برجام چینی در راه است

کبنا ؛معاون وزير امور خارجه آمريکا در امور خاور نزديک توافق ايران و رياض را براي ازسرگيري روابط ديپلماتيک که اخيرا با ميانجيگري چين انجام شد، لحظه‌اي بسيار مهم تلقي کرد.
«ليف» گفت که اين توافق يک تنش‌زدايي است نه صميميت يا مصالحه. اين توافق ازسرگيري روابطي است که تا رخدادهاي ژانويه 2016 پابرجا بود. او در ادامه گفت که اين اتفاق مي‌تواند نشانه‌اي از تنش‌زدايي گسترده‌تري باشد.
معاون وزير امور خارجه آمريکا درباره حمايت آمريکا از اين موضوع گفت: آمريکا به طور فعالانه سعودي‌ها را تشويق مي‌کرد تا با ايراني‌ها تعامل کنند. اين چيزي بود که خودشان هم به آن فکر مي‌کردند و وقتي دولت ما روي کار آمد، مشتاقانه به آن اقدام کردند.
او همچنين درباره اهميت اين توافق گفت: ما فکر مي‌کنيم اين اتفاق خيلي خوب و بزرگي است. اگر ايران به تعهداتش عمل کند، يک گشايش مهم خواهد بود.
ليف گفت اين توافق مي‌تواند منجر به عبور از فعاليت‌هاي ايران در حوزه سياست خارجي آن در مدتي بيش از چهل سال باشد که منجر به ايجاد ناامني در مناطق خارجي نزديک به آن مي‌شد و به نوعي هدف بالابردن امنيت خود آن را دنبال مي‌کرد. او درباره نقش چين در انجام شدن اين توافق، گفت که پکن نقش ميزبان را داشت نه ميانجي. اين اشاره اما گمانه زني هايي جدي را درپي داشت به شکلي که اين ذهنيت ايجاد شده است که در وراي اين کتمان نقش چين به نظر مي رسد مطالبي نهفته شده است. از جمله اين که در سفر مقامات اروپايي و مکرون به چين، احتمالا در خصوص برجام و ايران نيز گفت و گوهايي شده است و شايد در فاز بعدي چين به محور احيا کننده برجام تبديل شود. سفر سه روزه ابراهيم رئيسي، رئيس‌جمهور ايران به پکن، پس از عقب‌گردي که در پي سفر شي جين پينگ، رهبر چين به عربستان سعودي در ماه دسامبر رخ داد، نقش متعادل‌کننده چين در خليج  فارس  را احيا کرد. به طور نمادين، پکن خواست به ايران اطمينان دهد که شريکي است که ارزش آن براي چين در حدود عربستان سعودي و امارات متحده عربي است اما شواهد کمي وجود دارد که پيشرفت اقتصادي که بار ديگر مقامات ايراني تبليغ آن را مي‌کنند، پس از امضاي ده‌ها يادداشت تفاهم براي چندمين بار بين دو کشور اتفاق بيافتد. در واقع، مانع اصلي اجراي مشارکت استراتژيک جامع 25 ساله چين و ايران که در سال 2021 امضا شد، وجود تحريم‌هاي ثانويه ايالات متحده است. يا، از منظري ديگر، عدم بازگشت برجام پس از خروج آمريکا از آن در سال 2018. با اين حال، شکي نيست که پکن براي احياي اين توافق کار زيادي انجام نداده است. سفر رئيسي به چين زماني انجام شد که چشم‌انداز بازگشت به توافق با ايران يا حتي يک توافق ديگر، ضعيف است. با اين حال، علي‌رغم وضعيت در کماي توافق، شي مجدداً بر تعهد چين به اجراي سريع  برجام  تأکيد کرد.
به گفته فن هونگدا، استاد مطالعات خاورميانه در دانشگاه مطالعات بين‌المللي شانگهاي و کارشناس برجسته چيني در مسائل ايران: «با تامل درباره آن‌چه رئيس‌جمهور شي به رئيس‌جمهور ايران در پکن گفت، فکر مي‌کنم چين واقعاً مي‌خواهد  مذاکرات برجام  را پيش ببرد. پکن نمي‌خواهد توافق ايران کنار گذاشته شود.»
در واقع، طبق روايت رسمي، شي به رئيسي اطمينان داد که چين به مشارکت سازنده در مذاکرات براي ازسرگيري توافق هسته‌اي، حمايت از ايران در حفظ حقوق و منافع مشروع خود، و تلاش براي حل و فصل سريع‌تر اين توافق ادامه خواهد داد. سخنان شي تعجب برانگيز نيست. از سال 2018، موضع چين در مورد برجام تغيير چنداني نکرده است . ترکيبي از درخواست براي بازگشت به توافق و سرزنش يک‌جانبه‌گرايي ايالات متحده در حالي که در حاشيه  مذاکرات وين  باقي مانده است. اما مسئله نامشخص آن است که مقامات چيني به طور خصوصي به همتايان ايراني خود گفته‌اند. حضور علي باقري کني، مذاکره‌کننده ارشد ايران در برجام، در هيئتي که به چين سفر کرده است، اگرچه با توجه به گستردگي اين سفر تعجب‌آور نيست اما حکايت از تبادل نظري عميق‌تر از لفاظي‌هاي تکراري دارد. به نظر مي رسد چين به اندازه کافي با وضعيت موجود راحت است، نه به اين دليل که بهترين گزينه روي ميز است. اين گزينه  بازگشت به برجام  است- بلکه به اين دليل که از ديدگاه پکن، اين وضعيت براي تضمين منافع اصلي چين در منطقه کافي است. به هر حال، حتي پس از خروج ترامپ از توافق با ايران، چارچوب گسترده‌تر توافق همچنان پابرجاست و کنترل حداقلي بر تشديد تنش‌هاي هسته‌اي ايران را تضمين مي‌کند و طرف‌ها را درگير مذاکرات نگه مي‌دارد.
بله، سرمايه‌گذاري‌هاي چين در ايران از سال 2018 کاهش يافته است و نشان مي‌دهد که اين توافق چقدر براي آينده روابط چين و ايران حياتي است. اما روابط اقتصادي، مالي و سياسي بين پکن و کشورهاي شوراي همکاري خليج فارس بدون تأثير از تنش‌هاي دريايي در خليج فارس در حال شکوفايي است. سفر شي جين‌پينگ به عربستان سعودي در ماه دسامبر نشان داد که علي‌رغم يک برجام رو به زوال، ردپاي چين در منطقه هم‌چنان به گسترش به ظاهر غيرقابل توقف خود ادامه مي‌دهد و مورد استقبال شرکاي عرب قرار مي‌گيرد. در يک صحنه جهاني که مسائل مهم‌تري توجه ديپلماتيک چين را به طور کامل درگير کرده است- رقابت با ايالات متحده و جنگ روسيه و اوکراين انگيزه‌ها براي تخصيص منابع ديپلماتيک گرانبها براي ايفاي نقش فعال در ميانجيگري بين ايران و واشنگتن بسيار کم است، به ويژه با توجه به اينکه پکن فاقد اراده و تجربه براي رهبري مذاکرات براي  احياي برجام  است.در عوض، چين بسيار راحت‌تر است که از طريق واردات مخفيانه نفت ايران، يک راه نجات اقتصادي به تهران بدهد که هم مزيت يک منبع نفت خام ارزان قيمت براي چين را دارد و هم از خطر يک تشديد بالقوه، زماني که جمهوري اسلامي از نظر اقتصادي در تنگنا قرار بگيرد، اجتناب مي‌کند. نتيجه يک تعادل متزلزل است که به شدت وابسته به وضعيت موجود است. به گفته پروفسور فن، «اگر بتوان در روابط بين‌المللي درباره عدالت صحبت کرد، خروج يک‌جانبه آمريکا از برجام واقعاً اشتباه بوده است. از سرگيري اجراي کامل برجام نيز [موضوع] احترام به انصاف و عدالت بين المللي است.»
به نظر چين، طرفي که پس از به خطر انداختن برجام نياز دارد که سازش کند، ايالات متحده است نه ايران. با اين حال، به گفته فن، در حالي که برجام همچنان بهترين گزينه براي چين است، «اگر ايالات متحده و ايران بتوانند خارج از مذاکرات برجام به يک راه حل دوجانبه دست يابند، توافق فعلي چندان اهميتي نخواهد داشت. اما آيا اين دو کشور مي‌توانند در يک دوره کوتاه‌تر آشتي کنند؟» تنها ترس از فروپاشي کامل و نهايي برجام مي‌تواند چين را وادار کند که ايران را به توافق بازگرداند و مقداري از منابع ديپلماتيک خود را به ميانجيگري بين تهران و واشنگتن اختصاص دهد. با اين حال، در حالي که وضعيت فعلي روابط چين-آمريکا اميد به ميانجيگري پکن را کم مي‌کند، اين شانس وجود دارد که مقامات چيني به طور خصوصي نگراني‌هاي خود را با ايراني‌ها در ميان بگذارند. خبر سفر هيئت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تهران در پي ادعاي کشف ذرات اورانيوم با غناي 84 درصد و تشديد تبادلات ديپلماتيک بين ايران و بازيگران منطقه (از جمله سفر قريب‌الوقوع سلطان عمان، ميانجي‌گر مهم در جريان مذاکرات برجام) نشان مي دهد که چيزي پيرامون برجام دوباره در حال حرکت است، هرچند در جهتي نامشخص.
اگر همانطور که آقاي فن گفت، سخنان شي منعکس کننده تمايل مجدد چين براي پيشبرد مذاکرات باشد، ممکن است شاهدي باشد که پکن متوجه شده است که ماجراجويي توافق با ايران به نقطه شکست رسيده است و تعادل نامطمئن فعلي آن ممکن است فرو بريزد.