فعالیت بیش از حد کودکان را با بیش فعالی اشتباه نگیرید

کبنا ؛با گسترش دانش و تکنولوژی و به تبع آن افزایش سطح آگاهی و سواد رسانه‌ای مردم، کیفیت زندگی افراد نیز دچار تحول شده است و افراد سعی می‌کنند به ویژه در حوزه سلامت از دستاوردهای متعدد پزشکی بیشترین استفاده را ببرند. اما این موضوع گاهی اوقات تبعاتی نیز به همراه دارد و افراد نباید به سبب داشتن مطالعه در علوم متعدد، خود را کارشناس و متخصص در آن امر تصور کنند. به عنوان مثال شیطنت و بازی گوشی در کودکان امری است و در راستای رشد طبیعی آنان رخ می‌دهد. اما گروهی از والدین با مشاهده جنب و جوش فراوان فرزند خود بسیار نگران می‌شوند و در گام اول با خود تشخیصی به اختلال «بیش فعالی» می‌رسند! در حالی که در تشخیص درست بیماری‌ها، ملاک ارزیابی باید علائم و نشانه‌های رفتاری باشد که توسط متخصص درمانگر شناسایی می‌شود و خانواده‌ها بهتر است قبل از هر گونه پیش داوری در مورد سلامت خود و فرزندان نظر پزشکان و افراد متخصص را جویا شوند.
در حال حاضر یکی از دغدغه‌های خانواده‌ها به ویژه در سنین ابتدایی بیماری اختلال بیش فعالی فرزندانشان است. به منظور آشنایی بیشتر با این اختلال گفتگوی کوتاهی با «مریم فرزاد فر، کارشناس ارشد روان شناسی» انجام داده‌ایم که حاوی نکات علمی متعددی است.
بیش فعالی چیست و چه عوارضی دارد؟
اختلال بیش فعالی یا همان نقص توجه (ADHD) یکی از شایع‌ترین اختلالات روانپزشکی در کودکان و نوجوانان است که در سالهای اخیر مورد توجه بیشتری قرار گرفته و بهتر از گذشته تشخیص و درمان می‌شود. معمولاً این کودکان با شکایت‌های پرتحرکی، ناسازگاری، بی علاقگی برای انجام تکالیف و جا انداختن و بی دقتی در دیکته برای درمان ارجاع می‌شوند، که گاهی والدین به علت نداشتن آگاهی و اطلاعات لازم در این زمینه کودک را مورد سرزنش، تحقیر، تنبیه و رفتارهای خشونت آمیز قرار می‌دهند که نه تنها اختلال کودک تخفیف نیافته، بلکه باعث افزایش لجبازی و نافرمانی و کاهش اعتماد به نفس او می‌شود.


راههای تشخیص اختلال بیش فعالی و نقص توجه چیست؟
راه کارهای متعددی برای شناسایی این اختلال وجود دارند. اما برای تشخیص اختلال بیش فعالی و نقص توجه، همواره باید سه نشانه را باید در نظر بگیریم:
1- پر تحرکی و فعالیت بیش از حد: پرحرفی، حرکت و جنب و جوش مدام، عصبی و حساس بودن و مرتب بالا و پایین پریدن یکی از نشانه‌های بیش فعالی است. البته این نشانه‌ها زمانی اختلال محسوب می‌شوند که در عملکرد روزانه کودک مشکل ایجاد کنند. مثلاً اینکه کودک نتواند با دوستان خود بازی کند یا اینکه نتواند آرام بنشیند و به درس گوش دهد.
2- مسائل مربوط به کنترل تکانه: تکانه به معنای اقدام زودتر از موعد یا حتی بدون فکر است. مثلاً کودک بیش فعال نمی‌تواند منتظر بماند تا معلم سوالش تمام شود و هنوز سؤال تمام نشده جواب می‌دهد یا نمی‌تواند نوبت را رعایت کند و منتظر بماند. هر چند نشانه‌هایی مثل نداشتن صبر و تحمل کافی، پریدن وسط صحبت دیگران و نداشتن حوصله برای ایستادن در صف و.. در دوران کودکی تا حدودی طبیعی است ولی متخصص می‌تواند تشخیص دهد که این رفتارها از حد طبیعی خارج شده‌اند یا نه؟
- نشانه‌های نقص توجه و تمرکز: این نقص معمولاً در دوران مدرسه خود را نشان می‌دهد. در این حالت کودک تمرکز کافی و پایدار در کلاس برای یادگیری درس ندارد و محرکهای اطراف حواس او را پرت می‌کند. معمولاً در دیکته به علت بی دقتی کلمات را جا می‌اندازد یا در امتحان به برخی سؤالات پاسخ نمی‌دهد که این مسله باعث افت تحصیلی کودک می‌شود
علائم بیش فعالی ونقص توجه از چه زمانی قابل تشخیص هستند؟
معمولاً این علایم قبل از 7 سالگی قابل تشخیص می‌باشند و نشانه‌های تشخیص داده شده باید حداقل 6 ماه با 5 آیتم درخانه و مدرسه در فرد وجود داشته باشد.
اختلال بیش فعالی و نقص توجه در کدام جنس بیشتر دیده می‌شود؟
 اختلال بیش فعالی در پسران 3 برابر بیشتر از دختران دیده می‌شود و با توجه به بررسی کودکان و جامعه، این میزان در مردان به زنان نسبت 3 به 1 است.
نحوه تشخیص دادن اختلال بیش فعالی و نقص توجه چیست؟
این اختلال از جمله مواردی است که تشخیص آن مشکل است. تشخیص بر اساس نشانه‌های رفتاری انجام می‌شود و بر اساس مصاحبه‌ای که متخصص با پدر و مادر و معلم بر اساس پرسشنامه کارنز انجام می‌دهند این اختلال تشخیص داده می‌شود.



علت اختلال بیش فعالی و نقص توجه چیست؟
 علت این اختلال می‌تواند در زمره پیامدهای چند عاملی با ریشه وراثت و خانوادگی، محیطی همچون مصرف سیگار و الکل مادردر دوران بارداری، استرس زیاد مادر در دوران بارداری، کم وزنی کودک در زمان تولد و نارس بودن، مسمومیت با سرب و صدمات و اختلال مغزی و تفاوتهای ساختاری باشد. تکنیک‌های تصویربرداری مغزی در کودکان بیش فعال نشان می‌دهد که قسمتی از مغز کارکرد لازم را ندارد از جمله قسمت‌های پیش پیشانی یا پری فرونتال مغز که با بچه‌های عادی متفاوت است.
آیا افراد با مشکلات بیش فعالی و نقص توجه بهبود پیدا می‌کنند؟
سیر عود یا فروکش این بیماری متنوع است، بهبودی در صورت وقوع معمولاً بین 12 تا 20 سالگی رخ می‌دهد و بهبودی قبل از 12 سالگی نادر است. گاهی علائم در بلوغ بهبود یافته و گاهی نیز در بزرگسالی ادامه می‌یابد. با افزایش سن تحرک کمتر شده ولی اختلال تمرکز و رفتارهای ناگهانی می‌تواند باقی بماند. در 15 الی 20 درصد موارد، علائم همراه با افزایش سن ادامه می‌یابد. بدون درمان تنها یک سوم تا نصف کودکان دچار ADHD می‌توانند با علائم خود در زندگی سازگار و منطبق باشند و الباقی مستعد بروز مشکلات ثانویه خواهند بود.
روش‌های درمانی کودکان بیش فعال کدامند؟
بی تردید اولین شیوه درمان کودکان بیش فعال، دارو درمانی است که غالباً با استفاده از داروهایی از جمله ریتالین با تجویز متخصص انجام می‌شود کمی از تحرک کودک کم و به تمرکز او کمک می‌کند. در کنار دارو درمانی می‌توان از روشهای آموزش به والدین، رفتاردرمانی و توانبخشی شناختی استفاده کرد.
انجام فعالیت‌های ورزشی و تخلیه انرژی در باشگاه و زمین ورزش، تنظیم زمان خواب و فراهم کردن شرایطی که کودک سریع‌تر به خواب برود، تغذیه مناسب در وعده‌های بیشتر (این به شما کمک می‌کند تا قند خون کودک را ثابت نگه دارید، عصبانیت و تمرکز را به حداقل برسانید)، آموزش مهارت‌های اجتماعی و ... نیز می‌توانند درکنترل بیش فعالی مؤثر باشند.
البته والدین می‌توانند با تشخیص زود هنگام این اختلال و شرکت در کلاسهای آموزش مهارتهای فرزندپروری و مهارتهای زندگی کمک‌های قابل توجهی و شایانی به فرزندان خود کنند.