سیلی سیلاب؛ عکس‌ها نتیجه عکس داشت

سیل های اخیر در کشور با مدیریت غیرفعالانه ستاد مدیریت بحران کشور، کماکان خسارات زیادی به بار می آورد و افرادی نیز متأسفانه در این سیلاب جان باختند، در چنین شرایطی حضور برخی مسئولان در سیلاب ها و عکس های دسته جمعی شان خشم عمومی را برانگیخت، موضوع مورد توجه این است که مردم در فضای مجازی چنین رفتارهایی را حاکی از تمسخر افکار عمومی می دانند، چرا که چنین رفتارهایی هیچ عملکرد مثبتی نیز دربر نخواهد داشت. روزنامه شرق و روزنامه جوان از دیدگاه خاص خود به موضوع سیلاب پرداخته اند.
عکس‌ها نتیجه عکس داشت

به گزارش کبنا، روزنامه شرق نوشت: «آتلیه عکاسی امامزاده داوود‌(ع)»؛ توصیفی برای حضور پر‌رنگ مسئولان با کت و شلوار میان خروارها گل‌و‌لای باقی‌مانده از سیل اخیر تهران بود که با نقد کاربران فضای مجازی بر عدم کارایی این نوع حضور و عناوین همدردی تصنعی با آسیب‌دیدگان همراه شد. بسیاری از کاربران معتقد هستند مرزهای رفتارهای پوپولیستی در سیل اخیر جابه‌جا شده است. وقتی عکس مدیران بی‌ربط به مدیریت بحران، با ژست‌هایی انتخاباتی منتشر شد، اولین سؤال این بود که وقتی مسئولانی که برای این بازدیدهای میدانی عازم مناطق سیل‌زده شدند، به ذهن‌شان نرسیده حداقل کت و شلوار نپوشند و یک چکمه به پا کنند، چگونه می‌خواهند به مدیریت بحران آن‌هم در حوزه‌ای که ارتباطی به تخصص و مسئولیت‌شان ندارد، بپردازند؟!
برای نمونه شهردار تهران در‌حالی با کت و شلوار در میدان حاضر شده و عکس با لباس گل‌آلود گرفته است که طبق قانون شهرداری تهران مجاز به صرف هزینه و امکانات تهران خارج از محدوده شهری تهران نیست؛ زیرا روستای امامزاده داوود از‌ جمله روستاهای زیر‌مجموعه بخشداری کن است و‌ دهیاری مستقل خود را دارد. یکی از توییت‌های جالب توجه درباره حضور شهردار مربوط به سارا برومند، خبرنگار است که نوشته: «شهردار جهادی مگر نباید همیشه لوازم جهادش همراهش باشد؟! یک چکمه پلاستیکی چیه که صندوق ماشینت نداشتی؟». یا درباره حضور وزیر اقتصاد که حداقل او با چکمه در صحنه حاضر شد، بسیاری پرسیده‌اند در بحران رخ‌داده حضور وزیر اقتصاد که در لبه تیز استیضاح مجلس هم قرار دارد، چه تعریفی می‌تواند داشته باشد و حضور خاندوزی قرار است کدام مشکل واماندگان در گل‌و‌لای را حل کند؟
در‌این‌بین حضور پررنگ اما بی‌ربط نمایندگان مجلس در گل‌و‌لای سیل امامزاده داوود که دست در دست هم با بدبختی که گریبان مردم را گرفته بود، عکس گرفتند، هم سوژه دیگر کاربران فضای مجازی بود. مسئولان برای برداشتن عکسی از خود در میان سیلاب، گوی سبقت را از یکدیگر ربوده‌اند و گویی هر مسئولی که چنین عکسی نداشته باشد، امتیاز این مرحله را از دست خواهد داد. از‌این‌رو با آرام‌شدن سیلاب در‌حالی‌که گروه‌های امدادی مشغول امدادرسانی و تلاش برای یافتن افرد مفقود‌شده بودند، تیم حراست و حفاظت مسئولان هم دست به کار شده‌ بودند تا سفر امنی را برای مسئولان رقم بزنند و کلی وقت و هزینه صرف همین بازدیدهای بی‌ثمر شد. البته اگر عکس‌های تبلیغی را ماحصل این سفرها ندانیم.

سیل امامزاده داوود اولین صحنه صف‌آرایی مسئولان برای عکس یادگاری با مصیبت وارده بر اثر بلایای طبیعی در تهران یا کشور نیست و حتی در حادثه فروریختن پلاسکو هم درحالی‌که تیم‌های امدادی در تلاش برای نجات جان آتش‌نشانان مدفون‌شده زیر ده‌ها تن آهن بودند، قالیباف شهردار وقت تهران با حضور در میان خرابه‌های در حال ذوب‌شدن از آتش بی‌امان، خود را در نقش ناجی پلاسکو نشان می‌داد یا در سیلی که متروی تجریش را غرق کرد، هم شهردار آن روزهای تهران برای فیلم تبلیغی ریاست‌جمهوری‌اش سخت در تلاش بود؛ گویی اگر او در میانه میدان دستور ندهد، امدادگران و متخصصان امکان مدیریت بحران را نخواهند داشت. حال باز هم بحرانی دیگر رخ داده و شهردار تهران و البته نمایندگان مجلس را به‌خط کرده است. جاری‌شدن این سیل بیش از آنکه نشان از خشم طبیعت باشد، نشان از سوءمدیریت مدیران است که فضایی برای چنین رفتارهای نمایشگرانه را فراهم کرده است. این در‌حالی است که همین افراد که این روزها عازم امازاده داوود هستند، حضور مدیران و مسئولان در دولت قبل در زلزله کرمانشاه را به‌شدت نقد می‌کردند و بر بی‌اثر‌بودن چنین بازدیدهای میدانی تأکید داشتند که البته پربیراه هم نبود؛ اما مسئله مهم این است که این منتقدان دیروز، این روزها با علم قطعی به اشتباه‌بودن چنین رفتارهایی اقدام به شوآف سیاسی کرده و به دنبال عکس یادگاری با سیل هستند.
البته ناگفته نماند که برخی از حامیان اصولگرایان هم به تمجید چنین حضورهای بی‌ثمری پرداخته‌اند و آن را گامی در تسهیل برای خدمات‌رسانی دانسته‌اند؛ هرچند توضیحی نداده‌اند که چرا در دولت‌های قبل این حضور قبیح بود و در شرایط فعلی مثبت ارزیابی می‌شود.
حضور نمایشی مسئولان در محل حادثه دردی از مردم دوا نمی‌کند
در همین زمینه محمدتقی فاضل‌میبدی، عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم، در گفت‌وگو با «شرق» با آسیب‌شناسی رفتار پوپولیستی برخی مسئولان که در مواقع بروز حوادث طبیعی یا غیرطبیعی به‌جای انجام رفتار مسئولانه همراه با دوربین‌ها در محل حادثه حاضر می‌شوند و با گرفتن عکس یادگاری نمک به زخم مردم می‌پاشند و به‌جای رفع مشکل دنبال نمایش هستند، گفت: «متأسفانه جامعه ما چه از ناحیه برخی مسئولان چه برخی مردم به نفاق و ریا مبتلا شده است. از ناحیه برخی مسئولان سعی می‌شود به‌جای جلوگیری از بروز حوادث در کشور، سعی می‌کنند در مواقع بروز سیل و زلزله و... در محل حاضر شوند و خودشان را به مردم نشان دهند». او ادامه داد:‌ «در سیل‌های اخیری که باعث ویرانی شد، بسیاری از شهروندان را با خودش برد. در بخش بزرگی قابل پیش‌بینی بوده است و بخش‌هایی از مسیر روزخانه‌ها ساخت‌وساز شده است و در‌صورتی‌که مسئولان مربوطه به وظایف خود به‌درستی عمل می‌کردند، چنین خسارت‌های جانی و مالی بروز نمی‌کرد؛ اما متأسفانه به‌جای انجام وظایف خود صرفا به شعار‌دادن اکتفا می‌کنیم؛ آن‌هم شعارهایی که هیچ دردی را از مردم دوا نمی‌کند». فاضل‌میبدی افزود: «متأسفانه به‌جای ایجاد زیرساخت‌ها و پل‌سازی و ترمیم مسیر رودخانه‌ها و... به امور حاشیه‌ای پرداخته می‌شود. این در‌حالی است که هواشناسی یکی از علوم پیشرفته و روز دنیاست و می‌توانند با استفاده از این علم پیش‌بینی وضع هوا را انجام دهند تا چنین اتفاقاتی برای مردم بروز نکند». ‌این استاد دانشگاه مفید تأکید کرد: «بروز پاره‌ای حوادث این‌چنینی که باعث مرگ‌و‌میر و خسارات جانی و مالی می‌شود، مسئولیتش با برخی مسئولان است؛ چرا‌که بودجه کشور صرف امور حاشیه‌ای می‌شود‌ اما در موارد لازمی که مربوط به حیات و زندگی مردم و بنیان‌ها و زیرساخت‌های کشور است، چیزی اعمال نمی‌شود».
عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم با انتقاد از مسئولانی که بعد از بروز حادثه در منطقه حاضر می‌شوند، گفت: «اینکه بعد از بروز حادثه مسئولان به منطقه می‌روند و مقابل دوربین صدوسیما قرار می‌گیرند، هیچ مشکلی را حل نمی‌کند. چند سال پیش سیل خوزستان و لرستان را شاهد بودیم و سال‌های اخیر هم زلزله کرمانشاه و اسلام‌آباد غرب را از سر گذراندیم که بعد از بروز حادثه مسئولان زیادی به منطقه رفتند و عکس و فیلم‌های‌شان را گرفتند‌ اما بعد از گذشت مدتی موضوع به فراموشی سپرده شد».
او هدف نمایندگان مجلس و مسئولان دولتی از این حضور غیر‌ضروری را بهره‌برداری سیاسی خود از موضوع و مثلا گرفتن رأی دوباره برای حضور در مجلس و... دانست و افزود: «دلیل این است که در کشور برنامه و عزم جدی برای ساختار کشور وجود ندارد و اگر اراده‌ای در‌این‌باره بود تابستان دچار خشکسالی و زمستان دچار سیل و امثال آن نبودیم». ‌او افزود: «اینکه مسئولان مثلا با حضور در محل سیل با کت و شلوار درون گل‌و‌لای فرو روند و دوربین حضور اینها را از زوایای مختلف عکس بگیرند، مشکلی از مردم حل نمی‌کند و بهتر است به جای این کار در دفتر کارشان بروند و فکری برای درمان و چاره‌ای برای جلوگیری از این حوادث بیندیشند».
عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم تأکید کرد: «می‌توانستیم جلوی این اتفاق را بگیریم‌ اما نکردیم و حالا هم در ماجرای سیل اخیر چند روز بعد از اینکه آب‌ها از آسیاب افتاد، مخروبه‌ها می‌ماند و مسئولان سراغ کارشان می‌روند و چهار سال بعد باز به حوزه‌های انتخابیه خود می‌روند و از مردم مطالبه رأی می‌کنند».

سیلی سیلاب
روزنامه جوان نوشت: سامانه بارشی «مانسون» که از ۳۱ تیرماه وارد کشور شده‌است، همچنان در حال بارش و گرفتن قربانی است. به سیاق اتفاق‌های مشابه، سازمان‌های درگیر در بحران ایجاد شده نتوانستند شرایط لازم را برای مقابله با سیلاب فراهم کنند، برای همین تسلیم «مانسون» شدند. بر اساس گزارش سازمان هلال احمر، ۱۸ استان کشور در حال حاضر درگیر سیلاب‌هایی هستند که در یک هفته گذشته ۳۴ نفر را به کام مرگ کشانده‌است، ۲۵ مفقودی بر جا گذاشته و خسارت‌های کلانی به زیرساخت‌های کشور وارد کرده‌است.
در زمانه حاضر، کسب شرایط لازم برای آمادگی مقابل سیلاب ابتدا متکی به مناسبات علمی از جمله هوشیاری در پیش‌بینی سازمان هواشناسی و بعد از آن وجود اراده و عمل در سازمان‌های درگیر از جمله وزارت کشور، استانداری، راه و شهرسازی، شهرداری و دهداری‌ها و دیگر سازمان‌های امدادی است که باید مناسبات لازم را برای خدمات عمرانی براساس کشور در معرض تهدید حوادث و بلایای طبیعی طراحی و اجرا کنند که هرگز به این موضوع وقعی گذاشته نمی‌شود، از همین‌رو آنچه در معرض سیلاب قرار می‌گیرد، به راحتی نابود می‌شود و سازمان‌های درگیر کاری ندارند، به جز اینکه ابتدا غافلگیر شوند و سپس شاهد حادثه باشند؛ اتفاقی که شنبه هفته گذشته در شهرستان استهبان استان فارس افتاد و مرگ ۲۲ شهروند را رقم زد و ساعت یک و ۳۰ دقیقه بامداد پنج‌شنبه ۶ مرداد در منطقه امامزاده داوود در شمال غرب تهران تکرار شد و هشت کشته و ۱۹ مفقودی برجا گذاشت. آن‌گونه که سازمان هلال احمر اعلام کرده‌است، از هفته گذشته تا کنون ۳۴ نفر در جریان سیلاب‌های کشور جان باخته و ۲۵ نفر ناپدید شده‌اند.

هشدار به سازمان هواشناسی
تجربه نشان داده‌است، سازمان هواشناسی در سال‌های اخیر به زعم هزینه‌کرد‌های کلان در پیش‌بینی‌های صحیح، ناتوان عمل کرده‌است، به طوری که در بارندگی جنوب استان فارس و استهبان هواشناسی بعد از وقوع سیلاب اعلام هشدار کرد! اعلام هشدار دیرهنگام سازمان هواشناسی تذکر به این سازمان را از سوی دیوان محاسبات کشور به همراه داشت. مهرداد بذرپاش، رئیس کل دیوان محاسبات کشور اعلام کرد که ترک فعل سازمان هواشناسی در تکمیل شبکه ملی هشدار رخداد‌های سیل، طوفان و گرد و غبار در دستور دیوان محاسبات قرار می‌گیرد. وی توضیح داد که به رغم گذشت پنج سال از تصویب قانون هوای پاک، مطابق ماده ۲۶ قانون، سازمان هواشناسی مکلف بود ظرف دو سال شبکه ملی هشدار و پیش‌آگاهی رخداد‌های سیل، طوفان و گرد و غبار را تکمیل کند، این مهم انجام نشده‌است، از همین رو ترک فعل صورت‌گرفته به زودی در دستور کار دیوان محاسبات قرار خواهد گرفت.
ترک فعل ۴۰ ساله سازمان‌های دولتی چه می‌شود؟
به زعم اعلام رئیس دیوان محاسبات کشور، روشن است ترک فعل صورت گرفته فقط سازمان هواشناسی را شامل نمی‌شود، بلکه تمامی سازمان‌هایی را که مسئول ساخت و عمران مسیل‌ها، نهرها، فضای سبز و شبکه‌های ارتباطی هستند، دربرخواهد گرفت، چراکه ترک فعل‌های صورت گرفته از سوی همین سازمان‌هاست که منجر به از دست رفتن جان شهروندان، وارد شدن خسارت‌های کلان به بخش‌های کشاورزی، مسکونی و شبکه‌های ارتباطی کشور می‌شود. در ترک فعل‌های صورت گرفته‌است که سیلاب همه را غافلگیر می‌کند، در چنین شرایطی تنها واکنش مدیران حاضر شدن در محل حادثه و گرفتن عکس یادگاری با لباس‌های گل‌آلود است که چنین رفتاری جز برانگیختن خشم کاربران در شبکه‌های اجتماعی ثمر دیگری نداشته‌است. این دسته از مدیران جایی که باید به وظایف قانونی خود عمل می‌کردند، ترک فعل کرده‌اند. موضوع دیگر درباره واکنش مدیران به حادثه سیل، اعلام آماده‌باش و تشکیل تیم‌های بحران و امداد و نجات برای کمک به آسیب‌دیدگان است. کمک به آسیب‌دیدگان وظیفه ذاتی سازمان‌های مسئول است که باید بی‌منت به آن عمل کنند و اگر آن‌ها به وظایف پیشگیرانه خود عمل می‌کردند، نیازی به تشکیل جلسات بی‌ثمر بعد از وقوع حوادث هم نبود.
سیلاب در اوج بی‌مدیریتی
بروز این حوادث روشن کرده‌است که سیلاب‌ها در اوج بی‌مدیریتی رقم می‌خورد، چراکه با ساده‌ترین فناوری‌هایی که در کشور‌های دوردست آفریقا هم موجود است، می‌شد در چهار دهه گذشته با کمترین هزینه سیل‌بند‌های متعدد تأسیس کرد! سیل‌بند‌هایی که آب را به سفره‌های زیرزمینی هدایت می‌کند و رسوب‌های جمع‌شده در آن که بهترین خاک برای کشاورزی است در مزارع استفاده می‌شود. تجربه روشن کرده‌است عمده پروژه‌های عمرانی به دست پیمانکاران سپرده می‌شود؛ پیمانکارانی که به جای ساخت سازه‌های امن به فکر منافع خود هستند، برای همین عمده سازه‌هایی که به دست آن‌ها ساخته می‌شود با فشار آب شیلنگ از دست می‌رود چه رسد به سیلاب سهمگین.
پرسش‌های بی‌جواب
برجای ماندن خسارت‌های کلان که از جریان سیلاب‌ها به کشور وارد می‌شود، پرسش‌های اساسی را در این‌باره مطرح کرده است. اینکه مسئول بررسی سوءمدیریت در این سیلاب‌ها چه کسی است؟ همچنین چه کسی باید پاسخ دهد چرا به نحو مناسب سیل‌بند ساخته نشده‌است؟ در بودجه‌های تخصیص‌یافته، رنگ کردن جدول خیابان‌ها اهمیت بیشتری داشته یا احداث سیل‌بند، اگر گزینه دوم اهمیت بیشتری داشته چرا به آن توجه نشده‌است؟ بخش مهمی از خسارت‌ها، متوجه ساخت و ساز‌هایی می‌شود که در حریم رودخانه صورت می‌گیرد. این پرسش اساسی مطرح است که چه کسی مجوز ساخت و ساز در حریم رودخانه‌ها و مسیل‌ها را داده‌است و چرا این افراد همیشه از حاشیه امن برخوردار هستند؟ این پرسش‌ها همه ساله با وقوع سیلاب‌ها مطرح و با فروکش کردن آن به فراموشی سپرده می‌شود تا سیلاب دیگری بار دیگر منجر به طرح پرسش‌ها شود.

از دست رفتن اراضی کشاورزی در سیلاب اتفاق ناگواری است که به راحتی در حال رقم خوردن است. مهندس احمد مهدی‌زاده، کارشناس جهاد کشاورزی بر این باور است که سیل از عوامل طبیعی است که دارای مزایایی است، اما در کشور ما معایب آن بیشتر است. به باور او از مزیت‌های سیل می‌توان به پر شدن سد‌های خاکی و بتنی کشور و آبگیری بند‌های خاکی اشاره کرد. از معایب آن هم تخریب خاک کشاورزی است. در زمین‌های کشاورزی ۳۰ سانت اول زمین قابل کشت و کار است، چراکه در این مقدار از خاک اکسیژن و آب ذخیره می‌شود. کود کشاورزی هم در این میزان از خاک نگه داشته‌می‌شود، بنابراین وقتی باران شدید می‌آید، روی خاک را می‌برد و آن را در بیابان و گاهی در سد‌ها ته‌نشین می‌کند. اثر تخریبی دیگر اینکه وقتی رویه خاک از بین می‌رود، باعث سفت‌شدن زمین می‌شود. در بیابان‌ها، به شن‌هایی از دسته صنعتی می‌رسیم که برای مصالح ساختمانی استفاده می‌شود، گاهی هم به خاک سرخه یا ماسه می‌رسیم که اصلاً قابل کشت و کار نیست و در بعضی موارد هم به مواد سمی می‌رسیم.
میراث سیلاب، زمین سنگلاخی است
مهندس مهدی‌زاده معتقد است جبران جابه‌جایی خاک در منابع طبیعی و در ارضی کشاورزی سال‌ها طول می‌کشد. دانشمندان می‌گویند ۷ هزار سال طول می‌کشد تا یک سانت خاک کشاورزی شکل بگیرد. به همین دلیل است که جلوی ساخت و ساز‌ها در زمین‌های کشاورزی گرفته می‌شود. حال سیل، خاک این قبیل زمین‌ها را از روی منابع طبیعی و مراتع، به مکان‌هایی دست‌ساز یا گودال‌هایی کنار کوه‌ها یا سد‌ها می‌برد و در آنجا ته‌نشین و آن را به صورت رسوب از دسترس ما خارج می‌کند. با اتفاق این حادثه به صورت مداوم، زمین کشاورزی به سنگلاخ و در نهایت به رودخانه تبدیل می‌شود تا با هر بار سیل در آینده از رودخانه شکل گرفته عبور کند. پس با شکل‌گیری رودخانه، ما زمین مساعد کشاورزی را از دست داده‌ایم.
مهندس مهدی‌زاده درباره آب‌های ذخیره در سد‌ها هم معتقد است: ما دو نوع سد داریم؛ طبیعی و دست‌ساز. در سد‌ها و منابع آبی که به صورت طبیعی است مثل دریاچه‌ها، آن‌ها در برابر سیل مقاوم هستند، اما سد‌هایی که دست‌ساز ساخته شده‌است با وقوع سیل، گل و لای در آن‌ها ته‌نشین می‌شود و به کف سد‌ها می‌چسبد. آن وقت برای بیرون آوردن و تمیز کردن سد‌ها هزینه زیادی لازم است که در این شرایط اقتصادی اگر منطقه‌ای دچار این رسوب شود، اعتباری برای برطرف‌کردن آن داده نمی‌شود.