تاریخ انتشار
چهارشنبه ۲۵ فروردين ۱۴۰۰ ساعت ۰۱:۲۵
کد مطلب : ۴۳۳۰۲۴
به مناسبت فرارسیدن ماه مبارک رمضان؛
باز کن در که گدای سحرت برگشته / چگونه ماه رمضان را با نشاط آغاز کنیم؟/ دوازده توصیه مهم پیامبر(ص) در مراقبت از این ماه
۰
کبنا ؛ماه رمضان در میان ماه‌های سال از برجستگی و ویژگی بسیار مهمی برخوردار است؛ زیرا انسان در این ماه مهمان ضیافت الهی است و می‌تواند ره صد ساله را یک شبه در آن بپیماید و خود را جزو نه تنها ابرار و نیکان، بلکه از مقربان الهی قرار دهد و با کسب تقوای اخص از آثار و برکات آن بهره‌مند شود. نویسنده در مطلب پیش‌رو برخی ویژگی‌های ماه رمضان و آثار و برکات این ماه ارزشمند را تبیین کرده است.
از نظر قرآن ماه مبارک رمضان برای انسانی که در دنیا زندگی می‌کند، از ویژگی‌هایی خاص برخوردار است که برخی از آنها عبارتند از:
۱- نزول قرآن: مهم‌ترین ویژگی ارزشی این ماه این است که نزول قرآن در این ماه بوده است؛ خدا بصراحت در قرآن درباره این ویژگی ماه رمضان در میان ماه‌های دیگر سال می‌فرماید: ماه رمضان همان ماه است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است؛ کتابى که مردم را راهبر و متضمن دلایل آشکار هدایت و میزان تشخیص حق از باطل است.
پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد؛ و کسى که بیمار یا در سفر است باید به شماره آن، تعدادى از روزهاى دیگر را روزه بدارد؛ خدا براى شما آسانى مىخواهد و براى شما دشوارى نمىخواهد تا شماره مقرر را تکمیل کنید؛ و خدا را به پاس آنکه رهنمون‌تان کرده است به بزرگى بستایید، باشد که شکرگزارى کنید. (بقره، آیه ۱۸۵)
در حقیقت مهم‌ترین و اصلی‌ترین کتاب هدایت و حیانی از سوی خدا در این ماه مبارک نازل شده است و مسلمانان و مومنان به سبب این نعمت بزرگ می‌بایست شکرگزار خدا باشند و با بزرگداشت آن به عنوان ایام الله، ماه مبارک رمضان را گرامی دارند که البته بهترین نوع گرامیداشت آن گرفتن روزه است.
از نظر قرآن کسانی از این کتاب هدایتی قرآن بهره‌مند می‌شوند که براساس هدایت فطری عمل کرده و فطرت خویش را دفن نکرده باشد. (بقره، آیات ۲ و ۳)
روزه‌داران می‌بایست قدر ماه رمضان را بدانند و برای بهره‌گیری از هدایت‌ها و بینات و فرقان قرآن به قرائت و تدبر در آن اهتمام ورزند. امام رضا (ع) فرمود: من قرا فى شهر رمضان ایهًْ من کتاب الله کان کمن ختم القران فى ... من الشهور؛ هر کس در ماه رمضان یک آیه از کتاب خدا را قرائت کند مثل این است که درماههاى دیگر تمام قرآن را بخواند. (بحار الانوار ج ۹۳، ص ۳۴۶)
امام محمد باقر (ع) نیز می‌فرماید: لکل شیء ربیع و ربیع القرآن شهر رمضان؛ هرچیز بهاری دارد و بهار قرآن ماه رمضان است. (اصول کافی، ج ۲، «کتاب فضل القرآن»، «باب نوادر» حدیث ۹ و ۱۰)
۲- وجوب روزه: در عظمت این ماه همین بس که خدا برای تزکیه مسلمانان و مومنان، روزه را در آن واجب کرده است؛ زیرا انسان با بهره‌گیری از این روزه می‌تواند به تقوای اخص و برتری دست یابد؛ چنانکه خود روزه گرفتن نیز نشانه‌ای از تقوای انسان است؛ یعنی هم با روزه گرفتن نشان می‌دهد که دارای ملکه تقوا است و هم با چنین کاری به تقوای برتر دست یافته و از برکات تقوای اخص بهره‌مند می‌شود.
خدا می‌فرماید:ای کسانی که ایمان آورده اید بر شما روزه مقرر شده است؛ چنانکه بر کسانی که قبل از شما بودند، مقرر شده بود؛ باشد که تقوا پیشه گیرید... ماه رمضان... پس کسی که آن ماه را درک کرد، پس باید آن را روزه بدارد. (بقره، آیات ۱۸۳ و ۱۸۵)
۳- شعائر الله: از نظر قرآن، برخی از امور مانند سعی صفا و مروه (بقره، آیه ۱۵۸) و قربانی (حج، آیه ۳۶) شعائر الهی است که باید پاس داشته شود و برخلاف آنها عمل نشود. (مائده، آیه ۲) ماه مبارک رمضان به سبب ویژگی‌هایی دارای عظمتی است که از جمله آنها نزول قرآن و وجوب روزه این ماه است؛ بنابراین می‌بایست برای تعظیم این شعائر آن را گرامیداشت؛ زیرا تعظیم شعائر الهی نشانه تقوای دل‌های مومنان است؛ خدا می‌فرماید:
این فرائض الهی است؛ و هر کس شعائر خدا را بزرگ دارد در حقیقت آن حاکى از پاکى دلهاست. (حج، آیه ۳۲)
۴- عروج حضرت عیسی (ع): یکی دیگر از ویژگی‌های این ماه مبارک آن است که عروج حضرت عیسی (ع) در این ماه اتفاق افتاده و خدا در این ماه ایشان را رفعت بخشیده و به آسمان بالا برده است (نساء، آیه ۱۵۸)؛ چرا که امام باقر (ع) می‌فرماید: عروج حضرت عیسى بن مریم (ع) در شب ۲۱ ماه رمضان بوده است. (تفسیر نورالثقلین، ج ۱، ص ۳۴۶، ح ۱۵۵) به سخن دیگر، در این ماه همان طوری که نزول قرآن رخ داده است، عروج و رفعت پیامبری اولوا‌لعزم نیز اتفاق افتاده که مایه برکت این ماه می‌شود و می‌بایست آن را بزرگداشت و تعظیم کرد.
۵- شب قدر: از دیگر ویژگی‌های ماه مبارک رمضان این است که شب قدر در این ماه قرار داده شده است (قدر، آیه ۱)؛ زیرا از امام صادق (ع) درباره شب قدر سؤال شد. آن حضرت فرمود: شب قدر را در شبهاى نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم طلب کنید. (مجمع البیان، ج ۹- ۱۰، ص ۷۸۷)
همچنین زراره از امام باقر (ع) از شب قدر سؤال کرد. امام فرمود: شب قدر، بیست و یکم یا بیست و سوم است. (بحارالانوار، ج ۹۴، ص ۴، ح ۴) از اهل سنت نیز روایت است که شب قدر در ماه رمضان است؛ زیرا بر حسب روایتى از ابن عمر، پیامبر (صلى الله علیه وآله) فرمود: شب قدر را در شب بیست و هفتم طلب کنید. (الدّرّالمنثور، ج ۸، ص ۵۷۸)
شب‌های قدر دارای چنان عظمتی است که خدا درک یک شب از آن را برابر با یک عمر می‌داند؛ زیرا هزار ماه نزدیک به ۸۵ سال است که خدا وقتی آن را برتر از این میزان از ماه و سال می‌داند یعنی به‌اندازه یک عمر آدمی است که به قول معروف پیمودن ره صد ساله در یک شب است؛ چرا که انسان در یک شب می‌تواند چنان تقدیر خویش را تغییر دهد که یک انسان در طول عمرش. امام صادق (ع) فرمود: راس السنهًْ لیلهًْ القدر یکتب فی‌ها ما یکون من السنهًْ الى السنهًْ؛ آغاز سال (حساب اعمال) شب قدر است. در آن شب برنامه سال آینده نوشته مىشود. (وسائل الشیعه، ج ۷ ص ۲۵۸ ح ۸)
۶- تغییر تقدیر: وجود شب قدر در ماه مبارک رمضان، بدان معناست که هرساله با تکرار شب قدر در این ماه مبارک رمضان فرصتی استثنایی برای بشر فراهم می‌آید تا بتواند مقدرات خویش را با دعا و استغفار و توبه و توسل و مانند آنها دگرگون کند و سرنوشتی دیگر برای خویش رقم زند؛ زیرا از نظر قرآن انسان‌ها اگر برکات آسمان و زمین را می‌خواهند می‌بایست ایمان و تقوا را با هم در خود به نمایش گذارند (اعراف، آیه ۱۹۶) که درماه مبارک رمضان با روزه گرفتن این عمل انجام می‌شود. (بقره، آیه ۱۸۳)
بنابراین، کسی که شب قدر ماه مبارک رمضان را درک کند، می‌تواند با این اعمال خاص پیش از آنکه تقدیری بد و ناخوشایند برایش رقم بخورد آن را تغییر دهد. امام صادق (ع) فرمود: التقدیر فى لیلهًْ تسعهًْ عشر و الابرام فى لیلهًْ احدى و عشرین و الامضاء فى لیلهًْ ثلاث و عشرین؛ برآورد اعمال در شب نوزدهم انجام مىگیرد و تصویب آن در شب بیست ویکم و تنفیذ آن در شب بیست و سوم. (وسائل الشیعه، ج ۷ ص ۲۵۹)
روزه‌داران برای اینکه بتوانند تقدیر را تغییر دهند می‌توانند از اعمال این شب‌ها به بهترین وجه بهره گیرند؛ زیرا عمل‌های عادی در این شب‌ها ویژگی خاصی می‌یابند و ارزش آن با شب‌های دیگر فرق دارد؛ چنانکه از امام صادق (ع) سؤال شد: کیف تکون لیلهًْ القدر خیرا من الف شهر؟ قال: العمل الصالح فی‌ها خیر من العمل فى الف شهر لیس فی‌ها لیلهًْ القدر؛ چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است؟ حضرت فرمود: کار نیک در آن شب از کار در هزار ماه که در آنها شب قدر نباشد بهتر است. (وسائل الشیعه، ج ۷ ص ۲۵۶، ح ۲)
از همین رو روایت است که فضیل بن یسار گوید: کان ابوجعفر (ع) اذا کان لیلهًْ احدى و عشرین و لیلهًْ ثلاث و عشرین اخذ فى الدعا حتى یزول اللیل فاذا زال اللیل صلى؛ امام باقر (ع) در شب بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان مشغول دعا مىشد تا شب بسر آید و آنگاه که شب به پایان مىرسید نماز صبح را مىخواند. (وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۶۰، ح ۴)
۷- استجابت دعا: از نظر قرآن، برخی از حالات انسانی و نیز ازمنه و امکنه در اجابت دعا از سوی خدا نقش دارد؛ چنانکه حالت تضرع و انابه، نماز و روزه و حضور در مسجد الحرام و اماکن مقدس همچون عتبات عالیات، نقش اساسی در دعا و اجابت دارد.
خدا پس از بیان احکام روزه در ماه مبارک رمضان می‌فرماید: و هرگاه بندگان من از تو درباره من بپرسند؛ بگو: من نزدیکم و دعاى دعاکننده را به هنگامى که مرا بخواند اجابت مى کنم. پس آنان باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند، باشد که راه یابند. (بقره، آیه ۱۸۶) به سخن دیگر، کسی که در ماه مبارک رمضان به فرمان الهی گردن می‌نهد و روزه می‌گیرد بطور طبیعی از اهل تقوای خدا بوده و چنین شخصی به خدا نزدیک شده است؛ و همین نزدیکی است که بستر اجابت دعا را از سوی خدا فراهم می‌آورد.
۸- استعانت از روزه: از نظر قرآن، ماه رمضان، ماه مبارک و سرشار از برکت است؛ زیرا شرایطی برای انسان در این ماه فراهم است که در دیگر ماه‌ها کمتر فراهم است؛ از جمله آنکه انسان می‌تواند با استعانت از روزه در این ماه از توجه خاص الهی بهره‌مند شود؛ زیرا از نظر قرآن، اگر کسی بخواهد از یاری الهی برخوردار شود، می‌بایست روزه و نماز را به کار گیرد (بقره، آیه ۴۵) براساس روایت تفسیری مراد از صبر در آیه همان روزه است. از امام صادق (ع) روایت شده است: مراد از صبر، روزه است.
هنگامى که سختى یا گرفتارى شدید به شخص وارد شد، روزه بگیرد، زیرا خداىـ عزّوجلّ‌ـ مى فرماید: از صبر یارى بجویید، یعنى از روزه. (تفسیر نورالثقلین، ج ۱، ص ۷۶، ح ۱۸۲)
۹- ایجاد ملکه صبر: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های پیامبران اولوا العزم، داشتن صبر در اقسام وانواع آن یعنی صبر بر طاعت و صبر در برابر معصیت و صبر در مصیبت است. خدا می‌فرماید: فَاصْبِرْ کَمَا صَبَرَ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ؛ پس همان گونه که پیامبران نستوه صبر کردند صبر کن! (احقاف، آیه ۳۵)
مومنان نیز می‌بایست این گونه خود را در سطح پیامبران بالا بکشند و با صبوری بر حکم‌های تکوینی و تشریعی، خود را به مقامات عالی برسانند. (بقره، آیه ۱۵۵) از نظر قرآن، روزه یکی از اموری است که صبر را در انسان ایجاد می‌کند؛ از همین رو خدا می‌فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید به صبر و نماز استعانت بجویید؛ زیرا خدا با صابران است. (بقره، آیه ۱۳۵ و ۴۵)
از نظر قرآن دستیابی به صبر و شکیبایی موجب می‌شود تا انسان به تقوایی برسد که عاقبت خوشی را برای آنان رقم می‌زند: موسى به قوم خود گفت: از خدا استعانت و یارى جویید و صبر و پایدارى ورزید که زمین از آن خداست. آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد مى دهد؛ و عاقب و فرجام نیک براى پرهیزکاران است. (اعراف، آیه ۱۲۸) شکی نیست که روزه تامین‌کننده صبر و نیز تحقق بخش تقوای اخص است؛ بنابراین با روزه می‌توان به مقام متقین و صابران دست یافت و از برکات و آثار آن از جمله فرجام نیک بهره‌مند و عاقبت به خیر شد.
۱۰- تعظیم خدا: انسان‌ها می‌بایست خدا را عظیم شمرده و او را تعظیم کنند؛ از نظر قرآن ماه مبارک رمضان فرصتی است که می‌توان این عمل را به خوبی انجام داد؛ زیرا روزه به‌ویژه در ماه مبارک رمضان، موجب توجّه به عظمت خدا و ستودن او به بزرگى می‌شود. (بقره، آیات ۱۸۳ تا ۱۸۵)
بر اساس همین آیات است که در روایات از ماه مبارک رمضان به عظمت سخن به میان آمده و امیرمومنان علی (ع) رمضان را ماه خدا و شعبان را ماه پیامبرخدا و رجب را ماه خود می‌نامند و می‌فرماید: شهر رمضان شهرالله و شعبان شهر رسول‌الله و رجب شهرى؛ رمضان ماه خدا و شعبان ماه رسول خدا و رجب ماه من است. (وسائل الشیعه، ج ۷ ص ۲۶۶، ح ۲۳)
۱۱- برکت در شب‌ها و روزها: شب و روز ماه مبارک رمضان برکت دارد؛ زیرا شیاطین در این ماه در غل و زنجیر هستند و اگر هوا‌های نفسانی درونی بگذارد انسان می‌تواند بیشترین بهره را از ماه برای کسب تقوای الهی و آثار آن ببرد و خود را به خدا نزدیک ساخته و مقرب درگاه او شود.
شب‌های آن نیز دارای برکت است و درهای آسمان به‌ویژه در شب‌های قدر برای بهره‌گیری از هر خواسته‌ای باز است و خدا در این شب‌ها دعای بندگانش را پاسخ می‌دهد. (بقره، آیات ۱۸۳ تا ۱۸۶؛ قدر، آیات ۱ تا ۵) از همین رو از پیامبر (ص) روایت شده که در ماه مهمانی خدا درهاى آسمان در شب اول ماه رمضان باز می‌شود و تا شب آخر آن بسته نخواهد شد. آن حضرت (ص) می‌فرماید: شَهرُ رَمَضانَ شَهرُ اللّه عَزَّوَجَلَّ وَ هُوَ شَهرٌ یُضاعِفُ اللّهُ فیهِ الحَسَناتِ وَ یَمحو فیهِ السَّیِّئاتِ وَ هُوَ شَهرُ البَرَکَهًْ ِ؛ ماه رمضان، ماه خداست و آن ماهى است که خداوند در آن حسنات را مىافزاید و گناهان را پاک مىکند و آن ماه برکت است. (بحارالأنوار، ج ۹۶، ص ۳۴۰، ح ۵)
همچنین رسول خدا (ص) فرمود: هو شهر اوله رحمهًْ و اوسطه مغفرهًْ و اخره عتق من النار؛ رمضان ماهى است که ابتدایش رحمت است و میانهاش مغفرت و پایانش آزادى از آتش جهنم. (بحار الانوار، ج ۹۳، ص ۳۴۲) و نیز می‌فرماید: ان ابواب السماء تفتح فى اول لیلهًْ من شهر رمضان و لا تغلق الى اخر لیلهًْ منه؛ درهاى آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده مىشود و تا آخرین شب آن بسته نخواهد شد. (بحار الانوار، ج ۹۳، ص ۳۴۴)
چگونه ماه رمضان را با نشاط آغاز کنیم؟
مومنان هم در قرآن و هم در کلام اهل بیت (ع) انسان‌های بانشاطی معرفی شده اند. حضرت علی (ع) در حدیثی فرمودند "النظافة من الایمان" یعنی رعایت نظافت از ویژگی‌های مومنان است. حتی اگر شما سواحل کیش، قشم و بندر عباس را با هیات‌های ماه محرم مقایسه کنید، متوجه می‌شوید که مومنان بیشتر از همه به فکر بهداشت هستند.
بهتر است با توجه به وجود کرونا و قرنطینه و ممنوعیت تجمع، جلسات قرآن مبارک رمضان را با خانواده خود بگذرانیم. حضرت زهرا می‌فرماید " مسجدالمرا بیتها" یعنی مسجد یک خانم خانه‌اش است. پس بهتر است خانه خود را در ماه مبارک رمضان با برگزاری جلسات ختم قرآن خانگی به مسجد تبدیل کنید.
در آیات قرآن آمده است "الا بِذکر الله تطمئن القلوب "یعنی با یاد خداوند قلب‌ها آرام می‌گیرد؛ پس بهترین راه نشاط آرامش و یاد خداوند است.
وقتی بفهمیم طبیب الاطبا یعنی خداوند روزه در ماه مبارک رمضان را برای افرادی که سالم هستند واجب کرده بیهوده نبوده است. ما برای لاغر شدن باشگاه می‌رویم و ورزش می‌کنیم. گرچه ورزش باعث می‌شود عرق کنیم و خسته شویم، اما با تمام خستگی‌ها آن را تحمل می‌کنیم، چون می‌دانیم ورزش برای سلامتی ما مفید و ارزشمند است و با تمام درد‌ها و خستگی‌ها نشاط آور است. در ماه مبارک رمضان هم اگر بفهمیم که روزه به نفع ماست گرسنگی را به جانِ دل می‌خریم و عمل می‌کنیم که نشاط برایمان حاصل شود.
از بابت پزشکی اگر بخواهیم به روزه نگاه بیندازیم روزه برای بدن مفید است. پیامبر اکرم می‌فرماید: "علت همه امراض معده است. " اگر معده کنترل شود همه بدن کنترل می‌شود. اگر بخواهیم حتی روح را کنترل کنیم روانشناسان علاوه بر توصیه‌های روانی به کنترل غذا‌های مصرفی و رژیم تغذیه توصیه کرده اند. دکتر شهرام علیزاده که در حدود بیست کشور اروپایی طبابت می‌کند گفته که بهترین دستورالعمل‌های رژیمی روزه است.
پس نشاط زمانی حاکم می‌شود که مشغول به ذکر خدا باشیم. دوم اینکه از دستورات خداوند اطاعت کنیم و تسلیم دستورات او شویم مثل ورزش کردن که گرچه برای ما خستگی می‌آورد، اما باعث نشاط روحی و جسمی ما می‌شود. سوم اینکه ریشه نشاط از بین بردن تمام امراض جسمی و روحی است که روزه به عملکرد معده کمک می‌کند.
کسانی که نمی‌توانند به دلایل بیماری‌های جسمی روزه بگیرند امساک کنند یعنی ادای روزه دار‌ها را درآورند و احترام افراد روزه‌دار را حفظ کنند و کمتر غذا میل کنند اگر مثلاً اگر دکتر به آنها گفته باید آب بنوشند سعی کنند آب بنوشند و سعی کنند از خوراکی‌های دیگر که قبل از ماه رمضان به عنوان عصرانه تناول می‌کردند اجتناب کنند.
دوازده توصیه مهم پیامبر در مراقبت از ماه رمضان
شیخ صدوق در کتاب «عیون اخبار رضا(ع)» روایتی را از آن حضرت به نقل از پدرانش، از امیرالمؤمنین علیه‌السلام نقل می‌کند که روزی پیامبر خدا برای ما خطبه خواند و فرمود:
... ای مردم، هر که از شما در این ماه، روزه‌داری را افطار دهد، پاداش او برای آن، نزد خدا، آزاد کردن یک برده و آمرزش گناهان گذشته اوست.
گفتند: ای پیامبر خدا، همه ما توانایی این کار را نداریم.
پیامبر فرمود: خود را از آتش نگه دارید، هر چند با یک دانه خرما؛ خود را از آتش نگه دارید، هر چند با یک جرعه آب.
۱ـ ای مردم، هر کس اخلاقش را در این ماه، نیکو کند، برای او وسیله عبور از صراط خواهد بود، در آن روز که گام‌ها بر صراط می لغزد؛ أیُّهَا النّاسُ مَن حَسَّنَ مِنکُم فی هذَا الشَّهرِ خُلُقَهُ کانَ لَهُ جَوازا عَلَی الصِّراطِ یَومَ تَزِلُّ فیهِ الأَقدامُ
۲ـ و هر کس در این ماه بر بردگان خود آسان بگیرد، خداوند حساب او را سبک خواهد گرفت؛ و مَن خَفَّفَ فی هذَا الشَّهرِ عَمّا مَلَکَت یَمینُهُ خَفَّفَ اللّه ُ عَنهُ حِسابَهُ
۳ـ و هر کس در این ماه، شرّ خود را [از دیگران] باز دارد، خداوند در روز دیدارش، غضب خویش را از او باز خواهد داشت؛ و مَن کَفَّ فیهِ شَرَّهُ کَفَّ اللّه ُ فیهِ غَضَبَهُ یَومَ یَلقاهُ
۴ـ و هر که در این ماه، یتیمی را گرامی بدارد، در روز دیدار، خداوند، گرامی اش خواهد داشت؛ و مَن أکرَمَ فیهِ یَتیما أکرَمَهُ اللّه ُ یَومَ یَلقاهُ
۵ـ و هر که در آن به خویشاوند خود نیکی کند، در روز دیدار، خداوند با رحمتش به او نیکی خواهد کرد؛ و مَن وَصَلَ فیهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللّه ُ بِرَحمَتِهِ یَومَ یَلقاهُ
۶ـ و هر کس در آن از خویشان خود ببُرد، خداوند در روز دیدار، رحمتش را از او قطع خواهد کرد؛ و مَن قَطَعَ رَحِمَهُ قَطَعَ اللّه ُ عَنهُ رَحمَتَهُ یَومَ یَلقاهُ
۷ـ و هر کس در آن، نماز مستحبّی بخواند، برای او دوری از آتش، نوشته می‌شود؛ و مَن أدّی فیهِ فَرضا کانَ لَهُ ثَوابُ مَن أدّی سَبعینَ فَریضَةً فیما سِواهُ مِنَ الشُّهورِ
۸ـ و هر کس واجبی را در آن ادا کند، پاداش کسی را دارد که هفتاد واجب را در ماه های دیگر ادا کرده است؛ و مَن تَطَوَّعَ فیهِ بِصَلاةٍ کُتِبَ لَهُ بَراءَةٌ مِنَ النّارِ
۹ـ و هر کس در آن بر من زیاد صلوات بفرستد، خداوند در روزی که وزنه اعمال، سبک می‌شود، وزنه اعمال او را بیفزاید؛ و مَن أکثَرَ فیهِ مِنَ الصَّلاةِ عَلَیَّ ثَقَّلَ اللّه ُ میزانَهُ یَومَ تَخَفَّفُ المَوازینُ
۱۰ـ و هر کس در آن، آیه‌ای از قرآن تلاوت کند، پاداش کسی را دارد که در ماه‌های دیگر، ختم قرآن کرده است؛ و مَن تَلا فیهِ آیَةً مِنَ القُرآنِ کانَ لَهُ مِثلُ أجرِ مَن خَتَمَ القُرآنَ فی غَیرِهِ مِنَ الشُّهورِ.
۱۱ـ ای مردم، در این ماه، درهای بهشت، بازند، پس، از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما نبندد و درهای دوزخ، بسته‌اند؛ پس، از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما نگشاید؛ أیُّهَا النّاسُ إنَّ أبوابَ الجِنانِ فی هذَا الشَّهرِ مُفَتَّحَةٌ ، فَاسأَلوا رَبَّکُم ألاّ یُغلِقَها عَلَیکُمو أبوابَ النّیرانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسأَلوا رَبَّکُم ألاّ یَفتَحَها عَلَیکُم
۱۲ـ و شیطان‌ها در بندند, از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما مسلّط نکند؛ وَالشَّیاطینَ مَغلولَةٌ فَاسأَلوا رَبَّکُم ألاّ یُسَلِّطَها عَلَیکُم.
من (علی (علیه‌السلام))برخاستم و گفتم: ای پیامبر خدا،برترینِ کارها در این ماه چیست؟
فرمود: «ای ابو الحسن،برترینِ کارها در این ماه، پرهیز از حرام های الهی است؛ یا أبَا الحَسَنِ ، أفضَلُ الأَعمالِ فی هذَا الشَّهرِ الوَرَعُ عَن مَحارِمِ اللّه ِ عز و جل»(عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۲۹۵)
أیُّهَا النّاسُ ، مَن فَطَّرَ مِنکُم صائِما مُؤمِنا فی هذَا الشَّهرِ کانَ لَهُ بِذلِکَ عِندَ اللّه ِ عِتقُ نَسَمَةٍ ومَغفِرَةٌ لِما مَضی مِن ذُنوبِهِ»
فَقیلَ : یا رَسولَ اللّه ولَیسَ کُلُّنا یَقدِرُ عَلی ذلِکَ! فَقالَ صلی الله علیه و آله : «اِتَّقُوا النّارَ ولَو بِشِقِّ تَمرَةٍ ، اِتَّقُوا النّارَ ولَو بِشَربَةٍ مِن ماءٍ.
أیُّهَا النّاسُ مَن حَسَّنَ مِنکُم فی هذَا الشَّهرِ خُلُقَهُ کانَ لَهُ جَوازا عَلَی الصِّراطِ یَومَ تَزِلُّ فیهِ الأَقدامُ و مَن خَفَّفَ فی هذَا الشَّهرِ عَمّا مَلَکَت یَمینُهُ خَفَّفَ اللّه ُ عَنهُ حِسابَهُ ، ومَن کَفَّ فیهِ شَرَّهُ کَفَّ اللّه ُ فیهِ غَضَبَهُ یَومَ یَلقاهُ و مَن أکرَمَ فیهِ یَتیما أکرَمَهُ اللّه ُ یَومَ یَلقاهُ، و مَن وَصَلَ فیهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللّه ُ بِرَحمَتِهِ یَومَ یَلقاهُ و مَن قَطَعَ رَحِمَهُ قَطَعَ اللّه ُ عَنهُ رَحمَتَهُ یَومَ یَلقاهُ ومَن تَطَوَّعَ فیهِ بِصَلاةٍ کُتِبَ لَهُ بَراءَةٌ مِنَ النّارِ ، ومَن أدّی فیهِ فَرضا کانَ لَهُ ثَوابُ مَن أدّی سَبعینَ فَریضَةً فیما سِواهُ مِنَ الشُّهورِ و مَن أکثَرَ فیهِ مِنَ الصَّلاةِ عَلَیَّ ثَقَّلَ اللّه ُ میزانَهُ یَومَ تَخَفَّفُ المَوازینُ ، ومَن تَلا فیهِ آیَةً مِنَ القُرآنِ کانَ لَهُ مِثلُ أجرِ مَن خَتَمَ القُرآنَ فی غَیرِهِ مِنَ الشُّهورِ.
قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام: فَقُمتُ فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ ، ما أفضَلُ الأَعمالِ فی هذا الشَّهرِ؟
از نظر قرآن ماه مبارک رمضان برای انسانی که در دنیا زندگی می‌کند، از ویژگی‌هایی خاص برخوردار است که برخی از آنها عبارتند از:
۱- نزول قرآن: مهم‌ترین ویژگی ارزشی این ماه این است که نزول قرآن در این ماه بوده است؛ خدا بصراحت در قرآن درباره این ویژگی ماه رمضان در میان ماه‌های دیگر سال می‌فرماید: ماه رمضان همان ماه است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است؛ کتابى که مردم را راهبر و متضمن دلایل آشکار هدایت و میزان تشخیص حق از باطل است.
پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد؛ و کسى که بیمار یا در سفر است باید به شماره آن، تعدادى از روزهاى دیگر را روزه بدارد؛ خدا براى شما آسانى مىخواهد و براى شما دشوارى نمىخواهد تا شماره مقرر را تکمیل کنید؛ و خدا را به پاس آنکه رهنمون‌تان کرده است به بزرگى بستایید، باشد که شکرگزارى کنید. (بقره، آیه ۱۸۵)
در حقیقت مهم‌ترین و اصلی‌ترین کتاب هدایت و حیانی از سوی خدا در این ماه مبارک نازل شده است و مسلمانان و مومنان به سبب این نعمت بزرگ می‌بایست شکرگزار خدا باشند و با بزرگداشت آن به عنوان ایام الله، ماه مبارک رمضان را گرامی دارند که البته بهترین نوع گرامیداشت آن گرفتن روزه است.
از نظر قرآن کسانی از این کتاب هدایتی قرآن بهره‌مند می‌شوند که براساس هدایت فطری عمل کرده و فطرت خویش را دفن نکرده باشد. (بقره، آیات ۲ و ۳)
روزه‌داران می‌بایست قدر ماه رمضان را بدانند و برای بهره‌گیری از هدایت‌ها و بینات و فرقان قرآن به قرائت و تدبر در آن اهتمام ورزند. امام رضا (ع) فرمود: من قرا فى شهر رمضان ایهًْ من کتاب الله کان کمن ختم القران فى ... من الشهور؛ هر کس در ماه رمضان یک آیه از کتاب خدا را قرائت کند مثل این است که درماههاى دیگر تمام قرآن را بخواند. (بحار الانوار ج ۹۳، ص ۳۴۶)
امام محمد باقر (ع) نیز می‌فرماید: لکل شیء ربیع و ربیع القرآن شهر رمضان؛ هرچیز بهاری دارد و بهار قرآن ماه رمضان است. (اصول کافی، ج ۲، «کتاب فضل القرآن»، «باب نوادر» حدیث ۹ و ۱۰)
۲- وجوب روزه: در عظمت این ماه همین بس که خدا برای تزکیه مسلمانان و مومنان، روزه را در آن واجب کرده است؛ زیرا انسان با بهره‌گیری از این روزه می‌تواند به تقوای اخص و برتری دست یابد؛ چنانکه خود روزه گرفتن نیز نشانه‌ای از تقوای انسان است؛ یعنی هم با روزه گرفتن نشان می‌دهد که دارای ملکه تقوا است و هم با چنین کاری به تقوای برتر دست یافته و از برکات تقوای اخص بهره‌مند می‌شود.
خدا می‌فرماید:ای کسانی که ایمان آورده اید بر شما روزه مقرر شده است؛ چنانکه بر کسانی که قبل از شما بودند، مقرر شده بود؛ باشد که تقوا پیشه گیرید... ماه رمضان... پس کسی که آن ماه را درک کرد، پس باید آن را روزه بدارد. (بقره، آیات ۱۸۳ و ۱۸۵)
۳- شعائر الله: از نظر قرآن، برخی از امور مانند سعی صفا و مروه (بقره، آیه ۱۵۸) و قربانی (حج، آیه ۳۶) شعائر الهی است که باید پاس داشته شود و برخلاف آنها عمل نشود. (مائده، آیه ۲) ماه مبارک رمضان به سبب ویژگی‌هایی دارای عظمتی است که از جمله آنها نزول قرآن و وجوب روزه این ماه است؛ بنابراین می‌بایست برای تعظیم این شعائر آن را گرامیداشت؛ زیرا تعظیم شعائر الهی نشانه تقوای دل‌های مومنان است؛ خدا می‌فرماید:
این فرائض الهی است؛ و هر کس شعائر خدا را بزرگ دارد در حقیقت آن حاکى از پاکى دلهاست. (حج، آیه ۳۲)
۴- عروج حضرت عیسی (ع): یکی دیگر از ویژگی‌های این ماه مبارک آن است که عروج حضرت عیسی (ع) در این ماه اتفاق افتاده و خدا در این ماه ایشان را رفعت بخشیده و به آسمان بالا برده است (نساء، آیه ۱۵۸)؛ چرا که امام باقر (ع) می‌فرماید: عروج حضرت عیسى بن مریم (ع) در شب ۲۱ ماه رمضان بوده است. (تفسیر نورالثقلین، ج ۱، ص ۳۴۶، ح ۱۵۵) به سخن دیگر، در این ماه همان طوری که نزول قرآن رخ داده است، عروج و رفعت پیامبری اولوا‌لعزم نیز اتفاق افتاده که مایه برکت این ماه می‌شود و می‌بایست آن را بزرگداشت و تعظیم کرد.
۵- شب قدر: از دیگر ویژگی‌های ماه مبارک رمضان این است که شب قدر در این ماه قرار داده شده است (قدر، آیه ۱)؛ زیرا از امام صادق (ع) درباره شب قدر سؤال شد. آن حضرت فرمود: شب قدر را در شبهاى نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم طلب کنید. (مجمع البیان، ج ۹- ۱۰، ص ۷۸۷)
همچنین زراره از امام باقر (ع) از شب قدر سؤال کرد. امام فرمود: شب قدر، بیست و یکم یا بیست و سوم است. (بحارالانوار، ج ۹۴، ص ۴، ح ۴) از اهل سنت نیز روایت است که شب قدر در ماه رمضان است؛ زیرا بر حسب روایتى از ابن عمر، پیامبر (صلى الله علیه وآله) فرمود: شب قدر را در شب بیست و هفتم طلب کنید. (الدّرّالمنثور، ج ۸، ص ۵۷۸)
شب‌های قدر دارای چنان عظمتی است که خدا درک یک شب از آن را برابر با یک عمر می‌داند؛ زیرا هزار ماه نزدیک به ۸۵ سال است که خدا وقتی آن را برتر از این میزان از ماه و سال می‌داند یعنی به‌اندازه یک عمر آدمی است که به قول معروف پیمودن ره صد ساله در یک شب است؛ چرا که انسان در یک شب می‌تواند چنان تقدیر خویش را تغییر دهد که یک انسان در طول عمرش. امام صادق (ع) فرمود: راس السنهًْ لیلهًْ القدر یکتب فی‌ها ما یکون من السنهًْ الى السنهًْ؛ آغاز سال (حساب اعمال) شب قدر است. در آن شب برنامه سال آینده نوشته مىشود. (وسائل الشیعه، ج ۷ ص ۲۵۸ ح ۸)
۶- تغییر تقدیر: وجود شب قدر در ماه مبارک رمضان، بدان معناست که هرساله با تکرار شب قدر در این ماه مبارک رمضان فرصتی استثنایی برای بشر فراهم می‌آید تا بتواند مقدرات خویش را با دعا و استغفار و توبه و توسل و مانند آنها دگرگون کند و سرنوشتی دیگر برای خویش رقم زند؛ زیرا از نظر قرآن انسان‌ها اگر برکات آسمان و زمین را می‌خواهند می‌بایست ایمان و تقوا را با هم در خود به نمایش گذارند (اعراف، آیه ۱۹۶) که درماه مبارک رمضان با روزه گرفتن این عمل انجام می‌شود. (بقره، آیه ۱۸۳)
بنابراین، کسی که شب قدر ماه مبارک رمضان را درک کند، می‌تواند با این اعمال خاص پیش از آنکه تقدیری بد و ناخوشایند برایش رقم بخورد آن را تغییر دهد. امام صادق (ع) فرمود: التقدیر فى لیلهًْ تسعهًْ عشر و الابرام فى لیلهًْ احدى و عشرین و الامضاء فى لیلهًْ ثلاث و عشرین؛ برآورد اعمال در شب نوزدهم انجام مىگیرد و تصویب آن در شب بیست ویکم و تنفیذ آن در شب بیست و سوم. (وسائل الشیعه، ج ۷ ص ۲۵۹)
روزه‌داران برای اینکه بتوانند تقدیر را تغییر دهند می‌توانند از اعمال این شب‌ها به بهترین وجه بهره گیرند؛ زیرا عمل‌های عادی در این شب‌ها ویژگی خاصی می‌یابند و ارزش آن با شب‌های دیگر فرق دارد؛ چنانکه از امام صادق (ع) سؤال شد: کیف تکون لیلهًْ القدر خیرا من الف شهر؟ قال: العمل الصالح فی‌ها خیر من العمل فى الف شهر لیس فی‌ها لیلهًْ القدر؛ چگونه شب قدر از هزار ماه بهتر است؟ حضرت فرمود: کار نیک در آن شب از کار در هزار ماه که در آنها شب قدر نباشد بهتر است. (وسائل الشیعه، ج ۷ ص ۲۵۶، ح ۲)
از همین رو روایت است که فضیل بن یسار گوید: کان ابوجعفر (ع) اذا کان لیلهًْ احدى و عشرین و لیلهًْ ثلاث و عشرین اخذ فى الدعا حتى یزول اللیل فاذا زال اللیل صلى؛ امام باقر (ع) در شب بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان مشغول دعا مىشد تا شب بسر آید و آنگاه که شب به پایان مىرسید نماز صبح را مىخواند. (وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۲۶۰، ح ۴)
۷- استجابت دعا: از نظر قرآن، برخی از حالات انسانی و نیز ازمنه و امکنه در اجابت دعا از سوی خدا نقش دارد؛ چنانکه حالت تضرع و انابه، نماز و روزه و حضور در مسجد الحرام و اماکن مقدس همچون عتبات عالیات، نقش اساسی در دعا و اجابت دارد.
خدا پس از بیان احکام روزه در ماه مبارک رمضان می‌فرماید: و هرگاه بندگان من از تو درباره من بپرسند؛ بگو: من نزدیکم و دعاى دعاکننده را به هنگامى که مرا بخواند اجابت مى کنم. پس آنان باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند، باشد که راه یابند. (بقره، آیه ۱۸۶) به سخن دیگر، کسی که در ماه مبارک رمضان به فرمان الهی گردن می‌نهد و روزه می‌گیرد بطور طبیعی از اهل تقوای خدا بوده و چنین شخصی به خدا نزدیک شده است؛ و همین نزدیکی است که بستر اجابت دعا را از سوی خدا فراهم می‌آورد.
۸- استعانت از روزه: از نظر قرآن، ماه رمضان، ماه مبارک و سرشار از برکت است؛ زیرا شرایطی برای انسان در این ماه فراهم است که در دیگر ماه‌ها کمتر فراهم است؛ از جمله آنکه انسان می‌تواند با استعانت از روزه در این ماه از توجه خاص الهی بهره‌مند شود؛ زیرا از نظر قرآن، اگر کسی بخواهد از یاری الهی برخوردار شود، می‌بایست روزه و نماز را به کار گیرد (بقره، آیه ۴۵) براساس روایت تفسیری مراد از صبر در آیه همان روزه است. از امام صادق (ع) روایت شده است: مراد از صبر، روزه است.
هنگامى که سختى یا گرفتارى شدید به شخص وارد شد، روزه بگیرد، زیرا خداىـ عزّوجلّ‌ـ مى فرماید: از صبر یارى بجویید، یعنى از روزه. (تفسیر نورالثقلین، ج ۱، ص ۷۶، ح ۱۸۲)
۹- ایجاد ملکه صبر: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های پیامبران اولوا العزم، داشتن صبر در اقسام وانواع آن یعنی صبر بر طاعت و صبر در برابر معصیت و صبر در مصیبت است. خدا می‌فرماید: فَاصْبِرْ کَمَا صَبَرَ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ؛ پس همان گونه که پیامبران نستوه صبر کردند صبر کن! (احقاف، آیه ۳۵)
مومنان نیز می‌بایست این گونه خود را در سطح پیامبران بالا بکشند و با صبوری بر حکم‌های تکوینی و تشریعی، خود را به مقامات عالی برسانند. (بقره، آیه ۱۵۵) از نظر قرآن، روزه یکی از اموری است که صبر را در انسان ایجاد می‌کند؛ از همین رو خدا می‌فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید به صبر و نماز استعانت بجویید؛ زیرا خدا با صابران است. (بقره، آیه ۱۳۵ و ۴۵)
از نظر قرآن دستیابی به صبر و شکیبایی موجب می‌شود تا انسان به تقوایی برسد که عاقبت خوشی را برای آنان رقم می‌زند: موسى به قوم خود گفت: از خدا استعانت و یارى جویید و صبر و پایدارى ورزید که زمین از آن خداست. آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد مى دهد؛ و عاقب و فرجام نیک براى پرهیزکاران است. (اعراف، آیه ۱۲۸) شکی نیست که روزه تامین‌کننده صبر و نیز تحقق بخش تقوای اخص است؛ بنابراین با روزه می‌توان به مقام متقین و صابران دست یافت و از برکات و آثار آن از جمله فرجام نیک بهره‌مند و عاقبت به خیر شد.
۱۰- تعظیم خدا: انسان‌ها می‌بایست خدا را عظیم شمرده و او را تعظیم کنند؛ از نظر قرآن ماه مبارک رمضان فرصتی است که می‌توان این عمل را به خوبی انجام داد؛ زیرا روزه به‌ویژه در ماه مبارک رمضان، موجب توجّه به عظمت خدا و ستودن او به بزرگى می‌شود. (بقره، آیات ۱۸۳ تا ۱۸۵)
بر اساس همین آیات است که در روایات از ماه مبارک رمضان به عظمت سخن به میان آمده و امیرمومنان علی (ع) رمضان را ماه خدا و شعبان را ماه پیامبرخدا و رجب را ماه خود می‌نامند و می‌فرماید: شهر رمضان شهرالله و شعبان شهر رسول‌الله و رجب شهرى؛ رمضان ماه خدا و شعبان ماه رسول خدا و رجب ماه من است. (وسائل الشیعه، ج ۷ ص ۲۶۶، ح ۲۳)
۱۱- برکت در شب‌ها و روزها: شب و روز ماه مبارک رمضان برکت دارد؛ زیرا شیاطین در این ماه در غل و زنجیر هستند و اگر هوا‌های نفسانی درونی بگذارد انسان می‌تواند بیشترین بهره را از ماه برای کسب تقوای الهی و آثار آن ببرد و خود را به خدا نزدیک ساخته و مقرب درگاه او شود.
شب‌های آن نیز دارای برکت است و درهای آسمان به‌ویژه در شب‌های قدر برای بهره‌گیری از هر خواسته‌ای باز است و خدا در این شب‌ها دعای بندگانش را پاسخ می‌دهد. (بقره، آیات ۱۸۳ تا ۱۸۶؛ قدر، آیات ۱ تا ۵) از همین رو از پیامبر (ص) روایت شده که در ماه مهمانی خدا درهاى آسمان در شب اول ماه رمضان باز می‌شود و تا شب آخر آن بسته نخواهد شد. آن حضرت (ص) می‌فرماید: شَهرُ رَمَضانَ شَهرُ اللّه عَزَّوَجَلَّ وَ هُوَ شَهرٌ یُضاعِفُ اللّهُ فیهِ الحَسَناتِ وَ یَمحو فیهِ السَّیِّئاتِ وَ هُوَ شَهرُ البَرَکَهًْ ِ؛ ماه رمضان، ماه خداست و آن ماهى است که خداوند در آن حسنات را مىافزاید و گناهان را پاک مىکند و آن ماه برکت است. (بحارالأنوار، ج ۹۶، ص ۳۴۰، ح ۵)
همچنین رسول خدا (ص) فرمود: هو شهر اوله رحمهًْ و اوسطه مغفرهًْ و اخره عتق من النار؛ رمضان ماهى است که ابتدایش رحمت است و میانهاش مغفرت و پایانش آزادى از آتش جهنم. (بحار الانوار، ج ۹۳، ص ۳۴۲) و نیز می‌فرماید: ان ابواب السماء تفتح فى اول لیلهًْ من شهر رمضان و لا تغلق الى اخر لیلهًْ منه؛ درهاى آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده مىشود و تا آخرین شب آن بسته نخواهد شد. (بحار الانوار، ج ۹۳، ص ۳۴۴)
چگونه ماه رمضان را با نشاط آغاز کنیم؟
مومنان هم در قرآن و هم در کلام اهل بیت (ع) انسان‌های بانشاطی معرفی شده اند. حضرت علی (ع) در حدیثی فرمودند "النظافة من الایمان" یعنی رعایت نظافت از ویژگی‌های مومنان است. حتی اگر شما سواحل کیش، قشم و بندر عباس را با هیات‌های ماه محرم مقایسه کنید، متوجه می‌شوید که مومنان بیشتر از همه به فکر بهداشت هستند.
بهتر است با توجه به وجود کرونا و قرنطینه و ممنوعیت تجمع، جلسات قرآن مبارک رمضان را با خانواده خود بگذرانیم. حضرت زهرا می‌فرماید " مسجدالمرا بیتها" یعنی مسجد یک خانم خانه‌اش است. پس بهتر است خانه خود را در ماه مبارک رمضان با برگزاری جلسات ختم قرآن خانگی به مسجد تبدیل کنید.
در آیات قرآن آمده است "الا بِذکر الله تطمئن القلوب "یعنی با یاد خداوند قلب‌ها آرام می‌گیرد؛ پس بهترین راه نشاط آرامش و یاد خداوند است.
وقتی بفهمیم طبیب الاطبا یعنی خداوند روزه در ماه مبارک رمضان را برای افرادی که سالم هستند واجب کرده بیهوده نبوده است. ما برای لاغر شدن باشگاه می‌رویم و ورزش می‌کنیم. گرچه ورزش باعث می‌شود عرق کنیم و خسته شویم، اما با تمام خستگی‌ها آن را تحمل می‌کنیم، چون می‌دانیم ورزش برای سلامتی ما مفید و ارزشمند است و با تمام درد‌ها و خستگی‌ها نشاط آور است. در ماه مبارک رمضان هم اگر بفهمیم که روزه به نفع ماست گرسنگی را به جانِ دل می‌خریم و عمل می‌کنیم که نشاط برایمان حاصل شود.
از بابت پزشکی اگر بخواهیم به روزه نگاه بیندازیم روزه برای بدن مفید است. پیامبر اکرم می‌فرماید: "علت همه امراض معده است. " اگر معده کنترل شود همه بدن کنترل می‌شود. اگر بخواهیم حتی روح را کنترل کنیم روانشناسان علاوه بر توصیه‌های روانی به کنترل غذا‌های مصرفی و رژیم تغذیه توصیه کرده اند. دکتر شهرام علیزاده که در حدود بیست کشور اروپایی طبابت می‌کند گفته که بهترین دستورالعمل‌های رژیمی روزه است.
پس نشاط زمانی حاکم می‌شود که مشغول به ذکر خدا باشیم. دوم اینکه از دستورات خداوند اطاعت کنیم و تسلیم دستورات او شویم مثل ورزش کردن که گرچه برای ما خستگی می‌آورد، اما باعث نشاط روحی و جسمی ما می‌شود. سوم اینکه ریشه نشاط از بین بردن تمام امراض جسمی و روحی است که روزه به عملکرد معده کمک می‌کند.
کسانی که نمی‌توانند به دلایل بیماری‌های جسمی روزه بگیرند امساک کنند یعنی ادای روزه دار‌ها را درآورند و احترام افراد روزه‌دار را حفظ کنند و کمتر غذا میل کنند اگر مثلاً اگر دکتر به آنها گفته باید آب بنوشند سعی کنند آب بنوشند و سعی کنند از خوراکی‌های دیگر که قبل از ماه رمضان به عنوان عصرانه تناول می‌کردند اجتناب کنند.
دوازده توصیه مهم پیامبر در مراقبت از ماه رمضان
شیخ صدوق در کتاب «عیون اخبار رضا(ع)» روایتی را از آن حضرت به نقل از پدرانش، از امیرالمؤمنین علیه‌السلام نقل می‌کند که روزی پیامبر خدا برای ما خطبه خواند و فرمود:
... ای مردم، هر که از شما در این ماه، روزه‌داری را افطار دهد، پاداش او برای آن، نزد خدا، آزاد کردن یک برده و آمرزش گناهان گذشته اوست.
گفتند: ای پیامبر خدا، همه ما توانایی این کار را نداریم.
پیامبر فرمود: خود را از آتش نگه دارید، هر چند با یک دانه خرما؛ خود را از آتش نگه دارید، هر چند با یک جرعه آب.
۱ـ ای مردم، هر کس اخلاقش را در این ماه، نیکو کند، برای او وسیله عبور از صراط خواهد بود، در آن روز که گام‌ها بر صراط می لغزد؛ أیُّهَا النّاسُ مَن حَسَّنَ مِنکُم فی هذَا الشَّهرِ خُلُقَهُ کانَ لَهُ جَوازا عَلَی الصِّراطِ یَومَ تَزِلُّ فیهِ الأَقدامُ
۲ـ و هر کس در این ماه بر بردگان خود آسان بگیرد، خداوند حساب او را سبک خواهد گرفت؛ و مَن خَفَّفَ فی هذَا الشَّهرِ عَمّا مَلَکَت یَمینُهُ خَفَّفَ اللّه ُ عَنهُ حِسابَهُ
۳ـ و هر کس در این ماه، شرّ خود را [از دیگران] باز دارد، خداوند در روز دیدارش، غضب خویش را از او باز خواهد داشت؛ و مَن کَفَّ فیهِ شَرَّهُ کَفَّ اللّه ُ فیهِ غَضَبَهُ یَومَ یَلقاهُ
۴ـ و هر که در این ماه، یتیمی را گرامی بدارد، در روز دیدار، خداوند، گرامی اش خواهد داشت؛ و مَن أکرَمَ فیهِ یَتیما أکرَمَهُ اللّه ُ یَومَ یَلقاهُ
۵ـ و هر که در آن به خویشاوند خود نیکی کند، در روز دیدار، خداوند با رحمتش به او نیکی خواهد کرد؛ و مَن وَصَلَ فیهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللّه ُ بِرَحمَتِهِ یَومَ یَلقاهُ
۶ـ و هر کس در آن از خویشان خود ببُرد، خداوند در روز دیدار، رحمتش را از او قطع خواهد کرد؛ و مَن قَطَعَ رَحِمَهُ قَطَعَ اللّه ُ عَنهُ رَحمَتَهُ یَومَ یَلقاهُ
۷ـ و هر کس در آن، نماز مستحبّی بخواند، برای او دوری از آتش، نوشته می‌شود؛ و مَن أدّی فیهِ فَرضا کانَ لَهُ ثَوابُ مَن أدّی سَبعینَ فَریضَةً فیما سِواهُ مِنَ الشُّهورِ
۸ـ و هر کس واجبی را در آن ادا کند، پاداش کسی را دارد که هفتاد واجب را در ماه های دیگر ادا کرده است؛ و مَن تَطَوَّعَ فیهِ بِصَلاةٍ کُتِبَ لَهُ بَراءَةٌ مِنَ النّارِ
۹ـ و هر کس در آن بر من زیاد صلوات بفرستد، خداوند در روزی که وزنه اعمال، سبک می‌شود، وزنه اعمال او را بیفزاید؛ و مَن أکثَرَ فیهِ مِنَ الصَّلاةِ عَلَیَّ ثَقَّلَ اللّه ُ میزانَهُ یَومَ تَخَفَّفُ المَوازینُ
۱۰ـ و هر کس در آن، آیه‌ای از قرآن تلاوت کند، پاداش کسی را دارد که در ماه‌های دیگر، ختم قرآن کرده است؛ و مَن تَلا فیهِ آیَةً مِنَ القُرآنِ کانَ لَهُ مِثلُ أجرِ مَن خَتَمَ القُرآنَ فی غَیرِهِ مِنَ الشُّهورِ.
۱۱ـ ای مردم، در این ماه، درهای بهشت، بازند، پس، از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما نبندد و درهای دوزخ، بسته‌اند؛ پس، از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما نگشاید؛ أیُّهَا النّاسُ إنَّ أبوابَ الجِنانِ فی هذَا الشَّهرِ مُفَتَّحَةٌ ، فَاسأَلوا رَبَّکُم ألاّ یُغلِقَها عَلَیکُمو أبوابَ النّیرانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسأَلوا رَبَّکُم ألاّ یَفتَحَها عَلَیکُم
۱۲ـ و شیطان‌ها در بندند, از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما مسلّط نکند؛ وَالشَّیاطینَ مَغلولَةٌ فَاسأَلوا رَبَّکُم ألاّ یُسَلِّطَها عَلَیکُم.
من (علی (علیه‌السلام))برخاستم و گفتم: ای پیامبر خدا،برترینِ کارها در این ماه چیست؟
فرمود: «ای ابو الحسن،برترینِ کارها در این ماه، پرهیز از حرام های الهی است؛ یا أبَا الحَسَنِ ، أفضَلُ الأَعمالِ فی هذَا الشَّهرِ الوَرَعُ عَن مَحارِمِ اللّه ِ عز و جل»(عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۲۹۵)
أیُّهَا النّاسُ ، مَن فَطَّرَ مِنکُم صائِما مُؤمِنا فی هذَا الشَّهرِ کانَ لَهُ بِذلِکَ عِندَ اللّه ِ عِتقُ نَسَمَةٍ ومَغفِرَةٌ لِما مَضی مِن ذُنوبِهِ»
فَقیلَ : یا رَسولَ اللّه ولَیسَ کُلُّنا یَقدِرُ عَلی ذلِکَ! فَقالَ صلی الله علیه و آله : «اِتَّقُوا النّارَ ولَو بِشِقِّ تَمرَةٍ ، اِتَّقُوا النّارَ ولَو بِشَربَةٍ مِن ماءٍ.
أیُّهَا النّاسُ مَن حَسَّنَ مِنکُم فی هذَا الشَّهرِ خُلُقَهُ کانَ لَهُ جَوازا عَلَی الصِّراطِ یَومَ تَزِلُّ فیهِ الأَقدامُ و مَن خَفَّفَ فی هذَا الشَّهرِ عَمّا مَلَکَت یَمینُهُ خَفَّفَ اللّه ُ عَنهُ حِسابَهُ ، ومَن کَفَّ فیهِ شَرَّهُ کَفَّ اللّه ُ فیهِ غَضَبَهُ یَومَ یَلقاهُ و مَن أکرَمَ فیهِ یَتیما أکرَمَهُ اللّه ُ یَومَ یَلقاهُ، و مَن وَصَلَ فیهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللّه ُ بِرَحمَتِهِ یَومَ یَلقاهُ و مَن قَطَعَ رَحِمَهُ قَطَعَ اللّه ُ عَنهُ رَحمَتَهُ یَومَ یَلقاهُ ومَن تَطَوَّعَ فیهِ بِصَلاةٍ کُتِبَ لَهُ بَراءَةٌ مِنَ النّارِ ، ومَن أدّی فیهِ فَرضا کانَ لَهُ ثَوابُ مَن أدّی سَبعینَ فَریضَةً فیما سِواهُ مِنَ الشُّهورِ و مَن أکثَرَ فیهِ مِنَ الصَّلاةِ عَلَیَّ ثَقَّلَ اللّه ُ میزانَهُ یَومَ تَخَفَّفُ المَوازینُ ، ومَن تَلا فیهِ آیَةً مِنَ القُرآنِ کانَ لَهُ مِثلُ أجرِ مَن خَتَمَ القُرآنَ فی غَیرِهِ مِنَ الشُّهورِ.
قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام: فَقُمتُ فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ ، ما أفضَلُ الأَعمالِ فی هذا الشَّهرِ؟
