دعوای بی‌وقت

انتشار متن استعفای معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در واپسین ساعات جمعه شب و درست چندساعت مانده به شروع قرنطینه عمومی که به گفته مسئولان بهداشتی و درمانی آخرین تیر در ترکش برای مهار این بیماری است، موجی از سرخوردگی و ابهامات را به دنبال داشت.
اینکه چرا وزیر بهداشت با وجود همه انتقادات و اشکالاتی که به معاونت تحت امرش داشته، تا نزدیک شدن به یک‌سالگی ورود کرونا به کشور این اشکالات را تحمل کرده و حالا لب به گلایه بازکرده، در جای خود سوال‌برانگیز است، اما این اقدام کم‌سابقه از سوی نمکی شاید از منظر شفافیت مثبت تلقی شود، اما قطعا روش بهتری برای مدیریت این رفتار جسورانه وجود داشت. آن‌هم در شرایطی که در این روزهای سرد کرونایی مردم و مسئولان بیش از پیش نیاز به همدلی دارند.
ملک‌زاده از هفت‌سال پیش، یعنی با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید راهی وزارت بهداشت شد و به عنوان معاون تحقیقات و فناوری این وزارتخانه کارش را شروع کرد. او  با رفتن قاضی‌زاده هاشمی در سمت خود ابقا شد. البته ملک‌زاده پیش از این سابقه حضور در این وزارتخانه را داشت. ملک‌زاده در دولت مرحوم هاشمی به مدت 3سال وزارت بهداشت را عهده‌دار بود.
فعالیت ملک‌زاده و مجموعه تحت امرش در سال‌های اخیر بیشتر در حوزه مرگ‌های زودرس، سکته‌های قلبی، سرطان و ژن درمانی متمرکز بود. البته این معاونت در قالب چند طرح ملی گام‌های موثری هم در زمینه حدف تدریجی هپاتیت c برداشت.
البته او در خلال این سال‌ها به تهیه و انتشار مقالات پزشکی هم توجه ویژه‌ای داشت. تا جایی‌که سال گذشته مدال افتخار آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان به ملک‌زاده اعطا شد. در این مدت مقالات علمی ایران در حوزه پزشکی هم از لحاظ کمی سیر صعودی داشت و هم ارجاعات قابل توجه به این مقالات رشد کمی این مقالات را نشان می‌داد.
داروی جنجالی و یافته‌های شکسته
شعله‌ور شدن آتش اختلاف بین وزیر بهداشت با یکی از معاونانش در این شرایط بحرانی، شاید ریشه در اتفاقات چندماه گذشته داشته باشد. شاید خیلی‌ها دلیل استعفای ملک‌زاده را فقط به انتقادات چند روز گذشته وزیر بهداشت مربوط می‌دانند، اما واقعیت این است که معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت از مدت‌ها قبل تن به تیغ تیز منتقدان سپرده بود.
چند هفته قبل در همایش تازه‌های دانشجویی که با حضور تعدادی از مدیران و معاونان وزارت بهداشت برگزار شد، بحث بر سر داروی هیدروکسی کلروکین بالا گرفت. دارویی که ظاهرا تاثیری در کاهش علائم و عوارض این بیماری دارد، اما به دلیل توصیه یکی از معاونان وزارت بهداشت این دارو به طور گسترده از سوی پزشکان برای مبتلایان به کرونا تجویز می‌شود. ظاهرا آقای معاون موسس یک شرکت داروسازی است که همین دارو را به مقدار زیادی تولید کرده است.
بعد از اتمام آن همایش پرحاشیه، نوبت به شخص اول وزارتخانه رسید. سعید نمکی در صحبت‌هایش، حوزه تحقیقات سلامت را زیر سوال برد و با آوردن نام ملک‌زاده در صحبت‌هایی کم‌سابقه گفت: «۹۸درصد از تحقیقات در نظام سلامت، صرف انتشار مقالات در فلان مجلات می‌شود که به کار نمی‌آید. به‌شدت به روند تحقیقات نظام سلامت، انتقاد دارم. نامه بنده به دکتر ملک‌زاده در روزهای اول شیوع کرونا در کشور را مشاهده کنید که ۱۰ آیتم تعیین شده، اما یکی از آنها تاکنون جواب نداده است. کدام وزیر کم‌خرد با چنین یافته‌های شکسته‌ای می‌تواند بخش سلامت کشور را اداره کند؟»
مقالات قلابی
اما واقعیت این است که  از چندماه پیش هجمه‌ها به این معاونت شدت گرفته بود. ماجرا از انتقاد رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی بقیة‌الله (عج) کلید خورد. او در گفت‌وگو با رسانه‌ها به موضوع تعداد بالای مقالات برگشتی در ایران اشاره کرد و گفت: «در طی سال‌های گذشته بیشترین تعداد مقالات برگشتی از مجلات خارجی را داشته‌ایم؛ یعنی مقاله‌ای در نشریه‌ای منتشر می‌شود و بعد نشریه اعلام می‌کند که این مقاله قلابی است و مقاله retract می‌شود. ایران بعد از چین بیشترین تعداد مقاله retract  شده را دارد.»
البته جدا از بحث اخلاق در کار علمی و پژوهشی، محل هزینه‌کرد منابع پژوهشی هم از دیگر ابهامات مطرح شده از سوی منتقدان بود.
مدتی بعد هم غلامحسین رحیمی، معاون پژوهشی وزیر علوم به ماجرا ورود کرد و به انتقاد از رویه‌ای پرداخت که منجر به تولید مقالات متعدد به نام یک نفر می‌شود. او در گفت‌وگو با یکی از خبرگزاری‌ای داخلی گفت: «برخی مسئولان اجرایی سالانه ۲۰ تا ۳۰ مقاله چاپ کرده‌اند. دیگران کار کنند و اسم یک شخص در آن بیاید. مثلا اسم رئیس یک پژوهشکده و موسسه بدون هیچ نقشی در پژوهش و فقط به خاطر سمت او، در مقالات درج می‌شود. این یعنی پخته خواری.»
حمله محمود احمدی نژاد
بعد از آن نوبت به احمدی‌نژاد رسید تا با انتشار ویدیویی در فضای مجازی، پیکان انتقادات به سمت ملک‌زاده را تیزتر کند. او در صحبت‌هایش به موضوع مشارکت ایران در یک طرح مطالعه بین‌المللی برای کارآزمایی بالینی اشاره کرد: «متاسفانه مقاماتی بودند که در یک پروژه تحقیقاتی بهداشت جهانی یکسری داروها را که آنها می‌خواستند آزمایش کنند، آنطور که من اطلاعات گرفتم در کل دنیا ۱۱هزار نمونه را کشورها حاضر شده بودند روی مردم‌شان آزمایش کنند که از این میان ۳۵۰۰ مورد در ایران آزمایش شد و من شنیدم فردی که مسئول بوده بابت این موضوع، قرارداد بسته و پول گرفته است!»
البته چندی پس از این انتقادات، از سوی ملک‌زاده در برخی رسانه‌ها به شبهه‌های مرتبط با این داستان پاسخ داده و اینگونه اعلام شد که مطالعه سازمان بهداشت جهانی برای درمان کرونا در حال کارآزمایی بالینی بر روی داروهایی است که مورد تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا و همچنین سازمان غذا و داروی ایران بوده و همگی در فهرست فارماکوپه قرار داشت.
با این همه و به دور از اختلاف‌نظرهای تخصصی و اینکه واقعا در این میانه حق با کیست؛ حالا و در این شرایط حساس که کرونا بی‌رحم‌تر از قبل می‌تازد و هر روز تعداد زیادی از هموطنان‌مان را به کام مرگ می‌کشاند، انتظار می‌رود با انتخاب سریع برای تصدی این سمت و نظارت بیشتر و تعیین دقیق شرح وظایف و انتظارات معاون بعدی در روزهای حساس شیوع کرونا به نوعی جبران مافات شود.