مخالفان ساخت سد گتوند در«منطقه نمکی گچساران» چه گفتند؟

بحران شوری آب سد گتوند در استان خوزستان در روزهایی که این استان با خشکسالی شدید روبه‌رو شده و هر روز از عرض رودخانه کارون کاسته می‌شود، مسئولان را مجبور کرد که خروجی آب را از سد گتوند افزایش دهند و همین امر پرده از یک اتفاق و بی‌مدیریتی در دولت‌های قبلی برداشت. سدی که کلنگ آن در دوران آیت‌ا... هاشمی به زمین خورد، به خاطر شورابه‌ای که تولید می‌کرد و عجله دولت محمود احمدی‌نژاد برای افتتاح آن، بر سر زبان‌‎ها افتاد و حـالا تبدیل به یک معضل عظیم محیط زیستی شــده که نه امکــان تخریب آن وجود دارد،  نه بهبود شرایط و همین امر باعث شده که آبی که از پشت‌ این سد به جلگه خوزستان وارد می‌شود، با خود ویرانی به بار می‌آورد. پروژه‌ای که در دولت‌های قبل قرار بود، منافعش به کل ایران برسد، تمام هست و نیست بخشی از کشاورزان و محیط زیست خوزستان را نابود کرد و حالا تنها باید با یادگار دولت گذشته فقط مدارا کرد تا 50 سال آینده که در خوشبینانه ترین حالت ممکن، گند نمکی گچساران کامل در آب سد حل شود و آب شیرین به کارون بازگردد. این درحالی است که دریاچه سد گتوند، با مخزن ۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعبی دومین دریاچه مصنوعی بزرگ کشور پس از کرخه محسوب می‌شود. ارتفاع این سد سنگریزه‌ای با هسته رسی ۱۸۲ متر است که بلندترین سد خاکی کشور محسوب می‌شود. این سد متهم اصلی تبدیل رودخانه کارون از آب شیرین به شور است که اکنون تقریبا ۱۷میلیون تن نمک وارد کارون می‌شود و تقریبا خروجی آن ویرانی است تا زندگی و آبادانی. به عنوان مثال زمین‌هایی که تحت آبیاری سد گتوند هستند، بیش از ۴۲۰هزار هکتار است که محصولات متنوع از قبیل گندم، ذرت و نیشکر در این زمین‌ها کشت می‌شود. محصولات زراعی نسبت به شوری آب، آستانه تحمل متفاوتی دارند و باید میزان شوری آب آبیاری متناسب با حساس‌ترین گیاه منطقه باشد. باید برای شوری آب سد گتوند علاجی اندیشیده شود و هرچه سریع‌تر اقدام عاجل صورت گیرد، در غیر این‌ صورت به زودی زمین‌های منطقه شمال خوزستان تبدیل به شوره‌زار خواهند شد.
 واکنش به گزارش‌ «آرمان ملی»
 روز گذشتــه «آرمـان ملی» در همین صفحــه گزارشی با موضوعیت آسیب‌های محیط زیستی سد گتوند و با عنوان «عامل جنايت سدگتوند را محاكمه نمی‌كنيد؟» منتشر کرد که طرفداران رئیس جمهور سابق فریاد وامصیبتا سردادند که آن دولت نقشی در احداث  سد گتوند نداشته و در دولت‌های قبل این سد پایه‌گذاری و برنامه‌ریزی شده بود. طرفداران احمدی نژاد، نامه سازمان بازرسی کل کشور و صحبت رئیس جمهور سابق را در همین رابطه پیراهن عثمان کردند که چنین سخنانی گفته نشده است. در حالی که سایت بهار نیوز (سایت حامی احمدی نژاد) در27 فروردین 1392، مدعی شد که محمود احمدی نژاد در گردهمایی مدیران ارشد وزارت صنعت معدن و تجارت گفته است: «یک آدم بی‌سوادی وارد کارهای تخصصی می‌شود و به ما نامه رسمی زده می‌زند که شما این سد را در این نقطه نسازید و در جای دیگری احداث کنید. به تو چه ارتباطی دارد؟ اصلا تو می‌فهمی سد یعنی چه؟‌ چه کسی به تو این اجازه را داده است که چنین کاری را انجام دهی؟ من که خودم مهندس عمران هستم در این باره اظهار نظر نمی‌کنم چرا که احداث یک سد مطالعات زمین‌شناسی و هیدرولوژیکی فراوانی را می‌طلبد، در انتهای نامه هم تهدید می‌کنند که اگر این کار را انجام ندهید با شما برخورد می‌کنیم.» و این سایت منکر گزارش آژانس خبری بختیاری (ایبنانیوز) كه اخبار استان‌هاي خوزستان و چهارمحال و بختياري را پوشش مي‌داد شد که در گزارش چند روز قبل از این صحبت‌ها نوشته بود: «محمود احمدی نژاد، در جواب نامه رسمی پورمحمدی رئیس سازمان بازرسی کل کشور درباره نواقص فنی سد گتوند، وی را بی سواد نامید و در دفاع از جانمایی غلط پروژه ۲۵۰۰ میلیارد تومانی سد گتوند علیا به این سخن اکتفا کرد که: من خودم مهندس عمرانم.»  در سال 94  نیز و زمانی که شوری آب پشت سد، افزایش یافت به سید پیمان بدیعی، رئیس مؤسسه آب و دبیر شورای هماهنگی آب دانشگاه تهران در گزارش شناخت دانشگاه تهران به دو اشتباه، یعنی تعیین محور سد در محل نامناسب توسط مشاور اولیه و تصمیم به آبگیری سد بدون تکمیل تمهیدات علاج بخشی اشاره کرده است. عیسی کلانتری وزیر اسبق کشاورزی هم از سد گتوند به عنوان فاجعه ملی نام می‌برد و می‌گوید: «در طول هشت سال ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد تنها یک بار برای او نامه نوشتم و موضوع آن هم سد گتوند بود و به او گفتم سد را آبگیری نکنید و  شما به عنوان رئیس جمهوری اشتباهات گذشتگان را با یک اشتباه دیگر تکمیل نکنید اما سد آبگیری شد و فاجعه به این شکلی که هست رقم خورد.» 
پاک کردن صورت مساله در 50 سال
برای بررسی بیشتر این موضوعات، یک کویرشناس و رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو به«آرمان ملی» می‌گوید: در اواخر دولت اول آقای احمدی‌نژاد، زمزمه‌ها و هشدارها که این سد ممکن است به تشکیلات گچ گچساران برخورد داشته باشد و شوری رودخانه کارون را افزایش دهد، به گوش دولت رسید. مشاوران آب در آن زمان طرحی را بررسی کردند و اعلام کردند که 300 میلیارد تومان تاکنون، برای احداث این سد هزینه شده (کل هزینه احداث سد قرار بود با 900 میلیارد تومان باشد) منطقی نیست که این پروژه منتفی شود. محمد درویش در ادامه می‌افزاید: آن زمان گتوند، گران قیمت‌ترین سد کشور به حساب می‌آمد و در نهایت این سد ساخته شد و به جای 900 میلیارد تومان، در سال 1390، سه هزار و هشتصد میلیارد تومان هزینه روی دست دولت گذاشت. در دولت اول آقای روحانی کمیته علاج بخشی برای این سد شکل گرفت، دیواری حائل از خاک رس که اصطلاحا  پتوی رسی نامیده می‌شود برای کاهش نمک دریاچه پشت سد به کار گرفته شده بود، بلافاصله از بین رفت، چهار گزینه برای رفع این معضل مطرح شد که بهترین گزینه تخریب بود که 10 هزار میلیارد تومان هزینه روی دست دولت می‌گذاشت و چون این پول وجود نداشت، قرار شد تا جای که امکان دارد، آب را در پشت مخزن سد را نگه دارند و با این فرض که نه خشکسالی و نه ترسالی شدید در منطقه رخ می‌دهد و آنها مجبور نباشند که آب سد را رها کنند، تا 50 سال تداوم داشته باشد و گنبد نمکی کامل در آب سد حل شود و در کل صورت مساله پاک گردد. اما در 1400 که ایران و استان خوزستان با خشکسالی شدید مواجه گردید، آرزوی 50 ساله مسئولان برآورده نشد و مسئولان برای اینکه بتوانند همچنان آب را در استاندارد خود نگه‌داری کنند، میزان خروجی آب را در پشت سد گتوند، به شدت کاهش دادند و این مساله سبب گردید تا بحران در پایین دست گتوند، جدی‌تر شود.
 پتوی رسی که هفت روز دوام نیاورد  وی درباره تخریب دیواری حائل از خاک رس (پتوی رسی) نیز گفت: زمانی که آب به گنبد نمکی برخورد کرد، 700 میلیارد تومان در دولت آقای احمدی نژاد، هزینه شد تا بتوانند با این پتو رسی، مثل یک لایه و عایق اجازه ندهد، نمک گچساران وارد مخزن سد شود. یک عده از تئوریسین‌های نابغه که فقط در ایران به آنها کار می‌دهند، این طرح را به دولت آقای احمدی‌نژاد دادند و پتو رسی کمتر از هفت روز دوام نیاورد و تخریب شد. در زمان احداث من به منطقه رفتم و از ترک‌های این پتوی رسی عکس گرفتم و  همزمان هشدار دادم که تا چند روز دیگر از بین خواهد رفت و همین اتفاق افتاد.
 جابه‌جایی کارون امکان پذیر نیست
درویش از سد گتوند به عنوان یک دریاچه عظیم نمک با عمق چند صد متری نام می‌برد و معتقد است که اگر بخواهیم مسیر رودخانه کارون را به اندازه 15 کیلومتر جابه‌جا کنیم و مسیر رودخانه سد را دور بزند، به‌هر حال نمی‌توان برای آن مخزن عظیم نمک کاری انجام داد. او همچنین می‌افزاید: اگر سیلاب‌ شدید بیاید  یا در باد و طوفان، ممکن است این نمک‌ها جابه‌جا شود. اصل ماجرا این است که چگونه از شر این نمک‌ها باید خلاص شویم و این بسیار کار سخت و زمانبری خواهد بود. معمولا در تخریب سدها، گروه‌های مهندسی و دینامت‌هایی را در بدنه سد می‌گذارند و دیواره سد را متلاشی می‌کنند؛ اما در مورد گتوند چنین موضوعی امکان پذیر نیست و اگر این اتفاق رخ بدهد کل نمک وارد جلگه حاصلخیز خوزستان خواهد شد. پس باید مسیر رودخانه را عوض کنند و این کار نیز برای رودخانه‌ای که گاهی دو- سه هزار متر مکعب در ثانیه دبی دارد، به‌راحتی صورت نمی‌گیرد و هزینه بسیار زیادی خواهد داشت. حدود 10 سال پیش پیش بینی شده بود که عوض کردن مسیر رودخانه 10 هزار میلیارد تومان هزینه دارد تا دریاچه پشت سد را به یک موزه عبرت تبدیل کنند که مردم از این دریاچه نمک بازدید کنند تا بدانند بی‌مدیریتی چه برسر این کشور می‌آورد، که عملا امکان پذیر نشد.
 چالش‌های دولت آینده در خوزستانخوزستان و دولت جدید با چالش جدی‌تر از سد گتوند مواجه است و به تعبیر درویش، کشت و صنعت نیشکر سالانه 25 درصد جلگه خوزستان را شور می‌کند و سهم گتوند 20 درصد است. به گفته او، علاوه برای این به دلیل حفاری‌ها در میدان نفتی آزادگان، هورالعظیم را خشک شده، همچنین یک میلیون نفر نخل در جنوب خوزستان به دلیل اینکه در هنگام مد، آب شور وارد خوزستان اروندکنار و شادگان می‌شود، در حال نابودی است. اینها مشکلات جدی‌تر دولت جدید است و باید در گام نخست حقابه پنج تالاب اصلی خوزستان را تحت هر شرایطی مقدم بر کشاورزی، صنعت و نفت تضمین و پرداخت نماید. همچنین دولت باید به سمت افزایش تاب آوری، افزایش گرمایی ویژه برود و پوشش‌های گیاهی و نیزارها را ارتقا بخشد. دولت و استان می‌توانند از محل جاذبه‌‌های طبیعی و تاریخی که هزار سایت تاریخی در خوزستان را شامل می‌شود، مثل یک صندوق ارزی پایدار پول تولید کنند. اینها موضوعاتی است که باید در دولت آقای رئیسی اتفاق بیفتد. اگر این اتفاقات رخ ندهد و همین رویه ادامه پیدا کند، اگر با یک سیلاب یا خشکسالی دیگر روبه‌رو شویم و مسئولان نتوانند خروجی آب را کنترل کنند، به افزایش شدید شوری در جلگه خوزستان به قطب کشاورزی کشور آسیب جدی وارد خواهد شد.

آرمان ملی