کابینه رئیس

کبنا ؛هر روز فهرست تازه‌ای از کابینه منتسب به دولت سیزدهم منتشر می‌شود. عده‌ای معتقدند شاید دولت اول محمود احمدی‌نژاد تکرار شود و برخی هم بر این باورند که کابینه ائتلافی دور از ذهن نیست. سید ابراهیم رییسی اما فعلاً سکوت کرده و حتی در مورد معاون اولش به عنوان یکی از مهم‌ترین سمت‌های نزدیک به رییس‌جمهوری هم سخن نگفته است. هر کجا از او در مورد کابینه‌اش سؤال می‌شود، تلاش می‌کند چهره‌ای تماماً اصولگرا از خود نشان ندهد و مدعی است که فراجناحی می‌نگرد. جمعه شب او در اولین گفت‌وگوی تلویزیونی پس از انتخابات ۲۸ خرداد نیز بر همین موضوع تاکید کرد و گفت: «من عمیقاً به شایسته‌سالاری عقیده دارم و جناح و سلیقه سیاسی مورد نظر ما نیست.» اظهاراتی که مشابه اظهاراتش در اولین نشست خبری بود و از نخبگان خواست در سامانه‌ای که به زودی رونمایی می‌شود پیشنهادات‌شان برای سکان‌داری مناصب مختلف را ثبت کنند. اما آنچه از پشت پرده سیاست از رایزنی تیم سید ابراهیم رییسی برای حضور در پاستور به گوش می‌رسد، حاکی از آن است که گزاره تکرار دولت محمود احمدی‌نژاد محتمل‌تر است.
 سهم پوششی‌ها و حامیان
از آنجا که طیف گسترده‌ای از اصولگرایان حامیان رییسی در انتخابات بودند، حالا و در فرصت طراحی کابینه دولت سیزدهم احتمالاً زمان آن فرارسیده که هم پوششی‌ها و حامیان پشت پرده بالاخره از مواهب حضور نیروی مدنظرشان بر رأس قوه مجریه بهره‌مند شوند و طعم یکدستی قدرت در همه قوا را بچشند. بعد از پیروزی رییسی بسیاری تصور می‌کردند علی نیکزاد احتمالاً جای اسحاق جهانگیری را در دولت سیزدهم خواهد گرفت اما پس از مدتی کوتاه مشخص شد نیکزاد قرار نیست از پارلمان به دولت کوچ کند. بعد از آن بود که معاون اولی فرهاد رهبر جدی شد. رهبر رییس پیشین دانشگاه آزاد و دانشگاه تهران که دوران مدیریتش بر دانشگاه تهران در دولت احمدی‌نژاد سال‌های سختی را برای فعالیت دانشجویی رقم زد. او اکنون مشاور اقتصادی و دبیر کارگروه اقتصادی آستان قدس رضوی است و شانس بسیار زیادی برای معاون اولی دارد. البته در این روزهای گمانه‌زنی نام سعید جلیلی هم شنیده می‌شد. او همچون علیرضا زاکانی به نفع رییسی کنار کشید و البته برخلاف زاکانی مسوولیتی جز در مجمع تشخیص مصلحت نظام ندارد. بنابراین حضور او در رئوس دولت آتی اصلاً دور از انتظار نیست. با این حال شانس رهبر برای معاون اولی بیشتر است. حضور جلیلی در وزارت خارجه یا شورای عالی امنیت ملی نیز محتمل است. گرچه «نامه‌نیوز» دیروز مدعی شد که برای شورای عالی امنیت ملی با علی شمخانی هم صحبت شده اما او گفته که آماده کناره‌گیری است. برای جایگاه معاون اولی اما نام محمد مخبر که ریاست ستاد اجرایی فرمان امام را برعهده دارد، به گوش می‌خورد. وزارت نفت نیز از وزارتخانه‌های مهمی است که این روزها گمانه‌زنی‌ها در مورد جایگزین بیژن زنگنه به گوش می‌رسد. رستم قاسمی که پیش از اعلام نتایج تأیید صلاحیت‌ها از رقابت کنار کشید و وزیر نفت دولت محمود احمدی‌نژاد بود یکی از گزینه‌های جدی رییسی است. البته نام مهدی دوستی نیز به عنوان یکی از گزینه‌ها مطرح است. دوستی که مدیر اجرایی پالایشگاه ستاره خلیج فارس و پالایشگاه آناهیتا بوده ابتدا رییس ستاد سعید محمد و بعد از آن سخنگوی ستادهای مردمی رییسی شد. همچنین این روزها خبرهایی از انتخاب وزیر ورزش نیز به گوش می‌رسد که علیرضا دبیر و رسول خادم در میان اسامی احتمالی دیده می‌شوند و احتمال دارد سکان وزارت ورزش را یک کشتی‌گیر برعهده بگیرد. علاوه بر سهم پوششی‌ها و حامیان در خیل گمانه‌زنی‌ها نام برخی وزرای دولت فعلی نیز شنیده می‌شود. برای وزارت صمت گزینه‌ای چون علیرضا رزم‌حسینی که مدتی استاندار خراسان رضوی بود و با علم‌الهدی و رییسی ارتباط خوبی داشت هم مطرح بود. همچنین محمد اسلامی که هم‌اکنون وزیر راه است نیز در میان اسامی که رایزنی‌هایی با او انجام شده، دیده می‌شود. عباس عراقچی نیز از جمله گزینه‌های دولتی برای تصدی وزارت خارجه بود که نام امیر عبداللهیان و علی باقری‌کنی او را تا حدودی به حاشیه راند.
 نگران از تندروی

همزمان که این گمانه‌زنی‌ها ادامه دارد و هر روز اسم و رسم تازه‌ای به فهرست احتمالی کابینه اضافه یا از آن کم می‌شود، برخی کنشگران رویکردهای کلان احتمالی دولت آتی را بررسی می‌کنند و از احتمال قرار گرفتن چهره‌ها و نیروهای تندرو نگرانند. محمد مهاجری، روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی معتقد است که احتمالاً رییسی به دنبال دولتی تندرو نیست. این روزنامه‌نگار اصولگرا به ایلنا گفته «یقین دارم جبهه پایداری و افرادی که به ایشان نزدیک هستند، به دنبال این موضوع هستند که بتوانند برخی افراد تندرو را در واقع به سمت ایشان جذب کنند. یک آزمون بسیار سخت برای رییسی در پیش است که بتواند افرادی را انتخاب کند که ویژگی تندروی در آنها وجود نداشته باشد، اما اینکه چقدر موفق خواهد شد تا این لحظه خوش‌بینی صددرصدی ندارم اما تا یک ماه آینده که به تدریج کابینه خود را تشکیل می‌دهد، اعلام مواضع خواهند کرد و برخی از افراد کابینه ایشان به صورت حدودی مشخص خواهد شد و فضا برای قضاوت آسان‌تر خواهد بود.» برخی کنشگران نیز نگرانند که دولت تندرو مانع از احیای برجام شود و در مسائلی چون مناسبات سیاست خارجی تأثیر جدی بگذارد. اما در عین حال بعضی می‌گویند این تصمیمات کلان و حاکمیتی است. علی صوفی، چهره سیاسی اصلاح‌طلب نیز دیروز به ایلنا گفته انتخاب رییسی در مذاکرات وین تاثیری نخواهد داشت و توضیح داده که «تمامی مذاکرات برجام زیر نظر مقام معظم رهبری است و دولت آن را ادامه خواهد داد، انتخاب رییسی خللی در ادامه مذاکرات وین ایجاد نمی‌کند.» علاوه بر گمانه‌زنی‌ها مبنی بر اینکه چقدر احتمال دارد که دولت سیزدهم، متشکل از تندروها باشد حسین مظفر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در گفت‌وگو با خبرآنلاین گفته چون رییسی خود را کاندیدای مستقل خوانده و گفته که وامدار هیچ گروهی نیست، پس «در دولت آینده جناح‌ها و افرادی که اصل نظام را قبول دارند و توانمندی خاصی در حوزه‌های تخصصی دارند، از توانمندی و تخصص آنها استفاده می‌شود.»
 
 دولت سیزدهم تکثرگرا یا تمرکزگرا؟
 به زودی دولت سیدابراهیم رییسی کلید پاستور را از حسن روحانی تحویل می‌گیرد و چندی بعد هم به همراه اعضای کابینه‌اش رسماً اداره امور کشور را کلید می‌زند. اما تا آن زمان بازار گمانه‌زنی درباره نحوه انتخاب اعضای هیات دولت ازسوی رییسی و چینش و ترکیب کابینه داغ است. برخی احتمال می‌دهند که رییسی ایران را در 4 سال آینده با کسانی اداره می‌کند که عمدتاً از نزدیکان خودش هستند در غیر این صورت هم از نیروهای اصولگرا استفاده خواهد کرد. این یعنی دولت و قوه مجریه به طور کامل شبیه به دو قوه دیگر می‌شود و به این ترتیب می‌توان گفت که احتمالاً شاهد یک‌دست شدن سیاسی خواهیم بود، اما در عین حال پیش‌بینی‌های متفاوتی نیز وجود دارد. حتی برخی اصولگرایان هم از الان که هنوز با تشکیل دولت فاصله داریم، در حال توصیه به رییسی هستند. توصیه‌هایی که بعضاً نشان می‌دهد خلاف یک‌دست شدن است. با این وجود بعضی اصولگرایان با اطمینان از یک‌دست شدن صحبت می‌کنند که البته با توجه به شرایط پیش آمده ادعای خلاف این است که دور از واقعیت به نظر می‌رسد و به اصطلاح پیش‌بینی‌ها و گمانه‌زنی‌های بی‌اساس! سید امیر حسین قاضی‌زاده هاشمی که یکی از 4 کاندیدای انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر بود که تا پایان در رقابت ماند و به نفع کسی کنار نکشید، اخیراً به صراحت اعتراف کرده که کشور دست‌کم برای یک دهه به سوی یک‌دست شدن قوا می‌رود و در پاسخ به پرسشی درباره تأثیر این رویه بر روند اداره کشور و همچنین احتمال برخورد با اغماض میان قوا و کاهش نظارت‌ها به ایلنا گفته است: «نمی‌خواهم بگویم که چنین اتفاقی ممکن نیست اما شرایط کشور به گونه‌ای است که ما به دلیل اوضاعی که در حوزه اجرا و مشکلات مردم ایجاد شده، نیاز به چنین اتفاقی داشتیم که یک قدرت متمرکز در حوزه اجرا داشته باشیم.» قاضی‌زاده هاشمی معتقد است به دلیل افزایش سرعت پیشرفت و برای آنکه کشور به تعبیر او «از جا بلند شود»، باید در کشور نوعی یک‌دستی ایجاد شود تا «حداقل 10 سالی دعواها را کنار بگذارند.» استدلالی عجیب و یک‌سر غیردموکراتیک که البته این کاندیدای انتخابات ریاست‌جمهوری سیزدهم را به این گزاره رسانده که از اقبال رای‌دهندگان به رقیبش استقبال کند و تصریح کند که «انتخاب رییسی اتفاق هوشمندانه و مثبتی بوده است.» این در حالی است که در انتخاباتی که گذشت، بخش چشمگیری از شهروندان پای صندوق نیامده و انتخابات با کمترین میزان مشارکت نسبت به تمامی ادوار پیشین مواجه شد. نکته حائز اهمیت اینکه رکورد دیگری که در این انتخابات جابه‌جا شد، میزان آرای باطله بود که از میانگین حدوداً 3 درصدی 12 دوره قبل ناگهان به 13 درصد رسید.

آماری که بسیاری از ناظران آن را نشانه‌ای دیگر از نارضایتی عمومی و اعتراض شهروندان به نوع برگزاری انتخابات و ردصلاحیت گسترده کاندیداها تفسیر و تحلیل کردند. عباس سلیمی‌نمین نیز به همین دلیل از وظیفه ابراهیم رییسی و دولت سیزدهم در قبال این آرای باطله و آرای خاموش گفته و خبر داده که رییسی به این مهم توجه دارد و می‌خواهد برای حل مشکل، راه ارتباط با همه سلایق را انتخاب کند. سلیمی‌نمین در این رابطه به خبرآنلاین گفته است: «برخی از اظهارات آقای رییسی هم این مساله را تأیید می‌کند که ایشان برای کسانی که به او رأی ندادند، برنامه‌ای برای کسب اعتماد آنها دارد، اظهاراتی که ایشان در کنفرانس مطبوعاتی‌شان داشتند به نظر من به این مطلب توجه ویژه‌ای داشتند، ازجمله دفاعی که ایشان از مردم کردند، ایشان برجام را تأیید کردند و گفتند اگر امریکایی‌ها به برجام برگردند، ما هم برمی‌گردیم و به قطعنامه پایبند خواهیم بود.» هر چند این سخنان سلیمی‌نمین بیش از آنکه خبرهایی باشد از تصمیمات رییسی، رنگ و بوی توصیه و پیشنهاد دارد و البته همین هم حائز اهمیت است؛ چراکه نشان می‌دهد دست‌کم بخشی از اصولگرایان می‌خواهند با تشریح دقیق‌تر شرایط کشور برای رییسی، به او گوشزد کنند که ایران 1400، ایران 84 نیست و سال‌ها گذشته از آن زمان احمدی‌نژاد، دولت را از خاتمی اصلاح‌طلب تحویل گرفت و 8 سال با تمام توان در مسیر یک‌دست شدن دولتش گام برداشت. بماند که همان بازه زمانی هم به هیچ عنوان آرام و کم‌مخاطره نبود! سلیمی‌نمین در بخش دیگری از صحبت‌هایش تاکید کرده که نزدیکان رییسی احتمالاً نه تنها با تفکر انتقادی نسبت به یک‌دست شدن حاکمیت مخالفند، بلکه تا بتوانند موانع پیش‌روی حاکمیت یک‌دست را از سر راه برخواهند داشت. او گفته است: «این‌ها نکات بسیار مهمی است که سلایق سیاسی را به نوعی به ایشان نزدیک می‌کند، البته ایشان قبل از انتخابات هم همین نکته را درمورد برجام تاکید داشتند و شاید بعضی اصولگرایان هم این بحث را نپسندند ولی ایشان اعتقادات خودشان را صریحاً هم پیش از انتخابات و هم پس از انتخابات اعلام کردند که اگر امریکایی‌ها به تعهدات‌شان برگردند، ما برجام را محترم خواهیم دانست؛ یعنی این توافقی را که امضا کردیم، قبول داریم و به آن احترام می‌گذاریم؛ بنابراین فکر می‌کنم آقای رییسی سلایق مختلف را لحاظ می‌کند و سیاست خود را در کسب اعتماد همه سلایق دنبال می‌کند که این بسیار ارزنده است.» اما فارغ از این توصیه‌های منطقی که به‌خصوص از جانب یک اصولگرا می‌تواند به نسبت اثرگذار هم باشد، بحث مهم این است که رییسی شخصاً چقدر به توصیه‌ها توجه می‌کند. سیدحسین نقوی‌حسینی نماینده سابق مجلس که سال 92 رییس ستاد انتخابات سعید جلیلی در تهران بود، می‌گوید مشی رییسی شایسته‌سالاری است. او با استناد به سخنان رییسی، منظورش از شایسته‌سالاری را استفاده از افراد انقلابی، پاکدست، مردمدار و مدیر جهادی خوانده است. حال آنکه برای فعالان سیاسی روشن است که این تعریف چندان شامل همه گروه‌ها نمی‌شود. هر چند پاک‌دستی مفهومی مثبت و عام است اما دیگر تعابیر معانی جناحی مشخصی دارند و تنها شامل سیاستمداران طیفی خاص می‌شوند.



 با این حال نقوی حسینی گفته به خاطر همین تعریف احتمالاً رییسی با همه گروه‌ها کار می‌کند. نقوی‌حسینی هم اما همچون سلیمی‌نمین شرایط کشور را به رییسی گوشزد کرده و گفته است: «شرایط کنونی کشور مثل گذشته نیست، شرایط سختی است. همه جریانات و گروه‌ها باید به کمک دولت بیایند تا بتوانیم از این گردنه عبور کنیم. امروز اولویت معیشت اقتصادی مردم بسیار مهم است؛ همه جریان‌ها باید کنارهم باشند. مردم چشم‌انتظارند که ببینند دولت آینده در کوتاه‌مدت چه حرکتی در زمینه سیاست خارجی و داخلی انجام می‌دهد. همه این موضوعات فضای جدیدی را برای مدیریت کشور فراهم می‌کند.» با این حال به نظر می‌رسد که نزدیکان ستادی رییسی نظر متفاوتی دارند و می‌خواهند همان‌طور که دولت احمدی‌نژاد با شعارهای خاص وارد میدان شد و تا روز آخر ادامه داد، رییسی را هم در همان مسیر نگه دارد. علی نیکزاد، رییس ستاد تبلیغاتی رییسی و از مردان دولت احمدی‌نژاد در اظهارنظری روزهای دولت احمدی‌نژاد را یادآوری کرده و در مراسم «آیین شکرانه حضور» که در محوطه شهیدگاه اردبیل برگزار شد، گفت: «دولت سیزدهم زمینه‌ساز تشکیل حکومت اسلامی، تمدن اسلامی است این دولت می‌تواند زمینه‌های ظهور حضرت عجل‌الله فراهم کند. پیروزی رییسی در سیزدهمین دوره ریاست‌جمهوری قطعاً عامل بازگشت قطار دولت به ریل انقلاب بوده و انتظار داریم که دولت سیزدهم دولتی عدالت باور و در راستای رفع مشکلات کشور گام بردارد.» نیکزاد نیز از مفاهیمی استفاده کرده که گرچه معنای بسیطی ندارند اما در ادبیات سیاسی-رسانه‌ای حاکم، به طور مشخص به یک جناح خاص سیاسی ارجاع می‌دهد و این نشان از آن دارد که نگرانی سلیمی‌نمین از نظرات اطرافیان رییسی بجاست و آنان می‌خواهند رییسی را به مسیر احمدی‌نژاد هدایت کنند.