تاریخ انتشار
دوشنبه ۱۹ تير ۱۴۰۲ ساعت ۰۷:۵۸
کد مطلب : ۴۶۴۵۲۵
همیشه اولین بود
نگاهی به زندگی و کارنامه زهرا شجاعی که پس از انقلاب به مدیریت های ارشد و کابینه دولت رسید
۰
کبنا ؛
درباره زنان قدرتمند و مشهور جهان، كتاب‌هاي بسياري در دنيا نوشته شده اما درباره زنان اثرگذار در ايران كتاب‌هاي معدودي مانند كتاب زنان برتر ايران‌زمين نوشته پريسا آقا رفيعي، قدس ايران از زهرا شجاعي، اولين زنان از عذرا دژم و كارهايي از نوشين احمدي خراساني و... منتشر شده است كه همين مقدار هم نمايانگر نقش و جايگاه زنان بوده و نافي نگره‌هاي به شدت منفي درباره جايگاه زنان است، اما تدوين و توليد اين نوع آثار درباره دهه‌هاي اخير بايد جدي‌تر گرفته شود به ويژه كه در پنجاه سال اخير زنان در تحولات اجتماعي و سياسي ايران نقش چشمگيرتري نسبت به زمان‌هاي ديگر داشته‌اند. از ميان زنان نخبه فارغ از اينكه با آنها موافق يا مخالف باشيم، مي‌توان فهرست بلندي عرضه كرد. زهرا شجاعي يكي از اين زنان است كه بايد به او پرداخت.
شجاعي را بيش از همه به مشاور در دولت خاتمي و رييس مركز امور مشاركت زنان رياست‌جمهوري مي‌شناسند. گرچه پيش از انقلاب يك زن در كابينه حضور داشت، اما پس از انقلاب خانم شجاعي به همراه معصومه ابتكار، اولين زناني بودند كه در هيات دولت در دوره جمهوري اسلامي حاضر مي‌شدند. خانم شجاعي پيش از آن در كجا بود و چه مي‌كرد؟ او فرزند يك خانواده روحاني بود و با مرادعلي توانافر، يكي از دانشجويان دانشكده حقوق كه فردي انقلابي، خوشفكر و محقق بود، ازدواج كرد. ثمره اين پيوند دو فرزند است. او پيش از انقلاب و در سال ۱۳۵۴ ليسانس خود را در رشته علوم سياسي از دانشگاه تهران گرفت. كارشناسي ارشد را هم در همين رشته و پس از انقلاب در دانشگاه آزاد دنبال كرد و دكتراي مديريت استراتژيك را در دانشگاه دفاع ملي تقريبا همزمان با آغاز اصلاحات ادامه داد. خانم زهرا شجاعي از همان آغاز دانشجويي وارد فعاليت‌هاي سياسي شد و عضو انجمن اسلامي دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران بود. پس از وقوع انقلاب، عضو شوراي مديريت اين دانشكده شد.
مسووليت‌هاي سياسي و اجتماعي
او در دهه۶۰ موسس ورييس كميسيون امور بانوان شوراي اجتماعي در فرمانداري قم بود، سپس به تهران آمد و نماينده وزارت آموزش و پرورش در شوراي فرهنگي اجتماعي زنان شد و تا زمان پايان دولت خاتمي يعني سال ۸۴ در آنجا ماند. وي همچنين در سال‌هاي ۶۹ تا ۷۱ رييس شوراي فرهنگي و اجتماعي زنان شوراي عالي انقلاب فرهنگي بود. در اوايل دهه هفتاد، مشاور وزير كشور و مسوول كميسيون‌هاي امور بانوان اين وزارتخانه نيز بود. در وزارت آموزش و پرورش از سال ۷۱ تا ۷۶ نماينده وزير در دفتر امور زنان رياست‌جمهوري شد. همچنين مشاور وزير آموزش و پرورش و موسس و مسوول ستاد امور بانوان اين وزارتخانه هم بود.
شجاعي پله‌هاي ترقي را بدون راحت سياسي و خانوادگي و براساس شايستگي‌هاي شخصي به ترتيب طي كرده بود و با آغاز به كار دولت اصلاحات، مشاور رييس‌جمهور و رييس مركز امور مشاركت زنان شد. منصبي كه خود در دولت آقاي هاشمي وقتي مشاور وزير كشور (عبدالله نوري) بود پيشنهاد تاسيسش را داده بود و مرحوم شهلا حبيبي اولين رييس آن شد. شجاعي در دو دوره رياست‌جمهوري هشت ساله سيد محمد خاتمي در مركز امور زنان ماند. كارنامه رياست ۸ ساله او نيازمند بررسي مستقل است.
فعاليت‌هاي آموزشي و ديني
خانم شجاعي در عين حال كه پست‌هاي اجرايي داشت اما تدريس را رها نكرده بود. او كه در مدارس رفاه، علوي و توحيد در تهران نيز سابقه تدريس داشت از سال ۵۹ وارد تدريس در مراكز تربيت معلم تهران و قم شد و واحدهاي ريشه‌هاي انقلاب، آشنايي با مكاتب و اصطلاحات سياسي، تعليم و تربيت اسلامي و روش تحقيق در علوم اجتماعي را تدريس مي‌كرد. از سال ۷۲ تا ۸۶ يعني ۱۴ سال نيز در دانشگاه الزهرا، ريشه‌هاي انقلاب، علوم سياسي، مقدمه علم حقوق، جامعه‌شناسي و تاريخ اسلام درس مي‌داد.
خانم شجاعي حين انجام وظيفه در دولت، دانشگاه را رها نكرد و پس از دولت خاتمي هم آنجا ماند. او در رشته جديد مطالعات زنان كه در دانشگاه تربيت مدرس تاسيس شده بود، در مقطع كارشناسي ارشد نيز حقوق اجتماعي-سياسي زنان تدريس مي‌كرد. همچنين از ۸۴ تا ۸۸ در دانشگاه تهران دروس ريشه‌هاي انقلاب و تاريخ اسلام را مي‌گفت. او عضو شوراهاي عالي مختلفي بوده ازجمله شوراي عالي مطالعات و تحقيقات زنان دانشگاه تهران (۱۳۸۰)بود. شجاعي، مشاور مديركل پژوهش‌هاي كاربردي معاونت پژوهشي دانشگاه تهران از سال ۸۴ تا ۸۹ هم بوده است و در سال ۸۷ مدير انتشارات اين دانشگاه نيز بود.
پس از دولت اصلاحات يكي از كارهاي مهم آموزشي دكتر شجاعي، تفسير قرآن، نهج‌البلاغه و اخلاق اسلامي بود كه كلاس منظم و پابرجا از سال ۱۳۸۵ تاكنون بوده است.
فمنيست مسلمان
او فارغ از عملكردش در مناصب حكومتي چه ويژگي يا اهميتي دارد؟ Maryam Baghi: در حوزه زنان، فمنسيت‌هاي مسلمان بخشي از جنبش زنان را تشكيل مي‌دهند. يكي از پيگيرترين فمنيست‌هاي مسلمان كه تفسير قرآن مي‌كرد و برابري خواه بود و واژه فمنيست اسلامي را براي خود نيز به كار مي‌برد فريده ماشيني بود كه به بارگاه ملكوتي رفت. تعداد انگشت‌شماري از فمنيست‌هاي مسلمان را مي‌توان نام برد كه بر علوم قرآني و ديني هم تسلط داشته و تفاسير به روزي داشته باشند. دكتر زهرا شجاعي يكي از اين زنان است كه هم نگرش جنسيتي دارد و هم ديندار است. اين زنان را بايد قدر دانست.
لازم به ذكر است زهرا شجاعي و فريده ماشيني در حلقه فكري منيره گرجي بودند و از او در تفاسير خود الهام مي‌گرفتند.
فعاليت‌هاي سياسي و مدني
شجاعي از سال ۸۴ تاكنون عضو كميسيون زنان و عضو شوراي عالي بنياد آزادي، رشد و آباداني ايران (باران) وابسته به سيد محمد خاتمي بوده است. او براي تشكيل حزبي به نام «مجمع زنان اصلاح‌طلب» كوشيد و از سال ۸۵ تاكنون دبيركل آن مانده است. به واسطه اين حزب از سال ۹۲ عضو جبهه اصلاحات شد و با ديگر احزاب زنان در جبهه اصلاحات، ائتلاف زنان اصلاح‌طلب (صدف) را تشكيل دادند. احزاب ديگر عضو صدف، جمعيت حمايت از حقوق زنان به دبيركلي شهيندخت مولاوردي، جمعيت زنان مسلمان نوانديش به دبيركلي فاطمه راكعي و انجمن روزنامه‌نگاران زن (رزا) به دبيركلي ژاله فرامرزيان بوده است. شجاعي، روياي اين را دارد كه همه زنان اصلاح‌طلب تشكل واحد و منسجمي داشته باشند و صدف را در اين راستا مي‌داند. حزب او و ثبت آن اخيرا با چالش‌هايي روبه رو شده كه اميد است رفع شود. شجاعي فعاليت‌هاي اجتماعي ديگري هم داشته ازجمله: عضو هيات امناي مركز مطالعات و تحقيقات زنان (۷۵)، رييس هيات امناي انجمن قرآني بانوان (۸۴)، عضو هيات امناي انجمن ايراني مطالعات زنان و موسس و رييس هيات‌مديره گفتمان جهاني زنان مسلمان (۸۷). از وي چهار عنوان كتاب منتشر شده كه يكي از آنها «قدس ايران» است كه به معرفي زنان برگزيده ايراني پرداخته است (۷۶)، كتاب ديگر او مجموعه گفت‌وگوهايش است. كتاب براي زنان فردا نيز در دو جلد منتشر شده است. او همچنين داراي مقالات متعدد علمي و پژوهشي است.
انتخابات ۱۴۰۰ و زهرا شجاعي
پشتوانه فكري و سياسي خانم شجاعي سبب شد او در انتخابات رياست‌جمهوري ۱۴۰۰ در قامت يك «رجل سياسي» وارد ميدان رقابت با مردان شود، راهي كه پيش از او مرحوم اعظم طالقاني هم رفته بود و عزم هر دو اين بود كه نشان دهند اصطلاح رجال سياسي منحصر به مردان نيست. او در اين كارزار موفق شد تا آنجا كه سخنگوي شوراي نگهبان به صراحت اعلام كرد كه ما هيچ زني را به خاطر زن بودن رد صلاحيت نمي‌كنيم يعني اينكه رجل سياسي فقط مردان نيستند. بنا بر مشهور از ۴۰ نفري كه پرونده آنها در شوراي نگهبان بررسي شد، پرونده او بود. اما درنهايت ردصلاحيت شد. اينكه تا چه اندازه رد صلاحيتش به خاطر عملكرد اصلاح‌طلبانه‌اش بوده و چقدر به خاطر زن بودن، روشن نشد اما بدون شك هر دو در اين رخداد ناميمون نقش داشت. خانم اعظم طالقاني ادعا مي‌كرد كه به صورت نمادين در انتخابات رياست‌جمهوري ثبت‌نام مي‌كند تا واژه رجل سياسي را به چالش بكشد. اما قصد زهرا شجاعي از ورود به انتخابات نمادين نبود و او واقعا به دنبال رقابت با مردان سياسي براي كسب اين موقعيت بود اما انتخابات ۱۴۰۰ عرصه رقابت را حتي براي مردان خودي هم تنگ كرده بود و انتظار براي تاييد يك زن اصلاح‌طلب بسيار دور بود با اين حال شجاعي اين شجاعت را به خرج داد تا در اين عرصه تنگ بخت‌آزمايي كند. اين آخرين فعاليت زهرا شجاعي پيش از ابتلا به بيماري سخت بود. پس از آن خوشه‌هاي سياه سلول‌هاي سرطاني در جانش دويد و او را به شدت زمينگير كرد. زهرا شجاعي اكنون در جدال با بيماري بر آن فائق آمده و مي‌رود تا به لطف خداوند بهبود يابد. بايد ديد شجاعي از اين پس وارد چه چالش‌هايي خواهد شد.
زهرا شجاعی یکی از خط‌شکنان حوزه زنان است و در این سال‌ها « اولین‌های فراوانی» را به نام خود ثبت کرده‌است؛ از ورود مدیریت ارشد در وزارتخانه‌ای که همیشه مردانه خوانده می‌شد تا رسیدن به جایگاه مشاور ريیس‌جمهوری پیشین (سیدمحمد خاتمی). او در دو سال گذشته دوران سختی را گذراند و آن‌طور که دوستان و نزدیکانش می‌گویند حالا بیماری سرطان را پشت سرگذاشته‌است. به همین مناسبت و به پاس 67 سال زندگی و فعالیت، دوستان و همکارانش مراسمي برای بزرگداشتش امروز برگزار می‌کنند و « اعتماد» هم در پرونده‌ای به زندگی و کارنامه این زن صاحبنام اصلاح‌طلب می‌پردازد.
شجاعي را بيش از همه به مشاور در دولت خاتمي و رييس مركز امور مشاركت زنان رياست‌جمهوري مي‌شناسند. گرچه پيش از انقلاب يك زن در كابينه حضور داشت، اما پس از انقلاب خانم شجاعي به همراه معصومه ابتكار، اولين زناني بودند كه در هيات دولت در دوره جمهوري اسلامي حاضر مي‌شدند. خانم شجاعي پيش از آن در كجا بود و چه مي‌كرد؟ او فرزند يك خانواده روحاني بود و با مرادعلي توانافر، يكي از دانشجويان دانشكده حقوق كه فردي انقلابي، خوشفكر و محقق بود، ازدواج كرد. ثمره اين پيوند دو فرزند است. او پيش از انقلاب و در سال ۱۳۵۴ ليسانس خود را در رشته علوم سياسي از دانشگاه تهران گرفت. كارشناسي ارشد را هم در همين رشته و پس از انقلاب در دانشگاه آزاد دنبال كرد و دكتراي مديريت استراتژيك را در دانشگاه دفاع ملي تقريبا همزمان با آغاز اصلاحات ادامه داد. خانم زهرا شجاعي از همان آغاز دانشجويي وارد فعاليت‌هاي سياسي شد و عضو انجمن اسلامي دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران بود. پس از وقوع انقلاب، عضو شوراي مديريت اين دانشكده شد.
مسووليت‌هاي سياسي و اجتماعي
او در دهه۶۰ موسس ورييس كميسيون امور بانوان شوراي اجتماعي در فرمانداري قم بود، سپس به تهران آمد و نماينده وزارت آموزش و پرورش در شوراي فرهنگي اجتماعي زنان شد و تا زمان پايان دولت خاتمي يعني سال ۸۴ در آنجا ماند. وي همچنين در سال‌هاي ۶۹ تا ۷۱ رييس شوراي فرهنگي و اجتماعي زنان شوراي عالي انقلاب فرهنگي بود. در اوايل دهه هفتاد، مشاور وزير كشور و مسوول كميسيون‌هاي امور بانوان اين وزارتخانه نيز بود. در وزارت آموزش و پرورش از سال ۷۱ تا ۷۶ نماينده وزير در دفتر امور زنان رياست‌جمهوري شد. همچنين مشاور وزير آموزش و پرورش و موسس و مسوول ستاد امور بانوان اين وزارتخانه هم بود.
شجاعي پله‌هاي ترقي را بدون راحت سياسي و خانوادگي و براساس شايستگي‌هاي شخصي به ترتيب طي كرده بود و با آغاز به كار دولت اصلاحات، مشاور رييس‌جمهور و رييس مركز امور مشاركت زنان شد. منصبي كه خود در دولت آقاي هاشمي وقتي مشاور وزير كشور (عبدالله نوري) بود پيشنهاد تاسيسش را داده بود و مرحوم شهلا حبيبي اولين رييس آن شد. شجاعي در دو دوره رياست‌جمهوري هشت ساله سيد محمد خاتمي در مركز امور زنان ماند. كارنامه رياست ۸ ساله او نيازمند بررسي مستقل است.
فعاليت‌هاي آموزشي و ديني
خانم شجاعي در عين حال كه پست‌هاي اجرايي داشت اما تدريس را رها نكرده بود. او كه در مدارس رفاه، علوي و توحيد در تهران نيز سابقه تدريس داشت از سال ۵۹ وارد تدريس در مراكز تربيت معلم تهران و قم شد و واحدهاي ريشه‌هاي انقلاب، آشنايي با مكاتب و اصطلاحات سياسي، تعليم و تربيت اسلامي و روش تحقيق در علوم اجتماعي را تدريس مي‌كرد. از سال ۷۲ تا ۸۶ يعني ۱۴ سال نيز در دانشگاه الزهرا، ريشه‌هاي انقلاب، علوم سياسي، مقدمه علم حقوق، جامعه‌شناسي و تاريخ اسلام درس مي‌داد.
خانم شجاعي حين انجام وظيفه در دولت، دانشگاه را رها نكرد و پس از دولت خاتمي هم آنجا ماند. او در رشته جديد مطالعات زنان كه در دانشگاه تربيت مدرس تاسيس شده بود، در مقطع كارشناسي ارشد نيز حقوق اجتماعي-سياسي زنان تدريس مي‌كرد. همچنين از ۸۴ تا ۸۸ در دانشگاه تهران دروس ريشه‌هاي انقلاب و تاريخ اسلام را مي‌گفت. او عضو شوراهاي عالي مختلفي بوده ازجمله شوراي عالي مطالعات و تحقيقات زنان دانشگاه تهران (۱۳۸۰)بود. شجاعي، مشاور مديركل پژوهش‌هاي كاربردي معاونت پژوهشي دانشگاه تهران از سال ۸۴ تا ۸۹ هم بوده است و در سال ۸۷ مدير انتشارات اين دانشگاه نيز بود.
پس از دولت اصلاحات يكي از كارهاي مهم آموزشي دكتر شجاعي، تفسير قرآن، نهج‌البلاغه و اخلاق اسلامي بود كه كلاس منظم و پابرجا از سال ۱۳۸۵ تاكنون بوده است.
فمنيست مسلمان
او فارغ از عملكردش در مناصب حكومتي چه ويژگي يا اهميتي دارد؟ Maryam Baghi: در حوزه زنان، فمنسيت‌هاي مسلمان بخشي از جنبش زنان را تشكيل مي‌دهند. يكي از پيگيرترين فمنيست‌هاي مسلمان كه تفسير قرآن مي‌كرد و برابري خواه بود و واژه فمنيست اسلامي را براي خود نيز به كار مي‌برد فريده ماشيني بود كه به بارگاه ملكوتي رفت. تعداد انگشت‌شماري از فمنيست‌هاي مسلمان را مي‌توان نام برد كه بر علوم قرآني و ديني هم تسلط داشته و تفاسير به روزي داشته باشند. دكتر زهرا شجاعي يكي از اين زنان است كه هم نگرش جنسيتي دارد و هم ديندار است. اين زنان را بايد قدر دانست.
لازم به ذكر است زهرا شجاعي و فريده ماشيني در حلقه فكري منيره گرجي بودند و از او در تفاسير خود الهام مي‌گرفتند.
فعاليت‌هاي سياسي و مدني
شجاعي از سال ۸۴ تاكنون عضو كميسيون زنان و عضو شوراي عالي بنياد آزادي، رشد و آباداني ايران (باران) وابسته به سيد محمد خاتمي بوده است. او براي تشكيل حزبي به نام «مجمع زنان اصلاح‌طلب» كوشيد و از سال ۸۵ تاكنون دبيركل آن مانده است. به واسطه اين حزب از سال ۹۲ عضو جبهه اصلاحات شد و با ديگر احزاب زنان در جبهه اصلاحات، ائتلاف زنان اصلاح‌طلب (صدف) را تشكيل دادند. احزاب ديگر عضو صدف، جمعيت حمايت از حقوق زنان به دبيركلي شهيندخت مولاوردي، جمعيت زنان مسلمان نوانديش به دبيركلي فاطمه راكعي و انجمن روزنامه‌نگاران زن (رزا) به دبيركلي ژاله فرامرزيان بوده است. شجاعي، روياي اين را دارد كه همه زنان اصلاح‌طلب تشكل واحد و منسجمي داشته باشند و صدف را در اين راستا مي‌داند. حزب او و ثبت آن اخيرا با چالش‌هايي روبه رو شده كه اميد است رفع شود. شجاعي فعاليت‌هاي اجتماعي ديگري هم داشته ازجمله: عضو هيات امناي مركز مطالعات و تحقيقات زنان (۷۵)، رييس هيات امناي انجمن قرآني بانوان (۸۴)، عضو هيات امناي انجمن ايراني مطالعات زنان و موسس و رييس هيات‌مديره گفتمان جهاني زنان مسلمان (۸۷). از وي چهار عنوان كتاب منتشر شده كه يكي از آنها «قدس ايران» است كه به معرفي زنان برگزيده ايراني پرداخته است (۷۶)، كتاب ديگر او مجموعه گفت‌وگوهايش است. كتاب براي زنان فردا نيز در دو جلد منتشر شده است. او همچنين داراي مقالات متعدد علمي و پژوهشي است.
انتخابات ۱۴۰۰ و زهرا شجاعي
پشتوانه فكري و سياسي خانم شجاعي سبب شد او در انتخابات رياست‌جمهوري ۱۴۰۰ در قامت يك «رجل سياسي» وارد ميدان رقابت با مردان شود، راهي كه پيش از او مرحوم اعظم طالقاني هم رفته بود و عزم هر دو اين بود كه نشان دهند اصطلاح رجال سياسي منحصر به مردان نيست. او در اين كارزار موفق شد تا آنجا كه سخنگوي شوراي نگهبان به صراحت اعلام كرد كه ما هيچ زني را به خاطر زن بودن رد صلاحيت نمي‌كنيم يعني اينكه رجل سياسي فقط مردان نيستند. بنا بر مشهور از ۴۰ نفري كه پرونده آنها در شوراي نگهبان بررسي شد، پرونده او بود. اما درنهايت ردصلاحيت شد. اينكه تا چه اندازه رد صلاحيتش به خاطر عملكرد اصلاح‌طلبانه‌اش بوده و چقدر به خاطر زن بودن، روشن نشد اما بدون شك هر دو در اين رخداد ناميمون نقش داشت. خانم اعظم طالقاني ادعا مي‌كرد كه به صورت نمادين در انتخابات رياست‌جمهوري ثبت‌نام مي‌كند تا واژه رجل سياسي را به چالش بكشد. اما قصد زهرا شجاعي از ورود به انتخابات نمادين نبود و او واقعا به دنبال رقابت با مردان سياسي براي كسب اين موقعيت بود اما انتخابات ۱۴۰۰ عرصه رقابت را حتي براي مردان خودي هم تنگ كرده بود و انتظار براي تاييد يك زن اصلاح‌طلب بسيار دور بود با اين حال شجاعي اين شجاعت را به خرج داد تا در اين عرصه تنگ بخت‌آزمايي كند. اين آخرين فعاليت زهرا شجاعي پيش از ابتلا به بيماري سخت بود. پس از آن خوشه‌هاي سياه سلول‌هاي سرطاني در جانش دويد و او را به شدت زمينگير كرد. زهرا شجاعي اكنون در جدال با بيماري بر آن فائق آمده و مي‌رود تا به لطف خداوند بهبود يابد. بايد ديد شجاعي از اين پس وارد چه چالش‌هايي خواهد شد.
زهرا شجاعی یکی از خط‌شکنان حوزه زنان است و در این سال‌ها « اولین‌های فراوانی» را به نام خود ثبت کرده‌است؛ از ورود مدیریت ارشد در وزارتخانه‌ای که همیشه مردانه خوانده می‌شد تا رسیدن به جایگاه مشاور ريیس‌جمهوری پیشین (سیدمحمد خاتمی). او در دو سال گذشته دوران سختی را گذراند و آن‌طور که دوستان و نزدیکانش می‌گویند حالا بیماری سرطان را پشت سرگذاشته‌است. به همین مناسبت و به پاس 67 سال زندگی و فعالیت، دوستان و همکارانش مراسمي برای بزرگداشتش امروز برگزار می‌کنند و « اعتماد» هم در پرونده‌ای به زندگی و کارنامه این زن صاحبنام اصلاح‌طلب می‌پردازد.
