برجام در يك قدمي احيا يا مرگ قرار گرفت / جزییات احتمالی طرح بورل؛ فروش نفت در برابر بازگشت نظارت‌ها

کبنا ؛قطار مذاكرات براي احياي برجام در حال نزديك شدن به ايستگاه آخر است. جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا و رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در فاصله چند ساعت نسبت به پايان رسيدن فرصت مذاكرات و خطر عدم احياي برجام هشدار دادند. جوزپ بورل در يادداشتي تاكيد كرد كه از نظر او متني كه در حال حاضر روي ميز مذاكرات قرار گرفته از تمام ويژگي‌هاي ممكن براي يك توافق خوب برخوردار است و همزمان فضا هم براي مصالحه مهم به پايان رسيده است. يادداشت جوزپ بورل ساعاتي پس از آن منتشر شد كه مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هم هشدار داد كه هرچند نمي‌تواند گمانه‌زني‌ها درباره ماهيت تسليحاتي برنامه هسته‌اي ايران را تاييد كند چرا كه اطلاعات مكفي در اختيار ندارد اما رويكرد فني ايران در برنامه هسته‌اي مانند غني‌سازي 60 درصد اين پرسش‌ها را ايجاد مي‌كند. ظرفيت ادامه مذاكرات كه از نيمه فروردين ماه 1400 در وين، پايتخت اتريش آغاز شد به پايان خود نزديك شده است. در حالي كه مقام‌هاي امريكايي مي‌گويند متن توافق از ماه مارس روي ميز قرار داشته و ايران بايد موافقت خود را با آن اعلام مي‌كرد، طرف ايراني مفاد متن را ناكافي دانسته و تاكيد دارد كه از زمان توقف مذاكرات وين (اسفند 1400) تاكنون بسته‌هاي پيشنهادي متعددي را روي ميز گذاشته و همين ابتكارها اين روند را زنده نگه داشته است. در حالي كه جوزپ بورل در جريان سفر ماه گذشته به تهران مقدمات مذاكرات غيرمستقيم ايران و امريكا در دوحه قطر را فراهم كرد اين رايزني‌ها نيز به نتيجه مطلوب نرسيد و پس از آن به گفته مقام‌هاي ايراني پيام‌ها همچنان تلفني و با وساطت انريكه مورا، معاون بورل يا مقام‌هاي برخي كشورهاي منطقه‌اي نظير عراق، قطر و عمان ميان تهران و واشنگتن رد و بدل شده است. پيام‌هايي كه به نظر نمي‌رسد گشايشي به دنبال داشته باشند. وزير خارجه ايران كه در قريب به يك سال گذشته با تاكيد بر اراده سياسي ايران براي توافق اعلام كرده تهران به دنبال توافقي خوب، پايدار و قوي است مي‌گويد اين توافق بايد منجر به بهره‌مندي كامل اقتصادي ايران از رفع تحريم‌ها شده و ضمانتي هم براي عدم تكرار سناريوي خروج امريكا از برجام به ايران داده شود. طرف امريكايي برخي خواسته‌هاي ايران ذيل تحقق اين دو مطالبه را فرابرجامي مي‌داند.  اكنون 5 ماه پس از آخرين دور مذاكرات وين به نظر مي‌رسد كه اتحاديه اروپا به علاوه امريكا سعي در به پايان رساندن پروسه مذاكره براي مذاكره دارند و در حالي كه پرونده ايران در صورت حل نشدن در دستور كار نشست شهريورماه شوراي حكام آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هم قرار دارد، طرف مقابل به‌رغم آنكه مستقيما ضرب‌الاجل زماني تعيين نكرده اما ادامه اين روند را هم غيرممكن مي‌داند. ساعاتي پس از انتشار نوشتار جوزپ بورل درباره آخرين وضعيت مذاكرات، علي باقري، معاون سياسي وزير خارجه ايران با انتشار يك توييت نوشت: در طول هفته گذشته، تبادل نظرهاي جدي و سازنده‌اي با طرف‌هاي مقابل پيرامون مذاكرات وين انجام شده است. هماهنگ‌كننده ايده‌هاي خود را براي جمع‌بندي مذاكرات ارايه كرده است. ما نيز ايده‌هايي براي جمع‌بندي مذاكرات، هم از لحاظ شكلي و هم محتوايي داريم كه به اشتراك گذاشته خواهد شد. حسين اميرعبداللهيان نيز شامگاه چهارشنبه مجموعه تماس‌هايي را با مقام‌هاي كشورهاي منطقه داشت كه اظهارنظر درباره مذاكرات برجام يك پاي ثابت همه آنها بود. 
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در روزنامه فایننشال‌تایمز نوشته است: «بعد از ۱۵ ماه مذاکرات فشرده و سازنده در وین و تعاملات بی‌شمار با طرف‌های برجام و آمریکا من به این جمع‌بندی رسیده‌ام که فضای برای مصالحه‌های مهم اضافی به پایان رسیده است. من اکنون روی میز متنی گذاشته‌ام که در آن، رفع تحریم‌ها و گام‌های هسته‌ای برای احیای برجام به تفصیل شرح داده شده‌اند.»
او در ادامه مدعی شده است: این متن، بهترین توافقی است که من به عنوان تسهیل‌کننده مذاکرات آن را ممکن می‌بینم. توافق بی‌نقصی نیست، اما در آن به همه عناصر ضروری پرداخته شده و در بردارنده مصالحه‌های سخت حاصل‌شده توسط همه طرف‌ها است.
جوزپ بورل در ادامه از همه طرف‌ها خواسته این فرصت را غنیمت شمرده و به مذاکرات اجازه موفق شدن بدهند. او نوشته است: «لازم است برای مغتنم شمردن این فرصت برای موفقیت، تصمیم‌های لازم گرفته شوند. من هیچ جایگزین جامع یا موثر دیگری را در دسترس نمی‌بینم.»
این درحالیست که ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در مورد این طرح بورل اظهار داشت: ما درحال بررسی پیش نویس تفاهم برای بازگشت متقابل به پایبندی کامل برجام هستیم که جوسپ بورل با ما و همچنین ایران به اشتراک گذاشته است. ما پاسخ خود را به صورت مستقیم به اتحادیه اروپا اعلام خواهیم کرد.
وی تصریح کرد: ما درحال مطالعه تغییرات پیشنهادی از سوی اتحادیه اروپا هستیم و در مدت کوتاهی به آن‌ها پاسخ خواهیم داد.
این مقام وزارت خارجه آمریکا مدعی شد: امیدواریم که ایران در نهایت از فرصتی که مدتی در مقابل این کشور قرار دارد، استفاده کند.
طرح بورل یک طرح فصلی است
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم با اشاره به اینکه طرح جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اروپا یک طرح فصلی است، در گفت‌وگو با فرارو، اظهار داشت: در این طرح یک سری مشوق‌ها برای ایران و آمریکا برای رسیدن به یک توافق حداقلی وجود دارد و به نوعی بر روی اشتراکاتی که دو طرف طی این مدت در طول مذاکرات به دست آورده‌اند، تاکید شده و خبری از اختلافاتی که ایران و آمریکا داشته‌اند، نیست.
وی افزود: به این خاطر فصلی است.  ایران بتواند با مشارکت در بازار انرژی، مشکلات اروپا بابت تامین انرژی را تا حدودی حل کند. در واقع طرح بورل نفت در برابر نظارت است، بدین معنی که تحریم‌های فروش نفت و گاز ایران برداشته خواهد شد و ایران می‌تواند در بازار انرژی جهان حضور پیدا کند، در طرف مقابل نیز ایران برخی از نظارت‌ها می‌پذیرد، که از این بابت دغدغه غربی‌ها نسبت به برنامه هسته‌ای ایران نیز رفع خواهد شد.
فلاحت‌پیشه گفت: به نوعی می‌توان گفت، در حال حاضر زمان برای احیای کامل برجام از بین رفته است، زیرا ایران برای احیای برجام از آمریکا تضمین خواسته که دولت بایدن این کار را نخواهد کرد، در مقابل نیز ایران تاسیسات هسته‌ای خود را تهی نخواهد کرد. همچنین انتقال سوخت هسته‌ای که به سختی به دست آمده به کشور ثالث، در چنین شرایطی برای ایران امکان پذیر نیست، بنابراین احیای کامل برجام ممکن نیست.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: معاهدات بین‌المللی در طول زمان قوام پیدا می‌کردند و اگر از زمان روی کار آمدن دولت برجام احیا شده بود، آن زمان حتی با روی کار آمدن شخصی به مانند ترامپ نیز برجام به این راحتی‌ها از بین نمی‌رفت، اما الان با توجه به اینکه تا سه ماه آینده ترکیب کنگره ممکن است دستخوش تغییر شود، تا زمان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، برجام لرزان بود، بنابراین در این شرایط طرح بورل می‌تواند یک توافق فصلی را ایجاد کند، که در برابر برخی از نظارت‌ها ایران بتواند نفت و گاز خود را بفروش برساند.
این کارشناس مسائل بین‌الملل ادامه داد: اگر این توافق حاصل شود، بتدریج دو طرف می‌توانند در بحث‌های دیگر طی ماه‌های آینده بخصوص موضوع تضامینی که ایران از آمریکا درخواست کرده است، مذاکرات و گفتگو‌هایی انجام دهند. این درحالیست با توجه به موضع آمریکا طی این چند ماهه، ایران در وهله اول سعی کرده نفت خود را بفروشد، هرچند زیر قیمت که این مسئله به ضرر مردم و منافع کشور بوده، در وهله دوم نیز با توجه به قراردادی که در زمینه میدان نفت و گاز کشور در جنوب با گاز پروم روسیه بسته شده، سیاست چرخش به شرقی که ایران آن را دنبال کرده نیز پیگیری شده است.
فلاحت‌پیشه بیان داشت: اگر این طرح بورل نیز که به نوعی تاکید بر روی توافقات به دست آمده در مذاکرات وین است، به نتیجه نرسد، فرصت حداقلی احیای برجام نیز از بین خواهد رفت و دیگر نباید در این زمینه انتظاری داشت، توافق، اما به شرط آن است که دو طرف یعنی ایران و آمریکا از مواضع همه یا هیچ خود کوتاه بیایند و بر چیزی که روی میز است بسنده کنند، در چنین وضعیتی می‌توان گفت توافق در دسترس است، در غیر این صورت اتفاقی رخ نخواهد داد.
طرح بورل یک تنفس مصنوعی می‌تواند باشد
علی بیگدلی کارشناس مسائل بین‌الملل با اشاره به اینکه اصولا جوزپ بورل آدم خوش نیت و خوشبینی است، اظهار داشت: او در اوج ناامیدی در مذاکرات، به نوعی یک تنفس مصنوعی برای احیای برجام وارد کرده، حال اینکه این احیای موقت تا چه اندازه‌ای بتواند به احیای کامل مذاکرات هسته‌ای ایران و غرب منجر شود، الان نمی‌توان در مورد آن نظر قطعی داد، زیرا جزییاتی از این مذاکرات تاکنون منتشر نشده، بنابراین باید دید که دو طرف اصلی یعنی ایران و آمریکا در اینباره چه خواهند گفت.
وی افزود: اتحادیه اروپا با توجه به شرایطی که جنگ اوکراین برای این قاره به وجود آورده، نیاز به انرژی دارد، در اینباره نیز با توجه به اینکه فصل سرما در اروپا فرا خواهد رسید، آن‌ها مشتاق آن هستند، با ورود انرژی و نقت ایران به اروپا، این قاره با مشکلات کمتری روبرو شود، برای همین است که بورل به دنبال احیای برجام است، این درحالیست که مقامات ایران نیز اعلام کرده‌اند، برای شروع مذاکرات و احیای توافق هسته‌ای باید ایران از منافع اقتصادی برجام منتفع شود.
بیگدلی گفت: این در صورتی است که اگر برجام احیا شود، ایران با متصل شدن به سوییفت می‌تواند روابط بانکی خود را از سر بگیرد و نفت خود را بفروشد و برای خرید هواپیما وسایر کالا‌ها نیز مشکلی نخواهد داشت، اما نکته پنهانی که بیان نمی‌شود، این است که ایران خواهان خروج سپاه از لیست تروریستی آمریکا است تا در داخل مذاکره کنندگان بتوانند، طیف تندرو داخلی را از بابت احیای برجام با خروج سپاه از لیست تروریستی آمریکا راضی نگاه دارند، در طرف مقابل، اما بایدن زیر بار این کار نخواهد رفت، زیرا طیف محافظه‌کار و تندرو در آمریکا بخصوص لابی آیپک فشار زیادی را در اینباره به دولت باید آورده، که سپاه را از لیست تروریستی خارج نکند.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: از سوی دیگر بنظر می‌رسد در طرح بورل خروج یکی از زیر مجموعه‌های سپاه همانند قرارگاه خاتم‌الانبیا از تحریم می‌تواند انجام شود، حال اینکه این مسئله مورد قبول ایران قرار گیرد، مشخص نیست، زیرا ایران به دو دلیل مواضع خود را نسبت به گذشته سخت‌تر کرده، در وهله اول با توجه به افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم و دو وهله دوم با توجه به نیاز اروپا به انرژی، ایران در این باره کوتاه نمی‌آید، اما باید امیدوار بود، پیشنهاد بورل مورد توافق دو طرف قرار گیرد، زیرا هنوز فضای امیدواری برای احیای برجام نمی‌توان داشت، زیرا که تاکنون دو طرف نسبت به این پیش‌نویس اظهار خوشبینی نداشته‌اند.
 حسين اميرعبداللهيان در گفت‌وگو با شيخ احمد ناصر الصباح، وزير امور خارجه كويت گفت: ايران اميدوار است طرف امريكايي رويكردي واقع‌بينانه در پيش بگيرد تا مذاكرات به مرحله نهايي خود برسد. ايران به تعهدات خود پايبند است و از امريكايي‌ها مي‌خواهد واقع‌بين باشند تا رسيدن به يك توافق خوب، قوي و پايدار امكان‌پذير شود. وزير امور خارجه در گفت‌وگوي تلفني با شيخ عبدالله بن‌زايد وزير امور خارجه امارات متحده عربي نيز در اين باره گفت: اتحاديه اروپا به تلاش‌هاي خود براي به نتيجه رسيدن مذاكرات ادامه مي‌دهد و ما براي رسيدن به يك نتيجه خوب و پايدار جدي هستيم. حسين اميرعبداللهيان در پستي در اينستاگرام نيز نوشت: ‌روز سه‌شنبه با برادرانم وزراي امور خارجه كويت، امارات، قطر، عمان و عراق به صورت تلفني گفت‌وگو كردم. سياست همسايه محور اولويت جمهوري اسلامي ايران است، ما به همكاري با همسايگان شتاب خواهيم داد و در اين مسير هيچ بيگانه‌اي نمي‌تواند مانع روند همكاري منطقه‌اي شود. در اين گفت‌وگوها آخرين تحولات مذاكرات رفع تحريم را تشريح كردم و با اشاره به ابتكارات جمهوري اسلامي ايران براي بازماندن پنجره ديپلماسي گفتم: مرحله نهايي توافق به دو مولفه واقع‌بيني و انعطاف‌پذيري طرف امريكايي بستگي دارد و جمهوري اسلامي ايران براي حصول توافقي پايدار و قوي كاملا جدي است. جمهوري اسلامي ايران براي امنيت انرژي و امنيت غذايي در جهان اهميت قائل است و با درك مسائل و مشكلات كنوني انرژي در جهان، تاكنون ابتكارات مختلفي داشته است.
دوئل برجامي خبرنگار امريكايي با سخنگوي وزارت خارجه امريكا 
فارس نوشت، ند پرايس سخنگوي وزارت خارجه امريكا در نشست خبري روز گذشته با سوالي درباره اظهارات جوزپ بورل مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا مواجه شد. «مت لي» خبرنگار ارشد خبرگزاري آسوشيتدپرس سوال كرد: «به نظر مي‌رسد جوزپ بورل پايان مذاكرات هسته‌اي با ايران را اعلام كرده است. او در يادداشت امروز خود در فايننشال‌تايمز مي‌گويد كه پيشنهادي ارايه كرده است، با در نظر گرفتن گام‌هايي كه هر دو طرف بايد بردارند چرا كه فكر نمي‌كند ديگر جايي براي سازش وجود داشته باشد. آيا پيشنهاد وي براي دولت بايدن كاملا قابل قبول است؟» سخنگوي وزارت خارجه امريكا در پاسخ گفت: «خب، من با چيزي كه قبلا از ما شنيده‌ايد شروع مي‌كنم و آن اين است كه ما قرار نيست در صحنه عمومي و در برابر ديدگان همگاني مذاكره كنيم. آنچه مي‌توانم بگويم اين است كه ما در حال بررسي پيش‌نويس تفاهم‌نامه (پيشنهادي) در مورد بازگشت متقابل به اجراي كامل برجام هستيم كه نماينده عالي (اتحاديه اروپا جوزپ بورل) با ما و همچنين با ايران و ساير شركاي برجام در ميان گذاشت. ما واكنش‌هاي‌مان را مستقيم با اتحاديه اروپا در ميان خواهيم گذاشت. اما همانطور كه قبلا گفتيم و اين چيزي است كه شما همين ديروز هم شنيديد، يك طرح كلي از آنچه ما معتقديم توافق خوبي روي ميز است از ماه مارس وجود دارد كه ما آماده پذيرش آن بوده‌ايم و ما مي‌دانيم كه اين متن جديدي كه آقاي بورل به آن اشاره كرد، مبنا و اساس آن پيش‌نويسي است كه از ماه مارس روي ميز بوده است.» سخنگوي وزارت خارجه دولت جو بايدن افزود: «ما در حال مطالعه تغييراتي هستيم كه توسط اتحاديه اروپا پيشنهاد شده است. ما در كوتاه‌مدت به آنها پاسخ خواهيم داد و اميدواريم كه ايران بالاخره و در نهايت تصميم بگيرد فرصتي را كه مدتي است پيش رويش بوده است، مغتنم بشمارد.» مت لي خبرنگار ارشد آسوشيتدپرس سوال كرد: «آيا (در متن پيشنهادي جوزپ بورل) چارچوب زماني وجود دارد كه هر دو طرف بايد در آن پاسخ دهند؟» ند پرايس در جواب گفت: «فكر مي‌كنم در يادداشتي كه آقاي بورل امروز منتشر كرد، ديديد كه به يك چارچوب زماني اشاره نكرده است. ما در بررسي پيشنهادي كه او ارايه كرده است، به سرعت عمل خواهيم كرد. ما مي‌دانيم كه زمان بسيار مهم است. اما همچنين اين را هم مي‌دانيم كه برنامه هسته‌اي ايران به گونه‌اي پيش رفته است كه مولفه‌هاي بازگشت متقابل به پايبندي كه در حال حاضر چندين ماه در راه است براي ما و منافع ملي ما بسيار ارجحيت دارد. بنابراين، تا زماني كه به نفع ما باشد، به دنبال بازگشت متقابل به پايبندي به برجام ادامه خواهيم داد.»
سخنگوي وزارت خارجه امريكا در ادامه اين نشست با پافشاري خبرنگار آسوشيتدپرس درباره توضيح نظر دولت بايدن در خصوص اينكه تا چه زماني امريكا خواهان ادامه مذاكرات درباره احياي برجام است، مواجه شد. ند پرايس ادعا كرد: «واقعيت اين است كه توافقي كه چند ماه است در اختيار ايران قرار گرفته است، همچنان به نفع امنيت ملي ماست (اما) تا ابد چنين نخواهد بود. ما به نقطه‌اي خواهيم رسيد و اين نقطه‌اي است كه در حال حاضر نمي‌توانم براي شما تعريف كنم كه در آن ديگر به نفع ما نيست كه به دنبال بازگشت متقابل به پايبندي باشيم.» خبرنگار امريكايي از سخنگوي وزارت خارجه امريكا سوال كرد: «من فقط متوجه نمي‌شوم شما امروز مي‌گوييد كه ناگهان زمان بسيار مهم است در حالي كه طي هشت ماه گذشته داريد اين را مي‌گوييد و هنوز نمي‌توانيد بگوييد و نمي‌توانيد يك تاريخ در مورد تعريف از زمان ارايه دهيد.»
سخنگوي وزارت خارجه امريكا به خبرنگار آسوشيتدپرس گفت: «نقطه‌اي كه در آن گزينه‌هاي جايگزين را دنبال خواهيم كرد، نقطه‌اي است كه ديگر به نفع ما نيست كه به دنبال بازگشت متقابل به پايبندي (به برجام) باشيم.»
مت لي در جواب به ند پرايس گفت: «اما من فكر كردم كه شما همين حالا هم طرح جايگزين (plan B) در اختيار داشتيد چرا كه خودتان گفتيد براي احتمال (شكست مذاكرات) آماده شده‌ايد؟» سخنگوي وزارت خارجه امريكا گفت: «ما (طرح جايگزين) داريم. ما اكنون براي مدتي است كه درباره اين موضوع در حال كار با شركا و متحدان‌مان هستيم. بنابراين موضوع اينجاست كه وقتي به نقطه‌اي رسيديم كه برجام، مزاياي عدم اشاعه آن به دليل پيشرفت‌هاي برنامه هسته‌اي ايران از بين رفته است، اين همان نقطه‌اي است كه ما اين جايگزين‌ها را دنبال مي‌كنيم، جايگزين‌هايي كه ما الان مدتي است داريم صحبت مي‌كنيم.»
خبرنگار امريكايي سپس از ند پرايس درباره اينكه چرا او و ديگر مقام‌هاي دولت جو بايدن ديگر از اصطلاح «چند هفته» براي توصيف زمان مورد نياز براي حصول به توافق براي احياي توافق هسته‌اي ايران استفاده نمي‌كنند، سوال كرد. سخنگوي وزارت خارجه امريكا گفت: «من معتقدم موضوعي كه شما به آن اشاره مي‌كنيد زمان گريز (اتمي) ايران است و واقعيت اين است كه زماني كه برجام توسط ايران به‌طور كامل اجرا مي‌شد، در اين مورد، زمان گريز در يك مقطع، ۱۲ ماه بود. با تصميم دولت قبلي مبني بر خروج از توافقي كه به‌طور قابل راستي‌آزمايي براي محدود كردن برنامه هسته‌اي ايران كارساز بود، برنامه هسته‌اي ايران طي چند سال توانسته است به‌گونه‌اي پيش برود كه زمان گريز ايران اكنون چند هفته يا كمتر اندازه‌گيري مي‌شود.»