آداب گفت‌وگو

کبنا ؛امروز در جامعه‌ای متکثر زندگی می‌کنیم که به لطف فضای مجازی از گفتمان جریانی نیز برخوردار هستیم، پس می‌طلبد برای بهره گیری بهتر در این صحنه از روش برخورد گفتمانی حضرت امیر (ع) با مخالفانش مدد جوییم.
با جستجو در نهج البلاغه در می‌یابیم که روش برخورد امام علی (ع) با مخالفان و حتی دشمنانش، استدلالی و منطقی و از خصوصیات بارز و منحصر به فردش بوده است. اصحاب جمل، خوارج و معاویه از دشمنان و مخالفان اصلی حضرت علی (ع) هستند که امام (ع) از گفتمان منطقی و استدلالی خاص و متناسب با هر کدام در جهت بر ملأ شدن حقیقت در برابر آنها استفاده کرده است.
امام علی (ع) به جای استفاده از گفتمان‌های سیاسی و آلوده به شعار و مردم فریبی به منطق و استدلال روی می‌آورد که به نظر می‌رسد در حکمرانی حکومتی چه درآن زمان و چه زمان حال بی‌نظیر بوده است در حالی که زبان زمامداران و حاکمان در برابر مخالفان داخلی یا خارجی مبتنی بر زور و یا به رخ کشیدن جایگاه خود در ساختار قدرت، دموکراسی و یا استفاده از جنبه‌های ضعف عملکردی حریف و اتهام زنی است.
اما امام (ع) به جای استفاده از حربه‌های سیاسی، حریف را به میدان منطق و استدلال می‌کشاند.
آن حضرت در برابر طلحه و ماجرای قتل عثمان می‌فرماید: یا طلحه خون عثمان را حلال می‌داند یا حرام و یا در تردید و شک بسر می‌برد؛ سپس بعد از بیان این گزاره منطقی و درست، مخاطب را به نتیجه گیری عقلانی هدایت کرده و می‌فرماید: اگر طلحه خون عثمان را حلال می‌دانست چرا با کشندگان عثمان همراهی نکرد و اگر حرام می‌دانست چرا به دفاع از عثمان بر نخاست و اگر در تردید و شک بسر می‌برد چرا بر کناره ننشست.
این شیوه گفت‌وگوی یک کنشگر فقط سیاسی نیست که به هر طریقی از جهل و یا احساس مردم در جهت پیشبرد اهداف خود استفاده کند بلکه گفتمانی است که عقل و مفاهمه انسان‌ها را به چالش و گفتگو دعوت می‌کند.
امام علی (ع) می‌داند که شعارهای سیاسی روزگاری تاریخ مصرفشان تمام می‌شود، ممکن است در یک برهه کوتاه جواب بدهند، اما در دراز مدت رنگ و روی خود را در برابر حقیقت از دست می‌دهند.
آن امام علی عزیز به این امر واقف بوده که آنچه که ماندگار می‌شود تکیه بر عقلانیت و جنبه مفاهمه انسانی است و در برابر خوارج نیز همین رویه را در پیش می‌گیرد و به جای طرح انتقادات مردم پسند و پوپولیستی، نقاط ضعف اعتقادی آنها را با استدلال به چالش می‌کشاند.
حضرت امیر خطاب به آن‌ها می‌گوید که: شما که انجام گناه کبیره را به منزله خروج از دین می‌دانید پس در برابر رفتار پیامبر که بر قاتل قصاص شده نماز خواند چه می‌گویید؛ بر همین اساس جستجو و تحقیق در نامه‌های حضرت علی (ع) به کارگزاران خود و حتی دشمنانش نیز همین رویه را نشان می‌دهد و اگر به کارگزاری دستور را صادر می‌کند منطق این دستور را نیز پیوست می‌کرد.
امام (ع) به مالک اشتر می‌فرماید: با ترسو مشورت نکن چون پایه تصمیم تو را ضعیف می‌کند، بر همین اساس حضرت واقف است که عمر حکومت‌ها در برابر تاریخ بسیار کوتاه است و آنچه که در حافظه بشری می‌ماند و می‌تواند الگو بماند و راه گشا باشد به میدان کشیدن منطق و استدلال است. اما رویکرد دیگری که از قبل تحقیق و تفحص در نهج‌البلاغه بدست می‌آید آشنایی حضرت علی (ع) به جنبه‌های روحی و روانی آنهاست؛ همچنین عایشه را متذکر به کینه‌اش نسبت به خود می‌کند، وجوهی از رفتارهای زنانه او را به رخش می‌کشاند.

حضرت خصوصیات روحی مردم شام و کوفه را به درستی و فقط با توصیف واقعیت بیان داشته و در این اظهار نظرها از ریاکاری‌های سیاسی پرهیز کرده و ضعف‌های روحی روانی اجتماعی یک جامعه را بیان می‌کند. ضمن اینکه امام علی (ع) از تعریف و تمجید آدم‌ها برای به دست آوردن حمایت به شدت گریزان بوده‌اند.
در هر صورت یکی از اهداف اصلی دشمنان اسلام و ملت ایران، تغییر فرهنگ و اخلاق مردم بویژه سبک گفتمان آنهاست. ادب و دوری از هتاکی حتی از صحبت با مخالفان یکی از مسائل مهم در سبک زندگی اسلامی است که تلاش زیادی برای مقید نبودن مردم به ادب انجام می‌گیرد که متاسفانه در برخی موارد هم موفق بوده‌اند، تا جایی که رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار ائمه جمعه سراسر کشور با ایشان نیز به برخی از ابعاد مختلف سبک زندگی اسلامی اشاره کرده‌اند و داشتن ادب و دوری از هتاکی را هم یکی از این ابعاد می‌خوانند.
توصیه‌ای که متاسفانه گوش بدهکاری برای آن کمتر پیدا می‌شود و توصیه ایشان در کشور چندان عملی نشده است که مایه‌ی تأثر و تأسف فراوان است.
بی‌تردید یکی از ضرورت‌های زندگی اجتماعی داشتن انعطاف در برقراری روابط اجتماعی است و هرگونه رفتار بی‌ادبانه و هتاکی در این نوع روابط از سوی هیچ‌کس پذیرفته نمی‌شود. همچنین یکی از مهارت‌های ایجاد ارتباط کلامی مؤثر رعایت ادب و حفظ حرمت مخاطب است. به یقین در بحث و گفتمان با هر کسی، گفت‌وگو بدون رعایت احترام تأثیر مثبت نخواهد داشت، بلکه به افزایش تنش‌ها و مشکلات می‌افزاید و مخاطبین را از اهداف گفتگو که همان رساندن پیام و تأثیر در مخاطب است باز می‌دارد.
 از این روست که خاموشی در بعضی از مواقع بهتر از سخن گفتن است که به دنبال آن پشیمانی باشد.
لذا می‌طلبد که دوستان عزیز به این امر توجه جدی نمایند و در هر گروهی که تشریف دارند، مبنای برخورد و گفتمان ما منطبق بر سیره و روش مولایمان حضرت علی (ع) باشد که ضمن دسترسی به اهداف گفت‌وگو، به قطع موجب رستگاری در دنیا و آخرت نیز خواهد بود.
-------------------------------------------------------
سید علی حمیده کیش شاه قاسمی