کبنانیوز - بالاترین ساکن ایران بعد از امام رضا(ع) / مُبلغی که قم را قم کرد

به مناسبت وفات کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه(س)؛

بالاترین ساکن ایران بعد از امام رضا(ع) / مُبلغی که قم را قم کرد

حضرت فاطمه معصومه (س) بانویی بهشتی، غرق در عبادت و نیایش، پیراسته از زشتی‌ها و شبنم معطر آفرینش است. شاید یکی از دلایل معصومه نامیدن این بانو، آن باشد که عصمت مادرش حضرت زهرا (س) در او تجلی یافته است.
درخشانترین ستاره در میان بانوان هفتمین منظومه ولایت، فاطمه کبری فرزند پاکیزه موسی بن جعفر(ع) است. حضرت معصومه(س) و امام رضا(ع) هر دو از یک مادر به نام «نجمه» (ستاره)متولد شده اند. در کتابهای تاریخی برای مادر حضرت ده نام و لقب ذکر شده است که عباتند از: نجمه، تکتم، خیزران مرسیه، اروی، ام البنین، طاهره، سکن،سمانه، شقرا، صقر.
مؤلف «مستدرک سفینة البحار» در تعیین سال ولادت حضرت معصومه(ص) می نویسد: «فاطمة المعصومة المولودة فی غرة ذی القعدة سنة 173؛ فاطمه معصومه در اول ذیقعده 173هجری دیده به جهان گشود.»
نویسنده تاریخ قم تنها به سال وفات (201 ه. ق) حضرت معصومه(س) اشاره کرده است. برخی دیگر از متاخرین، دهم ربیع الثانی را روز ارتحال آن حضرت ذکر کرده اند.
پس از کوچ اجباری امام رضا (ع) به طوس و سفر ایشان به ایران، خواهر بزرگوارشان تنها فرزند دختر امام موسی کاظم (ع)، حضرت معصومه (س) از مدینه به سمت ایران رهسپار شد. حضرت بلافاصله پس از حضورشان در ایران عزم دیدار برادر را کردند که در میانه راه در نزدیکی‌های شهر ساوه مورد هجوم دشمنان اهل بیت (ع) قرار گرفتند و پس از جراحات بسیار چندی بعد رحلت کردند. البته در بسیاری از روایات آمده که حضرت (س) در هنگام مبارزه با زهر مسموم شدند و علت اصلی وفاتشان نیز همین است. به همین خاطر هم برخی از مورخان و بزرگان رحلت ایشان را شهادت می‌دانند.
حضرت پس از هفده روز بیماری در شهر ساوه، به شهادت رسیدند و چندی بعد در شهر قم آرام گرفتند. و از آن پس شهر قم بارگاه ملکوتی این بانوی مکرمه شد تا عاشقان بسیاری از جمله شیعیان به مرجع شریف ایشان زیارت کنند.

مقام علمی حضرت معصومه (س)
حضرت معصومه (س) از جمله بانوان گرانقدر و والا مقام جهان تشیع است و مقام علمی بلندی دارد. نقل شده که روزی جمعی از شیعیان، به قصد دیدار حضرت موسی بن جعفر (ع) و پرسیدن پرسش‌هایی از ایشان، به مدینه منوره مشرف شدند. چون امام کاظم (ع) در مسافرت بود، پرسش‌های خود را به حضرت معصومه (س) که در آن هنگام کودکی خردسال بیش نبود، تحویل دادند.
فردای آن روز برای بار دیگر به منزل امام رفتند، ولی هنوز ایشان از سفر برنگشته بود. پس به ناچار، پرسش‌های خود را باز خواستند تا در مسافرت بعدی به خدمت امام برسند، غافل از این که حضرت معصومه (س) جواب پرسش‌ها را به نگارش درآودرند. وقتی پاسخ‌ها را ملاحظه کردند، بسیار خوشحال شدند و پس از سپاسگزاری فراوان، شهر مدینه را ترک گفتند. از قضای روزگار در بین راه با امام موسی بن جعفر (ع) مواجه شده، ماجرای خویش را باز گفتند. وقتی امام پاسخ پرسش‌ها را مطالعه کردند، سه بار فرمود: پدرش فدایش.
فضیلت زیارت
دعا و زیارت، پر و بال گشودن از گوشه تنهایی تا اوج با خدا بودن است. دعا و زیارت، جامی است زلال از معنویت ناب درکام عطش‌ناک زندگی؛ و زیارت حرم معصومه (س)، بارقه امیدی در فضای غبارآلود زمانه، فریاد روح مهجور در هنگامه غفلت و بی خبری، و نسیمی فرحناک و برخاسته از باغستان‌های بهشت است.
زیارت مرقد فاطمه معصومه (س)، به انسان اعتماد به نفس می‌دهد، و او را از غرق شدن در گرداب نومیدی باز می‌دارد و به تلاش بیشتر دعوت می‌کند. زیارت مزار با صفای کریمه اهل بیت (س)، سبب می‌شود که زائر حرم، خود را نیازمند پروردگار ببیند، در برابر او خضوع کند، از مرکب غرور و تکبر- که سرچشمه تمامی بدبختی‌ها و سیه روزی هاست- فرو آید و حضرت معصومه (س) را واسطه درگاه پروردگار عالمیان قرار دهد.
بر همین اساس است که برای زیارت آن حضرت، پاداش بسیار بزرگی وعده داده شده و آن، ورود به بهشت است. در این باره از امام جواد (ع) نقل شده که فرمود: هر کس عمه ام را در قم زیارت کند، بهشت از آن اوست.

زیارت حضرت معصومه (س) از منظر روایات
درباره فضیلت زیارت حضرت معصومه (س) روایات فراوانی از پیشوایان معصوم رسیده است. از جمله، هنگامی که یکی از محدثان برجسته قم، به نام،سعد بن سعد، به محضر مقدس امام رضا (س) شرفیاب می‌شود، امام هشتم خطاب به ایشان می‌فرماید: ای سعد! از ما در نزد شما قبری است. سعد می‌گوید: فدایت شوم! آیا قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر (س) را می‌فرمایید، می‌فرماید: آری، هر کس او را زیارت کند، در حالی که به حق او آگاه باشد، بهشت از آن اوست.
پیشوای جهان تشیع امام جعفر صادق (س) نیز در این باره می‌فرماید: هر کس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب گردد؛ و در حدیث دیگری آمده است: زیارت او، هم سنگ بهشت است.
زیارت مأثور درباره حضرت معصومه (ع)
یکی از ویژگی‌های حضرت معصومه (س)، ورود زیارتنامه‌ای از سوی معصومان (س) درباره ایشان است که پس از حضرت فاطمه زهرا (س)، او تنها بانوی بزرگواری است که زیارت مأثور دارد. بانوان برجسته‌ای چون: آمنه بنت وهب، فاطمه بنت اسد، خدیجه بنت خویلد، فاطمه ام البنین، زینب کبری، حکیمه خاتون و نرجس خاتون که هیچ شک و تردیدی در مقام بلند و جایگاه رفیع آن‌ها نیست.
هیچ کدام زیارت مأثور از سوی معصومان (س) ندارند و این نشان دهنده مقام والای این بانوی گرانقدر اسلام است. باشد که شیعیان و پیروان اهل بیت عصمت و طهارت (س) به ویژه بانوان، این مقام بزرگ و عالی را پاس بدارند و همواره الگو و مظهر عفاف و تقوا و حیا باشند. تنها در این صورت است که روح باعظمت این بانوی بزرگ از همه ما خشنود خواهد شد.
کریمه اهل بیت
حضرت معصومه (س) در زبان دانشمندان و فقیهان گران قدر شیعه، به لقب،کریمه اهل بیت، یاد می‌شود. از میان بانوان اهل بیت، این نام زیبا تنها به آن حضرت اختصاص یافته است. بر اساس رویای صادق و صحیح نسب شناس گرانقدر، مرحوم آیت الله مرعشی نجفی، این لقب از طرف امام صادق (ع) بر حضرت معصومه (س) اطلاق شده است.
در این رؤیا، امام صادق (ع) به آیت الله نجفی که با دعا و راز و نیاز، تلاش پیگیری را برای یافتن قبر مطهر حضرت زهرا (س) آغاز کرده خطاب فرمود: برتو باد به کریمه اهل بیت.
بالاترین جایگاه شفاعت، از آن رسول گرامی اسلام است که در قرآن کریم، از آن به،مقام محمود، تعبیر شده است. همین طور دو تن از بانوان خاندان رسول مکرم اسلام، شفاعت گسترده‌ای دارند که بسیار وسیع و جهان شمول است و می‌تواند همه اهالی محشر را فرا گیرد.
این دو بانوی عالی قدر، صدیقه اطهر، حضرت فاطمه زهرا (س) و شفیعه روز جزا، حضرت فاطمه معصومه (س) هستند. در مورد شفاعت گسترده حضرت زهرا (س) همین بس که شفاعت، مهریه آن حضرت است و به هنگام ازدواج، پیک وحی طاقه ابریشمی از سوی پروردگار آورد که در آن، جمله،خداوند مهریه فاطمه زهرا را، شفاعت گنهکاران از امت محمد (ص) قرار داد، این حدیث از طریق اهل سنت نیز نقل شده است. پس از فاطمه زهرا (س) از جهت گستردگی شفاعت، هیج بانویی به شفیعه محشر، حضرت معصومه (س) نمی‌رسد. بر همین اساس است که حضرت امام جعفر صادق (ع) فرمودند: با شفاعت او، همه شیعیان ما وارد بهشت می‌شوند.

سرآمد بانوان
حضرت فاطمه معصومه (س) از جهت شخصیت فردی و کمالات روحی، در بین فرزندان موسی بن جعفر (ع) بعد از برادرش، حضرت علی بن موسی الرضا (ع) در والاترین رتبه جای دارد. این درحالی است که بنا بر مستندات رجالی، فرزندان دختر حضرت امام کاظم (ع) دست کم هجده تن بوده اند و فاطمه در بین این همه بانوی گران قدر، سرآمد بوده است.
حاج شیخ عباس قمی آنگاه که از دختران موسی بن جعفر (ع) سخن می‌گوید، درباره فاطمه معصومه (س) می‌نویسد: بر حسب آنچه به ما رسیده، افضل آن ها، سیده جلیله معظمه، فاطمه بنت امام موسی (ع) معروف به حضرت معصومه (س) است.
فضیلت بی نظیر
شیخ محمد تقی تُستری، در قاموس الرجال، حضرت معصومه (س) را به عنوان بانوی اسوه معرفی کرد و فضیلت وی را در میان دختران و پسران حضرت موسی بن جعفر (ع)، غیر از امام رضا (ع) بی نظیر دانسته است.
ایشان در این زمینه چنین می‌نویسند: در میان فرزندان امام کاظم (ع) با آن همه کثرتشان، بعد از امام رضا (ع) کسی هم شأن حضرت معصومه (س) نیست. بی گمان این گونه اظهار نظر‌ها و نگرش به شخصیت فاطمه دختر موسی بن جعفر (ع) بر برداشت‌هایی استوار است که از متن و روایات وارده از ائمه اطهار (ع) به دست آمده است. این روایت ها، مقام‌هایی را برای فاطمه معصومه (س) برشمرده اند؛ مقامی که نظیر آن، برای دیگر برادران و خواهران وی ذکر نکرده اند و به این ترتیب، نام فاطمه معصومه (س) درشمار زنان برتر جهان قرار گرفته است.

سخن عجیب علامه حسن‌زاده درباره حضرت معصومه(س)
علامه‌ حسن‌زاده آملی در تجلیل از مقام حضرت معصومه(س) در دانشگاه قم گفت: اگر برای من ممکن بود و مواجه با مشکل نمی‌‌‌شدم، برای تجلیل از شخصیتی مانند فاطمه معصومه سلام الله علیها این مسیر را سینه‌خیز می‌‌آمدم!
برملا شدن چهره نفاق با سفر حضرت معصومه(س) به قم
جناب رنجبر! یکی از پرسشهای مهم تاریخی به علت سفر حضرت معصومه(س) به ایران اختصاص دارد، از دیدگاه جنابعالی در این زمینه چه نکاتی قابل طرح است؟
- همانطور که در تاریخ به ثبت رسیده است، امام رضا(ع) در سال 200 هجری به اجبار از طرف مأمون راهی مرو یا همان خراسان امروز شدند. پس از شهادت امام کاظم(ع)، فرزندشان حضرت رضا(ع) عهده دار سرپرستی خاندان ایشان شدند و حضرت معصومه(س) در آن زمان 10 ساله بودند. امام هشتم(ع) خواهران دیگری هم داشتند، اما از میان آنها انس بیشتری با حضرت معصومه(س) داشتند و در مدت یک سالی که از اقامت غمبار ایشان در ایران می گذشت، بارها خواهر مکرمه امام هشتم در نامه های خود از دوری و فراق برادر شکوه و شکایت کردند تا اینکه ثامن الحجج(ع) که بیشتر از آن نمی توانستند دوری خواهر را تحمل کنند، نامه ای نوشتند و خواهرشان را به خراسان دعوت کردند. با دعوتنامه امام هشتم (ع)، حضرت معصومه (س) به شوق دیدار برادر، مدینه را به قصد مرو ترک کردند که در این سفر پنج تن از برادران حضرت معصومه (س) به نامهای فضل، جعفر، هادی، قاسم و زید و تعدادی از برادرزادگان و تنی چند از غلامان و کنیزان، آن بانوی کریمه را همراهی می کردند.
و چه شد که ایشان در قم رحل اقامت افکندند؟
- به نکته خوبی اشاره داشتید، چرا که برخی تصور می کنند قرار بوده محل اقامت حضرت معصومه(س) قم باشد و این در حالی است که این بانوی مکرمه در مسیر سفر به خراسان بودند و زمانی که ایشان و همراهانشان به ساوه رسیدند، اهالی ساوه که در آن زمان از دشمنان سرسخت اهل بیت (ع) بودند، به آنها حمله ور شدند و جنگ سختی درگرفت و همه برادران و برادرزادگان حضرت معصومه به شهادت رسیدند. به عقیده برخی از مورخان، امامزادگانی چون سیداسحاق، سید ابوالرضا و سیدعلی اصغر در ساوه و هارون بن موسی الکاظم (ع) در اطراف ساوه، جزو همراهان حضرت معصومه (س) بودند که به دستور مأمون به شهادت رسیدند. حضرت در شهر ساوه بیمار شدند و از آن جایی که قم از دیرباز مرکز شیعیان و دوستداران اهل بیت(ع) بود، ایشان را به قم آوردند و «موسی بن خزرج» که از شیعیان به شمار می رفت، حضرت معصومه(س) را در سرای خویش در محله «میدان میر» وسط شهر قم در یکی از محله های قدیمی شهر، منزل داد و در نهایت اینکه کریمه اهل بیت(ع) پس از اقامت 17 روزه در قم به دیدار حق شتافتند و در همین شهر نیز به خاک سپرده شدند و امروز بارگاه مطهرشان زیارتگاه همه عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) است.
یکی از مهمترین ویژگی های سفر حضرت معصومه(س) به ایران تبلیغ و نشر دین است، این سفر چه کارکردهایی به همراه داشت؟
- سفر حضرت فاطمه معصومه(س) به ایران مبتنی بر دیدار صرف برادرشان حضرت رضا(ع) نبود، بلکه آن بانوی بی مثال می خواستند در این مسیر به نشر و تبیین معارف اسلامی بپردازند. ایشان می دانستند موقعیت عالی امام رضا (ع) در دستگاه خلافت مأمون، فرصت خوبی برای تبیین ارزشهای دینی است، بنابراین در مسیر سفر به ایران از هیچ فرصتی برای تبلیغ امامت و مذهب تشیع فرو گذار نکردند و بر این اساس می توان سفر حضرت معصومه (س) به ایران را سفری زینب گونه تلقی کرد که ضمن برملا کردن ظلم و ستم عباسیان، نقاب از چهره نفاق مأمون برداشت. در زمانی که تبلیغات حکومتی مأمون می خواست از طریق ولایتعهدی، چهره پلید خلافت را تطهیر کند، سفر شخصیتهای درجه اول خاندان عصمت و طهارت به ایران همچون حضرت معصومه(س) و احمد بن موسی و دیگر فرزندان امام موسی کاظم(ع)، این تبلیغات را خنثی کرد و شاید به همین دلیل بود که سفر حضرت معصومه(س) برای دیدار برادر ناتمام ماند و در نهایت با رحلت شهادت گونه خویش، مسیر احیای دین را در جاده ای دیگر طراحی کردند و قم به عنوان مهمترین پایگاه نشر دین تثبیت شد.

موضع مردم قم در استقبال از کریمه اهل بیت(ع) چگونه بود؟
- بزرگان شهر قم وقتی از ورود حضرت معصومه(س) مطلع شدند، به استقبال ایشان شتافتند و در حالی که موسی بن خزرج، بزرگ خاندان اشعری، زمام ناقه آن بانوی مکرمه را به دوش می کشید، عده فراوانی از مردم پیاده و سواره گرداگرد کجاوه حضرت در حرکت بودند، روز ٢٣ ربیع الاول سال ٢٠١ هجری قمری حضرت وارد شهر مقدس قم شدند. سپس در محلی که امروز «میدان میر» نامیده می شود شتر آن حضرت در جلوی در منزل «موسی بن خزرج» زانو زد و افتخار میزبانی حضرت نصیب او شد. آن بزرگوار به مدت ١٧ روز در این شهر زندگی کردند و در این مدت مشغول عبادت و راز و نیاز با پروردگار متعال بودند که محل عبادت آن حضرت در مدرسه ستیه به نام «بیت النور»، هم اکنون محل زیارت ارادتمندان آن حضرت است.
اما در وصف مقام و منزلت حضرت معصومه(س) گفته اند که زیارت ایشان فضیلت بسیار دارد، جنابعالی با ذکر چه نکاتی ما را به شناخت بیشتر آن حضرت رهنمون می کنید؟
- در وصف مقام این بانوی ارجمند همین بس که امام جواد(ع) درباره منزلت عمه گرامی شان حضرت فاطمه معصومه(س) می فرمایند: «من زار عمتی بقم فله الجنه، هر کس عمه مرا در شهر قم زیارت کند، بهشت برای اوست» حضرت معصومه(س) بانویی آگاه از حوادث روز و محدثه ای سخنور و معلمه ای توانا بوده اند که شاگردان بسیاری در مکتب علمی ایشان پرورش یافتند. امام صادق(ع) هم در این باره می فرمایند: «ای مردم! شهر قم حرم من است، بانویی از فرزندان من در این شهر در می گذرد که نامش فاطمه دختر موسی است و شیعیان در روز قیامت با شفاعت او به بهشت می روند.» و باز برادر بزرگوارشان حضرت رضا(ع) در روایتی دیگر با اشاره به مقام بلند حضرت معصومه(س) می فرمایند: «من زارها عارفاً بحقها فله الجنه، کسی که قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر را آن گونه که شایسته اوست، زیارت کند، بهشت از آن اوست.»
و چرا زیارت آن حضرت برابر با زیارت حضرت فاطمه زهرا(س) است؟
- به نکته مهمی اشاره کردید و این مسأله نشان از اوج عظمت معنوی حضرت معصومه(س) دارد و زیارت این بانو برابر با زیارت حضرت زهرا(س) است چنانکه مرحوم آیت ا... سید محمود مرعشی نجفی، پدر آیت ا... العظمی سید شهاب الدین مرعشی نجفی (ره) بسیار علاقه مند بود که محل قبر شریف حضرت فاطمه زهرا (س) را به دست آورد. ختم مجربی انتخاب کرد و چهل شب به آن پرداخت. شب چهلم پس از به پایان رساندن ختم و توسل بسیار، استراحت کرد. در عالم رؤیا به محضر مقدّس حضرت امام صادق (ع) مشرّف شد. امام به ایشان فرمودند:«عَلَیْکَ بِکَرِیمَه اَهْل الْبَیت، یعنی به دامان کریمه اهل بیت چنگ بزن.» ایشان به گمان اینکه منظور امام، حضرت فاطمه زهرا (س) است، عرض کرد: قربانت گردم، من این ختم قرآن را برای دانستن محل دقیق قبر شریف آن حضرت گرفتم تا بهتر به زیارتش مشرّف شوم. امام فرمود: منظور من، قبر شریف حضرت معصومه (س) در قم است. سپس افزود: به دلیل مصالحی خداوند می خواهد محل قبر شریف حضرت فاطمه زهرا(س) پنهان بماند؛ از این رو قبر حضرت معصومه را تجلی گاه قبر شریف حضرت فاطمه زهرا(س) قرار داده است. اگر قرار بود قبر آن حضرت ظاهر باشد و جلال و جبروتی برای آن مقدّر بود، خداوند همان جلال و جبروت را به قبر مطهر حضرت معصومه(س)داده است. مرحوم آیت ا... مرعشی نجفی هنگامی که از خواب برخاست، تصمیم گرفت به قصد زیارت حضرت معصومه (س) رهسپار ایران شود و بی درنگ همراه خانواده اش نجف اشرف را به قصد زیارت کریمه اهل بیت (س) ترک کرد.