۳۰ میلیارد دلار ارز صادراتی برنگشته است / تشکیل یک بازار ارز بدون حضور دلالان

کبنا ؛مشاور وزیر اقتصاد در پاسخ به ادعای برخی از صادرکنندگان که مدعی بازگشت ارزهای صادراتی خود در قالب کالا و مواد اولیه هستند، گفت: ۳۰ میلیارد دلار از مجموع ۴۰ میلیارد دلار ارز حاصل از صادرات، نه به صورت کالا و نه به هیچ صورت دیگری وارد کشور نشده است. در پی اعلام وزیر امور اقتصادی و دارایی در دو نوبت مبنی بر عدم بازگشت ارزهای حاصل از صادرات، بسیاری از صادرکنندگان در رسانه‌های خود این موضع را گرفتند که بخش زیادی از ارزهای صادراتی را در قالب واردات مواد اولیه هزینه کرده‌اند؛ ادعایی که معاون اقتصادی وزارت اقتصاد که چند هفته‌ای است سمت خود را واگذار کرده است، پاسخ آن را منفی می‌داند.حسین میرشجاعیان - مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی - در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه آمار عدم بازگشت ارزهای صادراتی از سامانه نیما به دست می‌آید، اظهار کرد: آنجا مشخص می‌شود که صادرکنندگان چقدر ارز صادر کرده و چقدر از آن را به سامانه نیما برگردانده‌اند. برخی ادعا می‌کنند که از طریق ارزهای صادراتی، خودشان واردات مواد اولیه را انجام داده‌اند که همه این‌ها از طریق کارت‌های بازرگانی و همچنین سامانه نیما قابل بررسی است.وی با ذکر این مقدمات تاکید کرد: در حالی که برخی از صادرکنندگان ادعا می‌کنند با ارز حاصل از صادرات خود، مواد اولیه وارد کرده‌اند اما ۳۰ میلیارد دلار از ارز حاصل از صادرات غیرنفتی در بین هیچ کدام از موارد مربوط به واردات مواد اولیه نبوده است و عملاً مشمول صادرات بدون بازگشت ارز می‌شوند.
عدم بازگشت ارزها مصداق فرار سرمایه 
او با بیان اینکه بخش زیادی از ارز حاصل از صادرات هنوز در خارج از کشور است، ادامه داد: ۳۰ میلیارد دلار از مجموع ۴۰ میلیارد دلار ارزهای حاصل از صادرات نه به صورت کالا و نه به هیچ صورت دیگری وارد کشور نشده است. 
در شرایطی که دولت به خاطر فشارها برای صادرات نفت دچار مشکل است این بخش خصوصی است که باید کمک کند چرخه تجارت خارجی بچرخد و این زمانی است که ما بتوانیم ارز را به صورت کالا یا به صورت ارز وارد کنیم.میرشجاعیان عدم بازگشت ارز حاصل از صادرات در قالب کالا یا پول را مصداق فرار سرمایه ارزیابی کرد و گفت: طبق مصوبه‌ای که برای سران سه قوه ارسال کرده‌ایم، معافیت مالیاتی افزایش سرمایه شرکت‌های بورسی را مطرح کرده‌ایم و در آنجا تاکید بر این بود که کسانی می‌توانند از معافیت مالیاتی استفاده کنند که ارز خود را برگردانده باشند و به میزانی که ارزشان را برنگردانده‌اند، مشمول این معافیت‌ها نخواهند شد.
او همچنین با تاکید بر اینکه قرار است در سال جاری معافیت‌های مالیاتی صادرکنندگانی که ارزشان را برنمی‌گردانند لغو شود، بر شرایط خاص اقتصادی کشور و لزوم همکاری فعالان اقتصادی بخش خصوصی برای برون رفت از این شرایط تاکید کرد.
به گزارش ایسنا، وزیر امور اقتصادی و دارایی در اواخر سال گذشته در جلسه شورای گفت‌وگوی دولت با بخش خصوصی گفت که براساس آخرین ارزیابی‌های صورت گرفته در طول این ماه‌ها حدود هشت میلیارد دلار از ارز صادراتی به کشور بازگشته که از این رقم ۶.۵ میلیارد دلار مربوط به پتروشیمی‌ها و عرصه‌های فولادی می‌شود.بنابر این ارقام، عمده بازگشت ارز حاصل از صادرات از محل محصولات پتروشیمی‌ها و فولادی‌ها بوده است و سایر حوزه‌ها مانند صادرات مواد غذایی کمترین ارزآوری را داشته‌اند.

تشکیل یک بازار ارز بدون حضور دلالان
بنابر اعلام وزیر اقتصاد، بازار متشکل ارزی طی هفته جاری آغار بکار خواهد کرد که در این بازار جایی برای قیمت سازی دلالان وجود نخواهد داشت.خبرها حاکی از این است که بسترهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری بازار متشکل ارزی نیز تکمیل شده و همین هفته کار خود را آغاز می‌کند.حال این پرسش پیش می‌آید که بازار متشکل ارزی چیست؟ معاملات در این بازار چگونه انجام می‌گیرد و هدف از تشکیل آن چیست؟
مراحل قانونی ایجاد بازار متشکل ارزی طی شده؛ ثبت شرکتِ بازار متشکل ارزی و تأمین سرمایه از سوی سهام‌داران آن صورت گرفته و هیأت مدیره آن نیز تعیین شده‌اند. هدف بازار متشکل ارزی، ساماندهی معاملات نقدی (اسکناس) بازار آزاد ارز است؛ به‌نحوی که دست دلالان از بازار آزاد ارز کوتاه شود، بساط نرخ‌گذاری کفِ خیابان توسط دلالان ارز جمع شود و در معاملات نقدی بازار ارز، شفافیت ایجاد شود. در واقع، بازار متشکل ارزی، فضایی است که در آن معاملات نقدی ارز در حجم‌های بالا، تحت نظارت بانک مرکزی صورت می‌گیرد و هدف آن است که نرخ‌گذاری ارز از بازارهای خارج کشور نظیر دبی امارات متحده عربی و سلیمانیه عراق به داخل کشور منتقل شود.تنها 3 درصد کل معاملات ارز در ایران در بازار آزاد و با معاملات نقدی صورت می‌گیرد؛ با این حال، نرخ ارز شکل‌گرفته در بازار آزاد، تأثیر زیادی بر سایر نرخ‌ها و ایجاد تورم در اقتصاد ایران دارد. بانک مرکزی برای این‌که نرخ‌ بازار آزاد ارز، همچون سال گذشته، تأثیر مخربی بر اقتصاد کشور نداشته باشد، تصمیم به راه‌اندازی بازار متشکل ارزی گرفته تا بتواند بر نرخ‌های این بازار نظارت کند و بر اساس عرضه و تقاضا در این بازار، یک نرخ شفاف و منطقی برای ارز، شکل گیرد.بازار متشکل ارزی با سامانه نیما تفاوت دارد؛ فعلاً قرار است در بازار متشکل ارزی، تنها معاملات نقدی ارز صورت گیرد، این در حالی است که در سامانه نیما، حواله ارز عرضه می‌شود.
 نحوه انجام معاملات در بازار متشکل ارزی
بازیگران اصلی بازار متشکل ارزی، صرافی‌های مجاز، بانک‌ها و در نهایت بانک مرکزی هستند. افراد حقیقی همچون گذشته نمی‌توانند در بازار متشکل ارزی معامله کنند و این افراد باید برای تامین نیاز ارزی خود، مثل سابق به صرافی‌ها مراجعه کنند.معاملات در بازار متشکل ارزی، به‌صورت برخط (آنلاین) انجام می‌شود و همه بانک‌ها و صرافی‌های مجاز می‌توانند کد خرید و فروش دریافت کنند و در این بازار اقدام به معامله کنند. معامله در این بازار، مبتنی بر ثبت سفارش خرید یا فروش ارز است؛ بدین ترتیب که متقاضیان یا فروشندگان ارز، در ابتدا سفارش خود را به همراه قیمت موردنظرشان ثبت می‌کنند و سپس سامانه معاملات از طریق مرتبط کردن سفارش‌های خرید و فروش به هم، نرخ‌گذاری را انجام می‌دهد و بر اساس نرخ کشف‌شده، معاملات ارز در طول روز صورت می‌گیرد. سامانه بازار متشکل ارزی، پیشنهادهای عرضه از سوی فروشندگان را از پایین‌ترین قیمت به بالاترین و پیشنهادهای خرید را از بالاترین قیمت به پایین‌ترین می‌چیند، سپس سفارشات توسط سامانه به یکدیگر مرتبط و با اولین معامله، قیمت ابتدای روز کشف خواهد شد. در واقع، معاملات در این بازار، دقیقاً مشابه سایر معاملات بورسی انجام خواهد شد.طبق اعلام بانک مرکزی، صرافی‌های حاضر در بازار متشکل ارزی موظف‌اند یک حساب ریالی و ارزی مبتنی بر اسکناس معرفی کنند که شرکت بازار متشکل ارزی به این حساب‌ها دسترسی داشته باشد. به محض ثبت سفارس معامله، مبلغ معامله در حساب آن‌ها مسدود می‌شود. این امر، تضمینی برای حضور واقعی افراد در خرید و فروش بازار متشکل ارزی است و به نوعی دست دلالان نرخ امروز و یا فردایی را از این بازار کوتاه می‌کند.بعد از کشف نرخ ارز در اولین معامله بازار متشکل ارزی، نرخ می‌تواند در طول روز در قالب یک دامنه نوسان، تغییر کند. 
دامنه نوسان در معاملات بورس تهران، ۵ درصد در روز است و گرچه هنوزی خبر دقیقی در مورد دامنه نوسان در معاملات بازار متشکل ارزی اعلام نشده است، اما شاید همین دامنه نوسان ۵ درصدی برای معاملات این بازار نیز درنظر گرفته شود.باید تأکید کرد که افراد حقیقی نمی‌توانند اقدام به معامله در بازار متشکل ارزی کنند و روال عمدتاً بدین‌گونه است که معاملات بین صرافی‌های بزرگ و کوچک صورت می‌گیرد؛ به‌عنوان مثال، صرافی‌های بزرگ در مقام فروشنده و صرافی‌های کوچکتر در مقام خریدار در این بازار ظاهر می‌شوند.بانک مرکزی هم می‌تواند برای کنترل نرخ‌ها در بازار متشکل ارزی در مقام خریدار یا فروشنده ظاهر شود و بدین ترتیب، بر نرخ‌ها به‌صورت فعال نظارت کند.