنوان اولین گام برای شرکت در یک نظام رتبه بندی بین المللی، برای رنکینگ 2020 تایمز اقدام نماید که طی یک نامه رسمی، اقدام لازم صورت پذیرفت. در اواخر سال 1398 که وظیفه خدمت در حوزه نظارت و ارزیابی به اینجانب محوّل شد، مطابق دستور ریاست محترم دانشگاه، اقدامات مقدماتی جهت شرکت در رنکینگ کیواِس نیز انجام شد. طی یک زمان کوتاه، اطلاعات دانشگاه در زیرشاخص های مدّ نظر این نظام رتبه‌بندی، تهیه گردید؛ ولی، پاسخ این نظام رتبه بندی به درخواست دانشگاه، عدم امکان شرکت دانشگاه یاسوج در رنکینگ اخیر کیواِس به دلیل اتمام مهلت قانونی ثبت اطلاعات برای رنکینگ 2021 بود. با این حال، نظام رتبه‌بندی کیواِس، مشابه سایر دانشگاه‌های برتر جهان، فضایی را بر روی سایت اصلی خود در اختیار دانشگاه یاسوج قرار داد و هم اکنون پروفایل دانشگاه بر روی سایت اصلی این نظام رتبه بندی ایجاد شده است که با وارد کردن نام دانشگاه یاسوج در نوار جستجوی این سایت، پروفایل دانشگاه به سادگی، قابل رهگیری و مشاهده است. حال که شما صلاح دانستید از مقایسه دو نظام رتبه‌بندی تایمز و کیواِس سؤال فرمایید، خوب است بدانید، در رنکینگ 2021 کیواِس که همین چند روز پیش انتشار یافت، در بین 10 دانشگاه برتر جهان، 8 دانشگاه MIT، استنفورد، هاروارد، صنعتی کالیفورنیا، آکسفورد، کمبریج، ایمپریال کالج لندن و دانشگاه شیکاگو حضور دارند که دقیقاً این 8 دانشگاه، جزو 10 دانشگاه برتر جهان در آخرین رنکینگ جهانی اعلام شده توسط نظام رتبه بندی تایمز نیز هستند. با این حال، توجه به این نکته ضروری است که نظام رتبه بندی تایمز و کیواِس در عناوین برخی شاخص‌ها و نیز در وزن بعضی شاخص‌ها با هم تفاوت‌هایی دارند. به عنوان مثال، کل بودجه، بودجه پژوهشی و درآمدهای صنعتی مؤسسه جزء زیرشاخص‌های نظام رتبه‌بندی تایمز هست و در مجموع، حدود 10 درصد از امتیاز کل مؤسسه را شامل می‌شود، در حالی که این 3 زیرشاخص، در رنکینگ کیواِس وجود ندارد و به عبارت دیگر، در رنکینگ کیواِس، درآمدهای صنعتی و پژوهشی دانشگاه‌ها مدّ نظر قرار نمی‌گیرد و به نظر می-رسد، نقشِ خلق ثروت از محل کارآفرینی و درآمد صنعتی که مربوط به دانشگاه‌های نسل سوم (کارآفرین) است، در رنکینگ کیواِس، کمرنگ است. در رنکینگ کیواِس، دانشگاه‌ها باید درآمد خود را از محل دریافت شهریه از دانشجویان بین‌المللی و دانشجویان داخلی اعلام نمایند که این درآمد در رنکینگ تایمز، در مجموع آورده‌های مالی دانشگاه لحاظ می‌شود. در ضمن، رنکینگ تایمز به تعداد دانش‌آموختگان دکتری و کارشناسی مؤسسات توجه دارد در حالی که کیواِس، تعداد دانش‌آموختگان مؤسسات را در رنکینگ لحاظ نمی‌کند. در رنکینگ کیواِس، در مجموع، 50 درصد کل امتیازات هر مؤسسه از طریق نظرسنجی از اعضای هیأت علمی سایر دانشگاه‌های جهان و نیز کارفرمایان استخدام‌کننده دانش‌آموختگان آن مؤسسه تعیین می‌شود، در حالی که در تایمز، شهرت آموزشی و پژوهشی هر مؤسسه که از طریق نظرسنجی از اعضای هیأت علمی سایر دانشگاه‌های جهان تعیین می‌شود، در مجموع، سهم 33 درصدی را دارد. به عنوان تفاوت دیگر، شاخص استنادها در دو رنکینگ تایمز و کیواِس، به ترتیب، سهم 30 و 20 درصدی از امتیاز کل را دارند. براساس مقایسه‌های اخیر واضح است که امکان دارد، یک دانشگاه در یک نظام رتبه‌بندی، موفق به کسب رتبه بالایی شود و در نظام رتبه‌بندی دیگری، یا حائز کسب رتبه نشود و یا رتبه پایینی کسب کند. به عنوان مثال، در آخرین رنکینگ کیواِس، دانشگاه Keio کشور ژاپن موفق به کسب رتبه 191 جهان شده؛ در حالی که همین دانشگاه در آخرین رنکینگ جهانی تایمز در جایگاه 800-601 جهان قرار گرفته است.

 آیا روالی برای صحت سنجی اطلاعات مربوط به شاخص‌هایی که از طریق خوداظهاری به نظام رتبه بندی تایمز ارائه می‌گردند، وجود دارد یا به مؤسسات اعتماد می‌شود؟
 آن گونه که نظام رتبه بندی تایمز از قبل اعلام نموده، در این نظام رتبه بندی، بعد از بارگذاری اطلاعات در پرتال تایمز، ابتدا داده‌های ورودی هر مؤسسه، آنالیز می‌شوند و در صورت مشاهده مغایرت یا ایراد در اطلاعات ارسالی، از دانشگاه مورد نظر در این خصوص توضیح خواسته می‌شود. در ضمن، ظاهراً براساس یک آنالیز آماری نیز، اطلاعات هر مؤسسه صحت سنجی می‌شود. البته دقّت به این نکته ضروری است که طبیعتاً تنها برای حدود 28 درصد از اطلاعات مؤسسات که از طریق خوداظهاری اعلام می‌شوند، نیاز به صحت سنجی است که این دسته از اطلاعات هم، یکسری اطلاعات ساده اولیه مانند تعداد اعضای هیأت علمی، تعداد دانشجویان مقاطع تحصیلی مختلف و تعداد دانش آموختگان مقاطع کارشناسی و دکتری است که خوشبختانه، به دلیل اتوماسیونی بودن سامانه آموزشی دانشگاه از سال‌ها پیش، امروزه آمار دقیق این زیرشاخص‌ها، به سادگی از سامانه گلستان، قابل استخراج است. در ضمن، بودجه مؤسسه نیز باید بصورت خوداظهاری اعلام گردد که تا آنجا که من اطلاع دارم، به سادگی و از طریق مصوّبات مجلس، قابل بررسی و صحت سنجی است.

لطفاً به تاریخچه حضور دانشگاه یاسوج در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی اشاره فرمایید.
 دانشگاه یاسوج در رنکینگ سال 92-91 پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، در بین دانشگاه‌های جامع کشور رتبه 32 را کسب نمود و سپس، به همّت اعضای هیأت علمی پرتلاش، دانشجویان مستعد و مسئولان دلسوز دانشگاه، طی این سال‌ها، مسیر رشد و ارتقا را در نظام رتبه بندی ISC طی نمود و در نهایت، در آخرین رتبه بندی ISC که برای سال تحصیلی 97-96 انتشار یافته، دانشگاه یاسوج برای اولین بار در جمع 10 دانشگاه جامع برتر کشور قرار گرفت. در نظام رتبه بندی جهانی تایمز نیز دانشگاه یاسوج در اولین حضور خود در این رنکینگ، موفق شد تا در سال 2020 میلادی، در بین 500 دانشگاه برتر جهان، 90 دانشگاه برتر آسیا، 5 دانشگاه برتر ایران و در جایگاه نخست برترین دانشگاه‌های جامع کشور قرار گیرد.

لطفاً تشریح فرمایید که دانشگاه چه مسیری را برای کسب رتبه در نظام رتبه بندی تایمز طی نمود.
در آخرین روز کاری از اسفندماه 1396، با ابلاغ احکام اعضای «شورای مشورتی علمی دانشگاه» توسط ریاست محترم دانشگاه، این شورا رسماً تشکیل گردید. از مصوبات اولین جلسه این شورا که در هفته آخر فروردین 1397 برگزار گردید، «بررسی انواع نظام‌های رتبه بندی جهانی دانشگاه‌ها و اقدام با هدف کسب رتبه قابل قبول در یکی از این نظام‌های رتبه بندی» بود. در سوّمین جلسه شورای مشورتی علمی در مهرماه 1397، مصوب گردید که دانشگاه جهت شرکت در نظام رتبه بندی بین المللی تایمز، اقدام نماید. سپس، کارگروه شش نفره علم سنجی دانشگاه با هدف بررسی و تحلیل وضع موجود و نیز بررسی پتانسیل‌ها و توانمندی‌های دانشگاه در زمینه شاخص‌های نظام رتبه بندی تایمز تشکیل گردید. از آنجایی که در نظام رتبه بندی تایمز، حدود 72 درصد اطلاعات مؤسسات، بدون نیاز به خوداظهاری و بطور مستقیم توسط این نظام رتبه‌بندی جمع آوری می‌شود، بنابراین، 28 درصد اطلاعات باقیمانده که صرفاً مربوط به دو حوزه معاونت اداری- مالی و معاونت آموزشی دانشگاه بود، توسط این دو معاونت، استخراج و در پرتال تایمز ثبت گردید که در نهایت منجر به قرار گرفتن دانشگاه یاسوج در بین 500 دانشگاه برتر جهان شد.

لطفاً نقاط قوت دانشگاه یاسوج که منجر به کسب این رتبه فاخر شده است را اعلام فرمایید و در صورت امکان، نقاط ضعف دانشگاه را نیز در این خصوص عنوان نمایید.
همان طور که گفته شد، در نظام رتبه بندی تایمز صرفاً 28 درصد اطلاعات بصورت خوداظهاری و توسط مؤسسه متقاضی اعلام می‌گردد که شامل تعداد اعضای هیأت علمی به تفکیک جنسیت، تعداد اعضای هیأت علمی پژوهشی، تعداد اعضای هیأت علمی بین‌المللی، تعداد دانشجویان بین‌المللی، تعداد کل دانشجویان به تفکیک جنسیت و مقطع تحصیلی، تعداد دانش‌آموختگان دکتری و کارشناسی، بودجه دانشگاه، بودجه پژوهشی و درآمد صنعتی دانشگاه طی یک سال میلادی است. جالب است بدانید، دانشگاه یاسوج در شاخص نسبت تعداد استنادها به تعداد مقالات، امتیازی معادل دو برابر متوسط جهانی را کسب نموده، لذا، در این شاخص، در رتبه 103 جهان قرار گرفته که از نقاط قوّت ویژه دانشگاه یاسوج به شمار می‌رود. در شاخص پژوهش که خود دارای 3 زیرشاخص است، امتیاز دانشگاه کمی کمتر از میانه جهانی این شاخص است. در شاخص درآمد صنعتی نیز، امتیاز دانشگاه اندکی کمتر از میانه جهانی این شاخص است. ولی در شاخص وجهه بین‌المللی، امتیاز دانشگاه به میزان قابل توجهی کمتر از متوسط جهانی این شاخص است که از دلایل آن می‌توان به عدم حضور دانشگاه در رنکینگ‌های بین‌المللی تا قبل از سال 2020 میلادی، تعاملات ناکافی دانشگاه در عرصه بین‌المللی و موارد دیگری اشاره کرد که فکر می‌کنم در این خصوص، نیاز به تشکیل کارگروه ویژه‌ای برای بررسی و تحلیل دقیق این مسأله و ارائه راهکارهای اجرایی مناسب است. در ضمن، در حوزه آموزش نیز براساس ارزیابی‌های درونی، در زیرشاخص‌های نسبت اعضای هیأت علمی به دانشجویان، نسبت دانش‌آموختگان دکتری به اعضای هیأت علمی و نیز در زیرشاخص نسبت دانش‌آموختگان دکتری به دانش‌آموختگان کارشناسی، دانشگاه یاسوج روند رو به رشدی را دنبال می‌کند.

آیا شرایط خاصی برای شرکت در رنکینگ جهانی تایمز وجود دارد و یا تمام مؤسسات آموزش عالی می‌توانند در این رنکینگ شرکت نمایند و آیا برای شرکت در این رنکینگ، نیاز به پرداخت هزینه‌ای است؟
خیر. برای شرکت در نظام رتبه‌بندی تایمز، نیاز به پرداخت هیچ هزینه‌ای نیست. نظام رتبه بندی تایمز دارای 7 شرط وتویی است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: انتشار بیش از 1000 مقاله طی 5 سال، داشتن تنوع رشته‌های دانشگاهی، داشتن دوره کارشناسی، ارسال درخواست کتبی برای شرکت در رتبه بندی و ارسال اطلاعات درخواستی. بنابراین، دانشگاه‌هایی که یکی از 7 شرط وتویی تایمز را احراز نکنند، در این رنکینگ جایگاهی ندارند.

 آقای دکتر، اگر چه مشخص است، ولی خوشحال می‌شوم هدف یا اهداف دانشگاه برای شرکت در رتبه بندی‌های بین المللی را از دیدگاه شما بدانیم.
همه ما، از تأکیدهای ویژه رهبر فرزانه انقلاب و فرمایشات ایشان درخصوص تداوم رشد و پیشرفت علمی کشور اطلاع داریم. از نظر اینجانب، شرکت در نظام‌های رتبه بندی بین‌المللی دانشگاه‌ها، برداشتن گام کوچکی در همین راستاست. به عنوان یک ایرانی خوشحالم که تعداد دانشگاه‌های ایرانی که موفق به حضور در جمع دانشگاه‌های برتر جهان براساس نظام رتبه بندی تایمز شده‌اند، از تنها «یک» دانشگاه در سال‌های 2012، 2013 و 2014، به 40 دانشگاه در سال 2020 رسیده است که دانشگاه یاسوج، یکی از این مؤسسات است. از نگاه دیگر، ایران اسلامی طی چهل سال اخیر، در حوزه‌های هوافضا و نظامی، پیشرفت‌های شگرفی داشته و تعجب جهانیان را برانگیخته، تا آنجا که برخی از کشورها، گاه با غیرواقعی خواندن پرتاب موفق ماهواره نظامی ایران و برخی از موشک‌های دوربرد ایرانی، سعی در کوچک نشان دادن این موفقیت‌های چشمگیر داشته‌اند. خوشبختانه، میهن عزیزمان ایران، در زمینه رشد علمی و توسعه مرزهای دانش نیز موفقیت‌های تحسین برانگیزی توسط جوانان این مرز و بوم کسب نموده و خوشحالم که دانشگاه یاسوج در این کسب این موفقیت‌ها، سهمی داشته است. به نظر می‌رسد، قدرت‌های علمی، نظامی و فرهنگیِ نوینی طی دهه‌های اخیر در جهان شکل گرفته که ایران اسلامی یکی از سرآمدان آنهاست؛ هرچند تا رسیدن به آنچه رهبر فرزانه‌مان بر ما تکلیف کرده‌اند، راهی طولانی در پیش داریم.

چه کسانی در کسب این موفقیت‌ها سهم بیشتری داشته‌اند؟
هر عضو هیأت علمی و دانشجویی که از بدو تأسیس دانشگاه تا به امروز، موفق به انتشار حتی یک مقاله با وابستگی سازمانی دانشگاه یاسوج در پایگاه استنادی اسکوپوس شده است و تمام رؤسا، معاونین، مدیران، مسئولان و کارکنان دانشگاه از بدو تأسیس تاکنون، در کسب این موفقیت‌ها سهم داشته‌اند، هرچند سهم بعضی از اعضای هیأت علمی و مسئولان، بیش از بقیه است. همچنین، مسئولان محترم استانی و عزیزانی که تاکنون در هر جایگاهی و به هر شکلی از دانشگاه یاسوج حمایت کرده‌اند.

و کلام آخر؟
به عنوان عضوی از خانواده بزرگ دانشگاه یاسوج برخود لازم می دانم، خطاب به مردم شریف، ولایتمدار، فداکار و بی‌آلایش استان کهگیلویه و بویراحمد عرض کنم، نهال‌هایی که در سال‌های پیش کاشته‌اید، اکنون به درختان پرثمری بدل شده‌اند که در کسوت عضو هیأت علمی، کارشناس، کارمند یا دانشجوی دانشگاه یاسوج، موجبات کسب افتخارات بزرگی را برای مردم شریف این استان فراهم نموده‌اند و باید آرزو کرد، این مسیر رو به رشد و تعالی، در سایه نظام مقدس و پرخیر و برکت جمهوری اسلامی ایران تداوم یابد.
ان شاء الله.