رفع اتهام از محدودیت مالی در اقتصاد ایران / سایه شوم انتظارات منفی بر سر اقتصاد ایران

کبنا ؛بررسی‌ها نشان می‌دهد در یکسال گذشته محدودیت مالی نمی‌تواند دلیل عدم رشد تولید در صنایع اقتصاد ایران باشد.
به گزارش کبنا، با توجه به داده های منتشر شده از پژوهشکده پولی و بانکی از 250 شرکت بورسی که بیش از نیمی از تولید صنعتی کشور را بر عهده دارند، محدودیت مالی در یکسال گذشته تاثیر چندانی بر رشد تولید در اقتصاد ایران نداشته است. این در حالیست که در چند سال گذشته در برخی از بازه های زمانی محدودیت مالی باعث کاهش شدید رشد تولید در برخی از صنایع شده بود و نقس پر رنگی را در اقتصاد کلان ایفا کرده است. با توجه به اهمیت موضوع محدودیت مالی، در این گزارش به بررسی این اثر بر تولید صنایع ایران در 4 سال گذشته پرداخته شده است.
محدودیت مالی و اقتصاد ایران
محدودیت مالی همواره یکی از مباحثی است که در اقتصاد کلان به آن توجه زیادی شده است، چرا که این مسئله می تواند تولید و بسیاری از مسائل اقتصادی را تحت تاثیر قرار دهد. در اقتصاد ایران نیز محدودیت مالی در صنایع همواره یکی از اصلی ترین مشکلات تولید بر شمرده می شود. البته محدودیت مالی همه شرکت های به یک اندازه نیست، از همین رو در این گزارش صنایع و یا شرکت ها را به دو گروه محدودیت مالی شدید و محدودیت مالی خفیف تقسیم گشته است، سپس روند رشد تولید این دو گروه از سال 96 تا فروردین 1401 با یکدیگر مقایسه شده است.
سال 98؛ سایه محدودیت مالی بر صنایع ایران
از سال 96 تا تقریبا انتهای سال 97 می توان گفت محدودیت مالی تاثیر چندانی بر اقتصاد ایران نداشته است. به بیان دیگر در این بازه زمانی رشد تولید در صنایعی که محدودیت شدید مالی داشته اند تفاوت زیادی با صنایع و شرکت هایی که با محدودیت خفیف مالی رو به رو بوده اند، نداشته است.
اما از انتهای سال 97 محدودیت مالی گریبان رشد تولید در اقتصاد ایران را گرفت. این روند در بهمن ماه 97 آغاز شد و در بازه زمانی خرداد تا آذر 98 شدت بالایی به خود گرفت، به گونه ای در مهر ماه 98 رشد تولید در صنایع با محدودیت مالی بالا حدود 12 درصد کمتر از رشد در صنایع بدون محدودیت مالی بوده است.
از آغاز زمستان 98 اثر محدودیت مالی بر اقتصاد ایران کمرنگ شده و از شروع سال 99 تا تیر ماه تقریبا این اثر از بین رفت و رشد تولید در دو گروه مذکور تفاوت چشمگیری با هم ندارد. از مرداد ماه بار دیگر کمی اثر محدودیت نقدینگی در اقتصاد دیده شد و این روند تا فروردین 1400 ادامه داشت.

سال 1400؛ اثری از محدودیت مالی نیست
پس از فرودین ماه سال گذشته از اردیبهشت 1400 تا فروردین سال جاری، روندی در اقتصاد ایران دیده شده است که در چند سال گذشته بی سابقه بوده است. به بیان ساده تر در 12 ماه گذشته تنها در یک ماه رشد تولید در صنایع با محدودیت مالی شدید از رشد تولید صنایع با محدودیت مالی خفیف کمتر بوده است. حتی در فروردین ماه سال 1401 رشد تولید در شرکت هایی که محدودیت مالی بالایی دارند از رشد تولید نسبت به سایر صنایع نزدیک به 10 درصد بالاتر بوده است. بر این اساس می توان گفت که در یکسال گذشته محدودیت مالی نمی تواند عامل افت تولید در صنایع باشد و عدم رشد مناسب صنایع در اقتصاد ایران را باید در جایی دیگر جست و جو کرد. 
بررسی ها نشان می دهد رشد تولید کالا های سرمایه ای در 3 سال گذشته نوسان بسیار شدیدی را تجربه کرده است که گویای نا اطمینانی بالا در اقتصاد ایران است.

به گزارش اکوایران تولید صنایع را می توان از نظر ماهیت تقاضا به سه دسته کالا های مصرفی، سرمایه ای و واسطه ای تقسیم کرد، بدیهی است که رشد تولید می تواند با توجه به شرایط اقتصادی در صنایع مذکور با هم متفاوت باشد. بر اساس داده های منتشر شده رشد تولید کالا های مصرفی در فروردین ماه 1401 منفی به ثبت رسیده است، این در حالیست که از اردیبهشت 99 همواره رشد این شاخص مثبت بوده است. همچنین فراز فرود شدید رشد تولید کالا های سرمایه در چند سال گذشته حاکی از فضای غبار آلود اقتصاد ایران پیش روی فعالین اقتصادی است.
سقوط رشد تولید کالا های مصرفی در فروردین 1401
در سال های 97 و 98 بیشترین کاهش تولید در اقتصاد ایران از ناحیه کاهش تولید کالا های مصرفی بوده است. به بیان دیگر در سال های مذکور رشد صنایعی که کالای های مصرفی را تولید می کردند منفی به ثبت رسیده است. پس از دو سال رشد منفی از ماه نخستین سال 99 شاهد رشد مثبت و صعودی در تولید کالا های مصرفی بوده ایم. محدودیت های وارداتی به دلیل رشد و جهش ارزی( گران شدن کالای مصرفی خارجی) در اوایل سال 99 رو می توان از دلایل رشد تولید کالا های مصرفی در داخل کشور دانست.
از سال 99 تا انتهای 1400 رشد صنایع تولید کننده کالا های مصرفی در یک محدوده مشخص و میانگین 5 درصد برآورد می شود. اما در نخستین ماه از سال جاری رشد منفی 22.7 درصد به ثبت رسیده است، این نرخ رشد پایین ترین رقم رشد برای تولید کالا های مصرفی در 31 ماه گذشته است.
نوسان شدید تولید کالا های سرمایه ای
به مانند کالا های مصرفی برای کالا های سرمایه ای نیز رشد تولید در سال های 97 و 98 از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده و رشد منفی بوده است. اما از شروع سال 99 بر خلاف اقلام تولید اقلام مصرفی که روند رشد با ثباتی را داشته اند، تولید کالا های سرمایه رشد بسیار بی ثباتی را داشته اند. به عنوان مثال در اردیبهشت 1400 رشد منفی 17 درصد و در فاصله چند ماه در اسفند ماه این رقم به مثبت 25 درصد رسیده است. مثبت بودن رشد تولید ماشین آلات از دلایل رشد مثبت تولید کالا های سرمایه ای در زمستان گذشته بوده است. اما به مانند روند گذشته در فروردین ماه برای بار دیگر رشد این شاخص منفی به ثبت رسیده است.

چرایی نوسان رشد در کالا های سرمایه ای
یکی از مهم ترین عوامل در تولید کالا های سرمایه وضعیت تقاضا برای کالا های سرمایه ای است. تقاضا برای کالا های سرمایه به عواملی بستگی دارد مانند قیمت کالا های سرمایه ای و تورم انتظاری در مورد کالا های سرمایه ای. به توجه به عدم ثبات در شرایط اقتصاد ایران به طبع فعالین اقتصادی به قیمت ها و قیمت های انتظاری نکاه با ثباتی نداشته و از همین بابت تقاضا و در نتیجه تولید و عرضه این کالا ها بی ثبات خواهد بود. به بیان ساده تر به این علت که فعالین اقتصادی نگاه واضحی و دقیقی نسبت به آینده اقتصاد و سطح قیمت ها ندارند، تقاضا شان برای کالا های سرمایه ای نیز ثبات لازم را ندارد و منجر به نوسان در تولید و عرضه این کالا ها می شود.
تولید کالا های واسطه به دور از تلاطم
بر خلاف کالا های سرمایه ای و مصرفی، رشد تولید کالا های واسطه ای در چند سال گذشته تقریبا روند رشد مشخصی داشته و نوسان شدیدی را تجربه نکرده است. میانگین رشد این شاخص در سال های گذشته را حدود صفر درصد برآورد می شود. در شش ماهه دوم سال گذشته رشد تولید کالا های واسطه منفی 2 درصد بوده است که این نرخ رشد در فروردین ماه 1401 به مثبت 4 درصد رسیده است. با توجه به اینکه کالا های واسطه ای عموما کالا های صادراتی هستند و در سال گذشته با موانع صادراتی مواجه بوده ایم، رشد منفی در نیمه دوم 1400 را می توان ناشی از همین علت دانست.