پیشنهاداتی برای حل معضل سد آبریز و مدیریت عادلانه آب در کهگیلویه و خوزستان

یکی از مسائل آبی که در حال حاضر به صورت منطقه‌ای مطرح است، مسئله احداث سد آبریز یا سد مارون 2 بر روی رودخانه مارون در شهرستان کهگیلویه و در بالادست سد مارون 1 می‌باشد. سد آبریز در حداکثر ظرفیت مخزن خود، حدود 10% حجم مخزن سد مارون 1 توانائی آبگیری دارد. با تمام این وجود، مخالفت‌های قابل توجهی از سمت مناطق پایین دست سد مارون 1 با احداث این سد صورت پذیرفته است.
شهرستان کهگیلویه یکی از 8 شهرستان استان کهگیلویه و بویراحمد با مرکزیت شهر دهدشت در جنوب غربی ایران است که به همراه سه شهرستان بهمئی، چرام و لنده تشکیل کهگیلویه بزرگ را می‌دهند.
 
                                       
عدالت آبی اقتضاء می‌کند احداث و شروع فاز اجرایی سد آبریز با هدف تأمین آب شرب و کشاورزی شهرستان کهگیلویه و دشت‌های بی آب اطراف شهر دهدشت، در اسرع وقت پیگیری و آغاز شود. مطمئناً احداث این سد علی‌رغم حجم محدود مخزن آن، می‌تواند نقطه عطفی در تاریخ تحول و توسعه شهرستان مظلوم و محروم کهگیلویه باشد. محدوده بودن مخزن این سد، خود بیانگر آن است که سد مارون 1 بعد از احداث این سد نیز توانایی خود در تأمین آب پایین دست را در حد معقول و نزدیک به عدالت آبی حفظ خواهد کرد.
همچنین برای مناطقی از استان قهرمان‌پرور و زرخیر خوزستان که به خلیج همیشه فارس نزدیک است، می‌توان با انجام سرمایه‌گذاری‌های لازم، از انتقال آب دریا به سمت مناطق بالادست استفاده کرد. اضافه بر این با توجه به وجود چندین سد عظیم در این استان، با مدیریت منابع آبی و مدیریت مصرف آب، می‌توان توزیع عادلانه‌ای از آب را در سراسر این استان ایجاد کرد. همچنین سوء مدیریت اعمال شده در احداث سد گتوند که در حال حاضر چیزی حدود 4000000000 مترمکعب آب عملاً غیر قابل استفاده را در خود جای داده است نیز از جمله دلایل تنش آبی خوزستان است. قابل توجه است که حجم آب سد گتوند از مجموع تمام سدها و بندهای احداث شده و در دست احداث در استان کهگیلویه و بویراحمد بیشتر است! جا دارد برای حل مسئله این سد راهکاراندیشی شده و تلاش شود از استعداد آبی این سد نیز استفاده شود.
در این میان، آنچه که به عنوان چانه‌زنی، رایزنی و فشار مقامات، مسئولین و نمایندگان مجلس شورای اسلامی در هر دو استان خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد جهت احداث یا عدم احداث سد آبریز مطرح می‌شود، به دور از مرام و مسلکی است که کشور ما به عنوان پرچمدار آن خود را در جهان شناسانده است و برای به بار نشستن آن، هزاران شهید از صدر اسلام تاکنون جان خود را خالصانه تقدیم آستان حقیقت کرده‌اند. مطمئناً جلوگیری از آنچه که به حق و عدالت نزدیک‌تر است، بیشتر ناشی از روحیه‌ای از جنس سرمایه‌داری غربی است که به دنبال دور کردن انسان‌ها از برادری و برابری و تمرکز قدرت و ثروت در دستان عده‌ای محدود می‌باشد.
لذا انتظار می‌رود که تمام مسئولین استانی و کشوری به دید کارگزار نظام اسلامی به موضوعات نگاه کنند و خدای ناکرده چنین نباشد که با استفاده از نفوذ و قدرتی که به واسطه داشتن جایگاه در نظام اسلامی به آنها به رسم امانت داده شده است، دنبال بهره‌برداری شخصی، قومیتی، استانی و یا هر چیزی مثل آنها باشند.
شهرستان کهگیلویه، اقتصاد و بحران های فرهنگی و اجتماعی
شهرستان کهگیلویه علی‌رغم دارا بودن پتانسیل‌های مختلف توسعه و پیشرفت، در شرایطی توسعه نیافته قرار دارد. مشکلات اقتصادی از دیرباز گریبان‌گیر مردمان این شهرستان بوده است و این مشکلات معیشتی نمودهای فرهنگی و اجتماعی خطرناکی را در سطح شهرستان نمایانگر ساخته است. رشد اعتیاد، گرایش به قاچاق مواد مخدر و قاچاق کالا و دیگر فعالیت‌های غیر قانونی، رشد سرقت، افزایش خشونت‌های محلی و درگیری‌های منجر به جرح و فوت، رشد نرخ طلاق و گسست‌های قابل مشاهده در ارزش‌های خانواده، بالا رفتن سن ازدواج و بسیاری از آسیب‌های اجتماعی قابل توجه دیگر به وضوح قابل رصد و مشاهده است که نهادهای ذی‌ربط می‌توانند آمار میدانی آن را منتشر کنند.
یکی از مشکلات دردناک و قابل تأمل دیگر این شهرستان رشد نگران کننده آمار خودکشی است. خودکشی‌هایی که عمدتاً به دلیل مسائل مالی و فقر اقتصادی روی داده‌اند. عدم توسعه اقتصادی منجر به مسائل عدیده فرهنگی در نواحی بسیاری از شهرستان شده است که این عدم رشد فرهنگی در بالا رفتن نرخ خودکشی، مزید بر علت شده است. متأسفانه در استانی که بالاترین نرخ حضور در جبهه نسبت به جمعیت را در جنگ تحمیلی داشته است و با تقدیم بیش از 1880 شهید به انقلاب، یکی از بالاترین نرخ‌های تقدیم شهید نسبت به جمعیت را داراست، اکنون خودکشی جوانان و نوجوانان امری روزانه شده است.
اضافه بر این، با توجه به انتقال منابع آبی از سد مارون و سد کوثر به شهرها و مناطق پایین دست و رونق کشاورزی در آن مناطق، بخش زیادی از مردم این شهرستان ناچار هستند برای کسب درآمدی اندک به عنوان کارگر روزمرد عازم این نواحی شوند. با توجه به نیاز به رفت و آمد روزانه در مسیر بین محل سکونت و مناطق کشاورزی استانه‌های همجوار، تاکنون در مسیر رفت و آمد چندین مورد تصادف منجر به جرح و فوت گزارش شده است. این در حالی است که منابع اصلی آب و حوضه‌های آبریز آنها در داخل استان کهگیلویه و بویراحمد بوده و بهره‌کشی از نیروی انسانی این شهرستان، به این شکل مذبوحانه، به دور از عدل و انصافی است که ما در نظام اسلامی پرچمدار اجرای آن هستیم.
به عنوان جمع‌بندی می‌توان گفت که حل مشکلات و معضلاتی که در سطح این شهرستان قابل مشاهده هستند، نیاز به تدبیر مفید و مؤثر دارد. این شهرستان نه به مانند شهرستان‌های استان خوزستان، بندرهای پررونق و مرزهای مبادلاتی دارد، نه به مانند آنها سدهای عظیم که در جهت مصارف آبی مختلف به کار روند، نه منابع نفتی و گازی عظیم و نه رشد و رونق کشاورزی. زمینه اصلی قابل رشد در این شهرستان، کشاورزی و صنایع تبدیلی وابسته به کشاورزی است. رشد این زمینه نیز وابسته به تأمین منابع آبی است که در این شهرستان فراوان ولی خارج از دسترس هستند.
جمع بندی
با توجه به موارد یاد شده، پیرو موضوع تقسیم آب بین کهگیلویه بزرگ و شهرستان‌های همجوار در استان خوزستان، پیشنهادات زیر برای حل معضلات و زدودن تنش‌های آبی ارائه می‌گردد:

 

 

 

 
 

 

 

شیرزاد ایرانمهر	رضا پرمون
دانشجوی دکترای دانشگاه صنعتی شریف	مدیرتولید مینی‌پتروشیمی پارس تقطیر کهگیلویه
کارشناس ارشد حوزه آب و انرژی‌های تجدیدپذیر	کارشناس ارشد شیمی فرآیندهای جداسازی