تاریخ انتشار
دوشنبه ۲۷ آبان ۱۳۹۸ ساعت ۱۴:۵۱
کد مطلب : ۴۱۴۷۷۹
دولت برای کاهش اثر افزایش قیمت بنزین بر مردم چه اقداماتی انجام دهد
درد! و اثرات مثبت افزایش قیمت بنزین
۰
کبنا ؛بالاخره پس از مدت‌ها دولت حسن روحانی دست به ریسک بزرگی زد و با افزایش قیمت بنزین، یکی از اصلاح‌های ساختاری توصیه شده از سوی اقتصادانان را کلید زد. هر چند که این اصلاح ساختاری با انتقاداتی روبه رو شده است، اما تحلیلگران اقتصاد معتقدند که دولت چاره‌ای جز این کار نداشته است.
سهیمه‌بندی بنزین شامگاه پنج شنبه آغاز شد و قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌بندی ۱۵۰۰ تومان و هر لیتر بنزین آزاد ۳ هزار تومان است. به این ترتیب بنزین سهمیه‌ای ۵۰ درصد و بنزین آزاد ۳۰۰ درصد افزایش قیمت پیدا کرده است.
اقدامی ناگهانی دولت با انتقادات زیادی روبه رو شده است و از روز گذشته موجی از اعتراض شهر‌های مختلف کشور را در بر گرفته است. اوضاع اقتصادی نامناسب مردم را نسبت به افزایش نرخ بنزین به شدت نگران کرده است.
اما دولت می‌گوید راهکار دارد و درآمد حاصل از افزایش نرخ بنزین به طور کامل به اقشار آسیب پذیر باز می‌گردد. بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران در یک برنامه تلویزیونی گفت: طبق برآوردها، با اجرای طرح مدیریت مصرف بنزین، درآمد دولت در سال ۳۱ هزار میلیارد تومان در سال افزایش پیدا می‌کند که به گفته او "همه آن به اقشار کم درآمد تعلق خواهد گرفت."
طرح دولت این است، بیش از ۱۸ میلیون خانوار متشکل از ۶۰ میلیون نفر مشمول بسته‌های حمایت معیشتی محسوب می‌شوند. مسوولیت شناسایی این ۱۸ میلیون خانوار بر عهده وزارت رفاه است. خانوارها در این طرح بین ۵۵ تا ۲۰۵ هزار تومان دریافت خواهند کرد؛ خانوار یک نفره ۵۵ هزار تومان و خانوار ۵ نفره به بالا نیز ۲۰۵ هزار تومان. پس سرانه دریافتی هر فرد با توجه به بعد خانوار (تعداد فرد در خانوار) متفاوت خواهد بود.
این یارانه جدای از یارانه نقدی ماهیانه‌ای است که به خانوارها پرداخت می‌شود. البته همین طرح پیچیدگی‌هایی دارد مثلا این که ۲۰ میلیون نفر دیگر که شامل این پرداخت نمی‌شوند، چه کسانی اند و با چه متر و معیاری شناسایی می‌شوند؟
بحث دیگر این است که دولت می‌گوید کلا درآمد حاصله به مردم باز می‌گردد در واقع با این کار هیچ پولی به بودجه تزریق نمی‌شود و برای جبران کسری بودجه نخواهد بود. حالا سوال این است که پس تکلیف کسری بودجه چه می شود؟
آغاز افزایش قیمت بنزین به صورت شبانه نیز منتقدان زیادی دارد و بسیاری می‌گویند چرا دولت این شوک ناگهانی را به مردم وارد کرد در حالی که می‌توانست با اطلاع رسانی درست این کار را انجام دهد.
عده‌ای دیگر این اقدام دولت را با تک نرخی کردن ارز در سال گذشته مقایسه کرده اند و معتقدند این هر دو سیاست در راستای "شوک درمانی" اقتصادی است. این دسته از منتقدان می‌گویند افزایش قیمت بنزین نیز مانند تک نرخی کردن ارز به نتیجه مطلوبی نخواهد رسید.
اما یکی از مهمترین انتقادات این است که چرا دولت افزایش پلکانی قیمت بنزین را در سال‌های قبل به دلایل سیاسی اجرا نکرد تا امروز ناگهان مجبور به افزایش ۳۰۰ درصدی نشود؟ شاید این مهمترین درس‌های گرانی قیمت بنزین باشد که دولت هر کاری را باید در زمان خودش انجام دهد تا بعدا مجبور به وارد کردن شوک نشود.
حالا این شوکی که دولت روحانی وارد کرده است از همان ساعت اولیه تبعاتش را نشان داد، اعتراض های مردمی در نقاط مختلف کشور آغاز شده است. با روندی که در پیش گرفته شده است حالا می توان گفت دولت حسن روحانی در حال تبدیل شدن به یکی از منفورترین دولت هاست، شاید در این زمینه گوی سبقت را از دولت محمود احمدی نژاد هم ربوده باشد.
فضای آنقدر ضد دولت است که حتی عده ای خواستار استعفای رییس جمهور اند. در اعتراض ها عمده شعارها علیه روحانی است. اعتراض به مراجع تقلید هم رسیده است و امروز آیت الله صافی گلپایگانی ضمن ابراز نگرانی شدید خواستار لغو مصوبه دولت شد. آیت‌الله علوی گرگانی، نیز روز شنبه در پیامی از دولت خواست «تا دیر نشده، در تصمیم خود تجدیدنظر کند.»
دولت روحانی پس از چند سال ثابت نگه داشتن قیمت بنزین ناگهان آن را سه برابر گران کرد
وحید شقاقی تحلیلگر و کارشناس مسائل اقتصادی درباره افزایش نرخ بنزین، و ابعاد مختلف آن به فرارو گفت: «وقتی صادرات نفت و درامد ارزی کشور از یک عددی کمتر می‌شود دولت‌ها مجبور می‌شوند به اصلاحات ساختاری تن دهند. هر زمان درآمد‌های ارزی کشور بالا بود هیچ کدام از نهاد‌های سیاسی حاضر نبودند تن به اصلاحات ساختاری دهند. اما وقتی به مشکلات درآمد‌های ارزی نفت می‌رسیم و صادرات نفت کاهش می‌یابد، دولت‌ها ناگزیر می‌شوند اصلاحات انجام دهند. چون اداره کشور بدون اصلاحات ساختاری ممکن نیست.»
او افزود: «نفت یک مسکن است. تا زمانی که این مسکن را داریم از آن استفاده می‌کنیم و درد خودش را نشان نمی‌دهد. اما وقتی این مسکن وجود ندارد، درد‌ها خود را نشان می‌دهند و لذا مجبوریم می‌شویم به سمت درمان برویم. صادرات نفت ایران امسال به کمتر از ۵۰۰ هزار بشکه در روز رسیده است. دولت مجبور است تن به اصلاحات ساختاری دهد. ساده‌ترین نوع اصلاحات هم افزایش قیمت بنزین است، ممکن است در ادامه کاهش درآمد‌های نفتی شاهد اصلاحات ساختاری دیگری هم باشیم.»
این تحلیلگر مسائل اقتصادی در پاسخ به اینکه دولت مدعی است این درآمد حاصل از افزایش قیمت بنزین به بودجه باز نمی‌گردد بلکه به خانوار‌های نیازمند تعلق می‌گیرد، گفت: «ما امیدواریم که این تحقق یابد و دولت برای پوشش کسری بودجه از این پول استفاده نکند. البته حرف دولت تعجب آور است چرا که انتظار می‌رفت بخشی از درآمد حاصله را برای پوشش کسری بودجه سال آینده برداشت کند و بخشی از آن را هم برای کمک به دهک‌های کم درآمد. اما دولتمردان می‌گویند کل درآمد حاصله که حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان است به صورت یارانه به دهک‌های کم درآمد باز می‌گردد. ایران سال بعد کسری بودجه بالایی خواهد داشت که برآوردها عدد ۱۵۰ هزار میلیارد تومان را نشان می‌دهد. اگر از درآمد افزایش نرخ بنزین برای پوشش کسری بودجه استفاده نکنند، روش جایگزینی هم برای جبران کسری بودجه اعلام نشده است.»
شقاقی درباره اینکه آیا این تقسیم پول می‌تواند مفید باشد؟، گفت: «افزایش نرخ بنزین قطعا اثرات تورمی خواهد داشت. شوکی حداقل از انتظارات تورمی وارد خواهد شد. البته دولت یک اشتباه راهبردی انجام داد و قیمت مصرف متعارف را هم افزایش داد. یعنی ۶۰ لیتر بنزین سهمیه‌ای را هم ۵۰ درصد گران کرد. در حالیکه می‌توانست ۶۰ لیتر را همان ۱۰۰۰ تومان قیمت گذاری کند و بیشتر از ۶۰ را لیتر را مشمول قیمت‌های تصاعدی نماید. به نظرم افزایش قیمت مصرف متعارف بنزین اشتباه بود. برآوردها این بود که امسال تورم حدودا بین ۳۳ تا ۳۵ درصد شود، حالا تکانه قیمت بنزین هم خواهیم داشت که وضعیت را دشوارتر می‌کند.»
او افزود: «افزایش قیمت بنزین در برخی مصارف، تا ۵۰ درصد به افزایش قیمت منجر می‌شود که این عدد بالایی است. اما اگر قیمت بنزین سهمیه‌ای تغییری نمی‌کرد به بسیاری از خانوارها شوک کمتری وارد می‌شد. چون آن‌ها می‌توانند با مصرف متعارف ۶۰ لیتر در ماه کنار بیایند.»
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که آیا دولت نمیتوانست زودتر این کار را انجام دهد و از سوی دیگر به این شکل یک شبه به مردم شوک وارد نکند؟، اظهار کرد: «دولت این تصمیم را از سال پیش داشت، اما مجلس مقاومت می‌کرد. تقریبا همه نهاد‌های تصمیم گیرنده منتظر بودند تا وضعیت درآمد‌های نفتی تعیین تکلیف شود. مشخص بود که تا وضعیت درآمد‌ها نفتی روشن نشود دست به اصلاحات ساختاری نمی زنند. به نظر می‌رسد، چون به این نتیجه رسیده اند که وضعیت درآمد‌های ارزی نفت تغییری نخواهد کرد، ناگزیر شدند دست به اصلاحات ساختاری بزنند.»
شقاقی با بیان اینکه اگر پول افزایش بنزین به بودجه وارد نشود باید منتظر اصلاحات ساختاری تازه‌ای در اقتصاد باشیم، افزود: «کسری بودجه سال بعد بیش از ۱۵۰ هزار میلیارد تومان است، حتی اگر پول افزایش بنزین هم به بودجه وارد شود باز هم باید دولت دست به اصلاحات ساختاری دیگری هم بزند.»
این کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به اعتراض‌های صورت گرفته به افزایش قیمت بنزین گفت: «تصور می‌کنم این اعتراض‌ها ادامه دار نخواهد بود. چرا که به زودی پرداخت یارانه حاصل از افزایش قیمت بنزین آغاز می‌شود، این اقدام تا حدودی به فروکش کردن شوک‌ها کمک خواهد کرد و از طرف دیگر با سروسامان گرفتن و جا افتادن اجرای طرح، موج اعتراض‌ها فروکش خواهد کرد.»
او درباره برخی اظهارات منتقدان در مقایسه افزایش قیمت بنزین و تصمیم دولت در تعیین دلار ۴۲۰۰ تومانی و "شوک درمانی" خواندن این دو تصمیم گفت: «دلار ۴۲۰۰ تومانی یک راهبرد غلط بود. افزایش قیمت بنزین اصلاح ساختاری است و اصلا اشتباه و خطای راهبردی نیست. مقایسه این دو موضوع درست نیست. دولت باید دست به اصلاحات ساختاری می‌زد. یکی از آن‌ها اصلاح قیمت انرژی است. دولت می‌تواند اصلاحات دیگری هم انجام دهد. دولت مجبور بود دست به این اصلاحات بزند. حالا هم برای این دیر شده است، باید زودتر این کار را شروع می‌کرد. با کاهش درآمد‌های نفتی ناگزیر به اصلاحات ساختاری هستیم. این اصلاحات باید ادامه دار باشد، بودجه، نظام بانکی و نظام مالیاتی باید اصلاح شود. شفافیت و رانت زدایی و مبارزه با فساد باید در پیش گرفته شود. این ربطی به دولت‌ها هم ندارد. هردولتی هم بیاید چاره‌ای جز این کار ندارد.»
شقاقی در پایان تاکید کرد: «اصلاحات هزینه دارد. توده مردم تحت فشار قرار می‌گیرند، هزینه جراحی‌های اقتصادی را عمدتا توده مردم و دهک‌های کم درآمد خواهند داد. اصلاحات عمدتا به دهک‌های پر درآمد فشاری وارد نمی‌کند. پس دولت‌ها چاره‌ای ندارند جز این که از فشار و هزینه به کم درآمد‌ها بکاهند.»
سهمیه‌بندی بنزین با قیمت طلا، دلار و سکه چه می‌کند؟
روند افزایش قیمت‌ها حداقل تا ظهر امروز ادامه دارد اگرچه با سرعتی کمتر؛ به‌عنوان مثال قیمت دلار را در بازار آزاد ۱۲ هزار و ۳۸۰ تومان اعلام کرده‌اند. نرخ یورو و پوند انگلیس به‌ترتیب ۱۳ هزار و ۶۸۰ تومان و ۱۵ هزار و ۹۸۰ تومان است. قیمت درهم امارات سه هزار و ۳۷۰ تومان و نرخ لیر ترکیه دو هزار و ۱۵۵ تومان اعلام می‌شود. لابد الان دارید پیش خودتان فکر می‌کنید افزایش قیمت سکه تا کی و کجا می‌تواند ادامه پیدا کند. چون ما پیشگو نیستیم جواب این سوال را نمی‌‌دانیم اما شاید بتوانیم با مقایسه اتفاقات گذشته و حوادث مشابه وضعیت را پیش‌بینی کنیم
قیمت دلار در یکی دو روزی که همه درگیر موج جدید برف و سرما و خبر‌ها و حاشیه‌های مرتبط با سهمیه‌بندی بنزین بودیم، افزایش پیدا کرده؛ بعد از گذشت حدود ۴۸ ساعت حالا می‌توانیم بگوییم بازار‌های طلا و ارز تصمیم گرفته‌اند مثل گذشته کمی شیطنت به‌خرج دهند. دیروز و امروز اگرچه به‌خاطر بارش برف و وقوع ترافیک سنگین در خیابان‌ها افراد کمی می‌توانستند خودشان را به راسته صرافی‌های میدان فردوسی برسانند، اما در فضای اینترنت مدام خبر‌هایی درباره رشد قیمت ارز دست‌به‌دست می‌چرخد با این حال خود فعالان بازار می‌گویند خریدار زیادی برای ارز وجود ندارد و بررسی قیمت‌های جدید و مقایسه آن‌ها با روزهای گذشته نشان می‌دهد شاهد وقوع یک موج روانی تازه هستیم که می‌تواند برای افراد کم‌تجربه بسیار فریبنده و خطرناک باشد.
به گزارش فرارو، ماجرا از صبح شنبه شروع شد؛ دقیقا از وقتی صرافی‌های مجاز بانکی در اولین ساعات روز قیمت هر دلار را ۱۱ هزار و ۷۰۰ تومان اعلام کردند، اما بازار آزاد بدون توجه به این اتفاق نشان داد به رفتار‌های شیطنت‌آمیز علاقه دارد. با گذشت زمان این شیطنت هم اوج می‌گرفت مثلا در میانه روز قیمت دلار به محدوده ۱۱ هزار و ۸۰۰ تومان رسید و وقتی آفتاب غروب کرد رقم ۱۲ هزار و ۳۳۰ تومان به‌عنوان نرخ غیررسمی دلار در بازار آزاد به‌نمایش درآمد. همچنین یورو در پایان روز شنبه از مرز ۱۳ هزار و ۶۲۵ تومان گذشت و بیشترین نرخ پوند انگلستان در بازار آزاد به بیش از ۱۵ هزار و ۹۰۰ تومان رسید. قیمت درهم امارات در بازار آزاد به حدود سه‌هزار و ۳۵۰ تومان افزایش پیدا کرد و لیر ترکیه برای فروش با نرخ سه هزار و ۳۵۵ تومان پیشنهاد شد. مشابه همین اتفاق‌ها را بازار سکه طلا شاهد بودیم. تا قیمت چهار میلیون و ۲۲۰ تومان برای سکه طرح جدید و چهار میلیون و ۱۸۰ تومانی برای سکه طرح قدیم مطرح شود. فروشنده‌ها برای نیم‌سکه بهار آزادی رقم دو میلیون و ۱۸۰ تومان و برای ربع سکه بهار آزادی رقم یک میلیون و ۳۸۰ هزار تومان را پیشنهاد می‌کردند.
تا ظهر امروز یکشنبه روند افزایش اگرچه با سرعت کمتر، اما به‌هرحال ادامه دارد. به‌عنوان مثال قیمت دلار را در بازار آزاد ۱۲ هزار و ۳۸۰ تومان اعلام کرده‌اند. نرخ یورو و پوند انگلیس به‌ترتیب ۱۳ هزار و ۶۸۰ تومان و ۱۵ هزار و ۹۸۰ تومان است. قیمت درهم امارات سه هزار و ۳۷۰ تومان و نرخ لیر ترکیه دو هزار و ۱۵۵ تومان است. قیمت سکه تمام بهار آزادی به چهار میلیون و ۲۲۰ هزار تومان رسیده و سکه طرح قدیم را چهار میلیون و ۱۸۰ هزار تومان می‌فروشند. سکه نیم بهار و ربع‌بهار آزادی هم به‌ترتیب دو میلیون و ۱۸۰ هزار تومان و یک میلیون و ۳۸۰ هزار تومان فروخته می‌شوند. لابد الان دارید پیش خودتان فکر می‌کنید افزایش قیمت سکه تا کی و کجا می‌تواند ادامه پیدا کند. جواب این سوال را به‌درستی نمی‌توان داد، اما می‌شود با مقایسه اتفاقات گذشته و حوادث مشابه وضعیت را پیش‌بینی کرد.
بنزین سهمیه‌بندی از نخستین دقایق بامداد روز جمعه به جایگاه‌های سوخت برگشته است و حالا برای هر لیتر بنزین به جای هزار تومان، باید هزار و ۵۰۰ تومان بپردازیم. بنزین آزاد هم قرار است بدون نیاز به کارت سوخت و با نرخ سه هزار تومان عرضه شود. احتمالا تا حالا تحلیل‌های مختلفی درباره درست یا غلط بودن افزایش قیمت بنزین شنیده‌اید، اما در این گزارش کاری به تحلیل قیمت بنزین نداریم و تنها قصد داریم تاثیر احتمالی افزایش قیمت بنزین را بر قیمت سکه، طلا و ارز بررسی کنیم. برای این کار سراغ مراحل قبلی افزایش قیمت رفته‌ایم و بررسی کرده‌ایم که در سه نوبت گذشته یعنی سال ۸۹ که بنزین از ۱۰۰ تومان به ۴۰۰ تومان رسید، سال ۹۳ که بنزین ۷۰۰ تومان شد و سال ۹۴ که بنزین تک‌نرخی هزار تومانی به جایگاه‌ها آمد، چه اتفاقاتی در بازار‌های سکه، طلا، ارز و بورس افتاد.
پیامد افزایش قیمت بنزین در سال ۸۹؛ از ۱۰۰ به ۴۰۰ تومان
اولین افزایش قیمت بنزین سال ۸۹ اتفاق افتاد. تا قبل از آن بنزین سهمیه‌بندی که از سال ۸۶ وارد ادبیاتمان شده بود، ۱۰۰ تومان قیمت داشت و مردم بنزین آزاد را با قیمت ۴۰۰ تومان به ازای هر لیتر می‌خریدند. تا اینکه ۲۸ آذرماه ۸۹ بنزین اولین گام را بعد از سهمیه‌بندی برداشت. قیمت بنزین سهمیه‌بندی با افزایش ۳۰۰ تومانی به همان قیمت آزاد یعنی ۴۰۰ تومان رسید و بنزین آزاد هم با قیمت ۷۰۰ تومان در جایگاه‌ها عرضه می‌شد. خیلی‌ها افزایش عجیب نرم تورم در سال‌های ۸۹ و ۹۰ را گردن افزایش قیمت و سهمیه‌بندی بنزین می‌اندازند. این افزایش قیمت حتی آثار کوتاه‌مدت هم داشت. طوری که دلار در روز افزایش قیمت هزار و ۶۷ تومان در بازار آزاد فروخته می‌شد و بعد از یک هفته قیمت دلار با افزایش نسبی به هزار و ۸۳ تومان رسید. شاید ۲۰ تومان افزایش قیمت در حال حاضر زیاد رقم بزرگی به نظر نرسد، اما آن زمان که دلار هزار تومان بود، ۲۰ تومان نوسان در یک هفته افزایش قیمت قابل توجهی به حساب می‌آمد. هر چند این افزایش قیمت دلار کاملا موقتی بود و بعد از یک ماه دوباره دلار به همان قیمت حدود هزار و ۶۰ تومان برگشت.
پیامد افزایش قیمت بنزین سال ۹۳؛ از ۴۰۰ به ۷۰۰ تومان
بنزین سهمیه‌بندی در سال ۹۳ دوباره ۳۰۰ تومان گران شد. این بار نوبت نرخ ۷۰۰ تومانی برای بنزین سهمیه‌بندی بود و بنزین آزاد هم با نرخ هزار تومان در جایگاه عرضه شد. چهارم اردیبهشت ۹۳، دلار در بازار سه هزار و ۲۴۰ تومان قیمت داشت. خبر افزایش قیمت بنزین، دلار را در عرض سه روز به سه هزار و ۳۳۵ تومان رساند. آن زمان افزایش ۱۰۰ تومانی رقم بزرگی به حساب می‌آمد، اما این افزایش ناگهانی مدت زیادی عمر نداشت و بعد از یک ماه دلار دوباره به نرخ سه هزار و ۲۸۰ تومان برگشت. سکه وضعیت مشابهی را پشت سر گذاشت. در پی افزایش قیمت بنزین، سکه تمام از ۹۹۳ هزار تومان تا یک میلیون و ۴۰ هزار تومان بالا رفت و افزایش ۵۰ هزار تومانی را در عرض سه روز در کارنامه خود ثبت کرد. هرچند بعد از گذشت زمان، سکه یک ماه بعد دوباره به ۹۸۵ هزار تومان برگشت. طلا در آن دوره سه روزه بعد از افزایش قیمت بنزین، چهار هزار تومان گران شد و از ۱۰۲ هزار تومان به ۱۰۶ هزار تومان به ازای هر گرم رسید. گذشت زمان آرامش را به بازار طلا هم برگرداند و باعث شد قیمت طلا دوباره به ۱۰۱ هزار تومان برگردد. به عبارتی افزایش قیمت در بازار‌های ارز سکه و طلا در پی افزایش قیمت بنزین، تنها سه روز ادامه داشت و بعد از یک ماه همه‌چیز به حالت عادی برگشت.
پیامد افزایش قیمت بنزین سال ۹۴؛ از ۷۰۰ به هزار تومان
سال ۹۴ جایگاه‌ها با کارت سوخت و سهمیه‌بندی بنزین خداحافظی کردند. بنزین دوباره تک‌نرخی شد و از آن روز به بعد بنزین تنها با نرخ آزاد هزار تومانی در جایگاه‌ها عرضه شد. تا پیش از آن می‌شد بنزین سهمیه‌ای را ۷۰۰ تومان خرید، اما از سوم خردادماه همزمان با آزادسازی بنزین، قیمت هر لیتر سوخت به هزار تومان رسید. این افزایش قیمت تاثیر ناچیزی در بازار‌ها گذاشت. چراکه خداحافظی با کارت سوخت جلوی افزایش قیمت‌ها در بازار سکه و ارز را گرفت. دلار در سوم خردادماه سه هزار و ۲۹۵ تومان بود و بعد گذشت یک هفته از افزایش قیمت بنزین به سه هزار و ۳۲۰ تومان رسید و افزایش چندانی نداشت. هرچند بعد از گذشت زمان و حدود یک ماه بعد، دلار همین افزایش قیمت ناچیز را هم کنار گذاشت و به سه هزار و ۲۷۵ تومان برگشت. افزایش قیمت سال ۹۴ هیچ تاثیری در بازار سکه نگذاشت. طوری که از همان روز افزایش قیمت، سکه روند نزولی به خود گرفت و بعد یک ماه از ۹۳۳ هزار تومان به ۹۰۶ هزار تومان رسید.
پیامد احتمالی افزایش قیمت بنزین در سال ۹۸
همه خبر شوکه‌کننده شب‌جمعه را شنیده‌ایم. بنزین بدون اعلام قبلی از ساعت ۲۴ روز جمعه ۲۴ آبان سهمیه‌بندی شد و افزایش قیمت پیدا کرد. حالا برای هر لیتر بنزین به جای هزار تومان باید هزار و ۵۰۰ تومان پول بدهیم. بنزین آزاد هم قرار است با قیمت سه هزار تومان به ازای هر لیتر و بدون نیاز به کارت سوخت فروخته شود. بیشترین افزایش قیمت بنزین در اولین مرحله بعد از سهمیه‌بندی یعنی آذرماه ۸۹ اتفاق افتاده بود که قیمت بنزین در یک روز چهار برابر شد. بررسی رفتار طلا، سکه و دلار در سال‌های ۸۹، ۹۳ و ۹۴ بعد از افزایش قیمت بنزین نشان می‌دهد بازار‌های ارز، سکه و طلا حداکثر تا یک هفته روند افزایشی به خود می‌گیرند و با گذشت زمان باید منتظر عادی شدن اوضاع باشیم. حالا که بنزین سهمیه‌بندی، ۵۰ درصد گران شده و قیمت بنزین آزاد سه برابر افزایش پیدا کرده، می‌توان نتیجه گرفت که این روزها وضعیتی مشابه سال ۸۹ را پیش رو داشته باشیم. به عبارتی در کوتاه‌مدت یعنی یک هفته یا نهایتا ۱۰ روز بازار‌های ارز، سکه و طلا با افزایش نسبی روبرو خواهند شد، اما این افزایش ادامه‌دار نخواهد بود. به خصوص که امسال بانک مرکزی نظارت سخت گیرانه‌تری بر بازار سکه و ارز دارد.
البته افزایش قیمت دلار از دو روز پایانی هفته گذشته استارت خورده و با اینکه در یک ماه گذشته عموما ۱۱ هزار و ۴۰۰ تومان فروخته می‌شد، چهارشنبه گذشته به ۱۱ هزار و ۸۰۰ تومان رسید. در روزهای شنبه و تا ظهر امروز یکشنبه هم قیمت این اسکناس تا ۱۲ هزار و ۳۸۰ تومان پیش رفته است. مشابه همین اتفاق برای سکه طلا هم رخ داده و فعلا شاهد اعلام قیمت چهار میلیون و ۲۲۰ هزار تومان هستیم.
گرانی بنزین؛ دولت چه کارهایی باید بکند؟
شاید منطقی‌تر این باشد که ۳۰ لیتر با همان قیمت ۱۰۰۰ تومان داده شود و بقیه آزاد شود. برای مثال بشود ۱۵۰۰ تومان. با توجه به اینکه دولت اعلام کرده کل منایع حاصل را به خانوار بر می‌گرداند. بنابر این منطقی است که از طریق گفتگوی ملی قیمت را تعیین کند و ببیند نظر مردم چیست .
افزایش قیمت و سهیمه بندی بنزین با مخالفت‌هایی همراه بوده است. هرچند دولت اعلام کرده است تمام در آمد حاصل از این طرح به مردم پرداخت می‌شود، اما با توجه به تجربه تاریخی از افزایش قیمت سوخت به نظر می‌رسد مردم افزایش قیمت سایر کالاها و خدمات را حتمی می‌دانند. اما دولت برای کاهش فشار این طرح بر مردم چه سیاست‌های تکمیلی می‌تواند انجام دهد؟
بامداد جمعه ۲۴ آبان قیمت بنزین سهمیه‌ای (۶۰ لیتر در ماه برای خودرو‌های شخصی) از ۱۰۰۰ به ۱۵۰۰ تومان افزایش یافت و بنزین آزاد نیز ۳۰۰۰ تومان قیمت‌گذاری شد. دولت اعلام کرده است منابع حاصل از آن را که حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد کرده بین ۱۸ تا ۱۹ میلیون خانوار هدف توزیع خواهد کرد.
همچنین قرار است به تاکسی‌ها و تاکسی‌های اینترنتی سهیمه داده شود. عضو هیأت عامل سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در این زمینه گفت: «سهمیه سواری‌های کرایه عمومی بین شهری با پلاک «ع» ماهانه ۷۵۰ لیتر برای ناوگان تک‌سوز و ۴۵۰ لیتر برای ناوگان دوگانه سوز اختصاص یافت.» به گفته مهران قربانی «سهمیه شش روز باقیمانده آبان‌ماه و همچنین آذرماه این ناوگان تا ابتدای آذرماه امسال در کارت سوخت آن‌ها شارژ می‌شود.»
هرچند این اقدامات برای کاهش فشار این طرح به مردم در نظر گرفته شده است، ولی بر خی کارشناسان معتقدند تجربه تاریخی مردم نشان می‌دهد افزایش قیمت سوخت تاثیر خود را بر سایر قیمت‌ها می‌گذارد و این هزینه بسیار بیش از سود حاصل از دریافت یارانه خواهد بود.
مبلغ واریزی در طرح حمایتی دولت برای خانوار‌های تک نفره ۵۵ هزار تومان، دو نفره ۱۰۳ هزار تومان، سه نفره ۱۳۸ هزار تومان، چهار نفره ۱۷۲ هزار تومان و پنج نفره و بیشتر ۲۰۵ هزار تومان است.
دکتر علی دینی ترکمانی، استاد اقتصاد در مورد تاثیر افزایش قیمت سوخت بر مردم به فرارو گفت: به هر حال مردم یک تجربه‌ای پشت سر دارند و بر مبنای آن تجربه ارزیابی آن‌ها این است که این سیاست روی وضع رفاهی آن‌ها تاثیر منفی می‌گذارد. درست است که بر اساس سیاست اعمال شده درآمد قرار است به صورت یارانه نقدی به ۱۸ میلیون خانوار پرداخت شود، ولی ارزیابی مردم این است که تاثیر منفی این سیاست از طریق افزایش مستقیم قیمت بنزین و بعد افزایش غیر مستقیم قیمت‌های دیگر بیش از نفعی است که از دریافت یارانه نقدی می‌توانند ببرند. طبیعی است که مخالف هستند و به نظر می‌رسد این مخالفت و اعتراض قابل درک است.
این کارشناس مسائل اقتصادی در مورد اقدامی که دولت در جهت سیاست تکمیلی می‌تواند انجام دهد گفت: یک راهکار این است که دولت وعده یارانه خیلی بیشتری بدهد. فرض کنید دو یا سه برابر چیزی که از این طریق می‌توان به دست آورد. خب در این صورت مساله تامین مالی و کسری بودجه پیش می‌آید. بنابر این راهکار قابل طرحی است، اما منطقی نیست و طبیعی است که دولت نمی‌تواند چنین کاری انجام دهد.
دینی ترکمان افزود: یک راهکار دیگر که احتمال وقوع دارد و می‌تواند منطقی باشد این است که نرخ را دولت تعدیل کند. واقعیت امر این است که سهمیه ۱۵۰۰ تومان و آزاد ۳۰۰۰ هزار تومان افزایش قابل توجهی است. بنابر این شاید منطقی‌تر این باشد که ۳۰ لیتر با همان قیمت ۱۰۰۰ تومان داده شود و بقیه آزاد شود. برای مثال بشود ۱۵۰۰ تومان. با توجه به اینکه دولت اعلام کرده کل منایع حاصل را به خانوار بر می‌گرداند. بنابر این منطقی است که از طریق گفتگوی ملی قیمت را تعیین کند و ببیند نظر مردم چیست که خب در یکی دو روز گذشته مردم نظر خود را در قالب اعتراض‌ها اعلام کردند.
این استاد اقتصاد ادامه داد: اگر دولت هدف درآمدی ندارد می‌توان گفت هدف افزایش قیمت این است که جلوی قاچاق را بگیرد یا از این طریق مصرف بیش از اندازه بنزین را کنترل کند. تجریه نشان می‌دهد افزایش قیمت تاثیرات مُسکن مانند دارد. خیلی سریع تاثیر خود را از دست می‌دهد. برای مثال میزان مصرف بنزین در اتومبیل شخصی ممکن است کاهش پیدا کند، ولی بعد وقتی قیمت آژانس و اسنب و حمل و نقل عمومی افزایش پیدا کند دوباره ماشین شخصی صرفه پیدا می‌کند و مردم دوباره از ماشین شخصی استفاده می‌کنند.
دینی ترکمانی گفت: در مورد مساله قاچاق، بحث اصلی روی قاچاق سازمان یافته است که باید رسیدگی شود. آن قاچاقی هم که کسی برای تامین نان شب انجام می‌دهد بحث دیگری است که باید بازار کار درست شود. بنابر این با یک نظام سیستماتیک نظام‌مند این سیاست قیمتی راهکار درستی برای مواجه با قاچاق و کاهش مصرف نیست. این هم اگر در نظر بگیریم شیب افزایش قیمت باید منطقی باشد.
این کارشناس اقتصادی در مورد وضعیت تاکسی‌ها و تاکسی‌های اینترنتی گفت: مساله این است که اگر سهیمه تاکسی‌ها هم به صورت یارانه‌ای پرداخت شود متوسط قیمت حمل و نقل خصوصی افزایش پیدا می‌کند. بخشی از حمل و نقل غیر از تاکسی‌ها است. افرادی که شغل ندارند و به خصوص در شهر‌های بزرگ از این طریق امرار معاش می‌کنند. طبیعی است وقتی آن‌ها قیمت را افزایش دهند تاکسی‌ها هم به رغم اینکه قیمت سوخت آن‌ها افزایش نمی‌یابد، اما تمایل وجود دارد که با آن قیمت خود را منطبق کنند بنابر این خواه ناخواه این قیمت افزایش پیدا خواهد کرد. همین الان هم پیدا کرده است. بنابر این منطبق بر تجربه سال‌های گذشته است و لذا این که فکر کنیم با سهیمه این اتفاق نمی‌افتد بحث درستی نیست.
دینی ترکمان گفت: ضمن اینکه بحث سهمیه به خاطر اختلاف قیمتی که وجود دارد راننده‌های تاکسی ممکن است درگیر مخاطرات اخلاقی یا ملاحظاتی بشوند و بخواهد بنزین سهمیه‌ای را در بازار آزاد بفروشد؛ لذا مشکل کمبود وسایل حمل و نقل عمومی پیش می‌آید. اگر تجربه گذشته را مبنا قرار دهیم معمولا این اتفاقات رخ داده است و بعید نیست در روزهای آینده باز رخ دهد.
این استاد اقتصاد در پایان گفت: همین الان که اعلام شده که کل پول به صورت یارانه نقدی پرداخت می‌شود مردم معترض بوده اند، اگر اعلام کنند این پول بر نمی‌گردد و می‌رود برای زیر ساخت ها، نقد را به نسیه دادن است و طبیعی است که اعتراضات می‌توانست خیلی بیش از چیزی باشد که در این یکی دو روز رخ داده است. بنابر این دولت چاره‌ای ندارد جز اینکه این کار را انجام دهد. دولت می‌خواهد از نظر خودش هم قیمت را تعدیل کند هم رضایت اجتماعی کسب کند. اما به این دلیل که عرض کردم یعنی تجربه تاریخی که مردم دارند یعنی هزینه‌های این سیاست بیش از نفعی است که از یارانه نقدی عاید می‌شود، طبعا مخالف هستند.
اثرات مثبت افزایش قیمت بنزین
در روزهای اخیر بسیار درباره اثرات منفی افزایش قیمت بنزین سخن گفته شده است اما درباره اثرات مثبت آن کمتر حرفی زده شده است. در همین رابطه علی سرزعیم اقتصاددان به دفاع از طرح افزایش قیمت بنزین پرداخته است. سرزعیم انتقاداتی به نحوه اجرای طرح دارد اما از کلیت آن دفاع می کند.
او در این باره گفت: «این سیاستی است که سختی‌های در کوتاه‌مدت برای ۵ دهک بالای جامعه دارد و منافعی نیز برای ۵ دهک پایین جامعه در پی دارد. ۵ دهک بالای جامعه که عموما خودرو دارند، یعنی نیمی از جامعه ایران خودرو دارد، نمی‌خواهند تغییری در وضع موجود رخ دارند. گروهی هم که ضعیف‌تر و در استان‌های دورافتاده هستند، نمی‌توانند منافع خود را بیشتر نشان دهند و پیگیری کنند.»
این کارشناس اقتصادی درباره این که چرا باید از سیاست افزایش قیمت بنزین دفاع کرد، گفت: «چون در کوتاه‌مدت به فقرزدایی کمک می‌کند؛ گرچه رفاه نیمه بالای جامعه را تا حدی پایین می‌آورد. اما اگر این سیاست را اجرا نکنیم، فقر نیمه پایین جامعه با سرعت بیشتری صورت می‌گیرد.»
سرزعیم تاکید کرد: "ما برای حفظ قدرت خرید یا افت کمتر قدرت خرید دهک‌های پایین جامعه، به این سیاست در کوتاه‌مدت تن دهیم. این سیاست البته در بلندمدت اثرات بیشتری به دنبال دارد که حداقلی‌ترین آن، مربوط به آلودگی هوا است. ما هر زمان که با آلودگی هوا مواجه می‌شویم، باید به این سوال فکر کنیم که در نهایت چه زمانی باید این مساله را حل کنیم."
وی متذکر شد: «هیچ راهی جز اینکه قیمت بنزین را بالا ببریم و بخشی از منابع آن را صرف توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی بیاوریم، وجود ندارد. بیشتر کشورهای دنیا که مشکل ترافیک را حل کرده‌اند، از این راه رفته‌اند.»
او معتقد است که "خیلی زودتر از این‌ها باید قیمت سوخت بالا می‌رفت و متاسفانه دولت دیر عمل کرد، اما باز هم امروز بهتر از فرداست."
سرزعیم از تاکتیک دولت برای اجرای طرح انتقاد کرد و گفت: «به نظر من دولت اول باید پول را واریز می‌کرد و بعد قیمت را بالا می‌برد. ما اول می‌توانستیم پول چاپ کنیم و بعد از محل درآمد بنزین، پول را پس بدهد. می‌شد فعلا این کار را کرد و منطقی هم بود.»
او افزود: "اما و اگرها برای قبل از هر داستانی است و اگر الان به اما و اگر بپردازیم، یعنی اینکه ما هیچ‌گاه در ایران به اصلاحات اقتصادی نپردازیم و همین‌طور آرام آرام وضعمان بدتر شود."
این کارشناس اقتصادی درباره بازتوزیع درآمد حاصل از افزایش قیمت بنزین تصریح کرد: «عین یارانه نقدی است. مکانیزم آن هم این‌گونه است که با توجه به اینکه هر ماه پرداخت نقدی یارانه‌ها را داریم، به این گروه کمک حمایتی پرداخت خواهد شد.»
سرزعیم درباره یارانه‌های پنهان عنوان کرد: "ما اگر همه یارانه‌های دولت را حذف کنیم و به مردم پول نقدی بدهیم، عدد آن تا ۷۰۰، ۸۰۰ هزار تومان به هر نفر می‌گویند می‌رسد، کف آن را می‌گویند ۵۰۰ هزار تومان است. ما تا این‌جا خیلی فاصله داریم."
یک پیشنهاد متفاوت
عباس عبدی فعال سیاسی اصلاح طلب هم امروز در یادداشتی ضمن دفاع از سیاست افزایش قیمت بنزین، ایده دولت را به چالش کشید.
عبدی در یادداشت خود عنوان کرد که از او هم در این رابطه نظرخواهی شده و پیشنهادش چیز دیگری بوده است.
این فعال سیاسی اصلاح طلب در این رابطه نوشت: «سیاست اخیر گرچه منافع محدودی دارد ولی مشکل سوخت و انرژی را حل نمی‌کند زیرا با وجود قیمت‌گذاری و دو نرخی بودن به تنهایی برای شکست هر سیاستی در انرژی کافی است.»
به عقیده او "هر طرحی در زمینه انرژی باید معطوف به این هدف باشد که یک بار برای همیشه مساله قیمت‌گذاری انرژی را حل کند."
پیشنهاد این تحلیلگر اصلاح طلب این است: «برای هر خانوار سبد انرژی تعریف کرد و این ایده را از بنزین آغاز کرده سپس اقلام دیگر مثل گازوییل، گاز و برق را به مرور به آن اضافه کرد. براساس این سبد انرژی دولت حق افزایش درآمد از فروش آن‌ها را ندارد مگر در حد هزینه‌های تولید و سهم هر خانوار یا فرد را از هرکدام از این انرژی‌ها و ابتدا از بنزین را به خانوار تحویل می‌دهد، این تحویل به همان قیمت لیتری هزار تومان است. هر خانوار مالک این سبد است و هر کاری که خواست با آن انجام می‌دهد. آن را در بازار انرژی می‌فروشد یا خودش مصرف می‌کند. برای نمونه اگر به هر فرد ۲۵ لیتر بنزین در ماه تعلق گیرد، روزانه حدود ۷۰ میلیون لیتر بنزین سهم این سبد می‌شود.»
یارانه بنزینی خیانت است باید کوپن داد
احمد توکلی اقتصاد دان اصولگرا هم از منتقدان طرح به حساب می آید. توکلی در گفت و گویی با خبرگزاری فارس به تشریح دیدگاه های خود در این باره پرداخته است.
توکلی ضمن انتقاد از نحوه اجرای طرح و عدم اطلاع رسانی پیش از اجرا ایجاد شوک در جامعه، درباره اینکه این طرح به اهداف خود برسد نیز شک و شبهه دارد.
توکلی درباره اینکه آیا این طرح می تواند مانع از قاچاق بنزین شود، گفت: «سیاست قیمتی به تنهایی نمی‌تواند جلوی قاچاق بنزین را بگیرد، اما سهمیه بندی سوخت و کارت هوشمند سوخت می‌تواند قاچاق بنزین را کنترل کند.»
به عقیده این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام افزایش قیمت در کاهش مصرف بنزین هم تاثیر زیادی نخواهد داشت. توکلی گفت: «بنزین همانند دارو و نان کالایی کم کشش است. کالای کم کشش کالایی است که تغییر قیمت تاثیری در تقاضا و مصرف آن ندارد و حساسیت متقاضی نسبت به تغییر قیمت کم است. یعنی افزایش قیمت، تاثیر کمی در کاهش تقاضا دارد.»
توکلی همچنین حذف کارت سوخت در ابتدای دولت روحانی را "خیانت" دانست. او البته معتقد است یک خیانت دیگر هم در طرح اخیر افزایش قیمت بنزین صورت گرفته است و آن پرداخت یارانه بنزین تا 205 هزار تومان است.
این عضو مجمع تشخیص در این باره گفت: «آقای احمدی نژاد زمانی می خواست یارانه را به 250 هزار تومان افزایش دهد. ما از این فاجعه جلوگیری کردیم. اعتراض ما این بود که چرا به همه یارانه می‌دهید و چرا می خواهید آن را افزایش دهید. پرداخت یارانه 250 هزار تومانی ناپایدار و برای تولید مرگبار بود. وقتی با افزایش قیمت بنزین ، برای چند ماه به خانوارها یارانه بیشتری پرداخت می کنید این یارانه را مردم درآمد دائمی تلقی می‌کنند و قطع آن بسیار دشوار و نشدنی است. آن وقت با نوسان قیمت نفت، اقتصاد دولت زمین گیر می‌شود.»
این نماینده پیشین مجلس ادامه داد که در آن زمان همراه با چند اقتصاددان با نگارش نامه به رهبر انقلاب با آن طرح مخالفت کرده و آن را "خیانت" دانستند و به این ترتیب مانع از اجرای آن شدند. توکلی گفت: «حال دولت کنونی می‌خواهد همان کار آقای احمدی نژاد را انجام دهد.»
اما پیشنهاد توکلی چیست؟ او در این باره اظهار کرد: «هنگامی که مردم تحت فشارند و دولت می خواهد کالاهای ضروری مانند گوشت و شیر را به بدهد و مردم مصرف حداقلی داشته باشند، باید یارانه کالایی داده شود نه نقدی. به نظر من حمایت نقدی از ۱۸ میلیون خانوار توسط دولت سیاست غلطی است و باید به جای آن حمایت کالایی و کوپن غذا به این خانواده ها داده شود در غیر این صورت در آینده نزدیک هزینه سنگینی بر دوش جامعه برای برای جبران عقب ماندگی های ناشی از سوء تغذیه این روزها می‌گذارد.»
منبع: فرارو
سهیمه‌بندی بنزین شامگاه پنج شنبه آغاز شد و قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌بندی ۱۵۰۰ تومان و هر لیتر بنزین آزاد ۳ هزار تومان است. به این ترتیب بنزین سهمیه‌ای ۵۰ درصد و بنزین آزاد ۳۰۰ درصد افزایش قیمت پیدا کرده است.
اقدامی ناگهانی دولت با انتقادات زیادی روبه رو شده است و از روز گذشته موجی از اعتراض شهر‌های مختلف کشور را در بر گرفته است. اوضاع اقتصادی نامناسب مردم را نسبت به افزایش نرخ بنزین به شدت نگران کرده است.
اما دولت می‌گوید راهکار دارد و درآمد حاصل از افزایش نرخ بنزین به طور کامل به اقشار آسیب پذیر باز می‌گردد. بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران در یک برنامه تلویزیونی گفت: طبق برآوردها، با اجرای طرح مدیریت مصرف بنزین، درآمد دولت در سال ۳۱ هزار میلیارد تومان در سال افزایش پیدا می‌کند که به گفته او "همه آن به اقشار کم درآمد تعلق خواهد گرفت."
طرح دولت این است، بیش از ۱۸ میلیون خانوار متشکل از ۶۰ میلیون نفر مشمول بسته‌های حمایت معیشتی محسوب می‌شوند. مسوولیت شناسایی این ۱۸ میلیون خانوار بر عهده وزارت رفاه است. خانوارها در این طرح بین ۵۵ تا ۲۰۵ هزار تومان دریافت خواهند کرد؛ خانوار یک نفره ۵۵ هزار تومان و خانوار ۵ نفره به بالا نیز ۲۰۵ هزار تومان. پس سرانه دریافتی هر فرد با توجه به بعد خانوار (تعداد فرد در خانوار) متفاوت خواهد بود.
این یارانه جدای از یارانه نقدی ماهیانه‌ای است که به خانوارها پرداخت می‌شود. البته همین طرح پیچیدگی‌هایی دارد مثلا این که ۲۰ میلیون نفر دیگر که شامل این پرداخت نمی‌شوند، چه کسانی اند و با چه متر و معیاری شناسایی می‌شوند؟
بحث دیگر این است که دولت می‌گوید کلا درآمد حاصله به مردم باز می‌گردد در واقع با این کار هیچ پولی به بودجه تزریق نمی‌شود و برای جبران کسری بودجه نخواهد بود. حالا سوال این است که پس تکلیف کسری بودجه چه می شود؟
آغاز افزایش قیمت بنزین به صورت شبانه نیز منتقدان زیادی دارد و بسیاری می‌گویند چرا دولت این شوک ناگهانی را به مردم وارد کرد در حالی که می‌توانست با اطلاع رسانی درست این کار را انجام دهد.
عده‌ای دیگر این اقدام دولت را با تک نرخی کردن ارز در سال گذشته مقایسه کرده اند و معتقدند این هر دو سیاست در راستای "شوک درمانی" اقتصادی است. این دسته از منتقدان می‌گویند افزایش قیمت بنزین نیز مانند تک نرخی کردن ارز به نتیجه مطلوبی نخواهد رسید.
اما یکی از مهمترین انتقادات این است که چرا دولت افزایش پلکانی قیمت بنزین را در سال‌های قبل به دلایل سیاسی اجرا نکرد تا امروز ناگهان مجبور به افزایش ۳۰۰ درصدی نشود؟ شاید این مهمترین درس‌های گرانی قیمت بنزین باشد که دولت هر کاری را باید در زمان خودش انجام دهد تا بعدا مجبور به وارد کردن شوک نشود.
حالا این شوکی که دولت روحانی وارد کرده است از همان ساعت اولیه تبعاتش را نشان داد، اعتراض های مردمی در نقاط مختلف کشور آغاز شده است. با روندی که در پیش گرفته شده است حالا می توان گفت دولت حسن روحانی در حال تبدیل شدن به یکی از منفورترین دولت هاست، شاید در این زمینه گوی سبقت را از دولت محمود احمدی نژاد هم ربوده باشد.
فضای آنقدر ضد دولت است که حتی عده ای خواستار استعفای رییس جمهور اند. در اعتراض ها عمده شعارها علیه روحانی است. اعتراض به مراجع تقلید هم رسیده است و امروز آیت الله صافی گلپایگانی ضمن ابراز نگرانی شدید خواستار لغو مصوبه دولت شد. آیت‌الله علوی گرگانی، نیز روز شنبه در پیامی از دولت خواست «تا دیر نشده، در تصمیم خود تجدیدنظر کند.»
دولت روحانی پس از چند سال ثابت نگه داشتن قیمت بنزین ناگهان آن را سه برابر گران کرد
وحید شقاقی تحلیلگر و کارشناس مسائل اقتصادی درباره افزایش نرخ بنزین، و ابعاد مختلف آن به فرارو گفت: «وقتی صادرات نفت و درامد ارزی کشور از یک عددی کمتر می‌شود دولت‌ها مجبور می‌شوند به اصلاحات ساختاری تن دهند. هر زمان درآمد‌های ارزی کشور بالا بود هیچ کدام از نهاد‌های سیاسی حاضر نبودند تن به اصلاحات ساختاری دهند. اما وقتی به مشکلات درآمد‌های ارزی نفت می‌رسیم و صادرات نفت کاهش می‌یابد، دولت‌ها ناگزیر می‌شوند اصلاحات انجام دهند. چون اداره کشور بدون اصلاحات ساختاری ممکن نیست.»
او افزود: «نفت یک مسکن است. تا زمانی که این مسکن را داریم از آن استفاده می‌کنیم و درد خودش را نشان نمی‌دهد. اما وقتی این مسکن وجود ندارد، درد‌ها خود را نشان می‌دهند و لذا مجبوریم می‌شویم به سمت درمان برویم. صادرات نفت ایران امسال به کمتر از ۵۰۰ هزار بشکه در روز رسیده است. دولت مجبور است تن به اصلاحات ساختاری دهد. ساده‌ترین نوع اصلاحات هم افزایش قیمت بنزین است، ممکن است در ادامه کاهش درآمد‌های نفتی شاهد اصلاحات ساختاری دیگری هم باشیم.»
این تحلیلگر مسائل اقتصادی در پاسخ به اینکه دولت مدعی است این درآمد حاصل از افزایش قیمت بنزین به بودجه باز نمی‌گردد بلکه به خانوار‌های نیازمند تعلق می‌گیرد، گفت: «ما امیدواریم که این تحقق یابد و دولت برای پوشش کسری بودجه از این پول استفاده نکند. البته حرف دولت تعجب آور است چرا که انتظار می‌رفت بخشی از درآمد حاصله را برای پوشش کسری بودجه سال آینده برداشت کند و بخشی از آن را هم برای کمک به دهک‌های کم درآمد. اما دولتمردان می‌گویند کل درآمد حاصله که حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان است به صورت یارانه به دهک‌های کم درآمد باز می‌گردد. ایران سال بعد کسری بودجه بالایی خواهد داشت که برآوردها عدد ۱۵۰ هزار میلیارد تومان را نشان می‌دهد. اگر از درآمد افزایش نرخ بنزین برای پوشش کسری بودجه استفاده نکنند، روش جایگزینی هم برای جبران کسری بودجه اعلام نشده است.»
شقاقی درباره اینکه آیا این تقسیم پول می‌تواند مفید باشد؟، گفت: «افزایش نرخ بنزین قطعا اثرات تورمی خواهد داشت. شوکی حداقل از انتظارات تورمی وارد خواهد شد. البته دولت یک اشتباه راهبردی انجام داد و قیمت مصرف متعارف را هم افزایش داد. یعنی ۶۰ لیتر بنزین سهمیه‌ای را هم ۵۰ درصد گران کرد. در حالیکه می‌توانست ۶۰ لیتر را همان ۱۰۰۰ تومان قیمت گذاری کند و بیشتر از ۶۰ را لیتر را مشمول قیمت‌های تصاعدی نماید. به نظرم افزایش قیمت مصرف متعارف بنزین اشتباه بود. برآوردها این بود که امسال تورم حدودا بین ۳۳ تا ۳۵ درصد شود، حالا تکانه قیمت بنزین هم خواهیم داشت که وضعیت را دشوارتر می‌کند.»
او افزود: «افزایش قیمت بنزین در برخی مصارف، تا ۵۰ درصد به افزایش قیمت منجر می‌شود که این عدد بالایی است. اما اگر قیمت بنزین سهمیه‌ای تغییری نمی‌کرد به بسیاری از خانوارها شوک کمتری وارد می‌شد. چون آن‌ها می‌توانند با مصرف متعارف ۶۰ لیتر در ماه کنار بیایند.»
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که آیا دولت نمیتوانست زودتر این کار را انجام دهد و از سوی دیگر به این شکل یک شبه به مردم شوک وارد نکند؟، اظهار کرد: «دولت این تصمیم را از سال پیش داشت، اما مجلس مقاومت می‌کرد. تقریبا همه نهاد‌های تصمیم گیرنده منتظر بودند تا وضعیت درآمد‌های نفتی تعیین تکلیف شود. مشخص بود که تا وضعیت درآمد‌ها نفتی روشن نشود دست به اصلاحات ساختاری نمی زنند. به نظر می‌رسد، چون به این نتیجه رسیده اند که وضعیت درآمد‌های ارزی نفت تغییری نخواهد کرد، ناگزیر شدند دست به اصلاحات ساختاری بزنند.»
شقاقی با بیان اینکه اگر پول افزایش بنزین به بودجه وارد نشود باید منتظر اصلاحات ساختاری تازه‌ای در اقتصاد باشیم، افزود: «کسری بودجه سال بعد بیش از ۱۵۰ هزار میلیارد تومان است، حتی اگر پول افزایش بنزین هم به بودجه وارد شود باز هم باید دولت دست به اصلاحات ساختاری دیگری هم بزند.»
این کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به اعتراض‌های صورت گرفته به افزایش قیمت بنزین گفت: «تصور می‌کنم این اعتراض‌ها ادامه دار نخواهد بود. چرا که به زودی پرداخت یارانه حاصل از افزایش قیمت بنزین آغاز می‌شود، این اقدام تا حدودی به فروکش کردن شوک‌ها کمک خواهد کرد و از طرف دیگر با سروسامان گرفتن و جا افتادن اجرای طرح، موج اعتراض‌ها فروکش خواهد کرد.»
او درباره برخی اظهارات منتقدان در مقایسه افزایش قیمت بنزین و تصمیم دولت در تعیین دلار ۴۲۰۰ تومانی و "شوک درمانی" خواندن این دو تصمیم گفت: «دلار ۴۲۰۰ تومانی یک راهبرد غلط بود. افزایش قیمت بنزین اصلاح ساختاری است و اصلا اشتباه و خطای راهبردی نیست. مقایسه این دو موضوع درست نیست. دولت باید دست به اصلاحات ساختاری می‌زد. یکی از آن‌ها اصلاح قیمت انرژی است. دولت می‌تواند اصلاحات دیگری هم انجام دهد. دولت مجبور بود دست به این اصلاحات بزند. حالا هم برای این دیر شده است، باید زودتر این کار را شروع می‌کرد. با کاهش درآمد‌های نفتی ناگزیر به اصلاحات ساختاری هستیم. این اصلاحات باید ادامه دار باشد، بودجه، نظام بانکی و نظام مالیاتی باید اصلاح شود. شفافیت و رانت زدایی و مبارزه با فساد باید در پیش گرفته شود. این ربطی به دولت‌ها هم ندارد. هردولتی هم بیاید چاره‌ای جز این کار ندارد.»
شقاقی در پایان تاکید کرد: «اصلاحات هزینه دارد. توده مردم تحت فشار قرار می‌گیرند، هزینه جراحی‌های اقتصادی را عمدتا توده مردم و دهک‌های کم درآمد خواهند داد. اصلاحات عمدتا به دهک‌های پر درآمد فشاری وارد نمی‌کند. پس دولت‌ها چاره‌ای ندارند جز این که از فشار و هزینه به کم درآمد‌ها بکاهند.»
سهمیه‌بندی بنزین با قیمت طلا، دلار و سکه چه می‌کند؟
روند افزایش قیمت‌ها حداقل تا ظهر امروز ادامه دارد اگرچه با سرعتی کمتر؛ به‌عنوان مثال قیمت دلار را در بازار آزاد ۱۲ هزار و ۳۸۰ تومان اعلام کرده‌اند. نرخ یورو و پوند انگلیس به‌ترتیب ۱۳ هزار و ۶۸۰ تومان و ۱۵ هزار و ۹۸۰ تومان است. قیمت درهم امارات سه هزار و ۳۷۰ تومان و نرخ لیر ترکیه دو هزار و ۱۵۵ تومان اعلام می‌شود. لابد الان دارید پیش خودتان فکر می‌کنید افزایش قیمت سکه تا کی و کجا می‌تواند ادامه پیدا کند. چون ما پیشگو نیستیم جواب این سوال را نمی‌‌دانیم اما شاید بتوانیم با مقایسه اتفاقات گذشته و حوادث مشابه وضعیت را پیش‌بینی کنیم
قیمت دلار در یکی دو روزی که همه درگیر موج جدید برف و سرما و خبر‌ها و حاشیه‌های مرتبط با سهمیه‌بندی بنزین بودیم، افزایش پیدا کرده؛ بعد از گذشت حدود ۴۸ ساعت حالا می‌توانیم بگوییم بازار‌های طلا و ارز تصمیم گرفته‌اند مثل گذشته کمی شیطنت به‌خرج دهند. دیروز و امروز اگرچه به‌خاطر بارش برف و وقوع ترافیک سنگین در خیابان‌ها افراد کمی می‌توانستند خودشان را به راسته صرافی‌های میدان فردوسی برسانند، اما در فضای اینترنت مدام خبر‌هایی درباره رشد قیمت ارز دست‌به‌دست می‌چرخد با این حال خود فعالان بازار می‌گویند خریدار زیادی برای ارز وجود ندارد و بررسی قیمت‌های جدید و مقایسه آن‌ها با روزهای گذشته نشان می‌دهد شاهد وقوع یک موج روانی تازه هستیم که می‌تواند برای افراد کم‌تجربه بسیار فریبنده و خطرناک باشد.
به گزارش فرارو، ماجرا از صبح شنبه شروع شد؛ دقیقا از وقتی صرافی‌های مجاز بانکی در اولین ساعات روز قیمت هر دلار را ۱۱ هزار و ۷۰۰ تومان اعلام کردند، اما بازار آزاد بدون توجه به این اتفاق نشان داد به رفتار‌های شیطنت‌آمیز علاقه دارد. با گذشت زمان این شیطنت هم اوج می‌گرفت مثلا در میانه روز قیمت دلار به محدوده ۱۱ هزار و ۸۰۰ تومان رسید و وقتی آفتاب غروب کرد رقم ۱۲ هزار و ۳۳۰ تومان به‌عنوان نرخ غیررسمی دلار در بازار آزاد به‌نمایش درآمد. همچنین یورو در پایان روز شنبه از مرز ۱۳ هزار و ۶۲۵ تومان گذشت و بیشترین نرخ پوند انگلستان در بازار آزاد به بیش از ۱۵ هزار و ۹۰۰ تومان رسید. قیمت درهم امارات در بازار آزاد به حدود سه‌هزار و ۳۵۰ تومان افزایش پیدا کرد و لیر ترکیه برای فروش با نرخ سه هزار و ۳۵۵ تومان پیشنهاد شد. مشابه همین اتفاق‌ها را بازار سکه طلا شاهد بودیم. تا قیمت چهار میلیون و ۲۲۰ تومان برای سکه طرح جدید و چهار میلیون و ۱۸۰ تومانی برای سکه طرح قدیم مطرح شود. فروشنده‌ها برای نیم‌سکه بهار آزادی رقم دو میلیون و ۱۸۰ تومان و برای ربع سکه بهار آزادی رقم یک میلیون و ۳۸۰ هزار تومان را پیشنهاد می‌کردند.
تا ظهر امروز یکشنبه روند افزایش اگرچه با سرعت کمتر، اما به‌هرحال ادامه دارد. به‌عنوان مثال قیمت دلار را در بازار آزاد ۱۲ هزار و ۳۸۰ تومان اعلام کرده‌اند. نرخ یورو و پوند انگلیس به‌ترتیب ۱۳ هزار و ۶۸۰ تومان و ۱۵ هزار و ۹۸۰ تومان است. قیمت درهم امارات سه هزار و ۳۷۰ تومان و نرخ لیر ترکیه دو هزار و ۱۵۵ تومان است. قیمت سکه تمام بهار آزادی به چهار میلیون و ۲۲۰ هزار تومان رسیده و سکه طرح قدیم را چهار میلیون و ۱۸۰ هزار تومان می‌فروشند. سکه نیم بهار و ربع‌بهار آزادی هم به‌ترتیب دو میلیون و ۱۸۰ هزار تومان و یک میلیون و ۳۸۰ هزار تومان فروخته می‌شوند. لابد الان دارید پیش خودتان فکر می‌کنید افزایش قیمت سکه تا کی و کجا می‌تواند ادامه پیدا کند. جواب این سوال را به‌درستی نمی‌توان داد، اما می‌شود با مقایسه اتفاقات گذشته و حوادث مشابه وضعیت را پیش‌بینی کرد.
بنزین سهمیه‌بندی از نخستین دقایق بامداد روز جمعه به جایگاه‌های سوخت برگشته است و حالا برای هر لیتر بنزین به جای هزار تومان، باید هزار و ۵۰۰ تومان بپردازیم. بنزین آزاد هم قرار است بدون نیاز به کارت سوخت و با نرخ سه هزار تومان عرضه شود. احتمالا تا حالا تحلیل‌های مختلفی درباره درست یا غلط بودن افزایش قیمت بنزین شنیده‌اید، اما در این گزارش کاری به تحلیل قیمت بنزین نداریم و تنها قصد داریم تاثیر احتمالی افزایش قیمت بنزین را بر قیمت سکه، طلا و ارز بررسی کنیم. برای این کار سراغ مراحل قبلی افزایش قیمت رفته‌ایم و بررسی کرده‌ایم که در سه نوبت گذشته یعنی سال ۸۹ که بنزین از ۱۰۰ تومان به ۴۰۰ تومان رسید، سال ۹۳ که بنزین ۷۰۰ تومان شد و سال ۹۴ که بنزین تک‌نرخی هزار تومانی به جایگاه‌ها آمد، چه اتفاقاتی در بازار‌های سکه، طلا، ارز و بورس افتاد.
پیامد افزایش قیمت بنزین در سال ۸۹؛ از ۱۰۰ به ۴۰۰ تومان
اولین افزایش قیمت بنزین سال ۸۹ اتفاق افتاد. تا قبل از آن بنزین سهمیه‌بندی که از سال ۸۶ وارد ادبیاتمان شده بود، ۱۰۰ تومان قیمت داشت و مردم بنزین آزاد را با قیمت ۴۰۰ تومان به ازای هر لیتر می‌خریدند. تا اینکه ۲۸ آذرماه ۸۹ بنزین اولین گام را بعد از سهمیه‌بندی برداشت. قیمت بنزین سهمیه‌بندی با افزایش ۳۰۰ تومانی به همان قیمت آزاد یعنی ۴۰۰ تومان رسید و بنزین آزاد هم با قیمت ۷۰۰ تومان در جایگاه‌ها عرضه می‌شد. خیلی‌ها افزایش عجیب نرم تورم در سال‌های ۸۹ و ۹۰ را گردن افزایش قیمت و سهمیه‌بندی بنزین می‌اندازند. این افزایش قیمت حتی آثار کوتاه‌مدت هم داشت. طوری که دلار در روز افزایش قیمت هزار و ۶۷ تومان در بازار آزاد فروخته می‌شد و بعد از یک هفته قیمت دلار با افزایش نسبی به هزار و ۸۳ تومان رسید. شاید ۲۰ تومان افزایش قیمت در حال حاضر زیاد رقم بزرگی به نظر نرسد، اما آن زمان که دلار هزار تومان بود، ۲۰ تومان نوسان در یک هفته افزایش قیمت قابل توجهی به حساب می‌آمد. هر چند این افزایش قیمت دلار کاملا موقتی بود و بعد از یک ماه دوباره دلار به همان قیمت حدود هزار و ۶۰ تومان برگشت.
پیامد افزایش قیمت بنزین سال ۹۳؛ از ۴۰۰ به ۷۰۰ تومان
بنزین سهمیه‌بندی در سال ۹۳ دوباره ۳۰۰ تومان گران شد. این بار نوبت نرخ ۷۰۰ تومانی برای بنزین سهمیه‌بندی بود و بنزین آزاد هم با نرخ هزار تومان در جایگاه عرضه شد. چهارم اردیبهشت ۹۳، دلار در بازار سه هزار و ۲۴۰ تومان قیمت داشت. خبر افزایش قیمت بنزین، دلار را در عرض سه روز به سه هزار و ۳۳۵ تومان رساند. آن زمان افزایش ۱۰۰ تومانی رقم بزرگی به حساب می‌آمد، اما این افزایش ناگهانی مدت زیادی عمر نداشت و بعد از یک ماه دلار دوباره به نرخ سه هزار و ۲۸۰ تومان برگشت. سکه وضعیت مشابهی را پشت سر گذاشت. در پی افزایش قیمت بنزین، سکه تمام از ۹۹۳ هزار تومان تا یک میلیون و ۴۰ هزار تومان بالا رفت و افزایش ۵۰ هزار تومانی را در عرض سه روز در کارنامه خود ثبت کرد. هرچند بعد از گذشت زمان، سکه یک ماه بعد دوباره به ۹۸۵ هزار تومان برگشت. طلا در آن دوره سه روزه بعد از افزایش قیمت بنزین، چهار هزار تومان گران شد و از ۱۰۲ هزار تومان به ۱۰۶ هزار تومان به ازای هر گرم رسید. گذشت زمان آرامش را به بازار طلا هم برگرداند و باعث شد قیمت طلا دوباره به ۱۰۱ هزار تومان برگردد. به عبارتی افزایش قیمت در بازار‌های ارز سکه و طلا در پی افزایش قیمت بنزین، تنها سه روز ادامه داشت و بعد از یک ماه همه‌چیز به حالت عادی برگشت.
پیامد افزایش قیمت بنزین سال ۹۴؛ از ۷۰۰ به هزار تومان
سال ۹۴ جایگاه‌ها با کارت سوخت و سهمیه‌بندی بنزین خداحافظی کردند. بنزین دوباره تک‌نرخی شد و از آن روز به بعد بنزین تنها با نرخ آزاد هزار تومانی در جایگاه‌ها عرضه شد. تا پیش از آن می‌شد بنزین سهمیه‌ای را ۷۰۰ تومان خرید، اما از سوم خردادماه همزمان با آزادسازی بنزین، قیمت هر لیتر سوخت به هزار تومان رسید. این افزایش قیمت تاثیر ناچیزی در بازار‌ها گذاشت. چراکه خداحافظی با کارت سوخت جلوی افزایش قیمت‌ها در بازار سکه و ارز را گرفت. دلار در سوم خردادماه سه هزار و ۲۹۵ تومان بود و بعد گذشت یک هفته از افزایش قیمت بنزین به سه هزار و ۳۲۰ تومان رسید و افزایش چندانی نداشت. هرچند بعد از گذشت زمان و حدود یک ماه بعد، دلار همین افزایش قیمت ناچیز را هم کنار گذاشت و به سه هزار و ۲۷۵ تومان برگشت. افزایش قیمت سال ۹۴ هیچ تاثیری در بازار سکه نگذاشت. طوری که از همان روز افزایش قیمت، سکه روند نزولی به خود گرفت و بعد یک ماه از ۹۳۳ هزار تومان به ۹۰۶ هزار تومان رسید.
پیامد احتمالی افزایش قیمت بنزین در سال ۹۸
همه خبر شوکه‌کننده شب‌جمعه را شنیده‌ایم. بنزین بدون اعلام قبلی از ساعت ۲۴ روز جمعه ۲۴ آبان سهمیه‌بندی شد و افزایش قیمت پیدا کرد. حالا برای هر لیتر بنزین به جای هزار تومان باید هزار و ۵۰۰ تومان پول بدهیم. بنزین آزاد هم قرار است با قیمت سه هزار تومان به ازای هر لیتر و بدون نیاز به کارت سوخت فروخته شود. بیشترین افزایش قیمت بنزین در اولین مرحله بعد از سهمیه‌بندی یعنی آذرماه ۸۹ اتفاق افتاده بود که قیمت بنزین در یک روز چهار برابر شد. بررسی رفتار طلا، سکه و دلار در سال‌های ۸۹، ۹۳ و ۹۴ بعد از افزایش قیمت بنزین نشان می‌دهد بازار‌های ارز، سکه و طلا حداکثر تا یک هفته روند افزایشی به خود می‌گیرند و با گذشت زمان باید منتظر عادی شدن اوضاع باشیم. حالا که بنزین سهمیه‌بندی، ۵۰ درصد گران شده و قیمت بنزین آزاد سه برابر افزایش پیدا کرده، می‌توان نتیجه گرفت که این روزها وضعیتی مشابه سال ۸۹ را پیش رو داشته باشیم. به عبارتی در کوتاه‌مدت یعنی یک هفته یا نهایتا ۱۰ روز بازار‌های ارز، سکه و طلا با افزایش نسبی روبرو خواهند شد، اما این افزایش ادامه‌دار نخواهد بود. به خصوص که امسال بانک مرکزی نظارت سخت گیرانه‌تری بر بازار سکه و ارز دارد.
البته افزایش قیمت دلار از دو روز پایانی هفته گذشته استارت خورده و با اینکه در یک ماه گذشته عموما ۱۱ هزار و ۴۰۰ تومان فروخته می‌شد، چهارشنبه گذشته به ۱۱ هزار و ۸۰۰ تومان رسید. در روزهای شنبه و تا ظهر امروز یکشنبه هم قیمت این اسکناس تا ۱۲ هزار و ۳۸۰ تومان پیش رفته است. مشابه همین اتفاق برای سکه طلا هم رخ داده و فعلا شاهد اعلام قیمت چهار میلیون و ۲۲۰ هزار تومان هستیم.
گرانی بنزین؛ دولت چه کارهایی باید بکند؟
شاید منطقی‌تر این باشد که ۳۰ لیتر با همان قیمت ۱۰۰۰ تومان داده شود و بقیه آزاد شود. برای مثال بشود ۱۵۰۰ تومان. با توجه به اینکه دولت اعلام کرده کل منایع حاصل را به خانوار بر می‌گرداند. بنابر این منطقی است که از طریق گفتگوی ملی قیمت را تعیین کند و ببیند نظر مردم چیست .افزایش قیمت و سهیمه بندی بنزین با مخالفت‌هایی همراه بوده است. هرچند دولت اعلام کرده است تمام در آمد حاصل از این طرح به مردم پرداخت می‌شود، اما با توجه به تجربه تاریخی از افزایش قیمت سوخت به نظر می‌رسد مردم افزایش قیمت سایر کالاها و خدمات را حتمی می‌دانند. اما دولت برای کاهش فشار این طرح بر مردم چه سیاست‌های تکمیلی می‌تواند انجام دهد؟
بامداد جمعه ۲۴ آبان قیمت بنزین سهمیه‌ای (۶۰ لیتر در ماه برای خودرو‌های شخصی) از ۱۰۰۰ به ۱۵۰۰ تومان افزایش یافت و بنزین آزاد نیز ۳۰۰۰ تومان قیمت‌گذاری شد. دولت اعلام کرده است منابع حاصل از آن را که حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد کرده بین ۱۸ تا ۱۹ میلیون خانوار هدف توزیع خواهد کرد.
همچنین قرار است به تاکسی‌ها و تاکسی‌های اینترنتی سهیمه داده شود. عضو هیأت عامل سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در این زمینه گفت: «سهمیه سواری‌های کرایه عمومی بین شهری با پلاک «ع» ماهانه ۷۵۰ لیتر برای ناوگان تک‌سوز و ۴۵۰ لیتر برای ناوگان دوگانه سوز اختصاص یافت.» به گفته مهران قربانی «سهمیه شش روز باقیمانده آبان‌ماه و همچنین آذرماه این ناوگان تا ابتدای آذرماه امسال در کارت سوخت آن‌ها شارژ می‌شود.»
هرچند این اقدامات برای کاهش فشار این طرح به مردم در نظر گرفته شده است، ولی بر خی کارشناسان معتقدند تجربه تاریخی مردم نشان می‌دهد افزایش قیمت سوخت تاثیر خود را بر سایر قیمت‌ها می‌گذارد و این هزینه بسیار بیش از سود حاصل از دریافت یارانه خواهد بود.
مبلغ واریزی در طرح حمایتی دولت برای خانوار‌های تک نفره ۵۵ هزار تومان، دو نفره ۱۰۳ هزار تومان، سه نفره ۱۳۸ هزار تومان، چهار نفره ۱۷۲ هزار تومان و پنج نفره و بیشتر ۲۰۵ هزار تومان است.
دکتر علی دینی ترکمانی، استاد اقتصاد در مورد تاثیر افزایش قیمت سوخت بر مردم به فرارو گفت: به هر حال مردم یک تجربه‌ای پشت سر دارند و بر مبنای آن تجربه ارزیابی آن‌ها این است که این سیاست روی وضع رفاهی آن‌ها تاثیر منفی می‌گذارد. درست است که بر اساس سیاست اعمال شده درآمد قرار است به صورت یارانه نقدی به ۱۸ میلیون خانوار پرداخت شود، ولی ارزیابی مردم این است که تاثیر منفی این سیاست از طریق افزایش مستقیم قیمت بنزین و بعد افزایش غیر مستقیم قیمت‌های دیگر بیش از نفعی است که از دریافت یارانه نقدی می‌توانند ببرند. طبیعی است که مخالف هستند و به نظر می‌رسد این مخالفت و اعتراض قابل درک است.
این کارشناس مسائل اقتصادی در مورد اقدامی که دولت در جهت سیاست تکمیلی می‌تواند انجام دهد گفت: یک راهکار این است که دولت وعده یارانه خیلی بیشتری بدهد. فرض کنید دو یا سه برابر چیزی که از این طریق می‌توان به دست آورد. خب در این صورت مساله تامین مالی و کسری بودجه پیش می‌آید. بنابر این راهکار قابل طرحی است، اما منطقی نیست و طبیعی است که دولت نمی‌تواند چنین کاری انجام دهد.
دینی ترکمان افزود: یک راهکار دیگر که احتمال وقوع دارد و می‌تواند منطقی باشد این است که نرخ را دولت تعدیل کند. واقعیت امر این است که سهمیه ۱۵۰۰ تومان و آزاد ۳۰۰۰ هزار تومان افزایش قابل توجهی است. بنابر این شاید منطقی‌تر این باشد که ۳۰ لیتر با همان قیمت ۱۰۰۰ تومان داده شود و بقیه آزاد شود. برای مثال بشود ۱۵۰۰ تومان. با توجه به اینکه دولت اعلام کرده کل منایع حاصل را به خانوار بر می‌گرداند. بنابر این منطقی است که از طریق گفتگوی ملی قیمت را تعیین کند و ببیند نظر مردم چیست که خب در یکی دو روز گذشته مردم نظر خود را در قالب اعتراض‌ها اعلام کردند.
این استاد اقتصاد ادامه داد: اگر دولت هدف درآمدی ندارد می‌توان گفت هدف افزایش قیمت این است که جلوی قاچاق را بگیرد یا از این طریق مصرف بیش از اندازه بنزین را کنترل کند. تجریه نشان می‌دهد افزایش قیمت تاثیرات مُسکن مانند دارد. خیلی سریع تاثیر خود را از دست می‌دهد. برای مثال میزان مصرف بنزین در اتومبیل شخصی ممکن است کاهش پیدا کند، ولی بعد وقتی قیمت آژانس و اسنب و حمل و نقل عمومی افزایش پیدا کند دوباره ماشین شخصی صرفه پیدا می‌کند و مردم دوباره از ماشین شخصی استفاده می‌کنند.
دینی ترکمانی گفت: در مورد مساله قاچاق، بحث اصلی روی قاچاق سازمان یافته است که باید رسیدگی شود. آن قاچاقی هم که کسی برای تامین نان شب انجام می‌دهد بحث دیگری است که باید بازار کار درست شود. بنابر این با یک نظام سیستماتیک نظام‌مند این سیاست قیمتی راهکار درستی برای مواجه با قاچاق و کاهش مصرف نیست. این هم اگر در نظر بگیریم شیب افزایش قیمت باید منطقی باشد.
این کارشناس اقتصادی در مورد وضعیت تاکسی‌ها و تاکسی‌های اینترنتی گفت: مساله این است که اگر سهیمه تاکسی‌ها هم به صورت یارانه‌ای پرداخت شود متوسط قیمت حمل و نقل خصوصی افزایش پیدا می‌کند. بخشی از حمل و نقل غیر از تاکسی‌ها است. افرادی که شغل ندارند و به خصوص در شهر‌های بزرگ از این طریق امرار معاش می‌کنند. طبیعی است وقتی آن‌ها قیمت را افزایش دهند تاکسی‌ها هم به رغم اینکه قیمت سوخت آن‌ها افزایش نمی‌یابد، اما تمایل وجود دارد که با آن قیمت خود را منطبق کنند بنابر این خواه ناخواه این قیمت افزایش پیدا خواهد کرد. همین الان هم پیدا کرده است. بنابر این منطبق بر تجربه سال‌های گذشته است و لذا این که فکر کنیم با سهیمه این اتفاق نمی‌افتد بحث درستی نیست.
دینی ترکمان گفت: ضمن اینکه بحث سهمیه به خاطر اختلاف قیمتی که وجود دارد راننده‌های تاکسی ممکن است درگیر مخاطرات اخلاقی یا ملاحظاتی بشوند و بخواهد بنزین سهمیه‌ای را در بازار آزاد بفروشد؛ لذا مشکل کمبود وسایل حمل و نقل عمومی پیش می‌آید. اگر تجربه گذشته را مبنا قرار دهیم معمولا این اتفاقات رخ داده است و بعید نیست در روزهای آینده باز رخ دهد.
این استاد اقتصاد در پایان گفت: همین الان که اعلام شده که کل پول به صورت یارانه نقدی پرداخت می‌شود مردم معترض بوده اند، اگر اعلام کنند این پول بر نمی‌گردد و می‌رود برای زیر ساخت ها، نقد را به نسیه دادن است و طبیعی است که اعتراضات می‌توانست خیلی بیش از چیزی باشد که در این یکی دو روز رخ داده است. بنابر این دولت چاره‌ای ندارد جز اینکه این کار را انجام دهد. دولت می‌خواهد از نظر خودش هم قیمت را تعدیل کند هم رضایت اجتماعی کسب کند. اما به این دلیل که عرض کردم یعنی تجربه تاریخی که مردم دارند یعنی هزینه‌های این سیاست بیش از نفعی است که از یارانه نقدی عاید می‌شود، طبعا مخالف هستند.
اثرات مثبت افزایش قیمت بنزین
در روزهای اخیر بسیار درباره اثرات منفی افزایش قیمت بنزین سخن گفته شده است اما درباره اثرات مثبت آن کمتر حرفی زده شده است. در همین رابطه علی سرزعیم اقتصاددان به دفاع از طرح افزایش قیمت بنزین پرداخته است. سرزعیم انتقاداتی به نحوه اجرای طرح دارد اما از کلیت آن دفاع می کند.
او در این باره گفت: «این سیاستی است که سختی‌های در کوتاه‌مدت برای ۵ دهک بالای جامعه دارد و منافعی نیز برای ۵ دهک پایین جامعه در پی دارد. ۵ دهک بالای جامعه که عموما خودرو دارند، یعنی نیمی از جامعه ایران خودرو دارد، نمی‌خواهند تغییری در وضع موجود رخ دارند. گروهی هم که ضعیف‌تر و در استان‌های دورافتاده هستند، نمی‌توانند منافع خود را بیشتر نشان دهند و پیگیری کنند.»
این کارشناس اقتصادی درباره این که چرا باید از سیاست افزایش قیمت بنزین دفاع کرد، گفت: «چون در کوتاه‌مدت به فقرزدایی کمک می‌کند؛ گرچه رفاه نیمه بالای جامعه را تا حدی پایین می‌آورد. اما اگر این سیاست را اجرا نکنیم، فقر نیمه پایین جامعه با سرعت بیشتری صورت می‌گیرد.»
سرزعیم تاکید کرد: "ما برای حفظ قدرت خرید یا افت کمتر قدرت خرید دهک‌های پایین جامعه، به این سیاست در کوتاه‌مدت تن دهیم. این سیاست البته در بلندمدت اثرات بیشتری به دنبال دارد که حداقلی‌ترین آن، مربوط به آلودگی هوا است. ما هر زمان که با آلودگی هوا مواجه می‌شویم، باید به این سوال فکر کنیم که در نهایت چه زمانی باید این مساله را حل کنیم."
وی متذکر شد: «هیچ راهی جز اینکه قیمت بنزین را بالا ببریم و بخشی از منابع آن را صرف توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی بیاوریم، وجود ندارد. بیشتر کشورهای دنیا که مشکل ترافیک را حل کرده‌اند، از این راه رفته‌اند.»
او معتقد است که "خیلی زودتر از این‌ها باید قیمت سوخت بالا می‌رفت و متاسفانه دولت دیر عمل کرد، اما باز هم امروز بهتر از فرداست."
سرزعیم از تاکتیک دولت برای اجرای طرح انتقاد کرد و گفت: «به نظر من دولت اول باید پول را واریز می‌کرد و بعد قیمت را بالا می‌برد. ما اول می‌توانستیم پول چاپ کنیم و بعد از محل درآمد بنزین، پول را پس بدهد. می‌شد فعلا این کار را کرد و منطقی هم بود.»
او افزود: "اما و اگرها برای قبل از هر داستانی است و اگر الان به اما و اگر بپردازیم، یعنی اینکه ما هیچ‌گاه در ایران به اصلاحات اقتصادی نپردازیم و همین‌طور آرام آرام وضعمان بدتر شود."
این کارشناس اقتصادی درباره بازتوزیع درآمد حاصل از افزایش قیمت بنزین تصریح کرد: «عین یارانه نقدی است. مکانیزم آن هم این‌گونه است که با توجه به اینکه هر ماه پرداخت نقدی یارانه‌ها را داریم، به این گروه کمک حمایتی پرداخت خواهد شد.»
سرزعیم درباره یارانه‌های پنهان عنوان کرد: "ما اگر همه یارانه‌های دولت را حذف کنیم و به مردم پول نقدی بدهیم، عدد آن تا ۷۰۰، ۸۰۰ هزار تومان به هر نفر می‌گویند می‌رسد، کف آن را می‌گویند ۵۰۰ هزار تومان است. ما تا این‌جا خیلی فاصله داریم."
یک پیشنهاد متفاوت
عباس عبدی فعال سیاسی اصلاح طلب هم امروز در یادداشتی ضمن دفاع از سیاست افزایش قیمت بنزین، ایده دولت را به چالش کشید.
عبدی در یادداشت خود عنوان کرد که از او هم در این رابطه نظرخواهی شده و پیشنهادش چیز دیگری بوده است.
این فعال سیاسی اصلاح طلب در این رابطه نوشت: «سیاست اخیر گرچه منافع محدودی دارد ولی مشکل سوخت و انرژی را حل نمی‌کند زیرا با وجود قیمت‌گذاری و دو نرخی بودن به تنهایی برای شکست هر سیاستی در انرژی کافی است.»
به عقیده او "هر طرحی در زمینه انرژی باید معطوف به این هدف باشد که یک بار برای همیشه مساله قیمت‌گذاری انرژی را حل کند."
پیشنهاد این تحلیلگر اصلاح طلب این است: «برای هر خانوار سبد انرژی تعریف کرد و این ایده را از بنزین آغاز کرده سپس اقلام دیگر مثل گازوییل، گاز و برق را به مرور به آن اضافه کرد. براساس این سبد انرژی دولت حق افزایش درآمد از فروش آن‌ها را ندارد مگر در حد هزینه‌های تولید و سهم هر خانوار یا فرد را از هرکدام از این انرژی‌ها و ابتدا از بنزین را به خانوار تحویل می‌دهد، این تحویل به همان قیمت لیتری هزار تومان است. هر خانوار مالک این سبد است و هر کاری که خواست با آن انجام می‌دهد. آن را در بازار انرژی می‌فروشد یا خودش مصرف می‌کند. برای نمونه اگر به هر فرد ۲۵ لیتر بنزین در ماه تعلق گیرد، روزانه حدود ۷۰ میلیون لیتر بنزین سهم این سبد می‌شود.»
یارانه بنزینی خیانت است باید کوپن داد
احمد توکلی اقتصاد دان اصولگرا هم از منتقدان طرح به حساب می آید. توکلی در گفت و گویی با خبرگزاری فارس به تشریح دیدگاه های خود در این باره پرداخته است.
توکلی ضمن انتقاد از نحوه اجرای طرح و عدم اطلاع رسانی پیش از اجرا ایجاد شوک در جامعه، درباره اینکه این طرح به اهداف خود برسد نیز شک و شبهه دارد.
توکلی درباره اینکه آیا این طرح می تواند مانع از قاچاق بنزین شود، گفت: «سیاست قیمتی به تنهایی نمی‌تواند جلوی قاچاق بنزین را بگیرد، اما سهمیه بندی سوخت و کارت هوشمند سوخت می‌تواند قاچاق بنزین را کنترل کند.»
به عقیده این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام افزایش قیمت در کاهش مصرف بنزین هم تاثیر زیادی نخواهد داشت. توکلی گفت: «بنزین همانند دارو و نان کالایی کم کشش است. کالای کم کشش کالایی است که تغییر قیمت تاثیری در تقاضا و مصرف آن ندارد و حساسیت متقاضی نسبت به تغییر قیمت کم است. یعنی افزایش قیمت، تاثیر کمی در کاهش تقاضا دارد.»
توکلی همچنین حذف کارت سوخت در ابتدای دولت روحانی را "خیانت" دانست. او البته معتقد است یک خیانت دیگر هم در طرح اخیر افزایش قیمت بنزین صورت گرفته است و آن پرداخت یارانه بنزین تا 205 هزار تومان است.
این عضو مجمع تشخیص در این باره گفت: «آقای احمدی نژاد زمانی می خواست یارانه را به 250 هزار تومان افزایش دهد. ما از این فاجعه جلوگیری کردیم. اعتراض ما این بود که چرا به همه یارانه می‌دهید و چرا می خواهید آن را افزایش دهید. پرداخت یارانه 250 هزار تومانی ناپایدار و برای تولید مرگبار بود. وقتی با افزایش قیمت بنزین ، برای چند ماه به خانوارها یارانه بیشتری پرداخت می کنید این یارانه را مردم درآمد دائمی تلقی می‌کنند و قطع آن بسیار دشوار و نشدنی است. آن وقت با نوسان قیمت نفت، اقتصاد دولت زمین گیر می‌شود.»
این نماینده پیشین مجلس ادامه داد که در آن زمان همراه با چند اقتصاددان با نگارش نامه به رهبر انقلاب با آن طرح مخالفت کرده و آن را "خیانت" دانستند و به این ترتیب مانع از اجرای آن شدند. توکلی گفت: «حال دولت کنونی می‌خواهد همان کار آقای احمدی نژاد را انجام دهد.»
اما پیشنهاد توکلی چیست؟ او در این باره اظهار کرد: «هنگامی که مردم تحت فشارند و دولت می خواهد کالاهای ضروری مانند گوشت و شیر را به بدهد و مردم مصرف حداقلی داشته باشند، باید یارانه کالایی داده شود نه نقدی. به نظر من حمایت نقدی از ۱۸ میلیون خانوار توسط دولت سیاست غلطی است و باید به جای آن حمایت کالایی و کوپن غذا به این خانواده ها داده شود در غیر این صورت در آینده نزدیک هزینه سنگینی بر دوش جامعه برای برای جبران عقب ماندگی های ناشی از سوء تغذیه این روزها می‌گذارد.»
منبع: فرارو
