سوالاتی درباره سد تنگ سرخ

کبنا ؛حسن غفاری*: چندی پیش رئیس جمهور در پنجمین سفر استانی یک روزه‌اش با تنی چند از وزرا بعد از آنکه از پلکان هواپیما پای بر خاک شهر یاسوج، مرکز استان کهگیلویه وبویراحمد گذاشت در امتداد رودخانه بشار به سوی سرچشمه های این رودخانه دائمی نزدیک مرز استان فارس رفت تا جان تازه ای به اندیشه سدسازی دهد.
رئیس جمهور از سد «تنگ سرخ» دیدن کرد و دعای خیر و دستوری برای سرعت بخشیدن به اجرای آن داشتند، در بازگشت برای رسیدن به سایر برنامه ها با جمعیتی که راه ماشینش را سد کرده بودند، مواجه شد. دوربین فیلمبرداری نزدیک صورت ایشان، تصویری از نگرانی عمیق با حضور بندگان خدا که حاضر و معترض بودند نشان می داد تا جایی که جناب شان در مقام اعتراض راننده را تهدید کرد که چنانچه در رانندگی اش ملاحظه مردم اطرف ماشین را نکند، خودش رانندگی ماشین را برعهده گرفت.
طبق اعلام مسئولان ۸۹ هزار و ۸۱۴ نامه و درخواست مردمی در این سفرکوتاه خطاب به ایشان دریافت شد، این امر چنان بی سابقه است که گویی آموختن سواد در آن دیار برای نوشتن نامه درخواست و یافتن راهی برای خلاصی ازبیکاری و محرومیت در کنار فراوانی زمینه های خوب اقتصادی و نعمت‌های بسیار خداوند باشد.  


این مطلب اما یک مطالبه گری عمومی دارد. از این رو به معرفت و حکمت رسانه‌ها سپرده می شود. در واقع هشتاد و نه هزار و هشتصد و پانزده همین نامه‌ای از آن سرزمین است خطاب به رئیس جمهور نگران که گفته‌اند دغدغه معیشت مردم را دارم، همین طور وزرای همراه و استاندار محترم استان کهگیلویه و بویراحمد جهت شفاف‌سازی و پاسخگویی در تاریخ زمانه ما برای آیندگان.
موضوع: طرح ابهام‌ها و پرسش‌های افکارعمومی و فعالان حوزه محیط‌ زیست و منابع طبیعی در استان کهگیلویه‌ و بویراحمد و فعالان این حوزه در سطح کشور در مورد سدمخزنی تنگ سرخ
همانطور که مستحضرید در تمامی منطقه سررود، میان رود، پایین رود شهرستان بویراحمد کمتر می‌توان روستایی با تعاریف علوم اجتماعی با قدمت ۱۰۰ سال یافت. تا پیش از اعلام فرمانداری کل یاسوج در سال ۱۳۴۵ در تمام مناطق ذکر شده در فصل زمستان جمعیتی کمتر از روستای کوچک امروزی حضور داشت. در این زمان مناطق گرمسیری (بویراحمدگرمسیر) پذیرای طوایف و تیره های مختلف از ایل بزرگ بویراحمد بود. پیدایش نفت و گاز و گسترش استخراج مواد نفتی معادله های کوچ را بهم زد و معیشت مردم منطقه دیگر تنها متکی به دامداری نبود. از طرف دیگر یاسوج مرکز اداری سیاسی شده بود و با احداث خانه‌های سازمانی، سینما، سیلو، کارخانه قند و استعدادهای گردشگری نشانه‌های ظهور شهرنشینی و مدرنیته‌ جذاب و امید بخش برای یکجا نشینی خودنمایی می‌کرد.  رودها، دره‌ها، چشمه‌ها پرآب بودند. کارخانه و صنعتی درمیان نبود. ماشین‌آلات کشاورزی محدود و فرهنگ کشاورزی و باغداری درحال جان گرفتن بود. هنوز میل به دامداری و کوچ غالب بود. روستاها و شهرها، یکی پس از دیگری شکل گرفت و تقسیمات جغرافیایی نمایان شد.


 خدمات بهداشتی به کمک سلامت افراد و ازدیاد جمعیت آمد. سال‌های کم بارش و خشکسالی، علت مهاجرت به شهرها شد و میل بهره‌گیری از خدمات اجتماعی در شهرها، بازار کار، تحصیل، اشنایی با احزاب و گروه ها، مهاجر پذیری بواسطه آب وهوای خوش، و... سبب افزایش روز افزون جمعیت شهرها شد. دامداری و گاوداری‌های پرواری، گل‌خانه‌ها، طرح‌های پرورش ماهی،  مسطح کردن زمین های کشاورزی برای کشت، رواج کارگاه های تولیدی و صنعتی، ساخت ساز بناها، آبرسانی شرب خانگی و آبیاری فضاهای سبز گسترده و... همه و همه موجب مصرف و نیاز به آب می شد. دیگر آب های جاری دره ها و چشمه ها جوابگو نبود. در اطراف شهر چاه‌های عمیق حفر شد. جمعیت به شدت روز افزون، تامین نیازهای آب در صنعت، گسترش کشاورزی و تامین آب شرب مرکز استان و شهرهای بزرگ در حال گسترش موجب مطالعه طرح پیش نهادی سال های دور در خصوص احداث سد در بالا دست سررود شد. 
  تجربه‌ پیدایش نفت و احداث تاسیسات نفتی در یورد های گرمسیری، تجربه های تلخ سیطره سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شیراز و استان فارس بر منابع و حتی بر ساختارهای اداری در شهرستان بویراحمد در سال های دور، وابستگی زندگی اهالی روستاهای متعدد در امتداد رودخانه بشار تا انتهایی‌ترین نقطه از شهرستان، نامشخص بودن شرایط زیست محیطی و... موجب طرح سوال های متعدد و بی پاسخی است که این روزها در جمع گروه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی، زیست محیطی و طبیعت متشکل از تحصیل کردگان و علاقمندان به پیشرفت و آبادانی منطقه مطرح می شود.

متاسفانه عدم اطلاعات دقیق، اولویت بندی منافع سد در بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعتی و گردشگری، طولانی شدن و تغییرات در اجرای طرح، بهره‌گیری و ورود جریان‌های سیاسی، عنوان نشدن پیشامدهای زیست محیطی و... موجب بیان نظرات متفاوت در رسانه‌ها شده که این مسئله نگرانی هایی جمعی ایجاد کرده است. پاسخ به پرسش های ذیل می‌تواند موجب همدلی و همراهی برای اجرای منافع عمومی ساکنین این منطقه شود. 
- سد تنگ سرخ با اولویت تامین آب شرب شهر یاسوج و شیراز در حال برنامه‌ریزی و اجراست. بر اساس داده‌های آماری یاسوج شهری نیست که دچار تنش آبی باشد. منابع آبی زیادی برای تامین آب وجود دارد. چرا دلیل احداث سد تنگ سرخ تامین آب شرب اعلام شده است؟
- مطالعات نشان می‌دهد از ۴۰۰ سد ساخته شده در ایران، بیش از نیمی از آنها زیان آور هستند و تنش‌های محیط زیستی و اجتماعی به دنبال داشتند. آیا تبعات اجتماعی و محیط زیستی قطعی سد تنگ سرخ را در نظر دارید؟
- آیا به ابعاد و تبعات مهاجرت‌های بزرگ و ناگزیر روستاییان اطراف رودخانه بشار و مردم ساکن محدوده مخزن سد تنگ‌سرخ به حاشیه شهر یاسوج و ایجاد حلبی آبادهای پر از آسیب اجتماعی، فساد و فقر فکری شده است؟
-سد تنگ سرخ می‌تواند جریان دائمی رودخانه بشار که منشاء حیات در بویراحمد است را قطع کند. چه ضمانتی برای ممانعت از خشکی رودخانه بشار بعد از ساخت سد وجود دارد؟ 

-منطقه بویراحمد به دلیل ویژگی کوهستانی و طبیعی، زمین برای کشاورزی وسیع ندارد. بلکه باغ‌داری و دامداری در منطقه قدمت دارد. منطقه‌ای که امکان کشاورزی وسیع ندارد چرا باید سد بزرگی مثل تنگ سرخ بر روی اصلی‌ترین رودخانه آن ساخته شود؟
- مهمترین تبعات ساخت سد تنگ سرخ، افزایش تهاجم به منابع طبیعی و جنگل‌تراشی و تغییر کاربری اراضی ملی و زمین خواری خواهد بود. راهکار مدیریت این وضعیت چگونه خواهد بود؟
-  شائبه‌هایی در مورد ساخت سد برای تامین آب کشاورزی، صنعتی و شرب استان فارس وجود دارد. اگر چنین نیست چرا باید این سد در موقعیت کنونی ساخته شود؟ 
- میزان آبگیری و ظرفیت سد، سهم استان کهگیلویه وبویراحمد و میزان سهم استان فارس چقدر است؟ 
- نهاد تصمیم گیر در مورد این سد کیست و چرا اطلاعات فنی و ارزیابی‌های زیست محیطی و اجتماعی در اختیار رسانه‌ها قرار نمی‌گیرد تا با کنکاش و بررسی بیشتر از مخاطرات غیر قابل جبران سد تنگ سرخ در آینده جلوگیری شود؟
- سازمان محيط زيست كشور با توجه به ابعاد اجتماعي احداث سد تنگ سرخ روي رودخانه بشار، شرط دادن مجوز را كم شدن ارتفاع سد به ميزاني مشخص منوط كرده است، چرا طي چند سال گذشته وزارت نيرو بدون دادن ضمانت و اخذ مجوز قانوني، عمليات اجرايي سد را ادامه داده است؟





-----------------------------------------
 *عکاس مردم نگار