چالشی به نام «توافق موقت»

کبنا ؛«توافق موقت» این دقیقا همان چیزی است که از ابتدای مذاکرات تا کنون به انحاء مختلف در رسانه های غربی و آمریکایی مطرح شده اما هر بار ایران با جدیت آن را تکذیب و اعلام کرده است که ما به دنبال یک «توافق پایدار» هستیم. با این حال سفر رئیس جمهور به روسیه بار دیگر دستاویزی شده است تا رسانه های غربی موضوع توافق موقت را پیش بکشند.
به گزارش کبنا نیوز، آفتاب یزد نوشت: آن ها معتقدند مسکو با اطلاع آمریکا به ایران پیشنهاد داده که با توافق موقت هسته‌ای در برابر اعمال برخی محدودیت‌های هسته‌ای، از لغو پاره‌ای از تحریم‌هابهره‌مند شود.با این حال باید دید دلیل این همه اصرار طرف های غربی برای توافق موقت و مخالفت ایران چیست؟
>همه چیز در مورد «توافق موقت»
پیش از آغاز دور جدید مذاکرات میان ایران و ۱+۴ در دولت سیزدهم، کلید واژه ای تحت عنوان« توافق موقت» از سوی رسانه‌های آمریکایی و برخی کارشناسان سیاسی غربی جعل و به صورت گسترده منتشر شد.در کنار تکرار پردامنه این کلید واژه به صورت مستمر بر «محدودیت زمان» برای پیگیری مذاکرات نیز تاکید شد.
اکنون و در شرایطی که خبرهای متواتر از اتاق مذاکرات در وین از پافشاری ایران بر لغو تحریم های برجامی و فرابرجامی محدود کننده منافع اقتصادی ایران و همچنین ضرورت راستی آزمایی لغو تحریم ها و ارائه تضمین از سوی آمریکا حکایت دارد بار دیگر سفر رئیس جمهورکشورمان به روسیه بستر جدیدی را برای رسانه های آمریکایی فراهم نموده که کلید واژه توافق موقت را مجددا احیاء کنند.
شبکه آمریکائی ان.بی.سی روز جمعه در خبری به نقل از چند مقام آمریکایی گزارش داد که در سفر اخیر آیت الله ابراهیم رئیسی به روسیه، مسکو با اطلاع آمریکا به ایران پیشنهاد داده که با توافق موقت هسته‌ای در برابر اعمال برخی محدودیت‌های هسته‌ای، از لغو پاره‌ای از تحریم‌هابهره‌مند شود.خبرسازی
رسانه های آمریکایی در حالی دنبال می شود که ایران بارها به صراحت اعلام کرده که هیچ توافق موقتی را نمی پذیرد و صرفا به دنبال دستیابی به توافقی قابل اتکاء و پایدار است.
بیست و یکم دیماه سال جاری سخنگوی وزارت امور خارجه ایران صراحتا با رد توافق موقت بین ایران و آمریکا گفت که به دنبال یک توافق پایدار و قابل اتکا در وین هستیم. سعید خطیب‌زاده همچنین تاکید کرد:« همه باید تلاش کنیم که بازگشت آمریکا به برجام همراه با اخذ تضامین لازم و راستی‌آزمایی باشد و چرخه‌‌‌ای از رفع تحریم‌ها هم باید انجام شود. این با هیچ توافق موقتی حاصل نمی‌شود.» واکنش خطیب‌زاده به موضوع توافق موقت مربوط به خبری بود که روزنامه رای الیوم در این خصوص منتشر کرده بود. این روزنامه مدعی شده بود که این دور از مذاکره به توافقی موقت و دو ساله ختم شده تا مرحله آزمایش و اعتمادسازی باشد و به موجب آن آمریکا تمامی تحریم‌های وضع شده در دوره «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور سابق را لغو کند.
پیش از این هم نمایندگان مجلس و سایر مسئولان نسبت واکنش نشان داده و بر یک توافق پایدار تاکید داشتند.
>سابقه ایده توافق موقت
یک روز قبل از آغاز دور جدید مذاکرات یعنی ۷ آذر ۱۴۰۰ خبرگزاری رویترز به نقل از یک منبع آگاه خبر داد که آمریکا ایده «توافق موقت» با ایران را مطرح کرده است.
قبل از آن نیز در روز ۱۷ نوامبر ۲۰۲۱ (۲۶ آبان ۱۴۰۰)، خبرگزاری اکسیوس در گزارشی عنوان کرد که مشاور امنیت ملی آمریکا، ایده «توافق موقت» با ایران با هدف خرید زمان بیشتر در مذاکرات هسته‌ای را با همتای اسرائیلی خود مطرح کرده است. طبق این گزارش نیز، طرح انعقاد توافق موقت با ایران توسط یکی از متحدان اروپایی واشنگتن مطرح شده است.
ایده توافق موقت ایده تازه‌ای نیست. این طرح تاکنون تحت عناوین مختلفی توسط اندیشکده‌ها و مقامات غربی مطرح شده است. اندیشکده «مرکز امنیت نوین آمریکا (سی.اِن.اِی.اس) در تاریخ چهارم آگوست ۲۰۲۰ (۱۳ مرداد ۱۳۹۹) در مقاله‌ای تحت عنوان «تعامل مجدد با ایران» به مساله توافق موقت تحت عنوان «توقف و عقبگرد» پرداخت. همچنین اندیشکده «گروه بین‌المللی بحران» نیز در مقاله‌ای که در تاریخ ۱۸ فوریه ۲۰۲۱ (۳۰ بهمن ۱۳۹۹) تحت عنوان «بایدن باید درباره برنامه هسته‌ای ایران حدگذاری، توقف و عقبگرد کند»از برچسب «حدگذاری، توقف و عقبگرد» برای توضیح توافق موقت استفاده کرد.اندیشکده «مرکز مطالعات راهبردی و بین‌الملل» (سی.اِس.آی.اِس) طی نشستی تحت عنوان «آیا توقف در برابر توقف راهی مناسب برای تعامل مجدد با ایران است؟» به بررسی توافقی موقت تحت عنوان «توقف در برابر توقف»به‌عنوان زمینه‌ای برای دستیابی به توافق بلند مدت می‌پردازد. خبرگزاری رویترز، روز ۱۵ جولای ۲۰۲۱ (۲۴ تیرماه ۱۴۰۰) در مقاله‌ای، توافق «کمتر برای کمتر» را که همان توافق موقت است راه‌حل احتمالی تنش به وجود آمده درپی خروج امریکا از برجام و کاهش تعهدات ایران ذیل ماده ۳۶ برجام دانست.
همچنین «گروه بحران» در مقاله‌ای که در تاریخ ۷ نوامبر ۲۰۲۱ (۱۶ آبان ۱۴۰۰) منتشر شد، به اروپا توصیه می‌کند که یک توافق موقت که «در آن تهران برخی از حساس‌ترین فعالیت‌های خود را در زمینه اشاعه (مانند غنی‌سازی اورانیوم بالای ۳,۶۷ درصد، کار پیشرفته سانتریفیوژیا تولید فلز اورانیوم) در ازای تخفیف محدود از تحریم‌های فروش نفت یا دسترسی به دارایی‌های مسدود شده به حالت تعلیق درآورد»، مطرح کند و نام آن را «برجام‌منفی» می‌گذارد. این مساله نشان‌دهنده‌ برنامه‌ریزی طرف غربی برای طرح احتمالی این موضوع است. اکنون به نظر می‌رسد این طرح در اندیشکده‌ها و مراکز فکری به پختگی لازم رسیده و وارد سطح مدیران اجرایی و سیاسی شده است که آن را در مذاکرات پیش رو مطرح کنند.
>قرارداد باید موقت باشد
با این حال باید دید دلیل این همه اصرار آمریکا برای دستیابی به یک توافق موقت و مخالفت ایران چیست؟
محسن جلیلوند، کارشناس روابط بین الملل در این رابطه می گوید:« هر دو طرف می دانند که به دو علت نمی توانند یک توافق پایدار داشته باشند. اولین علت آن حقوقی است و دومین علت آن هم سیاسی است.»
وی تصریح کرد:« اصولا توافقات زمانی میتواند پایدار باشد که تبدیل به قرارداد شود. ساز و کار در کشور ما برای اینکه یک توافق به قرارداد تبدیل شود اینگونه است که توافق در دولت تبدیل به لایحه شود، در مجلس تبدیل به قانون شود، شورای نگهبان آن را تائید می کند و این گونه در نهایت به یک قانون و قرار داد تبدیل می شود. وقتی یک توافق تبدیل به قانون شود لازم الاجرا است و همه دولت ها موظف هستند که در چارچوب آن عمل کنند. برای مثال ما در سال 1955 یک قرارداد دوستی و مودت با آمریکا بسته ایم، این قرارداد به تصویب مجلس سنا و نمایندگان آمریکا و مجلس شورای ملی و سنای ما نیز رسیده است. بعد از این همه سال ترامپ از همه قرارداد های بین المللی توانست خارج شود اما از آن قرار داد نتوانست خارج شود. هر دو کشور هم هنوز به استناد همین قرارداد خیلی از روابط خودشان را تنظیم می کنند. در این قرارداد ایران و آمریکا دیوان را به عنوان مرجع حل اختلافات پذیرفته اند، به همین منوال زمانی که سال 1367 آمریکا به سکوهای نفتی ما حمله کرد ایران به دیوان شکایت کرد و خسارتش را گرفت. همین حالا نیز ایران بر اساس این قرارداد از آمریکا برای تحریم های ظالمانه اش شکایت کرده است. در نتیجه قرارداد اگر تبدیل به قانون شود تعویض و تغییر دولت ها نمی تواند خللی در آن ایجاد نماید. »
این کارشناس روابط بین الملل افزود:« برجام یک قرار داد نیست بلکه برنامه جامع اقدام مشترک است بنابراین از نظر حقوقی ایران و آمریکا نمی توانند آن را به قراردادتبدیل کنند چون اگر این برنامه به مجلس سنای آمریکا برود باید دو سوم آرا را به خود اختصاص بدهد تا بتواند تصویب شود و این کار با وجود جمهوری خواه ها عملا امکان پذیر نیست. ایران هم نمی تواند این برنامه را به عنوان قرار داد تصویب کند چون اگر مجلس آن را به تصویب برساند باید پروتکل الحاقی و سایر موارد که ضمیمه برجام است را هم به عنوان قانون تصویب کند که این کار به دلیل مسائل موشکی و غیره برای ایران امکانپذیر
نیست.»
او تاکید کرد:« از نظر سیاسی هم باید گفت کشور آمریکا دارای یک ساختار است. یک رئیس جمهور می تواند با همتای خودش قراردادی داشته باشد اما هیچ تعهدی وجود ندارد که رئیس جمهور بعدی نسبت به این قرارداد متعهد باشد. پیش از آن که ترامپ سرکار بیاید شش سناتور آمریکایی نامه نوشتند که اگر رئیس جمهور بعدی بیاید با یک گردش قلم می تواند برجام را ملغی کند. از نظر سیاسی در ایران هم نمی توان یک قرار داد پایدار داشت چرا که جریانات سیاسی در کشور ما به قدری سیال است که نمی توان مبنی بر آن قرارداد پایداری در نظر گرفت. بنابراین طرفین اصلا نمی توانند به یک قرارداد دائم برسند و چه بخواهند و چه نخواهند قراردادشان موقت خواهد بود.»