نرخ‌های دستور گریز

کبنا ؛«دلار رکورد تاریخی قیمت خود را شکست»؛ این جمله در روزهای گذشته روی خروجی رسانه‌های ایران بارها منتشر شده اما صعود نرخ دلار و رکوردشکنی اسکناس آمریکایی در بازار ایران همچنان ادامه دارد. ‌حالا یک‌هفته‌ای می‌شود که اسکناس آمریکایی و سکه شانه به شانه هم بالا می‌روند تا جایی که در اولین روز هفته جاری دلار آمریکا در بازار آزاد ارز، برای اولین بار، به کانال 37 هزار تومان هم رسید. ‌کارشناسان در کنار تنش‌های داخلی و خارجی این روزهای کشور، گستردگی انتظارات تورمی را نیز از‌جمله دلایل افزایش حجم تقاضا برای خرید ارز در فضای بازار می‌دانند.
‌‌ماجرای ثبت‌نام اینترنتی برای خرید دلار چیست؟
بر اساس گزارش منتشرشده از سوی مرکز آمار، نرخ تورم نقطه به نقطه کشور در ماه نخست پاییز سال جاری به رقم 48.6 درصد رسیده است. در چنین شرایطی طبیعی به نظر می‌رسد که افراد جامعه برای حفظ ارزش دارایی‌هایشان در برابر تورم اقدام به خرید ارز و سکه کنند. در مقابل بانک مرکزی نیز سعی دارد با ابلاغ بسته سیاستی جدیدش جلوی ریزش پرسرعت ارزش پول ملی را بگیرد.
علی صالح‌آبادی، رئیس کل بانک مرکزی سیاست‌های جدید را «عرضه گواهی سکه بهار آزادی»، «ورود بخش خصوصی برای کمک به عرضه سکه» و «حذف مالیات بر سود سپرده اشخاص حقوقی از بودجه ۱۴۰۱» معرفی کرده است. همچنین ابلاغ شده که صرافی‌های عضو بازار متشکل ارزی از روز شنبه 14 آبان شروع کنند به فروش آنلاین ارز.
بانک‌ مرکزی با ابلاغ بخش‌نامه‌ای اعلام کرده «صرافی‌های عضو بازار متشکل معاملات ارزی می‌بایست متقاضیانی را که از طریق سامانه برخط بازار غیرمتشکل معاملات ارزی به نشانی my.ice.ir معرفی شده‌اند، در اولویت فروش ارز قرار داده و متعهد به ارائه خدمت در زمان مقرر باشند». همچنین در سوی دیگر، تمامی صرافی‌های عضو بازار متشکل ارزی را هم موظف کرده تا مراجعین حضوری را جهت خرید ارز، به سامانه راهنمایی کنند.
بازار متشکل ارزی هم اعلام کرد که سامانه برخط بازار متشکل ارز ایران طراحی شده است و متقاضیان خرید ارز پس از ورود به سامانه، اطلاعات هویتی و درخواست خرید خود را ثبت می‌کنند. بازار متشکل هدف شکل‌گیری این سامانه را «تسهیل فرایند خرید ارز اشخاص حقیقی و صرفه‌جویی در وقت متقاضیان» عنوان کرده است.
رئیس بانک مرکزی نیز درباره عملکرد ثبت‌نام آنلاین خرید ارز این‌طور توضیح داده است: «سامانه برخط صرافی‌ها، با هدف تسهیل ارائه خدمات به متقاضیان عملیاتی خواهد شد و افرادی که درصدد هستند ارزی را خریداری کنند، به جای مراجعه حضوری به صرافی‌‌ها از طریق سامانه برخطی که راه‌‌اندازی شده است، می‌‌توانند درخواست‌‌های خود را به‌‌صورت برخط به صرافی مدنظر خود ارسال کنند و پس از احراز هویت، به‌صورت حضوری مراجعه و ارز خود را دریافت کنند و این‌گونه سهولت دسترسی که یکی از محورهای مدنظر بانک مرکزی است نیز میسر می‌‌شود».

با‌این‌حال فعالان و بعضا کارشناسان بازار ارز هدف این بازار را طور دیگری توضیح می‌دهند. از‌جمله کامبیز افسری، کارشناس و فعالان بازار ارز که در‌این‌باره به شرق می‌گوید: علت واقعی این تصمیم این بود که بازار کمی سرکوب شود و در مسیر معاملات قدری تأخیر ایجاد شود؛ چراکه معمولا روش‌های آنلاین و از طریق سامانه در کشور ما این‌گونه است که نمی‌تواند فورا پاسخ‌گوی همه نیاز مردم باشد یا اینکه دچار اختلال می‌شود و بالا نمی‌آید، الان هم که دسترسی مردم به اینترنت دچار مشکل شده است. بنابراین با این روش چند روزی زمان می‌خرند.
رانت ثبت‌نام خودرو تکرار می‌شود؟
او ادامه می‌دهد: باید دید آیا پیش‌تر آزمایشی روی این سامانه شده است؟ آیا ظرفیت پاسخ‌گویی دارد؟ روش کار این سامانه این‌طور است که شما برای خرید سهمیه دوهزاردلاری خود در آن تقاضا می‌کنید، بعد آنها بررسی می‌کنند که شما پیش‌تر سهمیه را گرفته‌اید یا خیر؟ اگر نگرفته باشید به شما یک صرافی معرفی می‌کنند. آن صرافی باید به شما پیامک بزند و زمان حضور شما را اعلام کند. این فرایند خودش زما‌ن‌بر و داستان‌دار است. ظرفیت سامانه، قطعی یا عدم قطعی اینترنت و بسیاری از عوامل دیگر در طرح می‌تواند در جلوگیری از تقاضا مؤثر باشد.
افسری با تأکید می‌گوید آنچه اهمیت دارد این است که سامانه برخط در یک روز تمام این فرایند را سازماندهی کند که تغییرات قیمتی دلار در زمان درخواست و تحویل برای خریداران مشکلی ایجاد نکند.
این کارشناس با بیان اینکه حتی اگر سامانه موفق هم عمل کند، تأثیر منفی خواهد داشت، تصریح می‌کند: من فکر می‌کنم نظر به تجربیات سابقی که به‌طور مشابه داریم خود این سامانه به‌زودی مشکلاتی ایجاد خواهد کرد. برای مثال ممکن است مثل ثبت‌نام خرید خودرو شود و ایجاد رانت کند. این دست اقدامات دولت معمولا کارشناسی‌نشده و حتی فکرنشده است و در ظاهر اتفاق خوبی به نظر می‌آید ولی در باطن خودش به افزایش قیمت دامن می‌زند؛ چون با این اقدام، به فرض تسهیل خرید ارز برای مردم، دیگر لازم نیست افراد یک روز کامل از زندگی‌شان بزنند و در صف خرید بایستند. پس حتی کسانی که قصد خرید هم نداشتند، چون سهمیه‌شان را نگرفتند، آنلاین و به راحتی ثبت‌نام می‌کنند، دلارشان را می‌گیرند و در بازار آزاد می‌فروشند. بنابراین این عمل حتی با فرض عملکردی که خودشان می‌گویند هم تقاضا را در بلندمدت بالا می‌برد.
تلاش سیاست‌گذار؛ از اوراق سکه تا سود سپرده بانکی
ازجمله اقدامات جدید دیگر بانک مرکزی ورود بخش خصوصی به عرضه سکه است. البته رئیس‌‌کل بانک مرکزی اعلام کرده کارگروه ویژه‌‌ای تشکیل شده است و این موضوع تحت نظارت بانک مرکزی خواهد بود. صالح‌‌آبادی همچنین از عرضه گواهی سکه بهار آزادی از هفته جاری هم خبر داده است.
به گفته بانک مرکزی مرحله اول این اوراق با سررسید شش‌ماهه و معاف از مالیات در بورس منتشر خواهد شد و قیمت تسویه اوراق نیز قیمت روز سکه خواهد بود. بنابراین اشخاص حقیقی و همچنین صندوق‌های سرمایه‌گذاری در طلا می‌توانند برای تنوع‌بخشیدن به سبد سرمایه‌گذاری خود، در چارچوب ضوابط تعیین‌شده، این اوراق را خریداری کنند.
چهارمین بخش بسته سیاستی سیاست‌گذار پولی نیز ظاهرا موضوع مالیات بر سود سپرده‌های اشخاص حقوقی در بانک‌‌هاست. پیرو جلسه‌‌ای که با حضور رئیس‌کل بانک مرکزی، معاون اول رئیس‌جمهور، وزیر اقتصاد و رئیس سازمان برنامه و بودجه برگزار شد، قرار شده با مساعدت مجلس، مالیات بر سود سپرده‌های اشخاص حقوقی از بودجه ۱۴۰۱ حذف شود.
مردم دیگر به سیستم مالی دولت اعتماد نمی‌کنند
با همه اینها کامبیز افسری، در پاسخ به این سؤال که «نگاه فعالان بازار به تأثیرگذاری اقدامات بانک مرکزی در کنترل نرخ ارز چیست؟» می‌گوید: این اقدامات را بارها از سوی بانک ‌مرکزی دیده‌ایم، از زمان آقای احمدی‌نژاد گرفته تا امروز، تمام رؤسای بانک مرکزی در مواجهه با افزایش قیمت این اقدامات را داشته‌اند اما مردم در پاسخ اعتمادشان به مسئولان در این شرایط چیزی جز خلف وعده ندیدند. زمان آقای روحانی سکه فروختند با نیت جمع‌کردن نقدینگی، همان زمان اعلام کرد و قول دادند که از این سکه‌ها مالیات نمی‌گیرند اما از تک‌تک کسانی که سکه خریده بودند، مالیات گرفتند.
او ادامه می‌دهد: همین تجارب تلخ هم موجب شده الان مردم در بازار اعتماد نکنند. آنها می‌گویند چطور می‌توان به یک برگ کاغذی که به دستمان داده‌اند اعتماد کنیم و منتظر بنشینیم تا شش ماه دیگر پول آن را به‌ ما بدهند؟ اصلا چه تضمینی وجود دارد که افراد پولشان را بدهند و شش ماه بعد مقام مسئول پولشان را باز پس دهد؟ از کجا معلوم که نگویند به هر کسی پول داده‌اید از همان بگیرید؟ همان‌طور که مشابه این کار را در بسیاری از امور در این سال‌ها انجام داده‌اند. سال‌ها آن‌قدر برای جیب مردم نقشه کشیده‌اند که مردم دیگر به سیستم مالی دولت‌ها اعتمادی ندارند.
حساب تعدادی از فعالان بازار ارز مسدود شده
به اعتقاد این تحلیلگر بازار ارز از روز سه‌شنبه و چهارشنبه تقاضا در بازار زیاد شد و بازار سیر صعودی در پیش گرفت تا جایی که دلار تقریبا روزی هزار تومان گران شد. درحالی‌که تا ۲۰ تا 25 روز پیش از آن بانک مرکزی از طریق بازار متشکل ارزی، به بازار ارز تزریق می‌کرد و جلوی افزایش را می‌گرفت تا اینکه از چند روز پیش دیگر میزان عرضه‌اش در بازار پاسخ‌گوی تقاضای مردم نبود.
او می‌گوید حالا هم ارائه بسته سیاستی بانک‌ مرکزی شامل اوراق خرید سکه یا عرضه سکه توسط بانک مرکزی و حتی فروش آنلاین ارز همه و همه این سیگنال را به فعالان بازار می‌دهد که بانک‌ مرکزی ارزی برای ارائه ندارد.
افسری خبر می‌دهد که «امروز صبح حساب تعداد زیادی از فعالان بازار را هم مسدود کردند». به اعتقاد او این عمل یعنی دولت ناچار شده و سیگنال منفی به بازار است. ضمن اینکه با توجه به شرایط کشور که از داخل با مشکلات بسیاری مواجه است و از خارج هم روزبه‌روز فشارهای سیاسی و اقتصادی برایش بیشتر می‌شود، چشم‌انداز مثبتی در بازار وجود ندارد.
افسری می‌گوید: در چند ماه اخیر امیدهایی درباره برجام و رفع تحریم وجود داشت که خوش‌بینی ایجاد می‌کرد، اما امروز نه‌تنها از خوش‌بینی فاصله گرفته‌ایم، هر روز هم شاهد تحریم‌های جدیدی هستیم. حتی اتحادیه اروپا که واسط ما و آمریکا بود هم احتمال دارد ما را تحریم کند. از سوی دیگر هم پایمان غیرمستقیم در حال بازشدن به جنگ اوکراین است. همه این مسائل نشان می‌دهد چشم‌انداز اقتصادی خوبی در پیش نیست و احتمالا روند صعودی قیمت‌ ادامه دارد.