پاسخ ایران به فعال سازی مکانیسم ماشه چه خواهد بود؟

کبنا ؛آمریکا به طور رسمی اعلام کرده که مکانیسم ماشه را هفته آینده فعال خواهد کرد، امری که اگر انجام دهد، مستلزم پاسخ ایران خواهد بود. ایران برای پاسخ دادن به این اقدام آمریکا گزینه‌های متعددی در اختیار دارد.
 هفته آینده فرآیند مکانیسم ماشه شروع می‌شود و حداقل یک ماه طول می‌کشد. با شروع این فرآیند، برجام به سرنوشت‌سازترین مرحله خود نزدیک شد. هنوز معلوم نیست که فرآیند چگونه طی خواهد شد. اما چنانچه آمریکایی‌ها بتوانند با اهرم‌هایی که در شورای امنیت دارند تحریم‌های بین المللی را علیه ایران بازگردانند، برجام عملا به ایستگاه آخر خواهد رسید.
ایران بار‌ها گفته است که تمدید تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه خود، به مرگ برجام منجر خواهد شد. حالا، آمریکا از پیگیری تمدید تحریم‌های تسلیحاتی منصرف شده و به دنبال بازگرداندن کل تحریم‌های سازمان ملل است که البته تحریم‌های تسلیحاتی بخشی از این تحریم‌های فراگیر هستند.
چند ماه پیش، علی شمخانی در توئیتی، نوشت: «پیکر کم جان برجام با دور زدن قطعنامه ۲۲۳۱ و تداوم غیرقانونی تحریم تسلیحاتی ایران به مرگ ابدی خواهد رفت. ویروس تحریم، ابزار کاخ سفید برای بقای هژمونی رو به افول آمریکا است. اروپا کدام سو ایستاده؛ "حفظ آبرو و تقویت چندجانبه‌گرایی" یا "پذیرش مجدد تحقیر و کمک به یکجانبه‌گرایی؟ "»
محسن بهاروند، معاون وزیر خارجه در امور حقوقی و بین المللی، نیز هشدار مشابهی داده و گفته است که تلاش آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی به نابودی برجام منجر خواهد شد.
دولت ایران هنوز به طور رسمی اعلام نکرده است که در پاسخ به بازگشت احتمالی تمام تحریم‌های سازمان ملل چه اقدامی انجام خواهد داد. اما می‌توان حدس زد که ایران حتما نسبت به چنین اقدامی واکنش عملی نشان خواهد داد. چرا که اگر آمریکا موفق شود که تمام قطعنامه‌های قبلی سازمان ملل که به موجب قطعنامه ۲۲۳۱ اجرای آن‌ها تعلیق شده بود، را بازگرداند دیگر برجامی باقی نخواهد ماند.
رئیس جمهور حسن روحانی در اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام، یعنی در اردیبهشت سال ۹۸، طی نامه‌ای به سران گروه ۱+۴ نسبت به تمدید تحریم‌های تسلیحاتی هشدار داد. روحانی گفته است که او به این سران اطلاع داده که اگر تحریم‌های تسلیحاتی تمدید شوند، پاسخ ایران همانی خواهد بود که در آخرین پارگراف نامه خود ذکر شده است.
اما هنوز معلوم نیست که روحانی در آن نامه چه چیزی گفته است. برخی ناظران، بر این باور هستند که روحانی احتمالا به تعلیق همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی تهدید کرده است. به هر حال، صرفنظر از محتوای نامه روحانی، بر اساس اظهارات مقامات ایران، این کشور در پاسخ به نابودی احتمالی برجام چند گزینه در اختیار خواهد داشت.
گزینه نخست این است که ایران ضمن اعلام خروج از برجام (یا حتی با وجود عدم اعلام خروج از برجام)، فعالیت‌های هسته‌ای را در سطح قبل از امضای برجام از سر گیرد. مثلا، درصد غنی سازی اورانیوم را از سطح فعلی افزایش دهد. همچنین، ممکن است ذخایر اورانیوم غنی شده را بیشتر کند.
هم اکنون برخی درخواست‌ها در این خصوص مطرح شده است. روز سه شنبه، کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس طی بیانیه‌ای خواستار بازگشت فعالیت‌های هسته‌ای به سطح قبل از برجام شد. در این بیانیه آمده است: «در صورت فعال شدن غیرقانونی مکانیزم ماشه، سازمان انرژی اتمی می‌بایست به سرعت ضمن بازگرداندن کلیه فعالیت هسته‌ای به سطح پیش از سال ۹۴، با بهره گیری سانتریفیوژ‌های نسل IR ۴، IR ۶، IR ۸ به سرعت جهت تامین نیاز کشور برای تامین ۱۹۰ هزار سو غنی‌سازی، اقدام کند. همچنین در عملیاتی کردن ساخت پیشران هسته‌ای در جهت تجهیز ناوگان‌های دریایی کشورمان تسریع نماید.»

با فعال شدن مکانیسم ماشه، مهمترین دستاورد دولت حسن روحانی در معرض خطر قرار خواهد گرفت.

همچنین، برخی محافل سیاسی خواستار تعلیق اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه شده اند. علاوه بر این، گروهی نیز ممکن است حتی خواستار خروج ایران از پیمان «ان پی تی» شوند که البته با توجه به تبعات این اقدام بعید است که دولت ایران این خواسته را عملی کند.
در کنار اینها، ایران ممکن است نظارت‌ها و بازرسی‌های آژانس بین المللی انرژی اتمی را محدود یا قطع کند. نظارت‌ها و راستی آزمایی‌ها یکی از بخش‌های کلیدی برجام بود که تاکنون هیچ محدودیتی روی آن‌ها اعمال نشده است. درخواست‌هایی که اخیرا آژانس در خصوص دسترسی به چند سایت هسته‌ای مطرح کرده، مربوط به برجام نیست بلکه به فعالیت‌های هسته‌ای محتمل در گذشته مربوط می‌شود. دسترسی و نظارت برای اروپایی و آمریکایی‌ها بسیار مهم است و اگر ایران آن را محدود کند به شدت نگران خواهند شد.
پاسخ‌های ایران هنوز مشخص نیست. به احتمال زیاد، این پاسخ‌ها بر اساس تحولات بعد از فعال شدن مکانیسم ماشه مشخص خواهند شد. مثلا اگر آمریکا تمام قعطنامه‌های سابق شورای امنیت را از طریق مکانیسم ماشه بازگرداند، ولی کشور‌های دیگر این قطعنامه‌ها را الزام آور تلقی نکنند، در آن حالت ممکن است ایران برای جلوگیری از شکل گیری اجماع بین المللی علیه خود، پاسخ‌های ملایمتری بدهد. اما اگر کشور‌ها – از روی علاقه یا با اکراه- تحریم‌های سازمان ملل را اجرا کنند، در این صورت ایران ممکن است به یک پاسخ کوبنده و قاطع نیاز داشته باشد.
در این میان، باید به انتخابات آمریکا نیز اشاره کرد. فرآیند فعال سازی مکانیسم ماشه زمان بر است و در آستانه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا به پایان خواهد رسید. بنابراین، ممکن است ایران با هدف تامل بیشتر درباره نوع پاسخ خود تا بعد از مشخص شدن نتایج انتخابات آمریکا صبر کند. چرا که اگر جو بایدن پیروز شود، با وجود فعال شدن مکانیسم ماشه، آمریکا ممکن است به برجام بازگردد. هرچند که این کار در عمل بسیار سخت خواهد بود. به هر حال، بایدن علنا گفته است که او در صورت پیروز شدن در انتخابات به برجام بازخواهد گشت.


منبع: فرارو