نوروز در گذر زمان

کبنا ؛  بهروز دانشور: در فرهنگ و سنن هر قوم و ملتی روزهایی وجود دارد که ریشه فرهنگی و تاریخی دارند. در ایران اولین روز سال شمسی (خورشیدی) برابر با اول فروردین ماه را نوروز می‌نامند. این روز جشن آغاز سال نوی ایرانی و یکی از جشن‌های کهن به جا مانده از دوران ایران باستان است. نوروز در عصر پیشدادیان پدید آمد و به صورت آیین در آمد. مسعودی تاریخ نگار و نویسنده مسلمان (۲۸۰ _ ۳۴۶ ه ق) در اثر معروف خود التنبیه والاشراف آورده است: «هرمز در روز نخست ماه فروردین به مظالم (دادگری) نشست، پس آن روز را نوروز نام کرد و سنت گشت»، با اینکه خاستگاه نوروز ایران باستان است هنوز هم بعد از هزاران سال مردم مناطق مختلف ایران نوروز را جشن می‌گیرند. زمان برگزاری نوروز در آغاز فصل بهار است که امروزه به آن اعتدال و برابری بهاری می گویند. نوروز به عنوان یک جشن کهن و قدیمی در اقوام متعددی از فلات ایران به ارث رسیده است و در گذر زمان شناسنامه و هویت ایرانی خود را حفظ کرده به گونه‌ای که از نوروز به عنوان یکی از نمادهای پیوند دهنده افراد و اقوام ایرانی و ملت ایران یاد می‌شود. جامعه ایران نوروز را شروع رستاخیز طبیعت، رویش و زایش مجدد زمین بعد از برگ ریزان پاییز و خواب زمستانی درختان و گیاهان دانسته و بر این اعتقاد هستند که در نوروز انسانها هم زمان با تحول در طبیعت باید روزگار جدید و تازه‌ای را با روان و نگرش نو در تن پوش تازه‌ای آغاز کنند. بعد از بعثت پیامبر و ظهور دین اسلام و سپس ورود دین اسلام به ایران از آنجا که ابعاد مثبت نوروز زیاد بوده و اساس آن توجه به خلقت و زایش جهان بوده و این موضوع مهم که بنای دین اسلام برخورد مسالمت آمیز با آداب، رسوم و سنت‌های پسندیده بوده است ضمن تأیید نوروز، به این آیین و رسوم آن رنگ و بوی اسلامی و توحیدی بخشید. در نتیجه این برخورد سازنده دین مبین اسلام، نوروز با اعتقادات و سنت‌های اسلامی آمیخته شد و دید و بازدید و سرکشی نوروزی به عنوان صله رحم و یک مسئله دینی مطرح شد. ابوریحان بیرونی (۳۶۲ _ ۴۴۲ ه ق) در کتاب آثارالباقیه فصل نهم از آداب و رسوم نوروزی سخن گفته و از جمله نوشته‌اند: «عبدالصمد بن علی در روایتی که آن را به جد خود ابن عباس می‌رساند نقل می‌کند: گروهی از مردم ایران که تازه مسلمان شده بودند در یکی از جشن‌های نوروز جامی از جنس سیمین و پر از حلوا به عنوان هدیه نزد رسول الله (ص) آوردند. حصرت پرسید این چیست؟ جواب دادند که امروز نوروز عید بزرگ ایرانی‌ها است. حضرت فرمودند کاش هر روز بر ما نوروز بود.» امام علی (ع) نیز در مورد طریقه برخورد دین اسلام با سنن پسندیده مردم در قسمتی از نامه ۵۳ نهج البلاغه خطاب به مالک اشتر در باره لزوم رعایت رسوم صحیح مردم تاکید کرده و فرمودند: «ولا تنقض سنته صالحه عمل بها صدور هذه الامه و اجتعت بهالالفه و صلحت علیها الرعیه» آداب پسندیده‌ای را که بندگان این ملت به آن عمل کرده و ملت اسلام با آن پیوند خورده و رعیت با آن اصلاح شده است را بر هم مزن. با تأمل در رسوم نوروزی معلوم می‌شود این آیین قرن‌ها است با آموزه‌های اسلامی گره خورده و با برکت شده است، از دید و بازدیدهای عیدانه و انجام صله رحم گرفته تا عیدی دادن و سفرهای نوروزی همگی از مسائلی است که اسلام بر آنها تاکید ورزیده است. در همین زمینه زنده یاد دکتر شریعتی در کتاب کویر نوشته‌اند: «اسلام که همه رنگهای قومیت را زدود و سنت‌ها را دگرگون کرد نوروز را جلال بیشتر داد، شیرازه بست و آن را با پشتوانه استوار از خطر زوال مصون داشت.» از بعد معنوی نوروز با اعتقادات اسلامی مسلمان همراه شده است، در همین راستا خواندن و تکرار دعای تحویل سال هم از ذکرهای مستحب است. علامه مجلسی در کتاب زادالمعاد در خصوص دعای تحویل سال نوشته است: در وقت تحویل سال و اولین لحظه‌های آغاز سال نو این دعا را بسیار بخوانید: «بسم الله الرحمن الرحیم، یا مقلب القلوب والابصار یا مدبراللیل والنهار یا محول الحول والاحوال حول حالنا الی احسن الحال» ای دگرگون کننده قلبها و چشم‌ها، ای گرداننده و تنظیم کننده شبها و روزها، ای تغییر دهنده حال انسان و طبیعت، حال ما را به بهترین حال دگرگون بفرما.