بزنگاه سد خرسان 3 و آوارگی 800 خانوار / آیا خرسان 3 آورده‌ای برای کهگیلویه و بویراحمد دارد؟

کبنا ؛فعالان زیست محیطی و مردم روزی خسته می‌شوند و آن‌هایی که خسته نمی‌شود کار را آنقدر آرام و بی‌صدا پیش می‌برند که نمی‌فهمیم کی به تمام رسیده. این اتفاقی است که برای خیلی از سد‌های کشور اتفاق افتاده و حیات و ممات زیست کره را به خطر انداخته است. با این حال همیشه وضع به این شکل پیش نرفته است.
تاکنون بیش از ۲۰۰ سد در کشور به بهره‌برداری رسیده و ایران سومین کشور سدساز دنیا است، توجیه سد سازان این است که ایران در منطقه خشک و بی‌آبی قرار دارد و سدسازی به مدیریت منابع آب کمک کرده است. اما سد‌ها پیچیدگی‌های زیادی دارند و زنجیره حیات انسان‌ها و سایر جانوران را با چالش‌ها و پیچیدگی‌هایی مواجه می‌کنند. تاکنون بیش از ۲۵ سد در منطقه زاگرس احداث شده که اما و اگر‌های زیادی به آن‌ها وارد بوده است. خرسان ۳ از جمله سد‌هایی است که بر روی رودی به همین نام در مرز استان کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری واقع می‌شود. با وجود انتقاداتی که طی چند سال گذشته به ساخت این سد وارد شده با این حال شرکت دست اندرکار پروژه دست از کار نکشیده و کار روی احداث سد آرام آرام در حال انجام است.
معارضات اجتماعی سد خرسان ۳ برای ۱۷ روستای کهگیلویه و بویراحمد
به گزارش کبنا، سد خرسان ۳ که طرح احداث آن در چهار محال و بختیاری چند سالی است آغاز شده، اما تأمین آب این سد عمدتاً از سوی استان کهیگلویه و بویراحمد صورت گرفته، رودخانه‌های کبگیان، بشار، پادنا منابع اصلی رود خرسان چهارمحال و بختیاری هستند و از طرفی این سد برای ۲۱ روستا معارضات اجتماعی دارد که ۴ روستای چهارمحال و بختیاری و ۱۷ روستای کهگیلویه و بویراحمد با این طرح زیر آب می‌رود و زندگی و معیشت بیش از ۸۰۰ خانوار درگیر نابسامانی می‌شود. در صورتی که این روستا‌ها بخواهند جابجا شوند و به حواشی شهر‌ها انتقال پیدا کنند معضلات اجتماعی زیادی برای آن‌ها ایجاد می‌شود. این مناطق به شغل دامداری و کشاورزی مشغول‌اند و در صورتی که حاشیه نشین شوند با مشکلات معیشتی زیادی روبرو می‌شوند. تجربه سدسازی ثابت کرده ساکنان این مناطق هیچ سودی از قبال ر‌ها کردن خانه و زندگی عایدشان نمی‌شود و بسیاری از افرادی که مجبور به ر‌ها کردن منطقه زندگی میراثی خود شده‌اند با معضلات زیادی روبرو شدند.
چرا 4 روستای مرزی در سال 91 از کهگیلویه و بویراحمد جدا شدند؟ / صدمه جبران ناپذیر به رودخانه کارون
به گفته کارشناسان زیست محیطی در صورتی که سد خرسان 3 آبگیری شود، رودخانه کارون خشک می شود. سیدیوسف مرادی در این خصوص نوشت: در سال 91 چهار روستا از استان کهگیلویه و بویراحمد جدا شد و بعد اعلام شد در همین منطقه سد خرسان 3 احداث می شود. سال 97 مصوب شد که آب این سد تماما به کرمان و یزد منتقل می شود. این سد 17 روستا را در استان کهگیلویه و بویراحمد به زیر آب خواهد برد و کارون را برای همیشه نابود می کند. هومان خاکپور در این خصوص نوشت: سد خرسان (3) یکی از 25 سد در پرونده سرشاخه‌های کارون در زاگرس است که بدون اخذ مجوزهای قانونی ارزیابی اثرات محیط زیستی و اقتصادی اجتماعی، عملیات اجرایی آن بر روی رودخانه خرسان در استان چهارمحال و بختیاری آغازشده و با نادیده گرفتن قوانین و ملاحظات علمی و محیط‌زیستی اضافه بر گسترش خسارت‌های زیست‌محیطی و هدررفت سرمایه‌ها، قانون‌گریزی را در جامعه ترویج می‌کند. خاکپور نیز به وضعیت رودخانه کارون اشاره می کند و می نویسد که با احداث این سد صدمه جبران ناپذیری به کارون وارد می شود.
خاکپور نوشت: کارون بزرگ به‌عنوان تنها رودخانه‌ی قابل کشتیرانی در ایران، این روزها حال خوشی ندارد. آنچه حیات کارون بزرگ و به دنبال آن زندگی مردمان و زیستمندان حوضة آبخیز آن را با تهدید و چالش‌های نگران‌کننده مواجه کرده‌است، سدسازی‌ها و پروژه‌های انتقال آب بین حوضه‌ای بر روی سرشاخه‌های این رودخانه و مدیریت ناپایدار و بهره‌برداری‌های غیرمسئولانه ناشی از توسعه کمی و بی‌رویه اراضی کشاورزی در دشت خوزستان است که منجر به نادیده گرفته شدن حق‌آبه زیستی این رودخانه و خشکی تالاب‌ها شده است. البته فراموش نکنیم که خشک‌سالی‌های پی‌درپی سال‌های اخیر این روند کاهش آورد کارون بزرگ و خشکی تالاب‌های خوزستان را شدت بخشیده است.
شرکت دست اندرکار آرام آرام کار می کند
جلیل مختار، نماینده مردم آبادان در مجلس شکایت ها و اعتراضات زیادی نسبت به این سد داشته و فعالیت های رسانه ای کمپین های زیست محیطی در 6 ماه گذشته شکل گرفت و گفته شد این سد به دلیل نداشتن مجوزهای زیست محیطی متوقف می شود. رکنا در این خصوص نوشت: به دنبال شکایت های متعدد جلیل مختار، نماینده مردم آبادان در مجلس و پیگیری های کمپین مردمی حمایت از زاگرس مهربان سد خرسان 3 متوقف می شود.
با این حال فعالان زیست محیطی استانی این روزها فعال شده اند و از خواب عمیق مردم و مسوولان کهگیلویه و بویراحمد و فعالیت آرام آرام شرکت دست اندرکار خبر می دهند. سید جواد هادی اصل نوشت: از یک ماه پیش انفجارها در منطقه سادات محمودی دنا آغاز شده و شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران که مجری طرح سد خرسان 3 و همینطور سد چمشیر است کار را به آرامی پیش می برد.
گونه های نادر درختی از بین می رود / قبرستان 4 هزارساله ایلامی ها در مخزن سد خرسان 3
بسیاری از گونه های گیاهی این منطقه از بین می رود، 25 گونه نادر درختی در منطقه سادات محمودی شهرستان دنا وجود دارد که در کشور نادر است و یافت نمی شود، که در صورت آبگیری سد از بین می روند. خاکپور نوشت: این سد بیش از 2400 هکتار از جنگل‌ها و بوته‌زارهای منطقه زاگرس در استان‌های چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد را زیرآب برده و هزاران ذخیره نادر جنگلی از گونه‌های بلوط ایرانی، بنه و بادام وحشی را در خط مرزی منطقه حفاظت‌شده دنا نابود می‌کند.
دو محوطه تاریخی شامل قبرستان 4 هزار و 500 ساله ایلامی ها که در این منطقه یک میراث جهانی است و در مخزن این سد قرار دارد، از این رو در صورت آبگیری این میراث نیز به زیر آب می رود.
پروژه انتقال آب
این طرح که در ابتدا تنها قرار بود به ایجاد یک سد اکتفا شود ولی در سال 98 الحاقیه انتقال آب به شهرهای کویری به آن اضافه شد که بر اساس تحقیقات میدانی خبرنگار کبنا مجوز زیست محیطی ندارد. انتقال آب بین‌حوضه‌ای به میزان ۴۰۰ میلیون مترمکعب به استان‌های یزد، کرمان، شهرضا، دهاقان، مبارکه و سمیرم استان اصفهان موضوع قابل تأملی است که مسوولان استانی، نماینده مردم شهرستان های بویراحمد و دنا و مسوولان مخیط زیستی باید به آن ورود کنند.
نقض الزامات طرح‌های انتقال آب یونسکو با اجرای سد خرسان۳
هومان خاکپور در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه یونسکو برای اجرای طرح‌های انتقال آب الزاماتی تعریف کرده است که هیچ یک از این الزامات با طرح انتقال آب سد خرسان۳ همخوانی ندارد، اظهار داشت: یکی از مهمترین این الزامات، وجود کمبود واقعی آب در مقصد است به این صورت که در ابتدا باید راهکارهای دیگری برای تامین آب در مقصد اندیشیده شود و چنانچه این راهکارها جوابگو نبود، انتقال آب بین حوضه‌ای پیگیری شود این در حالی است که در حوزه‌های مقصد هم‌اینک راندمان بخش کشاورزی در حدود ۳۰ درصد است و بیش از ۳۰ درصد آب موجود در این مناطق به سبب فرسودگی شبکه‌های آبرسانی هدررفت می‌شود.
این فعال محیط‌زیست با بیان اینکه در استان‌های فلات مرکزی به سبب مدیریت نادرست آب، نیاز کاذب به آب ایجاد شده است، تصریح کرد: بر اساس آمارهای جهادکشاورزی در سه دهه اخیر فعالیت‌های کشاورزی به ویژه پسته‌کاری در مرکز ایران به ۱۰ برابر افزایش یافته و چنانچه این رویه همچنان تداوم داشته باشد طرح‌های انتقال آب نیز جوابگوی این نیاز غیرواقعی نخواهد بود.
خاکپور افزود: نمونه این اتفاق را می‌توان در ایجاد طرح‌های کوهرنگ ۱، ۲ و ۳  مشاهده کرد که با ایجاد چندین طرح انتقال آب هنوز استان اصفهان با مشکل آب مواجه بوده و درصدد راه‌اندازی طرح بهشت‌آباد است در حالی که بهره‌برداری از این طرح جدای از چالش‌ها و مشکلات زیست‌محیطی بسیاری که بر جا خواهد گذاشت مشکل نیاز کاذب به آب در استان اصفهان را جوابگو نخواهد بود و توهم مصرف نیاز به آب را در سال‌های بعد چندین برابر نیاز امروز می‌کند.
به گفته وی، «طرح انتقال آب نباید کیفیت زیست‌محیطی حوزه مبداء را تخریب کند» از دیگر الزامات انتقال آب بین‌حوضه‌ای است که این الزام نیز در خصوص اجرای سد خرسان۳ نقض خواهد شد چرا که علاوه ‌بر نابودی جنگل‌های زاگرس و ذخیره‌گاه زیست‌کره دنا، با کاهش دبی آب ورودی به خلیج‌فارس، آب شور وارد بهمنشیر شده و باعث خشکیدگی صدها هزار نخلستان منطقه می‌شود.
این فعال محیط‌زیست ادامه داد: طرح انتقال آب بین‌حوضه‌ای نباید سبب اختلالات فرهنگی و اجتماعی مبداء شود در حالی که با زیرآب رفتن هشت روستا در چهارمحال و بختیاری و ۱۲ روستا در استان کهگیلویه و بویراحمد جمعیت قابل توجهی از روستاییان مجبور به مهاجرت به حاشیه شهرها و دیگر سکونتگاه‌ها می‌شوند و این موضوع آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی با خود به همراه خواهد داشت.
خاکپور با بیان اینکه یکی از دیگر الزامات اجرای طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای تقسیم عادلانه منافع خالص بین مبداء و مقصد است، افزود: تاکنون از محل درآمدهای انتقال آب از چهارمحال و بختیاری درآمدی برای اشتغال و بهبود معیشت مردم این منطقه تخصیص نیافته و امروز این استان رتبه نخست بیکاری را دارد.
وی خاطرنشان کرد: «توسعه آینده مبداء با محدودیت چشمگیر مواجه نشود» از دیگر الزامات مهم طرح‌های انتقال آب‌حوضه‌ای است که این الزام نیز در خصوص استان چهارمحال و بختیاری تاکنون رعایت نشده و امروز بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی مردم استان با کمبود آب مواجه است.
خاکپور افزود: از مطالعاتی که روی یک هزار سد تاکنون انجام شده این نکته مهم و اساسی محرز شده است که طرح‌های انتقال آب نباید اجرا شوند و یکی از این طرح‌ها در استان ما تحت عنوان سد خرسان ۳ است که هیچ یک از الزامات جهانی انتقال آب در مورد آن رعایت نشده است.
برخی فعالان حوزه آب نیز اجرای طرح‌های انتقال آب در شرایط کنونی و با توجه به خشکسالی‌ها و کاهش منابع آب در سرشاخه کارون را تحمیل هزینه بر بیت‌المال عنوان می‌کنند و معتقدند طرح‌های انتقال آب باید بر اساس شرایط کنونی و منابع موجود طراحی شود و مطالعات منطقی و مطابق با واقعیت ثابت خواهد کرد که این طرح‌ها توجیه اقتصادی و اجتماعی ندارند و نمی‌تواند آب مورد نیاز مناطق مقصد را پاسخگو باشد.
نیاز واقعی به آب در مقصد شفاف شود
یک کارشناس حوزه آب در همین خصوص گفت: وزارت نیرو در طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای باید به طور شفاف اعلام کند که حوضه مقصد به چه میزان آب نیاز دارد و آیا اجرای طرح‌های انتقال آب می‌تواند جوابگوی این نیاز آبی باشد یا با مدیریت صحیح منابع در مقصد می‌توان از اجرای طرح‌های بین حوضه‌ای جلوگیری شود.
سید هاشم فاطمی این پرسش را مطرح کرد که آیا میزان آبی که قرار است سد خرسان۳ به استان‌های یزد، کرمان، فارس و اصفهان منتقل کند توجیه منطقی دارد؟ و یا اینکه می‌توان با آبیاری‌های نوین و جلوگیری از هدررفت آب در شبکه‌های آبرسانی این کمبود را جبران کرد.
تاکنون بخش قابل توجهی از آب کارون انتقال داده شده و امروز حیات این رودخانه مهم کشور و محیط‌زیست و انسانی پیرامون آن به شدت در خطر است.
وی با بیان اینکه آب در سرشاخه‌های کارون به سبب طرح‌های انتقال آب و خشکسالی‌های اخیر به شدت کاهش یافته‌است، تصریح کرد: تاکنون بخش قابل توجهی از آب کارون انتقال داده شده و امروز حیات این رودخانه مهم کشور و محیط‌زیست و انسانی پیرامون آن به شدت در خطر است از این‌رو دیگر توجیهی ندارد که سد و طرح انتقال آب دیگری در این سرشاخه ایجاد شود.
کاهش ۹۳۵ میلیمتری بارش‌ها در حوضه آبریز کارون بزرگ
این کارشناس حوزه آب افزود: ۱۳ هزار و ۶۴۲ کیلومتر از مساحت حوضه آبریز کارون بزرگ در چهارمحال و بختیاری قرار دارد که در طول ۱۰ سال گذشته با کاهش ۹۳۵ میلیمتری بارش‌ها روبرو شده و در همین مدت این حوضه با کمبود ۱۲ میلیارد و ۷۶۱ میلیون مترمکعب آورد آب مواجه شده است.
فاطمی با تاکید بر اینکه وضعیت منابع آبی در حوضه کارون بحرانی است، تصریح کرد: شاهد ادعا این است که دشت‌های حوضه کارون به خصوص محدوده بهشت‌آباد شامل ۶ دشت است که «ممنوعه» و «ممنوعه بحرانی» شده و رودخانه‌های فصلی این منطقه به طور کامل خشک شده است.
وی خاطرنشان کرد: تغییر اقلیم و بارش‌ها از برف به باران سبب شده تا در ماه‌های خشک سال حجم روان‌آب‌ها کاهش و رودخانه‌های دائمی فصلی کوچک خشک و رودخانه‌های بزرگ، کم‌آب شوند و این موضوع هشداری است که ما اکوسیستم‌های خود را در این منطقه از دست می‌دهیم.
فاطمی با بیان اینکه این استان طی سال‌های اخیر جزو نخستین استان‌های خشک کشور لقب گرفته است، اجرای طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای و سدها را یکی از عامل خشکسالی در این استان عنوان کرد و گفت: هر چند این موضوع نیاز به تحقیقات علمی دارد اما بی‌شک سدهای ایجاد شده در این خصوص تاثیرگذار است.
از دست رفتن اهمیت تاریخی منطقه موضوعی است که با کاوش‌هایی که به تازگی از سوی گروه باستان‌شناسی نجات‌بخشی پژوهشکده باستان‌شناسی کشور انجام شده حساسیت موضوع را دوچندان کرده است.
در کنار پیامدهای زیست محیطی و انسانی بی‌شمار سد و طرح انتقال آب خرسان۳، از دست رفتن اهمیت تاریخی منطقه موضوعی است که با کاوش‌هایی که به تازگی از سوی گروه باستان‌شناسی نجات‌بخشی پژوهشکده باستان‌شناسی کشور انجام شده حساسیت موضوع را دوچندان کرده است. برخی از کارشناسان معتقدند سرنوشت تلخ سد سیمره در انتظار سد خرسان۳ است.
بر اثر آبگیری سد سیمره واقع در استان ایلام بیش از ۱۰۰ اثر تاریخی به زیر آب رفت و در این بین تعداد زیادی از آثار بدون کاوش و پژوهش به حال خود رها شد و در دریاچه سد غرق شد.

و