توافق برجامی؛ نه خیلی دور نه خیلی نزدیک

کبنا ؛شنیده ها از برگزاری جلسه رابرت مالی با کمیته امورخارجی مجلس سنا درباره مذاکرات با ایران حکایت دارد.
به گزارش کبنا، مذاکرات برجامی همچنان با بیم و امید در حال بررسیاست و در تازه‌ترین این تحرکات خبرها حاکی از آن است که رابرت مالی نماینده آمریکا در امور ایران قرار است در جلسه‌ای محرمانه با قانونگذاران کمیته امور خارجی مجلس سنای آمریکا درباره وضعیت مذاکرات رفع تحریم‌ها با ایران صحبت کند. رابرت مالی نماینده آمریکا در امور ایران قرار است در جلسه‌ای محرمانه با قانونگذاران کمیته امور خارجی مجلس سنای آمریکا درباره وضعیت مذاکرات رفع تحریم‌ها با ایران صحبت کند. پایگاه پولیتیکو بر اساس یادداشتی که می‌گوید به رویت این مجله رسیده گزارش داد این جلسه قرار است روز ۱۴ سپتامبر (۱۶ شهریورماه) برگزار شود.
هفته‌هاست مذاکرات برجامی و رد و بدل پاسخ‌ها میان ایران و آمریکا با واسطه‌گری نماینده اتحادیه اروپا بر سر برخی اختلافات باقی مانده برای احیای برجام جریان دارد. جدای از پاسخ اولیه که تهران به متن پیش‌نویس اولیه داد و با واکنش مثبت طرف‌های اروپایی و روسیه و چین قرار گرفت، پاسخ‌های بعدی با رکود و سکوت مواجه شد.
تا کنون هر یک از طرف‌ها با ارسال پاسخ خود مدعی ‌شدند که پیشنهادات و پاسخ‌شان راه را برای توافق باز گذاشته است اما تنها راهی که هنوز باز نیست، راه بازگشت به توافق است.
در این میان تحولات داخلی هر یک از کشورها و گذشت زمان، بر روند مذاکرات و احیای برجام و کاهش انگیزه افکار عمومی و دولت‌ها بسیار تاثیرگذار بوده است. انتخابات کنگره آمریکا که تا دو ماه دیگر برگزار می‌شود و می‌تواند تعیین کننده سرنوشت دولت جو بایدن در آینده باشد، افزایش فشارها به اروپا برای تامین امنیت و انرژی در بحبوحه تنش با روسیه، افزایش فشارهای اقتصادی در ایران، تنش میان روسیه و آمریکا و تنش میان آمریکا و چین از جمله تحولات بارزی است که در این روند مشاهده می‌شود.
برخی کارشناسان بر این نظرند که آمریکا در تلاش است مذاکرات بازگشت را با توجه به نزدیکی انتخابات کنگره تا دو ماه دیگر ادامه دهند و برخی بر این نظرند که با توجه به مشکلات اروپا برای تامین امنیت و انرژی خود به برجام نیاز دارند و دیر یا زود شاید یکی دو هفته دیگر توافق شود.
احیای برجام مناسب‌ترین راه تعامل با ایران است
آرمان امروز در این باره نوشت: همچنین یک منبع در وزارت خارجه آمریکا در گفت‌وگو با شبکه سعودی العربیه تاکید کرد: واشنگتن معتقد است که مناسب‌ترین راه تعامل با ایران احیای توافق هسته‌ای است.
وی که خواستار عدم فاش شدن نامش شده است همچنین خاطرنشان کرد که کشورش اصرار دارد که تحقیقات درخصوص آثار اورانیوم یافته شده در سایت‌های هسته‌ای ایران تکمیل شود.
مشکل در حد چند کلمه است
مشاور تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران اعلام کرد ایران خواستار رفع ابهامات باقی مانده در متن است. امریکا نیز خواستار حفظ ابهامات است.
محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره کننده هسته‌ای در خصوص مذاکرات احیای برجام در توئیتی نوشت: روزی مذاکره کننده غربی گفت «کلمات اهمیت دارند». بله، کلمات بسیار عواقب دارند.
وی در ادامه نوشت: برای همین ایران خواستار رفع ابهامات باقی مانده در متن است. امریکا نیز خواستار حفظ ابهامات است، تا بتواند از آن‌ها «استفاده» کند. مرندی افزود: مشکل هم در حد چند کلمه است. اگر توافق را می‌خواهند، ابهامات را رفع کنند.
مذاکرات با تعویق همراه خواهد بود
در همین شرایط پالیتیکو پیش بینی کرده با شرایطی کنونی دولت بایدن احتمالا توافق بر سر احیای برجام را تا ماه نوامبر (آبان) به تعویق بیاندازد. بر اساس این گزارش، توافق احیای برجام در صورت حصول احتمالا باید در کنگره بررسی شود.
اما با توجه به نزدیک بودن زمان انتخابات میان دوره‌ای کنگره در ماه نوامبر بسیاری از دموکرات‌ها ممکن است حاضر نباشند درگیر بحث و بررسی درمورد توافق ایران شوند و باتوجه به فاصله موجود تا انتخابات، احتمال دارد که مذاکرات تا بعد از پایان انتخابات در نوامبر متوقف شود. آکسیوس هم با تائید این مسئله نوشت: «پاسخ کتبی تیم مذاکره کننده ایرانی به پیش نویس توافق هسته ای، مورد موافقت دولت بایدن قرار نگرفته  و به نظر می‌رسد بعید است در روزهای آینده توافقی امضا شود و ممکن است  منجر به تصمیم دولت بایدن تا بعد از انتخابات میاندوره ای شود».
در این شرایط پالیتیکو ادعا کرده متن یادداشتی را رویت کرده که رابرت مالی، مذاکره کننده ارشد امریکا در مذاکرات هسته ای در روز ۱۴ سپتامبر در کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا حاضر می‌شود و قرار است جلسه‌ای محرمانه با قانونگذاران کمیته امور خارجی مجلس سنای آمریکا درباره وضعیت مذاکرات احیای برجام با ایران برگزار کند.
آیا مذاکرات وین تا انتخابات کنگره به تعویق می‌افتد؟


رحمان قهرمان‌پور درباره شرایط فعلی حاکم بر روند مذاکرات و تبادل پاسخ‌ها به ایسنا گفت: این واقعیت که ارزش استراتژیک برجام برای هر دو طرف کاهش یافته است را باید بپذیریم. در سال ۲۰۱۵ برجام، یک برند شد و فضای جدیدی ایجاد کرد تا در نظام کنترل تسلیحاتی و ثبات منطقه موثر باشد اما وقتی برجام اجرا شد، حتی دولت اوباما هم سرمایه‌گذاری شرکت‌های آمریکایی در ایران بیشتر نشد. در ایران هم ما فکر می کردیم شرایط بهتر می‌شود اما سرعت لازم را نداشتیم چون زیرساختش را نداشتیم. اینکه فرصت به شما داده شود، یک بحث است اینکه آمادگی برای بهره‌برداری از فرصت داشته باشیم، بحث دیگری است.
وی ادامه داد: نگاهی که آمریکا و ایران و کشورهای منطقه در ۲۰۱۵ به برجام داشتند با نگاه امروز خیلی فرق دارد. عربستان و امارات آن زمان بسیار نگران برجام بودند اما الان مثل گذشته دیگر نگران نیستند. این روند در طرف آمریکایی هم به همین شکل است و برجام ارزشش کم شده چون در برجام ۲۰۱۵ انتظار بود که سیاست چرخش به آسیای آمریکا را تسهیل کند و با ایران بتوانند کار کنند اما بعد ترامپ آمد و همه چیز رویه‌ی دیگری به خود گرفت.
قهرمان‌پور تصریح کرد: کسی فکرش را هم نمی‌کرد کشورها از برجام بیرون بروند آن هم آمریکا. همه مراقبت‌های سیاسی و حقوقی برای اینکه اگر ایران تخلف کرد مراتب به شورای امنیت کشانده شود در نظر گرفته شد و اتفاقا مذاکرات سختی بر سر آن شد اما هیچ کس فکر نمی‌کرد که ممکن است خود آمریکا از برجام خارج شود! از این رو الان در ۲۰۲۲ باید بپذیریم که دیگر برجام ۲۰۱۵ و شرایطی که آن را محقق کرد وجود ندارد.
وی تاکید کرد که انتظارات ما از برجام نباید حداکثری باشد. در بهترین حالت می‌توان انتظارات متوسطی داشت در حالی که در ۲۰۱۵ امیدواری برای این که برجام فضای سیاست خارجی و اقتصاد ایران را تغییر دهد، زیاد بود و در طرف آمریکایی هم همین نگرش بود مبنی بر اینکه ایران در منطقه دست از محور مقاومت بردارد، اما دیدند که این‌گونه نشد.
این کارشناس مسایل بین‌الملل گفت: هر سیاستمداری در ایران و آمریکا که پرونده هسته‌ای و برجام را دنبال می‌کند، می‌داند در بهترین حالت انتظارات متوسط باید از برجام داشته باشند و مثل ۲۰۱۵ تحول جدی با بازگشت به آن و اجرای مجددش در منطقه یا در رابطه با کنترل تسلیحات ایجاد نمی‌شود و دلیل وضعیت فعلی که دو طرف مساله برایشان فوریت ندارد شاید همین است که به این جمع‌بندی رسیدند که حتی اگر برجام احیا شود، انتظارات حداکثری دو طرف که در ۲۰۱۵ وجود داشت را دیگر برطرف نمی‌کند.
قهرمان‌پور افزود: برای ایران این ابهام جدی است که در ۲۰۲۴ اگر بایدن روی کار نباشد چه بر سر برجام می‌آید. از طرفی آمریکا فکر می‌کند که محدودیت‌هایی که در برجام برای ایران در نظر گرفته شده است به لحاظ زمان‌بندی در حال اتمام است و انتظارات حداکثری نمی‌توان از آن داشت از این رو دو طرف عجله و ذوق چندانی برای احیای سریع‌تر آن ندارند.
وی در پاسخ به اینکه برخی می‌گویند اختلاف میان دو طرف بر سر چند کلمه است؟ گفت: قطعا اختلاف بر سر دو یا سه کلمه نیست. یکی از مهم ترین اختلاف ها بر سر تضمین‌هاست. از قدیم موضوع اقدامات اعتمادساز میان ایران و غرب محل اختلاف بوده است. شاید در ظاهر این طور به نظر برسد که بحث بر سر دو سه کلمه است اما اگر هم این‌گونه باشد، این چند کلمه قله کوه روابط ایران و غرب است که نتیجه چهار دهه بی‌اعتمادی مستمر میان دو طرف است، این کلمات اختلاف بر سر مسایل ساده نیست بلکه اختلافاتی تاریخی و عمیق هستند و به همین راحتی نمی‌توان انتظار داشت که حل شوند.
این کارشناس مسایل بین‌الملل تصریح کرد: ایران و آمریکا تا جایی که امکان دارد، می‌خواهند امتیاز کمتر دهند و امتیاز بیشتر بگیرند و این کار را سخت می‌کند.
وی در پاسخ به اینکه به نظر افکار عمومی نسبت به اخبار مذاکرات و احیای برجام بی‌تفاوت‌تر از قبل شده است و حساسیت‌ها دیگر مثل قبل نیست اظهار کرد: تحلیل‌گران بازار و اقتصاد شاید از یک سال قبل تاکید داشتند که نباید انتظار تحول بنیادین از برجام داشت اما به نظر می رسد در سطح عمومی‌تری این مساله دارد رواج پیدا می‌کند و مردم در سطحی عمومی‌تر به این احساس رسیده‌اند شرایط اقتصادی اینقدر سخت شده است که حتی برجام هم اجرایی شود، تفاوتی در اصل موضوع ایجاد نمی‌کند؛ این وضعیت برای سیاستمدار هم فرصت است، هم تهدید. اینکه آقای امیرعبداللهیان  گفتند، مردم از ما نتیجه می‌خواهند حرف مهمی است. برای روند و جزییات در اولویت نیست مهم‌ این است که اجرای برجام یا هر توافق دیگری چه تاثیری بر زندگی و معیشت آنها خواهد گذاشت.

قهرمان‌پور خاطرنشان کرد: البته برای دولت آقای رییسی کار سخت است. از طرفی دولت باید نشان دهد که برخی انتقادات مبنی بر اینکه این دولت تخصص و توانایی لازم برای مذاکره کردن ندارد درست نیست و از سویی برای دولت مهم است که هم اصولگرایان با توافق همراهی کنند و هم اصلاح‌طلبان نتوانند به آن حمله کنند؛ این شرایط کار را برای دولت سخت کرده است. هرچه مذاکرات طولانی شود، افکار عمومی ممکن است فکر کند که دولت تخصص لازم را ندارد و این تهدیدآمیز است و از سویی می‌تواند فرصت باشد چرا که هم  افکار عمومی حساسیستش کم شود و هم فشار روی مذاکره‌کننده کم می‌شود. اما این مساله به ما می‌گوید که نباید فکر کنیم کم شدن حساسیت‌ مردم نسبت به توافق به این معناست که به دولت اعتماد کردند یا وضعیت اقتصادی دیگر خوب است بلکه می‌تواند به این معنا باشد که مردم دیگر فکر می‌کنند، توافق شدنی و امکان‌پذیر نیست که در این صورت این فضا برای دولت و کشور تهدید است. مسئولان باید دقت کنند که لزوما کاهش فشار و حساسیت مردم نسبت به مذاکرات و برجام از سر همراهی با دولت نیست.
این کارشناس مسایل بین‌الملل درباره برخی موضع‌گیری‌ها و گزارش‌ها در رسانه‌های اسراییلی که مدعی شدند برجام تا چند هفته دیگر اتفاق می‌افتد؟ این رویکرد مثبت است یا منفی؟ گفت: در اسفند ۱۴۰۰ هم اسراییلی‌ها گزارش‌هایی نوشتند که توافق انجام می‌شود و اسراییل دارد خودش را آماده می‌کند و این‌بار هم دارند همان حرف‌ها را می‌زنند ولی معلوم نیست که این رویکرد عملیات روانی است یا اطلاع دقیق از موضوع دارند. هر بازیگری بر اساس منافع و استراتژی که انتخاب کرده به صحنه نگاه می‌کند، ممکن است یک عملیات روانی باشد که به طرف آمریکایی برای گرفتن امتیاز فشار آورند. اخیرا خبری بود مبنی بر اینکه اسراییل یک میلیارد دلار هواپیماهای سوخت رسان از بویینگ خریده است و گفته شده است که اینها مشخصا آمادگی برای ضربه زدن احتمالی به تاسیسات هسته‌ای ایران است اما ممکن است آنها بخواهند از دل این عملیات روانی از آمریکا امتیاز بگیرند.
وی خاطرنشان کرد: این طور که بوی آن می‌آید، آمریکایی‌ها می‌خواهند مذاکرات را برای بعد از انتخابات کنگره نگه دارند. به نظر جریان موافق توافق در دولت آمریکا نتوانستند بر سر توافق اجماع ایجاد کنند. از این رو بعید نیست تا بعد از انتخابات کنگره توافق را نگه دارند. با این حال باید دید پاسخ آنها به پاسخ اخیر ایران چه خواهد بود؟ در آن صورت قاطع‌تر می‌توان صحبت کرد اما این احتمال که بخواهند تا بعد از انتخابات کنگره مذاکرات را ادامه دهند الان بیشتر شده است.
توافق به شرط شفافیت متن
ابتکار در این زمینه نوشت: در حالی که آمریکا و اتحادیه اروپا مدعی شده اند که پاسخ اخیر ایران به متن توافق هسته ای غیرسازنده بوده است، یک منبع در وزارت خارجه آمریکا در گفت‌وگو با شبکه سعودی العربیه تاکید کرد: واشنگتن معتقد است که مناسب ترین راه تعامل با ایران احیای توافق هسته ای است. وی که خواستار عدم فاش شدن نامش شده است همچنین خاطرنشان کرد که کشورش اصرار دارد که تحقیقات درخصوص آثار اورانیوم یافته شده در سایت‌های هسته‌ای ایران تکمیل شود.
در همین رابطه روز گذشته و در شرایطی که برخی از کارشناسان از دور شدن طرفین مذاکره جهت رسیدن به یک توافق خبر داده بودند، یک رسانه صهیونیستی گزارش داد، ارزیابی وزارت امورخارجه اسرائیل این است که ایران و آمریکا طی هفته‌های آینده به توافقی برای احیای برجام دست خواهند یافت. به نوشته روزنامه تایمز آو اسرائیل، کانال ۱۲ رژیم صهیونیستی روز جمعه گزارش داد که وزارت امورخارجه اسرائیل ارزیابی کرده است که علی‌رغم موضع واشنگتن مبنی بر غیر سازنده بودن نظرات اخیر جمهوری اسلامی درخصوص متن پیش‌نویس توافق احیای برجام، ایران و آمریکا تنها چند هفته تا حصول توافق نهایی فاصله دارند. دپارتمان تحقیقات سیاسی وزارت امورخارجه رژیم صهیونیستی پس از آخرین ارزیابی‌های خود در گزارشی غیر علنی پیش‌بینی کرده است که ایران و آمریکا به توافق احیای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) دست خواهند یافت.
نباید ابهام و شکافی در توافق وجود داشته باشد
این در حالی است که محمد مرندی مشاور تیم مذاکره کننده ایران در گفت و گو با شبکه الجزیره، تصریح کرده است: مهم برای ایران این است که توافق احتمالی هیچ گونه نکته احتمالی، امور مبهم یا شکافی نداشته باشد که ایالات متحده بتواند در آینده برای لغو آن، از این شکاف‌ها بهره‌برداری کند. همان گونه که در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ واشنگتن توانست در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما و دونالد ترامپ از شکاف‌ها و عبارت‌های مبهم در توافق بهره‌برداری کند.
به گفته مرندی، تلاش می کنیم، آمریکا هرگز نتواند بدون پرداخت هزینه، توافق را لغو کند، به همین دلیل هیچ موضوع استثنایی در پاسخ ایران به پیشنهاد اتحادیه اروپا وجود ندارد.
مرندی در پاسخ به این سوال که پرسید آیا می‌توان چنین نتیجه گرفت که علت به تاخیر افتادن مذاکرات احیای برجام اختلاف در اصطلاحات است نیز گفت: اول این که همانطور که ایران بارها گفته است که اتهام‌های ساختگی  و سیاست زده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی علیه تهران در شورای حکام باید حل و فصل شود. همچنین جلسه شورای حکام نیز در دست کشورهای غربی است و به همین دلیل ایران خواستار پایان دادن به این اتهامات بی اساس و دروغ است.
مرندی اضافه کرد: باید از شر تمام مسائل مبهم و غیر شفاف و روشن خلاص شویم، چرا که دوباره این مسائل سربرخواهد آورد و توافق را تضعیف میکند و از میان خواهد برد.
صحبت‌های مرندی در حالی مطرح شد که روز گذشته  ژائو لیجیان » سخنگوی وزارت امورخارجه چین در تازه ترین نشست مطبوعاتی خود اعلام کرد پکن  از نزدیک پاسخ اخیر ایران را درباره متن پیش‌نویس توافق احتمالی دنبال می‌کند و به نظر می رسد این پاسخ در راستای مواضع مشخص ایران در خصوص مسائل مرتبط با روند مذاکرات است.  سخنگوی وزارت امورخارجه چین ابراز امیدواری کرد همه طرف ها و به ویژه آمریکا با ارائه پاسخی موثر به نگرانی‌های مشروع ایران، منجر به حصول توافق  در آینده ای نزدیک شود.
برجام بدون مسائل پادمانی هم قابلیت اجرا دارد
در همین رابطه رحمان قهرمان‌پور، کارشناس مسائل بین الملل در ارتباط با واکنش منفی غربی‌ها به پاسخ ایران به پیشنهادات آمریکا برای احیای برجام و مطرح کردن عدم ارتباط نظارت‌های آژانس با برجام تاکید کرد: «بحث پادمانی میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر سر چهار سایت (مریوان، ورامین، تورقوزآباد و شیان) است. آژانس مدعی است که ایران در این سایت‌ها فعالیت‌هایی داشته که از آن‌ها مطلع نبوده است. اساسا باید توجه داشت که این اختلافات مربوط به گذشته هستند و همچنان مناقشات فنی پیرامون آن‌ها ادامه دارد.
این کارشناس مسائل انرژی هسته‌ای که با سایت فرارو گفت و گو کرده در ادامه اظهارات خود با تاکید بر این‌که ایران اعتقاد دارد درخواست‌های پادمانی آژانس مربوط به گذشته است، ادامه داد: «از نگاه تهران این موضوع در جریان توافق ۲۰۱۵ و در قالب پرونده مربوط به PMD (ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ایران) بسته شده‌اند لذا باید این طرح سوال‌های نظارتی نیز بسته شوند. در مقابل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این دو موضوع را از یکدیگر مجزا می‌کند و معتقد است که از نظر حقوقی، طرح نظارت‌های جدید در قالب مختومه شدن پرونده‌های گذشته نمی‌گنجد.»
قهرمان‌پور در ادامه تصریح کرد: «اساسا نگرانی منطقی ایران این است که موضوع تنها به این چهار سایت ختم نخواهد شد.. در واقع، نگرانی تهران تکرار این روند در روز‌های بعد از احیای برجام است که هر بار می‌تواند طرح سوال از یک مکان جدید در اولویت‌های مهم شورای حکام قرار بگیرد. در مجموع موضوع اختلاف میان ایران و آژانس دو نوع تفسیر حقوقی متفاوت است.»
این کارشناس مسائل بین الملل در پاسخ به این پرسش که اختلاف‌نظر میان ایران و کشور‌های غربی بر سر مسائل پادمانی تا چه اندازه می‌تواند مانعی برای احیای توافق باشد، گفت: «با توجه به این‌که در گذشته موضوعات بسیار دشواری همچون PMD حل شده، اختلاف‌نظر کنونی چندانی جدی به نظر نمی‌رسد؛ مگر این‌که آمریکایی‌ها واقعا اراده بر هم زدن توافق را داشته باشند که البته این نیز بعید به نظر می‌رسد.»اساسا اختلافات میان ایران و آژانس چندان جدی نبوده و می‌تواند ظرف دو هفته، با آمدن بازرسان آژانس به ایران و گرفتن پاسخ پیرامون سایت‌های مورد درخواست، به سرعت حل‌وفصل شود. اما همچنان باید توجه داشت که خوانش‌های طرفین از اختلافات پادمانی، تعیین کننده نهایی خواهد بود. البته باید توجه داشت که برجام بدون حل مسال پادمانی نیز قابل احیا شدن است و این مسائل در آینده می‌تواند حل‌وفصل شود، اما این ایران است که بر تعیین تکلیف نهایی اختلافات در این حوزه تاکید قطعی دارد.»