تاریخ انتشار
دوشنبه ۳۰ دی ۱۳۹۸ ساعت ۰۱:۰۲
کد مطلب : ۴۱۶۷۸۳
در پی فعال سازی مکانیسم حل اختلاف در توافق هسته‌ای؛
فصل سرد روابط ایران و اروپا
۰
کبنا ؛در پی فعال سازی مکانیسم حل اختلاف در توافق هسته‌ای، روابط ایران و اروپا به سردی گرایید و رفت و آمد‌های دیپلماتیک میان ایران و قاره سبز کمتر شد. اروپایی‌ها در اقدامی که ممکن است نشان دهنده نگرانی آن‌ها از احتمال تشدید تنش در خارومیانه باشد، به این منطقه نیروی نظامی اعزام کردند.
کمتر از یک هفته پس از فعال سازی مکانیسم حل اختلاف مندرج در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، فرانسه با ادعای اطمینان بخشی به متحدانش، تجهیزات و نیرو‌های نظامی جدیدی به منطقه خلیج فارس و خاورمیانه اعزام کرد. ایمانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه، که کشورش ماه‌ها مشغول وساطت میان ایران و آمریکا بود، روز پنج شنبه گذشته با اشاره به تجهیزات اعزامی فرانسه به منطقه، اعلام کرد تنش‌ها در خاورمیانه رو به افزایش است.
ماکرون طی یک سخنرانی برای ارتش فرانسه گفت: «در شبه جزیره عربی و خلیج فارس...، جایی که تنش‌ها رو به افزایش است، ما در یک دوره رکورد دار، کارگروه جاگوار را مستقر کردیم که به اطمینان‌بخشی به پادشاهی سعودی کمک می‌کند.»
یک روز بعد از سخنرانی ماکرون، مقامات فرانسوی اعلام کردند که فرانسه در سواحل شرقی عربستان، سامانه‌های راداری نصب کرده تا پدافند عربستان را تقویت کند. این سامانه‌ها، بخشی از ماموریت کارگروه جاگوار است. فرانسوی‌ها جزئیات بیشتری درباره این تجهیزات که برای اولین بار اعلام می‌شود، ارائه نکردند.
گفتنی است که در ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۹، بزرگترین تاسیسات نفتی جهان در شرق عربستان، مورد حمله موشکی و پهپادی قرار گرفت. در جریان این حمله، نصف تولید روزانه نفت عربستان (حدود پنج میلیون بشکه در روز) مختل شد. حوثی‌های یمن، مسئولیت این حمله را به عهده گرفتند، اما آمریکا و کشور‌های اروپایی، از جمله فرانسه، مدعی شدند که ایران مسئول این حمله بود. ایران قویا این ادعا را رد کرد. حالا تجهیزات راداری جدید فرانسه برای پیشگیری از چنین حملاتی در شرق عربستان مستقر شده اند.
فرانسه؛ از وساطت تا قدرت‌نمایی نظامی
همچنین روز پنج شنبه گذشته ماکرون از اعزام ناو هواپیمابر شارل دوگل فرانسه به خاورمیانه خبر داد. به گفته ماکرون، این ناو از ژانویه تا آوریل ۲۰۲۰ از عملیات فرانسه در خاورمیانه پیشتیبانی خواهد کرد.
ماکرون تصریح کرد: «ابتکار‌هایی که ما با شرکای اروپایی‌مان انجام می‌دهیم، به تقویت امنیت دریایی در این منطقه استراتژیک کمک می‌کند.»
از سوی دیگر، ایران حضور نظامی فرانسه در منطقه را اشتباه دانست. سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، در واکنش به اظهارات رئیس جمهور فرانسه توئیت کرد: «به جناب ماکرون یادآور می‌شوم خلیجی که در جنوب ایران واقع است تنها یک نام دارد و آن خلیج فارس است. حضور نظامی شما در خلیج فارس به اندازه اشتباه شما در نامیدن آن، اشتباه است. هر دو اشتباه بزرگ، اما قابل جبران است.»
علاوه بر فرانسه، بریتانیا نیز سیاست‌های سختگیرانه‌ای در مقابل ایران در پیش گرفته است. بریتانیا در کنار آلمان و فرانسه، مکانسیم حل اختلاف را فعال کرد و حزب الله لبنان را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داد. همچنین خواستار امضای توافق جدیدی تحت عنوان «توافق ترامپ» شد که البته ایران این پیشنهاد را قویا رد کرد.
اروپایی‌ها از ماه مه (اردیبهشت) تماس‌ها و رفت و آمد‌های دیپلماتیک به ایران را بیشتر کردند. ایده اصلی اروپایی‌ها این بود که ایران و آمریکا با امتیازدهی متقابل، وارد مذاکرات جدیدی شوند. رکن اصلی طرح اروپا به رهبری فرانسه، این بود که آمریکا به ایران معافیت‌های نفتی بدهد و ایران نیز ضمن عقب راندن گام‌های کاهش تعهدات هسته‌ای، مذاکرات جدیدی با آمریکا شروع کند. با خودداری روسای جمهور ایران و آمریکا از دیدار در مجمع عمومی اخیر سازمان ملل در نیویورک، وساطت و طرح اروپایی‌ها عملا شکست خورد.
اروپایی‌ها هنوز هم همان هدف را دنبال می‌کنند، اما این بار به شکلی متفاوت. آن‌ها با فعال سازی مکانیسم حل اختلاف، عملا در حال عبور از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به سمت توافق جدید هستند و این را به صراحت اعلام می‌کنند. از نظر اروپایی‌ها، ایران باید با پذیرش مذاکره بر سر برنامه موشکی، آینده برجام و نفوذ منطقه‌ای، مقدمات امضای یک توافق «گسترده‌تر» با آمریکا را فراهم کند.
ظاهرا اروپایی‌ها، می‌دانند که دستیابی به چنین توافقی آسان نیست، اما امیدوارند که با کمک آمریکا حصول توافق را تسهیل کنند. برنامه زمانی اعزام ناو هواپیمابر فرانسوی به خاورمیانه، این را نشان می‌دهد. این ناو تا آوریل ۲۰۲۰ (اوایل اردیبهشت) در خاورمیانه خواهد بود. این مدت ممکن است با مهلت دو ماهه مکانیسم حل اختلاف ارتباط دارد. طبق این مکانیسم، اگر تا ۶۵ روز اختلافات ایران و اروپا حل نشود، تحریم‌های شورای امنیت مجددا علیه ایران اعمال خواهند شد. احتمالا اروپایی‌ها امیدوارند که با قدرت‌نمایی نظامی و سیاسی و نیز دعوت همزمان ایران به مذاکره، این کشور را به از سرگیری گفتگو‌ها با غرب متقاعد کند.
ایران، تاکنون اظهارات اروپا درباره امضای توافق جدید را رد کرده است. در جدیدترین موضع ایران، علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی، به اروپایی‌ها در خصوص استفاده از مکانیسم ماشه هشدار داد و گفت: «هم‌اکنون با صراحت اعلام می‌کنیم که اگر اروپا به هر دلیلی رفتار غیرعادلانه در استفاده از ماده ۳۷ توافق‌نامه هسته‌ای داشته باشد آنگاه جمهوری اسلامی ایران تصمیم جدیدی در همکاری با آژانس خواهد گرفت و طرح آن در مجلس آماده است. ما شروع کننده این امر نخواهیم بود، ولی متناسب با اقدام شما بهتر است عادلانه رفتار کنیم.»
وزیر خارجه آلمان درباره «تغییر رژیم» در ایران هشدار داد.
اروپا در کشاکش ایران و آمریکا
اینکه چرا اروپایی‌ها پس از مدت‌ها تاکید ویژه بر لزوم حفظ برجام، مواضع خود را تغییر دادند، پرسشی است که حداقل بر اساس اظهارات رسمی اروپا نمی‌توان به آن پاسخ دقیقی داد. با این حال، بعد از ترور سردار قاسم سلیمانی، ظاهرا برخی محافل اندیشکده‌ای اروپایی به این جمع بندی رسیده‌اند که سیاست دونالد ترامپ در مقابل ایران موثر بوده است. تحلیلگران اندیشکده «انستیتوی سلطنتی خدمات متحد» (اندیشکده برجسته نظامی بریتانیا)، بر این باور هستند که پاسخ نامتناسب ترامپ به آنچه غربی‌ها «تجاوز» ایران می‌خوانند، تهران را شوکه و سردرگم کرده است. براساس همین ارزیابی، کارمندان اندیشکده مزبور، به خبرنگار نشریه آتلانتیک آمریکا گفته اند ترور سردار سلیمانی، یک پیروزی برای ترامپ بود. مایکل استفنز، دیپلمات سابق بریتانیایی و پژوهشگر فعلی انستیتوی فوق، گفت: «این (ترور) به طور اساسی، بازی را عوض کرد و فضایی برای تنش‌زدایی ایجاد کرد. این یک ضربه غافلگیرانه بود که درک آن‌ها درباره چگونگی پاسخ آمریکا در آینده را به هم ریخت. به طور خلاصه، این یک پیروزی برای ترامپ بود.»
بعد از خروج یکجانبه ترامپ از برجام، اروپایی‌ها به طور ویژه از احتمال بروز جنگ (یا حمله آمریکا به ایران) نگران بودند و با وجود اینکه در برخی نگرانی‌ها مانند برنامه موشکی، نفوذ منطقه‌ای ایران و آینده برجام با آمریکا اشتراک نظر داشتند، اما توافق هسته‌ای را مهمترین ابزار برای جلوگیری از جنگ می‌دانستند و می‌خواستند از این توافق به عنوان پایه و اساسی برای حل و فصل اختلافات میان ایران و غرب استفاده کنند. همچنین اروپایی‌ها از احتمال خروج ایران از برجام و از سرگیری برنامه هسته‌ای نگران بودند. اما در یک سال گذشته، ظاهرا اروپایی‌ها به تدریج به این جمع بندی رسیدند نه جنگ محتمل است و نه از سرگیری جدی برنامه هسته‌ای ایران.
به نظر می‌رسد موارد متعددی مانند سرنگونی پهپاد آمریکایی گلوبال هاوک توسط سپاه، حمله موشکی به تاسیسات نفتی عربستان، ترور سردار سلیمانی و سپس پاسخ مستقیم نظامی ایران به آمریکا، موجب شد که اروپایی‌ها گزینه جنگ نظامی تمام عیار میان ایران و آمریکا در خلیج فارس را بعید ارزیابی کنند. اما منتفی شدن گزینه جنگ به این معنا نیست که اروپایی‌ها کاملا با آمریکا همراهی خواهند کرد. اگر چه اروپایی‌ها از لزوم امضای توافق جدید به جای برجام سخن می‌گویند، اما هنوز هم نسبت به اهداف نهایی استراتژی آمریکا در برابر ایران تردید دارند. ظاهرا آن‌ها نگران هستند که آمریکا دنبال تغییر رفتار ایران نیست بلکه دنبال تغییر رژیم است. هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان، اخیرا در گفتگویی تصریح کرد: «نباید تصور کرد که تغییر رژیم در ایران با فشار خارجی به صورت خودکار به بهبود وضعیت منجر می‌شود.» (فرارو)
کمتر از یک هفته پس از فعال سازی مکانیسم حل اختلاف مندرج در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵، فرانسه با ادعای اطمینان بخشی به متحدانش، تجهیزات و نیرو‌های نظامی جدیدی به منطقه خلیج فارس و خاورمیانه اعزام کرد. ایمانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه، که کشورش ماه‌ها مشغول وساطت میان ایران و آمریکا بود، روز پنج شنبه گذشته با اشاره به تجهیزات اعزامی فرانسه به منطقه، اعلام کرد تنش‌ها در خاورمیانه رو به افزایش است.
ماکرون طی یک سخنرانی برای ارتش فرانسه گفت: «در شبه جزیره عربی و خلیج فارس...، جایی که تنش‌ها رو به افزایش است، ما در یک دوره رکورد دار، کارگروه جاگوار را مستقر کردیم که به اطمینان‌بخشی به پادشاهی سعودی کمک می‌کند.»
یک روز بعد از سخنرانی ماکرون، مقامات فرانسوی اعلام کردند که فرانسه در سواحل شرقی عربستان، سامانه‌های راداری نصب کرده تا پدافند عربستان را تقویت کند. این سامانه‌ها، بخشی از ماموریت کارگروه جاگوار است. فرانسوی‌ها جزئیات بیشتری درباره این تجهیزات که برای اولین بار اعلام می‌شود، ارائه نکردند.
گفتنی است که در ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۹، بزرگترین تاسیسات نفتی جهان در شرق عربستان، مورد حمله موشکی و پهپادی قرار گرفت. در جریان این حمله، نصف تولید روزانه نفت عربستان (حدود پنج میلیون بشکه در روز) مختل شد. حوثی‌های یمن، مسئولیت این حمله را به عهده گرفتند، اما آمریکا و کشور‌های اروپایی، از جمله فرانسه، مدعی شدند که ایران مسئول این حمله بود. ایران قویا این ادعا را رد کرد. حالا تجهیزات راداری جدید فرانسه برای پیشگیری از چنین حملاتی در شرق عربستان مستقر شده اند.
فرانسه؛ از وساطت تا قدرت‌نمایی نظامی
همچنین روز پنج شنبه گذشته ماکرون از اعزام ناو هواپیمابر شارل دوگل فرانسه به خاورمیانه خبر داد. به گفته ماکرون، این ناو از ژانویه تا آوریل ۲۰۲۰ از عملیات فرانسه در خاورمیانه پیشتیبانی خواهد کرد.
ماکرون تصریح کرد: «ابتکار‌هایی که ما با شرکای اروپایی‌مان انجام می‌دهیم، به تقویت امنیت دریایی در این منطقه استراتژیک کمک می‌کند.»
از سوی دیگر، ایران حضور نظامی فرانسه در منطقه را اشتباه دانست. سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، در واکنش به اظهارات رئیس جمهور فرانسه توئیت کرد: «به جناب ماکرون یادآور می‌شوم خلیجی که در جنوب ایران واقع است تنها یک نام دارد و آن خلیج فارس است. حضور نظامی شما در خلیج فارس به اندازه اشتباه شما در نامیدن آن، اشتباه است. هر دو اشتباه بزرگ، اما قابل جبران است.»
علاوه بر فرانسه، بریتانیا نیز سیاست‌های سختگیرانه‌ای در مقابل ایران در پیش گرفته است. بریتانیا در کنار آلمان و فرانسه، مکانسیم حل اختلاف را فعال کرد و حزب الله لبنان را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داد. همچنین خواستار امضای توافق جدیدی تحت عنوان «توافق ترامپ» شد که البته ایران این پیشنهاد را قویا رد کرد.
اروپایی‌ها از ماه مه (اردیبهشت) تماس‌ها و رفت و آمد‌های دیپلماتیک به ایران را بیشتر کردند. ایده اصلی اروپایی‌ها این بود که ایران و آمریکا با امتیازدهی متقابل، وارد مذاکرات جدیدی شوند. رکن اصلی طرح اروپا به رهبری فرانسه، این بود که آمریکا به ایران معافیت‌های نفتی بدهد و ایران نیز ضمن عقب راندن گام‌های کاهش تعهدات هسته‌ای، مذاکرات جدیدی با آمریکا شروع کند. با خودداری روسای جمهور ایران و آمریکا از دیدار در مجمع عمومی اخیر سازمان ملل در نیویورک، وساطت و طرح اروپایی‌ها عملا شکست خورد.
اروپایی‌ها هنوز هم همان هدف را دنبال می‌کنند، اما این بار به شکلی متفاوت. آن‌ها با فعال سازی مکانیسم حل اختلاف، عملا در حال عبور از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به سمت توافق جدید هستند و این را به صراحت اعلام می‌کنند. از نظر اروپایی‌ها، ایران باید با پذیرش مذاکره بر سر برنامه موشکی، آینده برجام و نفوذ منطقه‌ای، مقدمات امضای یک توافق «گسترده‌تر» با آمریکا را فراهم کند.
ظاهرا اروپایی‌ها، می‌دانند که دستیابی به چنین توافقی آسان نیست، اما امیدوارند که با کمک آمریکا حصول توافق را تسهیل کنند. برنامه زمانی اعزام ناو هواپیمابر فرانسوی به خاورمیانه، این را نشان می‌دهد. این ناو تا آوریل ۲۰۲۰ (اوایل اردیبهشت) در خاورمیانه خواهد بود. این مدت ممکن است با مهلت دو ماهه مکانیسم حل اختلاف ارتباط دارد. طبق این مکانیسم، اگر تا ۶۵ روز اختلافات ایران و اروپا حل نشود، تحریم‌های شورای امنیت مجددا علیه ایران اعمال خواهند شد. احتمالا اروپایی‌ها امیدوارند که با قدرت‌نمایی نظامی و سیاسی و نیز دعوت همزمان ایران به مذاکره، این کشور را به از سرگیری گفتگو‌ها با غرب متقاعد کند.
ایران، تاکنون اظهارات اروپا درباره امضای توافق جدید را رد کرده است. در جدیدترین موضع ایران، علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی، به اروپایی‌ها در خصوص استفاده از مکانیسم ماشه هشدار داد و گفت: «هم‌اکنون با صراحت اعلام می‌کنیم که اگر اروپا به هر دلیلی رفتار غیرعادلانه در استفاده از ماده ۳۷ توافق‌نامه هسته‌ای داشته باشد آنگاه جمهوری اسلامی ایران تصمیم جدیدی در همکاری با آژانس خواهد گرفت و طرح آن در مجلس آماده است. ما شروع کننده این امر نخواهیم بود، ولی متناسب با اقدام شما بهتر است عادلانه رفتار کنیم.»
وزیر خارجه آلمان درباره «تغییر رژیم» در ایران هشدار داد.
اروپا در کشاکش ایران و آمریکا
اینکه چرا اروپایی‌ها پس از مدت‌ها تاکید ویژه بر لزوم حفظ برجام، مواضع خود را تغییر دادند، پرسشی است که حداقل بر اساس اظهارات رسمی اروپا نمی‌توان به آن پاسخ دقیقی داد. با این حال، بعد از ترور سردار قاسم سلیمانی، ظاهرا برخی محافل اندیشکده‌ای اروپایی به این جمع بندی رسیده‌اند که سیاست دونالد ترامپ در مقابل ایران موثر بوده است. تحلیلگران اندیشکده «انستیتوی سلطنتی خدمات متحد» (اندیشکده برجسته نظامی بریتانیا)، بر این باور هستند که پاسخ نامتناسب ترامپ به آنچه غربی‌ها «تجاوز» ایران می‌خوانند، تهران را شوکه و سردرگم کرده است. براساس همین ارزیابی، کارمندان اندیشکده مزبور، به خبرنگار نشریه آتلانتیک آمریکا گفته اند ترور سردار سلیمانی، یک پیروزی برای ترامپ بود. مایکل استفنز، دیپلمات سابق بریتانیایی و پژوهشگر فعلی انستیتوی فوق، گفت: «این (ترور) به طور اساسی، بازی را عوض کرد و فضایی برای تنش‌زدایی ایجاد کرد. این یک ضربه غافلگیرانه بود که درک آن‌ها درباره چگونگی پاسخ آمریکا در آینده را به هم ریخت. به طور خلاصه، این یک پیروزی برای ترامپ بود.»
بعد از خروج یکجانبه ترامپ از برجام، اروپایی‌ها به طور ویژه از احتمال بروز جنگ (یا حمله آمریکا به ایران) نگران بودند و با وجود اینکه در برخی نگرانی‌ها مانند برنامه موشکی، نفوذ منطقه‌ای ایران و آینده برجام با آمریکا اشتراک نظر داشتند، اما توافق هسته‌ای را مهمترین ابزار برای جلوگیری از جنگ می‌دانستند و می‌خواستند از این توافق به عنوان پایه و اساسی برای حل و فصل اختلافات میان ایران و غرب استفاده کنند. همچنین اروپایی‌ها از احتمال خروج ایران از برجام و از سرگیری برنامه هسته‌ای نگران بودند. اما در یک سال گذشته، ظاهرا اروپایی‌ها به تدریج به این جمع بندی رسیدند نه جنگ محتمل است و نه از سرگیری جدی برنامه هسته‌ای ایران.
به نظر می‌رسد موارد متعددی مانند سرنگونی پهپاد آمریکایی گلوبال هاوک توسط سپاه، حمله موشکی به تاسیسات نفتی عربستان، ترور سردار سلیمانی و سپس پاسخ مستقیم نظامی ایران به آمریکا، موجب شد که اروپایی‌ها گزینه جنگ نظامی تمام عیار میان ایران و آمریکا در خلیج فارس را بعید ارزیابی کنند. اما منتفی شدن گزینه جنگ به این معنا نیست که اروپایی‌ها کاملا با آمریکا همراهی خواهند کرد. اگر چه اروپایی‌ها از لزوم امضای توافق جدید به جای برجام سخن می‌گویند، اما هنوز هم نسبت به اهداف نهایی استراتژی آمریکا در برابر ایران تردید دارند. ظاهرا آن‌ها نگران هستند که آمریکا دنبال تغییر رفتار ایران نیست بلکه دنبال تغییر رژیم است. هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان، اخیرا در گفتگویی تصریح کرد: «نباید تصور کرد که تغییر رژیم در ایران با فشار خارجی به صورت خودکار به بهبود وضعیت منجر می‌شود.» (فرارو)
