نگاه امام به زن

کبنا ؛دکتر فاطمه طباطبایی رئیس انجمن عرفان اسلامی گفت: ناگفته روشن است که با شناختی که از امام داشتیم، اگر در مورد زن صحبت کرده‌اند تعارف و مبالغه نبود؛ بلکه باور دینی امام بود. برخی از جملات امام می‌تواند کلید گشایش خیلی از مشکلات پیش روی زنان باشد. من به بعضی از جملاتشان اشاره می‌کنم. «زن مظهر تحقق آمال بشر است». «قرآن کریم انسان ساز است و زنان نیز انسان ساز. اگر زنان شجاع و انسان ساز از ملت‌ها گرفته شود، ملت‌ها به شکست و انحطاط کشیده می‌شوند».
رئیس انجمن عرفان اسلامی با اشاره به نگاه امام به زن، گفت: ناگفته روشن است که با شناختی که از امام داشتیم، اگر در مورد زن صحبت کرده‌اند تعارف و مبالغه نبود؛ بلکه باور دینی امام بود. برخی از جملات امام می‌تواند کلید گشایش خیلی از مشکلات پیش روی زنان باشد.
به گزارش کبنا، دکتر فاطمه طباطبایی در مراسم سالروز میلاد حضرت زهرا (س) و امام خمینی (س) در حرم بنیانگذار جمهوری اسلامی، گفت: سالروز تولد حضرت زهرا (س) و فرزند راستین ایشان حضرت امام خمینی (س) را تبریک عرض می‌کنم و از خدای بزرگ برای این مرد بزرگ و همراهانشان که جان خودشان را برای تحقق و تثبیت انقلاب در طبق اخلاص گذاشتند، علو درجات آرزو می‌کنم. ان شاء الله که توفیق خدمت و پیروی از امام عزیز برای همه ما حاصل شود و ما بتوانیم ادامه دهنده راه امام و ظفرآفرینان کشورمان باشیم.
رئیس انجمن عرفان اسلامی در خصوص اندیشه امام درباره زنان، اظهار داشت: تصور می‌کنم سخن درباره آراء امام درباره زنان بسیار گفته شده و همه شنیده‌ایم. تحلیل‌ها و تفسیرهایی هم بر روی سخنان امام انجام گرفته است. کنگره‌ها، نشست‌ها و مقالات زیادی درباره اندیشه امام نوشته شده و در طول این 42 سال، هر کدام از بزرگواران از منظری به صحبت‌های امام پرداخته‌اند و تحلیل و تبیین و تفسیرهایی داشته‌اند.وی ادامه داد: البته اوایل انقلاب، فضای انقلاب شبهه‌هایی در مورد جایگاه و منزلت زن مطرح می‌شد و طبیعتاً بیشتر پاسخ به آن شبهه‌ها بود و اینکه منزلت زنان چیست؟ در اسلام چه جایگاهی دارند؟ اصلاً حق و حقوقی در اسلام برای زن دیده نشده، زنان موجودی درجه دوم به حساب می‌آیند، از دنده چپ مرد آفریده شده‌اند، حق شهروندی ندارند، حق فعالیت اجتماعی ندارند و حق فعالیت سیاسی ندارند. از این قبیل شبهه‌ها مطرح بود و وقتی هم دیده می‌شد که امام این فرصت را به خانم‌ها دادند و قبل از انقلاب هم خانم‌ها در صحنه آمدند و در مبارزه و تظاهرات شرکت می‌کردند، می‌گفتند امام استثنائا این جور گفته‌اند و برای پیشبرد انقلاب گفته‌اند و این رأی و نظر اسلام نیست. طبیعتاً بحث‌ها مطرح می‌شد که این اثبات شود.
دکتر طباطبایی یادآور شد: شبهه‌هایی هم از خارج ایران مطرح می‌شد و برخی ایرانی‌هایی که با انقلاب یا اسلام همسو نبودند این شبهه‌ها را مطرح می‌کردند و طبیعتاً اول انقلاب خیلی راجع به این مباحث بحث شد. طبیعتاً مبلغان، سخنرانان و اساتید ما در صدد تحریف این سخن‌ها بودند که متأسفانه هنوز هم گاهی آن زمزمه‌ها شنیده می‌شود. سخنرانان برای اثبات این مطلب که اسلام دینی است که به زن هم بها داده و زن هم مثل مرد است و تفاوتی ندارد، کدهایی را از صحبت‌های امام می‌آوردند. تشکل‌های فرهنگی، سیاسی و دینی هم سعی می‌کردند که اینها را خنثی کنند.
  به تعبیر امام «مقدس نمای متحجر» و «تجددگرای بی دین» همیشه مقابل خط اصیل اسلامی بوده‌اند
 وی ادامه داد: ما هم اوایل انقلاب تشکلی به نام «جمعیت زنان انقلاب اسلامی ایران» تشکیل داده بودیم که صبیه حضرت امام (خانم دکتر مصطفوی) دبیرکل این جمعیت بودند. ما کنگره‌ها و نشست‌هایی برگزار می‌کردیم و درباره آراء امام درباره زنان و حضور و فعالیت زنان و حقوق زنان بحث‌های زیاد شد که مجموعه مقالات آن هست و آنها را تکرار نمی‌کنم.
رئیس انجمن عرفان اسلامی گفت: امام همیشه می‌گفت ما با دو گروه در مورد مسائل مربوطه مواجه هستیم و به خصوص درباره زن هم این دو گروه همیشه مطرح بودند. به تعبیر امام یکی «مقدس نمای متحجر» و «تجددگرای بی دین» همیشه مقابل خط اصیل اسلامی بوده‌اند. امام علی (ع) هم از این دو گروه شکایت داشتند و این سابقه دارد و اینچنین دشمنانی برای اسلام و دین وجود داشته، همیشه داشته و امام علی (ع) هم اشاره کرده و فرمود دو کس کمر من را شکستند؛ یکی «نادان مقدس نما» و دیگری «دانای بی پروای بی دین». این خیلی نکته بزرگ و مهمی است و باید روی آن تأمل کنیم.
     
امام از جایگاه یک رهبر مذهبی نگاهشان به زن مثبت بود
 وی تأکید کرد: نگاه امام از جایگاه رهبر مذهبی و مرجع دینی، نه فقط سیاسی که بگویند کار سیاسی و حرف سیاسی بود و امام برای پیشبرد اهداف سیاسی مطرح می‌کردند، بلکه از جایگاه یک رهبر مذهبی نگاهشان به زن مثبت بود. یعنی معتقد بودند که زن‌ها فعال جامعه هستند. این نگاه امام برگرفته از اسلام بود و برداشتی که امام از دین اسلام داشتند. چون در نگاه امام، در اسلام زن و مرد از نظر جایگاه و منزلت هیچ تفاوتی ندارد. چرا که خداوند همه را به تقوا و پرهیز دعوت می‌کند و فراخوان می‌دهد که به سوی ربّتان بیایید؛ ربّی که «خلقکم من نفس واحد».
دکتر طباطبایی ادامه داد: انسان‌ها از نفس واحده خلق شده‌اند و بنابر این همه انسان‌ها، چه زن و چه مرد، چه سیاه و چه سفید، از نفس واحده آفریده شده‌ایم. وقتی هم خداوند از خلافت انسان صحبت می‌کند و می‌گوید می‌خواهم در روی زمین خلیفه‌ای داشته باشم، خلافت را در مردان منحصر نمی‌کند. یا وقتی که خداوند برای ربوبیت خودش از انسان‌ها پیمان می‌گیرد، مردان را متمایز نمی‌کند. در آیه 97 سوره نحل هم به صراحت که هرکس کار نیکی انجام بدهد در حالی که مؤمن باشد، به زندگانی خوش متصف می‌شود و به نیکوترین وجه پاداش کارش را می‌گیرد. بنابر این حیات طیّب در قرآن از آن زن و مرد است.
وی یادآور شد: از هیأت دولت خدمت امام آمدند و از ایشان خواستند که روزی را به عنوان «روز زن» معرفی کنید. امام اول گفتند که این شأن زن نیست که من یک روز را به عنوان روز زن انتخاب کنم؛ همه روزها متعلق به زن‌ها است. اینکه یک روز را به زن اختصاص بدهیم چه عزتی است؟! گفتند این در دنیا مرسوم است. امام گفتند پس اگر قرار است یک روزی به زن اختصاص داده شود، باید روز تولد حضرت زهرا (س) باشد. بعد خودشان پیام تبریکی فرستادند. جمله بسیار بلندی است که باید شرح و تبیین شود. ایشان فرمودند که «روز مبارک زن، روز شرافتمند عنصر تابناکی است که زیربنای فضیلت‌های انسانی و ارزش‌های والای خلیفة الله در جهان است».
 
برخی از جملات امام می‌تواند کلید گشایش خیلی از مشکلات پیش روی زنان باشد
 رئیس انجمن عرفان اسلامی اظهار داشت: ناگفته روشن است که با شناختی که از امام داشتیم، اگر در مورد زن صحبت کرده‌اند تعارف و مبالغه نبود؛ بلکه باور دینی امام بود. برخی از جملات امام می‌تواند کلید گشایش خیلی از مشکلات پیش روی زنان باشد. من به بعضی از جملاتشان اشاره می‌کنم. «زن مظهر تحقق آمال بشر است». «قرآن کریم انسان ساز است و زنان نیز انسان ساز. اگر زنان شجاع و انسان ساز از ملت‌ها گرفته شود، ملت‌ها به شکست و انحطاط کشیده می‌شوند». البته روشن است که چه زن و چه مرد در چه جایگاهی قرار بگیرد؛ در هر جایگاهی قرار بگیرد اقتضائات خاص و وظایف و حقوق متفاوتی پیدا می‌کند. مثلاً زن و مردی که در جایگاه مادر و پدر قرار می‌گیرند طبیعتاً با زن و مردی که در جایگاه دختر و پسر قرار می‌گیرند وظایفشان فرق می‌کند. اما امام به ما آموختند که هرچه در مقام ارزش انسان گفته می‌شود، در مورد زن هم صادق است. این یک اصل کلی بود که ما از امام گرفتیم.
وی افزود: الآن به نظر می‌رسد که بعد از 40 سال انقلاب و صحبت‌های بزرگان و مقالات و نوشته‌ها، دیگر نیازی به اثبات این حرف نیست که آیا زن جایگاه دارد یا ندارد و حقوقی دارد یا ندارد؛ این‌ها دیگر تثبیت شده است. نباید برگشت به عقب داشته باشیم و بخواهیم ببینیم که اینها هست یا نیست. چیزی که ما از سیره نظری و عملی امام استنباط کرده‌ایم همین بود که زن و مرد در نظر خداوند از نظر ارزش و منزلت هیچ تفاوتی ندارند. اما آنچه مهم هست و به نظر من در این زمان باید به آن رسیدگی شود این بود که فهمیدیم اندیشه امام به عنوان رهبر انقلاب که خطوط اصلی نظام را برای ما و کارگزاران نظام ترسیم می‌کردند، این بود که زنان باید حضور فعال در جوامع مختلف فرهنگی و سیاسی داشته باشند.
 
امام برای ارسال پیام مهمی به رهبر شوروی یک زن مبارز و انقلابی را در کنار آیت الله جوادی به عنوان سفیر خود انتخاب کرد
 دکتر طباطبایی ادامه داد: این سؤال برای همه ما می‌تواند مطرح باشد. این خط فکری و نظر امام تا چه حد نهادینه شده است؟ وقتی امام برای ارسال پیام مهمی به رهبر شوروی یک زن مبارز و انقلابی را در کنار آیت الله جوادی به عنوان سفیر خود انتخاب می‌کنند و به کشور شوروی می‌فرستند، چه می‌خواهند بگویند؟ عملاً می‌خواستند بگویند که زنان باید همدوش مردان برای ساختن جامعه و برقراری ارتباطات نقش آفرین باشند. اما متأسفانه همان زمان خودش هم روی این تفکر امام خیلی کار نشد. در حالی که دیگران باید از امام جلوتر حرکت می‌کردند و این را یک افق گشایی می‌دیدند و شروع می‌کردند که فرصت‌های بیشتری را بدهند. اما متأسفانه حتی همان زمان هم وقتی فیلم این دیدار پخش می‌شد، گاهی سعی می‌شد که حضور خانم دباغ دیده نشود.
 
چرا هنوز امکان بهره مندی مساوی از مواهب دولتی و حکومتی برای زنان و مردان یکسان نیست؟ 
وی تأکید کرد: اگر بخواهیم بگوییم آن زمان امام چه گفتند و خط فکری امام چه بود، الآن باید مطالبات ما این باشد که ببینیم چرا هنوز این اندیشه امام در برخی از جاها، سطوح بالای سیاستگذاری جامعه و شوراهای سیاستگذاری نهادینه نشده است. گاهی زن‌ها انتخاب شده‌اند اما قبول داریم که بعضی اوقات تشریفاتی به زن‌ها نگاه می‌شود و از حضور آنها به این معنا استفاده می‌شود. چرا هنوز امکان بهره مندی مساوی از مواهب دولتی و حکومتی برای زنان و مردان یکسان نیست؟
رئیس انجمن عرفان اسلامی تصریح کرد: شنیده‌ام که حتی حق بیمه زنان و مردان فرق می‌کند. یعنی بعد از فوتشان پرداخت حق بیمه فرق می‌کند که البته گفتند الآن اصلاحاتی شده و شروطی هم گذاشته‌اند که بهتر شود. اما نفس این کار با توجه امام و تأکید امام بر زن، هنوز بعد از 40 سال ببینند حق بیمه زن و مرد کارمند که در طول مدت کار یکسان کرده، بعد از فوتش چگونه می‌خواهد به ورثه او رسیدگی شود. یا مثلاً زن و مردی که با غیر ایرانی ازدواج می‌کنند، بچه‌های آنها از حقوق شهروندی و تابعیت ایرانی یکسان برخوردار نیستند. البته شنیده‌ام این را هم دارند اصلاح می‌کنند. اما سه مرکز باید تأیید کنند و نظر بدهند.
 آیا نباید برنامه‌ای گذاشته شود که حضور فعال خانم‌ها و راه برای رشد آنها بیشتر باشد؟ 
 وی ادامه داد: به هر حال خیلی کار شده ولی هنوز هم خیلی کارها باید انجام شود. وقتی زنان نیمی از پیکر جامعه انسانی هستند و امام هم در جایگاه رهبری، نه توصیه ارشادی، گفته‌اند «در نظام اسلامی زن به عنوان یک انسان می‌تواند مشارکت فعال با مردان در بنای جامعه اسلامی داشته باشد». و مقام معظم رهبری هم بر این حرف تأکید داشته‌اند و در چند سخنرانی که در شهرهای مختلف داشته‌اند، بر این امر تأکید داشتند. این سؤال من است و شاید سؤال تشکل‌های فرهنگی و سیاسی باشد. آیا نمی‌شود برای حضور قانونی این خانم‌ها یک سیاستگذاری انجام شود؟!
دکتر طباطبایی تأکید کرد: وقتی نیمی از جامعه زن هستند و از نظر امام حضورشان در مجامع این قدر می‌تواند مفید باشد، آیا نباید برنامه‌ای گذاشته شود که حضور فعال خانم‌ها و راه برای رشد آنها بیشتر باشد؟ ممکن است بعضی‌ها بگویند خانم‌ها خودشان به صحنه نمی‌آیند. ما می دانیم احزاب هستند که افراد را انتخاب می‌کنند. فرض کنید برای نمایندگی مجلس می‌خواهند 30 نفر را انتخاب کنند و 2 نفر خانم انتخاب می‌کنند. ولی اگر از اول این باور باشد که نیمی از جامعه انسانی زنان هستند و بعضی از مشکلات را خیلی دقیق‌تر حس می‌کنند، برنامه‌ای گذاشته می‌شود. اگر آن باور باشد، باید چنین فکری شود تا زنان فرهیخته بیشتری بتوانند به مجلس راه پیدا کنند.
 اگر امام و خط فکری ایشان را باور داشتیم، باید آن را نهادینه کنیم
 وی افزود: حتماً امام نفعی در این می‌دیده که اگر خانم‌ها حضور فعال داشته باشند، برکات بیشتری نصیب آن مجموعه می‌شود. ولی متأسفانه توصیه امام و مقام معظم رهبری نهادینه نشده و هنوز خیلی مشکلات بر سر راه خانم‌ها وجود دارد که باید تشکل‌های فرهنگی انجام آنها را بخواهند. اوایل انقلاب مجبور بودیم منفعلانه برخورد کنیم و به شبهه‌ها پاسخ بدهیم. ولی الآن این شبهه‌ها حل شده و اگر بعضی از مشکلات فقاهتی هست، الحمدلله مراجع نواندیشی وجود دارد. امام عنصر زمان و مکان را مطرح کردند. می‌توانند با کمال قدرت نقائص را برطرف کنند و قوانین متناسب با حضور زنان باشد.
رئیس انجمن عرفان اسلامی گفت: اگر امام و خط فکری ایشان را باور داشتیم، باید آن را نهادینه کنیم تا جامعه از نظر امام بتواند مسیر تعالی خودش را طی کند. این جمله امام را توجه کنید. «اسلام زن را مثل مرد، همان طوری که در تمام شئون دخالت دارد، دخالت می‌دهد. شما خانم‌ها همان طوری که آقایان در جبهه علمی و فرهنگی مشغول هستند باید مشغول باشید. باید همه زن‌ها و همه مردها در مسائل اجتماعی در مسائل سیاسی وارد شوید و ناظر باشند و به مجلس ناظر باشند؛ هم به کارهای دولت ناظر باشند و اظهار نظر کنند. تکلیف خانم‌ها این است که در سیاست دخالت کنند. زن‌ها هم باید در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی همدوش باشند. البته با حفظ حدودی که اسلام فرموده است». پس به نظر من خطوط روشن است. حرف امام از این روشن‌تر چه می‌خواهیم باشد؟ امام هم رهبر سیاسی و هم یک مرجع دینی بودند. وقتی مرجع دینی بودند، دیگر برای ما حجت تمام است.
وی افزود: می‌تواند سؤال ما و تشکل‌های فرهنگی از مسئولین و قوه مقننه و سیاستگذاران این باشد که «چه برنامه‌های اجرایی و یا مصوبات قانونی برای اجرایی شدن این بایدهای امام به کار گرفته‌ایم؟» اگر نشده، اشکال کجاست؟ اگر شده و ناقص است، آن را تکمیل کنیم. تشکل‌هایی که امروز شکل می‌گیرد و می‌خواهد فعالیت کند باید قدم‌هایی که نسل ما گذرانده را جدی بگیرد و به قدم‌های جدی‌تری ورود شود.
دکتر طباطبایی یادآور شد: امام مسیر حرکت زنان را روشن کردند و هدف و غایت این سیر را هم تبیین کردند. نقش زن را در بهبود سلامت خانواده و جامعه مشخص کردند. یعنی امام خطوط کلی را مشخص کردند. امام 40 سال پیش این صحبت‌ها را کردند. اگر جدی گرفته می‌شد چه قدر می‌توانست در جامعه جهانی تحول ایجاد کند؟ می‌توانست انقلاب اسلامی پیشتاز تحول و توسعه در جامعه باشد و حرکت چشمگیر جهانی داشته باشد. ولی متأسفانه این اتفاقات نیفتاد.
وی ادامه داد: البته این را هم بگویم که ما با مشکلات بسیار زیادی مواجه بودیم. مشکلاتی که دشمنان خارجی و داخلی برای انقلاب رقم می‌زدند. مثل جنگ تحمیلی یا ترور شخصیت‌های علمی و ارزنده‌ای که هرکدام از آنها وزنه مهمی در تبیین و اجرایی کردن اندیشه امام بودند. دشمنان این را می‌دانستند و ترورهای بسیار ناجوانمردانه‌ای انجام دادند. من هم این مشکلات را می دانم. ولی الآن با توجه به شرایط جدید و تحولی که در جامعه ما و جهان اتفاق افتاده، خواسته‌های ما متفاوت است.
رئیس انجمن عرفان اسلامی اظهار داشت: بعضی جاها زنان ما خودشان رشدی داشته‌اند و با حضور پررنگشان توانسته‌اند امکاناتی را برای خودشان فراهم کنند. مثلاً وقتی به ورزش روی آوردند و مسئولین وقتی دیدند زنان مشتاق ورزش هستند سالن‌های مجهزی درست شد که خیلی هم خوب است و دیدیم که زنان ما در این زمینه بالندگی داشته‌اند و توانسته‌اند مقامات کشوری و خارجی هم پیدا کنند و در سطح جهان درخشیدند. یا مثلاً وقتی به تحصیلات عالی روی آوردند توانستند کرسی‌هایی را در دانشگاه‌های معتبر دنیا به خودشان اختصاص بدهند. بنابر این کسانی که تشکل‌های فرهنگی و اجتماعی راه انداخته‌اند باید سعی کنند که بایدهای امام را نهادینه و مسیر نهادینه شدن آنها را طی کنید. اگر مشکل فقهی دارد از نظرات فقها استفاده کنید.
 
فتواها همیشه قابل احترام و ارزش است اما گاهی برد فتواها متناسب نیست
 
وی ادامه داد: خوشبختانه علمای جدید و روشن فکری وجود دارند که می‌توانند بر اساس مبانی اصولی خود امام بر اساس عنصر زمان و مکان مشکلات فقهی را حل کنند. فتواها همیشه قابل احترام و ارزش است اما گاهی برد فتواها متناسب نیست. جامعه رشد می‌کند و طبیعتاً نظر فقیه هم باید تغییر کند. خود فقه پویا این اجازه را داده که فقیه کوشش و تلاش کند با شرایط جامعه بتواند مسائل جدید را ایجاد کند و به آنها بپردازد.
دکتر طباطبایی گفت: من یادم می‌آید همان زمان که ما در جمعیت زنان کنگره می‌گرفتیم، بعضی از علمای بسیار متعهد و باتقوا هزاران مسأله فقهی مستحدثه را استخراج کرده بودند و راجع به آن بحث می‌کردند. بنابر این باید از آنها بخواهید. چون در شرایطی هستیم که جامعه متحول شده و کل جهان تحولات چشمگیر داشته و دگرگون شده و اقتضائات جدیدی به وجود آمده است. در نتیجه قوانین جدیدی را هم باید تبیین کند. اینجا است که باز می‌بینیم سخن امام و تأکید بر زمان و مکان می‌تواند راهگشا باشد.
 
این نکته امام را مورد نظر خودتان قرار بدهید که زن را مثل قرآن انسان ساز دانستند
 
وی تأکید کرد: این نکته امام را مورد نظر خودتان قرار بدهید که زن را مثل قرآن انسان ساز دانستند. امام گفتند زن مثل قرآن انسان ساز و مثل انبیاء مربی انسان‌ها است، زیربنای فضائل اخلاقی و خلیفة اللهی است. اگر ما اینها را باور کنیم و مدیران کشور باور کنند، فکر نکنیم نگاه تشریفاتی به حضور زنان داریم و باور کنیم حضور آن‌ها می‌تواند در بهبود و سلامت جامعه مؤثر باشد، آن وقت می‌شود گام‌های مثبتی برداشت. چون تغییر در باور موجب به تغییر در ساختار و قوانین می‌شود و آن وقت می‌شود قدم‌های خوبی برداشت و می‌توان مطمئن شویم که داریم به آرمان‌های امام نزدیک می‌شویم.
وی در پایان اظهار داشت: ان شاء الله مسئولین تشکل‌های اجتماعی اولین خلأها را پیدا کنند و ببینیم خلأ مشکلات زنان کجا است، آن‌ها را بررسی کنیم، در صدد بازخوانی اندیشه‌های امام باشیم و از فرزندان علمی امام بخواهیم با همان مبانی اصولی امام و تأکید بر عنصر زمان و مکان بتوانند مشکلی که برای نهادینه شدن فعالیت خانم‌ها وجود دارد را حل کنند.