اربعین فراق

کبنا ؛ گروه فرهنگ و هنر – می‌گویند این سفر، سفر دل‌ها است. پیاده می‌روی، گرد و غبار راه روی سر و لباست می‌نشیند اما زنگار دل را می‌زداید. حالا در آستانه اربعین حسینی بار دیگر جهان تشیع در انتظار تجدید بیعتی دوباره با سرور و سالار شهیدان است. گرچه امسال ویروس کرونا اجازه حضور زائران ایرانی را چنانچه که دل‌های عاشقان حضرت می‌خواهد، نداده است اما از همین راه دور نیز می‌توان دیدار تازه کرد.
ماه صفر که آغاز می‌شود، دل‌های عاشقان حسین (ع) بی‌قرار دیدار می‌شود. پیاده‌روی اربعین یکی از بزرگ‌ترین گردهمایی‌های مسلمانان است، دلباختگان امام سوم شیعیان سر از پا نمی‌شناسند تا در این گردهمایی شرکت کنند و پپای پیاده به دیدار دوست بروند.
از نقل‌های تاریخی اینگونه استنباط می‌شود که تشرف به بارگاه ائمه اطهار (ع) با پای پیاده، از زمان حضور ائمه رایج بوده و در نقاط مختلف سرزمین اسلامی انجام می‌شده است. ولی در قرن‌های گوناگون اسلامی و به مقتضای حکومت‌های مختلف، مشکلات بسیاری به خود دیده و همان گونه که زیارت ائمه اطهار (ع) در زمان‌ها و مکان‌های مختلف دچار سختی‌های فراوان بوده، این سنت نیز دارای فراز و نشیب بوده است.
حاکمان حکومت‌های شیعی مانند حکومت آل‌بویه و حکومت صفویه، به این سنت حسنه اقدام کرده و سعی در تبلیغ آن بین شیعیان داشتند. علما و بزرگان نیز به پیروی از ائمه اطهار (ع)، اهتمام بسیار زیادی به این سنت حسنه داشته‌اند و نقل شده که زیارت کربلا با پای پیاده، تا زمان مرحوم شیخ انصاری (قده) مرسوم بوده و حتی نقل شده است که ایشان طبق نذری که داشته، با پای پیاده به زیارت امام علی بن موسی‌الرضا (ع) رفته‌اند و مرحوم آخوند خراسانی نیز به همراه اصحاب‌شان با پای پیاده به زیارت کربلا مشرف می‌شدند.
تشرف به کربلا با پای پیاده، تا زمان محدث نوری بین طلاب و فضلای حوزه نجف رسم بود، ولی با وارد شدن اولین نوع از اتومبیل‌ها به منطقه، سفرهای کاروانی تعطیل شده و به دنبال آن، زیارت با پای پیاده نیز بسیار کمرنگ شد و به فراموشی سپرده شد. ولی پس از مدتی و با مطرح شدن آیت‌الله‌العظمی سید محمود شاهرودی به عنوان یکی از اساتید و مدرسان با نفوذ معنوی حوزه نجف، به علت التزام و اصرار او در پیاده رفتن به کربلا، مجدداً مسئله پیاده رفتن به کربلا به عنوان یک سفر مقدس رایج شد و با توجه به این که در این سفر، بعضی از ایرانیان نیز گاهی اوقات، او را همراهی می‌کردند، رفته رفته مردم عراق به این مسئله توجه کرده و این‌گونه سفرهای مقدس رواج یافت.



او حدود ۲۶۰ مرتبه، مسیر کربلا را با پای پیاده پیموده و در این سفر معنوی، جمعی از اطرافیان و شاگردان، ایشان را همراهی می‌کردند. این امر سبب شد تا پیاده‌روی کربلا بین طلاب و حوزویان رواج بسیاری پیدا کند و نقل شده است که مرحوم علامه امینی در زیارت‌هایی که به کربلای معلی داشته، برای کسب پاداش بیشتر، بارها مسیر بین نجف تا کربلا را با پای پیاده پیموده است. این امر چنان بین روحانیون ساکن در نجف اشرف رواج پیدا کرده بود که غالب طلاب بارها مسیر این شهر تا بارگاه امام حسین (ع) را پیاده پیموده و حتی در غیر زمان اربعین و عرفه نیز گروه‌هایی از طلاب، پیاده به سمت کربلا حرکت می‌کردند. غالب علمای معاصر نیز در سفر پیاده کربلا شرکت کرده و کرامات و خاطرات زیبایی از این سفرها نقل شده است.
سفر پیاده تا کربلا، به مرور زمان در عراق گسترش بسیاری پیدا کرد و در مناسبت‌های مختلف، زائران امام حسین (ع) از سراسر این کشور، به سمت کربلا حرکت کرده و با پای پیاده مسیر شهرشان تا کربلای معلی را می‌پیمودند و در بین آن مناسبت‌ها، پیاده‌روی اربعین از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود. با روی کار آمدن دولت بعث عراق، حکومت با این مسئله به شدت برخورد نموده و بسیاری از زائرین پیاده را اسیر و اعدام کرد و این مراسم مذهبی را به تعطیلی کشانید، ولی بعد از سقوط صدام، عشق حسینی، دلباختگان امام حسین (ع) را به سمت خود کشانده و دوباره این سنت حسنه و ارزشمند را برپا کرده است. شیعیان و عاشقان سالار شهیدان (ع)، در مناسبت‌های مختلف، به ویژه در اربعین حسینی، بسیار پرشورتر از قبل، از شهرها و کشورهای مختلف، به سمت کربلا روانه شده، قدم در مکان گام‌های اسیران کربلا قرار داده و مسیرهای منتهی به شهر کربلا را با پای پیاده می‌پیمایند.
پیاده‌روی، تنها کسب آمادگی جسمی نیست، روحِ انسان در جریان این پیاده‌روی، تمرین می‌کند و آماده‌تر می‌شود. پیاده‌روی یک فرصت عجیب و استثنایی است که نباید آن را از دست داد، هر یک قدمی که انسان در این مسیر نورانی بر می‌دارد، پاک‌کننده آلودگی‌های روح انسان است.
امسال اما حضور زائران ایرانی در پیاده‌روی اربعین به دلیل شیوع ویروس کرونا مانند سال‌های گذشته نیست. به دلیل تغییر وصعیت شیوع کرونا دلتا، دولت عراق اعلام کرده در اربعین فقط مرزهای هوایی را به روی زائران باز می‌کند و آنها را بدون ویزا نمی‌پذیرد.
نهادهای داخلی و کنسولگری عراق اعلام کرده‌اند برخلاف سال‌های گذشته، ویزای انفرادی برای زائرن اربعین صادر نمی‌کنند و صدور ویزا در فرودگاه‌های این کشور متوقف شده است. عراق پیش‌تر در بخشنامه‌ای از شرکت‌های هواپیمایی درخواست کرده بود مسافران بدون ویزا را به عراق منتقل نکنند.
البته کسانی به رسم هر سال در کشور پیاده‌روی جاماندگان اربیعین برگزار خواهد شد. مراسم پیاده‌روی جاماندگان اربعین ۱۴۰۰ با توجه به شرایط بیماری کرونا با تدابیر لازم و رعایت پروتکل‌های بهداشتی و به طور محدود از مسیر میدان امام حسین (ع) تهران تا حرم حضرت عبدالعظیم (ع) در شهرری برگزار خواهد شد.



در ادامه نگاهی به ابعاد تاریخی و تمدنی حماسه اربعین در نگاه حضرت آیت الله خامنه‌ای رهبر انقلاب خواهیم کرد.
اربعین، آغاز یک حرکت مستمر
«اربعین در حادثه‌ی کربلا یک شروع بود.» ۱۳۸۷/۱۱/۲۸ شروعی برای مبارزه علیه دستگاه تبلیغاتی ستمگران. «حادثه‌ی عاشورای حسینی را ستمگران و ظالمان می‌خواستند نگذارند باقی بماند، [اما] زینب کبری نگذاشت.» ۱۳۹۳/۱۰/۱۷ حضرت زینب، در آن روزگار دو حرکت انجام داد: «یک حرکت، حرکت اسارت بود به کوفه و شام و آن روشنگری‌ها و آن بیانات که مایه‌ی افشای حقایق شد؛ یک حرکت دیگر، آمدن به زیارت کربلا در اربعین بود.» ۱۳۹۳/۱۰/۱۷ در حقیقت «این چهل روز، چهل روزِ فرمانروایی منطقِ حق در میان دنیای ظلمانی حاکمیّت بنی‌امیّه و سفیانی‌ها بود.» ۱۳۹۸/۰۷/۲۱ و در نهایت «در این روز، با تدبیر الهیِ خاندان پیامبر، یاد نهضت حسینی برای همیشه جاودانه شد و این کار پایه‌گذاری گردید.» ۱۳۶۸/۰۶/۲۹ در حقیقت «اهمّیّت اربعینِ اوّل این بود که رسانه‌ی پُرقدرت عاشورا است.» ۱۳۹۸/۰۷/۲۱ و «همین‌ها بود که عاشورا را نگه داشت، همین‌ها بود که عاشورا را به امروز رساند. تاریخ و ریشه‌ی این روز اربعین و ماجرای اربعین این است.» ۱۳۹۸/۰۷/۲۱
  جوشش‌های عاشورایی
در آن دوران خفقان، مبارزه با دستگاه ظلم و استکبار «مثل یک عقده‌ای در گلوی مؤمنین باقی بود. این عقده روز اربعین اولین نِشتر را خورد؛ اولین جوشش در روز اربعین در کربلا اتفاق افتاد.» ۱۳۸۷/۱۱/۲۸ حادثه اربعین «در یک چنین روزگاری، ماجرای توّابین را در کوفه به وجود آورد، مدینه را منقلب کرد، شام را منقلب کرد، به طوری که رژیم سفیانی برافتاد.» ۱۳۹۸/۰۷/۲۱ لذا «اوّلین نهضتی که بعد از عاشورای حسینی از طرف شیعیان به وجود آمد، نهضت توّابین بود.» ۱۳۵۲/۱۲/۲۴ و بعد «با فاصله‌ی کوتاهی ماجرای قیام مختار و بقیه‌ی آن دلاوران کوفه اتفاق افتاد و نتیجه‌ی در هم پیچیده شدن دودمان بنی‌امیه‌ی ظالم و خبیث بر اثر همین شد.» ۱۳۸۷/۱۱/۲۸ در دوران خلافت عباسی نیز نهضت ابن طباطبا متأثر از این حرکت بود: «این بزرگوارها هم وقتی می‌خواستند شروع کنند، آمدند کربلا... بر سر قبر حسین‌بن‌علیپیمان برادری و وفاداری بستند.» ۱۳۵۲/۱۲/۲۴
 کنگره جهانی شیعیان
اربعین از آغاز برای یک ظرفیت جهانی پایه ریزی شد. عمده‌ی اقدامات و حرکتهای شیعیان حول محور معصومین بوده است، اما «یک عیبی کار آنها داشت و آن اینکه همدیگر را کمتر می‌دیدند... یک کنگره‌ی جهانی لازم بود برای شیعیان ائمّه در آن روزگار؛ این کنگره‌ی جهانی را معیّن کردند، وقتش را هم معیّن کردند؛ گفتند در این موعدِ معیّن، هر کس می‌تواند در آن کنگره شرکت کند؛ آن موعد «روز اربعین» است و جای شرکت «سرزمین کربلا».» ۱۳۵۲/۱۲/۲۴ پایه گذاری این کنگره نیز، در اربعین اول بود. آنجا که «وقتی کاروان اسرا، یعنی جناب زینب و بقیه در اربعین وارد کربلا شدند، در آنجا فقط جابر بن عبد الله انصاری و عطیه‌ی عوفی نبودند، «رجال من بنی هاشم»؛ عده‌ای از بنی هاشم، عده‌ای از یاران بر گرد تربت سیّدالشّهداء جمع شده بودند و به استقبال زینب کبری آمدند.» ۱۳۸۷/۱۱/۲۸ «شاید این سیاستِ ولائی هم که زینب کبری اصرار کرد که برویم به کربلا- در مراجعت از شام- به خاطر همین بود که این اجتماع کوچک اما پرمعنا، در آنجا حاصل شود.» ۱۳۸۷/۱۱/۲۸ لذا «اربعین یعنی میعاد شیعیان در یک کنگره‌ی بین‌المللی و جهانی، در یک سرزمینی که خود آن سرزمین خاطره‌انگیز است.» ۱۳۵۲/۱۲/۲۴
  اربعینِ امروز، حادثه بی‌نظیر
در سالهای اخیر نیز «اربعین جهانی شد و جهانی‌تر هم خواهد شد... این همان پیام عاشورا است که از حلقوم اباعبدالله و حلقوم زینب کبری در نهایت غربت و تنهایی صادر شد و امروز فضای عالم را فرا گرفته است و فرا می‌گیرد.» ۱۳۹۸/۰۶/۲۷ «این یک آیت عظمایی است که خدای متعال دارد نشان می‌دهد. در روزگاری که دشمنان اسلام و دشمنان امّت اسلامی با انواع و اقسام ابزارها و وسایل، با پول، با سیاست، با سلاح علیه امّت اسلامی دارند کار می‌کنند، خداوند متعال ناگهان حادثه‌ی راه‌پیماییِ اربعین را این جور عظمت می‌دهد، این جور جلوه می‌دهد.» ۱۳۹۸/۰۶/۲۷ «این نشان‌دهنده‌ی اوج گرفتن همین تفکّر مبارزه‌ی در راه خدا و در راه اسلام و آمادگی عمومی و همگانی در این راه است.» ۱۳۹۶/۰۸/۲۲ البته درست است که «همیشه اربعین پیاده‌روی بود؛ امّا این حرکت عظیم که یک نماد بسیار زیبا و پرشکوهی از حضور پیروان اهل‌بیت و علاقمندان به اهل‌بیت هست؛ این نبود، ما این را نداشتیم.» ۱۳۹۶/۰۸/۱۵ لذا «ما نه فقط در دوران خودمان در دنیا، بلکه در تاریخ هم سراغ نداریم یک چنین اجتماعی، یک چنین حرکتی را.» ۱۳۹۸/۰۶/۲۷



 تمدن‌سازی اسلامی بر محور اربعین
پدیده اربعین امروز «یکی از حوادث بسیار برجسته‌ای است که خدای متعال منّت گذاشته بر ما و این حادثه را برای ما خلق کرده است.» ۱۳۹۶/۰۸/۱۵ این حادثه از ابعاد مختلفی اهمیت دارد. بُعد اول اینکه «به لطف و فضل الهی در هنگامی که دنیای اسلام نهایت نیاز را به این‌چنین حماسه‌ای دارد، به وجود آمده است. ۱۳۹۷/۰۷/۱۲ اربعین در حقیقت «آیت عظمای الهی است، این نشانه‌ی اراده‌ی الهی بر نصرت امّت اسلامی است، این نشان می‌دهد که اراده‌ی خدای متعال بر نصرت امّت اسلامی تعلّق گرفته است.» ۱۳۹۸/۰۶/۲۷ «غربی‌ها هم مجبورند تماشا کنند و نتوانند تحلیل کنند، نتوانند بفهمند و ضربه‌ی این حرکت را هم خواهند خورد.» ۱۳۹۷/۰۸/۱۲ بُعد دوم اینکه این حادثه به ما نشان می‌دهد «اگر ظرفیّتهای کشورهای اسلامی... به هم برسند، این دستها در هم گره بخورند، آن وقت امّت اسلامی نشان خواهد داد که عزّت الهی یعنی چه؛ تمدّن عظیم اسلامی را به جوامع عالَم نشان خواهند داد؛ باید هدف ما این باشد و این راه‌پیمایی اربعین می‌تواند یک وسیله‌ی گویایی برای تحقّق این هدف باشد.» ۱۳۹۸/۰۶/۲۷
 بُعد سوم اینکه، امروزه «در دنیای پیچیده‌ی پُرتبلیغات و پُرهیاهویی که بر بشریّت حاکم است، این حرکت اربعین، یک فریاد رسا و یک رسانه‌ی بی‌همتا است.» ۱۳۹۸/۰۷/۲۱ زیرا «امروز با صدها وسیله علیه اسلام و علیه معارف اسلامی تبلیغ می‌شود؛ در مقابل این حرکت خصمانه‌ی جبهه‌ی کفر و استکبار، حرکت معرفت حسینی می‌تواند یک‌تنه سینه سپر کند، بِایستد و حقیقت اسلام را، حقیقت قرآن را به دنیا معرّفی کند.» ۱۳۹۸/۰۶/۲۷ و «این خصوصیت اربعین است. یعنی در اربعین افشاگری هم هست، عمل هم هست، تحقق هدفهای آن افشاگری هم در اربعین وجود دارد.» ۱۳۸۷/۱۱/۲۸ لذاست که «راه‌پیمایی اربعین قوّت اسلام است، قوّت حقیقت است، قوّت جبهه‌ی مقاومت اسلامی است.» ۱۳۹۸/۰۷/۲۱
 *مسئولیت ما در برابر موهبت بزرگ الهی
«ما امروز احتیاج داریم که حسین‌بن‌علی را به دنیا بشناسانیم؛ دنیای دچار ظلم و فساد و دنائت و لئامت، محتاج معرفت آزادگی حسینی و حرّیت حسینی است. امروز مردم دنیا، جوانهای دنیا، ملّت‌های بی‌غرض، برای یک چنین حقیقتی دل‌هایشان می‌تپد؛ [اگر] امام حسین به دنیا معرّفی بشود، اسلام معرّفی شده است، قرآن معرّفی شده است. امروز با صدها وسیله علیه اسلام و علیه معارف اسلامی تبلیغ می‌شود؛ در مقابل این حرکت خصمانه‌ی جبهه‌ی کفر و استکبار، حرکت معرفت حسینی می‌تواند یک‌تنه سینه سپر کند، بِایستد و حقیقت اسلام را، حقیقت قرآن را به دنیا معرّفی کند. منطق حسین‌بن‌علی، منطق دفاع از حق است، منطق ایستادگی در مقابل ظلم و طغیان و گمراهی و استکبار است. این منطقِ امام حسین است؛ امروز دنیا به این منطق نیازمند است؛ امروز دنیا شاهد حاکمیّت کفر و استکبار و حاکمیّت فساد است، دنیا شاهد حاکمیّت ظلم است؛ این پیام امام حسین، پیام نجات دنیا است.» ۱۳۹۸/۶/۲۷
 نکته‌ی پایانی اینکه در شرایط همه‌گیری کرونا «روز اربعین، همه‌ی مردم بنشینند زیارت اربعین را با حال، با توجّه بخوانند و شِکوه کنند پیش امام حسینو بگویند یا سیّدالشّهداء، ما دلمان می‌خواست بیاییم، نشد، وضع این جوری است تا یک نظری بکنند.» ۱۳۹۹/۰۶/۳۱