تاریخ انتشار
سه شنبه ۳۱ فروردين ۱۴۰۰ ساعت ۱۲:۱۱
کد مطلب : ۴۳۳۲۴۰
افزايش نگراني‌ها از واردات خصوصي واكسن كرونا؛
مجوز رانت پنهان
۰
کبنا ؛
پولي شدن واكسن؟
عباس عبدي در این زمینه در اعتماد نوشت: در يكي، دو روز گذشته اخبار ضد و نقيضي درباره امكان خريد واكسن كرونا براي كساني كه نمي‌خواهند منتظر نوبت باشند مطرح شد. اول تأييد، سپس تكذيب شد و اين نحوه خبررساني مبتذل در يكي دو روز گذشته اخبار ضد و نقيضي درباره امكان خريد واكسن كرونا براي كساني كه نمي‌خواهند منتظر نوبت باشند، مطرح شد. اول تأييد، سپس تكذيب شد و اين نحوه خبررساني مبتذل (ببخشيد، كلمه شايسته‌تري براي آن پيدا نكردم) ادامه يافت. البته اين نوع اطلاع‌رساني روال عادي در ايران است، نمونه اخير آن، درباره فوت سردار حجازي است كه از لحظه انتشار خبر، پياپي اخبار متفاوت منتشر شد. هنگامي كه اخبار رسمي، به صورت مكتوب و دقيق و از مرجع خبري قابل اعتماد و با ذكر جزييات اظهار نشود، نتيجه همين خواهد شد. هزينه انواع اخبار را مي‌پردازند، ولي از منافع آن نصيبي نمي‌برند. درباره واكسن هم چنين شد. اكنون پرسش اين است كه آيا پولي شدن واكسن عملي قابل دفاع است؟ در اين يادداشت مي‌كوشم جوانبي از مساله را شرح دهم بدون اينكه داوري قطعي كنم. مبناي اقتصادي اينكه يك كالا يا خدمت را بايد با هزينه شخصي تهيه كرد يا با هزينه عمومي، ويژگي كالا است. اينكه آن كالا عمومي است يا خصوصي. اجازه دهيد با مثال توضيح دهم. فرض كنيد كه ما 10 نفر هستيم كه در يك محله، يك سالن را اجاره كرده و زندگي مي‌كنيم. هر گوشه سالن به يك نفر اختصاص يافته و پول اجاره را به نسبت مي‌دهيم. روزانه در اين محل غذا مي‌خوريم، آب مي‌نوشيم، از وسايل شخصي خريداري شده استفاده مي‌كنيم، از انرژي براي گرمايش و سرمايش و نور استفاده مي‌كنيم و...
هزينه‌هاي غذا و لباس و وسايل شخصي را خودمان مي‌دهيم. هر كس هر چه دوست دارد برحسب درآمدش خريد مي‌كند. ولي هزينه برق و شوفاژ چطور؟ هنگامي كه برق سالن روشن مي‌شود، همه از آن استفاده مي‌كنند، كسي نمي‌تواند بگويد من پول نمي‌دهم چون استفاده نمي‌خواهم بكنم. زيرا روشن شدن برق در انحصار استفاده فرد خاصي نيست، مگر اينكه اتاق او كاملا جدا باشد. گرمايش و سرمايش سالن نيز همين وضع را دارد. اين موارد به نسبت ما 10 نفر كالاي عمومي محسوب مي‌شود. ولي نسبت به همسايگان ما كالاي خصوصي است و ما 10 نفر بايد هزينه آن را بپردازيم. هزينه امنيت اين منطقه را چه كسي بايد بدهد؟ طبعا همه اهالي از جمله ما. امنيت چيزي نيست كه هزينه‌اش را يك نفر يا يك خانوار بدهد و او به تنهايي استفاده كند، همه از آن بهره‌مند مي‌شوند. بهداشت چطور؟ آيا خصوصي است يا عمومي؟ اينجا قضيه فرق مي‌كند. حداقلي از آن عمومي است. ما نمي‌توانيم يك محيط يا شهر پاك داشته باشيم و هزينه آن را فقط تعداد اندكي بدهند، چون همه استفاده مي‌كنند و محروم شدن از بهداشت نيز موجب مشكل براي همه مي‌شود. پس حداقلي از بهداشت عمومي است. آموزش هم كمابيش همين طور است. البته تفاوت‌هايي دارد كه فعلا به آن نمي‌پردازم ولي اين خدمات دو وجه دارند، كه حداقلي از آنها را بايد عمومي دانست و با هزينه دولت در اختيار مردم قرار داد. واكسن نيز در هر دو قالب قابل طرح است. براي مثال واكسن آنفلوآنزا خريدني بود ولي واكسن فلج اطفال به‌طور قطع بايد مجاني باشد. چون نتايج آن عمومي است و برخلاف يك كالاي خصوصي مثل كفش است كه منفعت آن مستقيما متوجه مصرف‌كننده است. در واكسن فلج اطفال تبعات پولي شدن و عدم مصرف متوجه جامعه نيز مي‌شود، ولي كفش كم كيفيت پوشيدن مشكلي ايجاد نمي‌كند. واكسن كرونا از كدام نوع است؟ فرض كنيد در آن سالن 10 نفري به دلايلي قحطي آب رخ دهد. مثلا روزانه بيش از 20 ليتر آب نباشد. آيا مي‌توان آن را به عنوان كالاي خصوصي تعريف كرد و هر كس به تناسب پولش آن را بخرد؟ قطعا خير. اينجا مشكل اخلاقي و بقاي افراد مطرح است. حتما جنگ خواهد شد. بهترين راه‌حل توزيع آب به ازاي هر نفر دو ليتر است. يا حداقلِ مورد نياز براي هر فرد توزيع شود و اضافه بر آن به نحو ديگري تخصيص يابد. واكسن كرونا به نحوي شبيه جيره‌بندي آب است كه دولت بايد بخرد و يكسان توزيع كند. ولي آيا هيچ راهي براي فروش هست؟ شايد بتوان براي واكسن كرونا وضعيتي تركيبي در نظر گرفت، مشروط بر اينكه حداقل واكسن لازم، براي تعداد زيادي از طبقات جامعه فراهم شود و فقط تعداد معدودي وارد بازار واكسن شوند. اين كار شايد در كشورهاي ثروتمند كه دولت‌هاي قدرتمند و پاسخگو دارند عملي باشد، ولي در ايران كارساز نخواهد بود. به محض قابل خريد شدن واكسن، دولت شانه خود را از بار مسووليت تهيه و عرضه واكسن خالي مي‌كند و جامعه را به وضعيتي مي‌رساند كه در مثال فوق گفتم. ماده كمياب شده و البته حياتي، مثل آب و هوا را كه به جاي جيره‌بندي، و عرضه يكسان و برحسب نياز و اولويت، به بازار عرضه و تقاضا واگذار مي‌كند و اين يعني جنگ تمام‌عيار قدرتمندان و ثروتمندان عليه ضعفا و فقرا. قدرت و ثروت براي جامعه بد نيست، ولي نه اين اندازه كه شكاف آن، حيات فقرا و ضعفا را تحت خطر قرار دهد كه در اين صورت ستيز داخلي ايجاد خواهد شد يا سرخوردگي شديد به وجود مي‌آيد.
آيا حاضريد با 300 هزار تومان واكسينه شويد
نعمت احمدي نیز در این زمینه نوشت: تعميركار برق كه براي سروسامان دادن به برق دفتر مشغول به كار بود بحث من و يكي، دو نفر از دوستان را شنيد كه گفتم به نقل از هلال احمر گفته شده، واكسن وارد مي‌كنيم اما رايگان نخواهد بود و از طرفي آقاي رييسي، سخنگوي ستاد ملي مبارزه با كرونا هم گفته بود؛ كساني كه نمي‌خواهند منتظر بمانند، پول بدهند واكسن به آنها تزريق خواهد شد و از قول حيدر محمدي از مديران سازمان غذا و دارو كه با راديو صحبت مي‌كرد از قيمت 300 هزار توماني دارو ياد كرد. هر چند پولي بودن واكسن توسط آقاي جهانپور سخنگوي سابق وزارت بهداشت رد شد و آقاي دكتر شهرياري نماينده مجلس و عضو كميسيون بهداشت مجلس هم با بيان اين مطلب كه... حضرت امام فرمودند يك موي كوخ‌نشينان به كاخ‌نشينان مي‌ارزد از پولي بودن واكسن انتقاد كرد و وظيفه دولت در تامين واكسن رايگان را يادآور شد. بعضي از دوستان موافق تزريق واكسن پولي بودند و بعضي ديگر مخالف كه در شرايط موجود و با توجه به وضع اقتصادي حاكم بر جامعه نبايد فشار جديدي بر مردم وارد كرد و از آنان خواست كه با پرداخت 300 هزار تومان از خير واكسن مجاني بگذرند و بي‌نوبت واكسن پولي تزريق كنند. تعميركار برق وارد بحث شد و گفت، نمي‌دانم شما از طرف كدام مردم صحبت و براي آنان تصميم‌گيري مي‌كنيد. من به عنوان كارگر ساده‌اي كه نه در استخدام جايي هستم و نه از بيمه‌اي استفاده مي‌كنم و اگر مثل امروز كه شما براي تعمير برق دفترتان از من كمك خواستند كسي به من كاري ارجاع نكند پولي دريافت نمي‌كنم. آقايان شما را به خدا از عالم خيال به دنياي واقعي هم سري بزنيد از اولين روزهايي كه درگير اين ويروس به اصطلاح منحوس در ماه‌هاي پاياني سال 98 شديم تا امروز كه ماه اول سال 1400 را شروع كرده‌ايم و به اصطلاح از قرن چهاردهم به قرن پانزدهم رسيديم، كسي از من كه - مردم - هستم نپرسيد چند روز سركار رفتي؟ چقدر درآمد داشتي؟ مستاجري يا صاحبخانه، آيا فرزندت تلفن پيشرفته دارد كه بتواند در كلاس‌هاي مجازي شركت كند؟ آيا كامپيوتر در منزل داريد و سوالات ديگر. به خدا خسته شديم. از تامين حداقل هزينه‌هاي زندگي به علت شرايط حاكم بر روابط كاري و مشاغلي كه مردم دارند ناتوانيم؛ آن موقع نماينده مجلس از موي من كوخ‌نشين مي‌گويد كه بر هزاران كاخ‌نشين ارجحيت دارد.
من نمي‌خواهم موي من ارجح باشد، مي‌خواهم زنده بمانم، مي‌خواهم زندگي كنم،كجاست اين واكسن 300 هزار توماني اگر من را جزو مردم مي‌دانند حداقل از طرف آن عده از مردم كه رزق و روزي‌شان به زور بازو و حضور در صحنه اجتماع و انجام اموركاري است با صداي بلند مي‌گويم شما را به خدا از اين قصه‌هاي كاخ و كوخي فاصله بگيريد. واقع‌گرايانه به كمك امثال من بياييد و بگوييد كجاست اين واكسن پولي؟ درست است كه مثلا يك خانواده 4 نفره، پدر، مادر و فرزندان اگر بخواهند واكسن پولي بزنند و قيمت هم براي هر نفر 300 هزار تومان باشد سرجمع مي‌شود يك ميليون و دويست هزار تومان و پرداخت آن از عهده بسياري از مردم خارج است، وقتي دولت نمي‌تواند واكسن تهيه كند و بي‌تعارف معلوم شده است از زماني كه واكسن درست شد به هر علت كه عمدتا برمي‌گردد به تامين منابع مالي آن نتوانسته واكسن تهيه كند هر چند مي‌دانيم كه علاوه بر پول، موانع ديگري هم سر راه خريد واكسن از خارج وجود دارد؛ اما بخش خصوصي قادر است واكسن تهيه كند من به عنوان تعميركار به جاها و شركت‌هاي مختلفي براي كار مي‌روم همچنين بي‌اطلاع هم نيستم. اگر دولت به بخش خصوصي اين اجازه را بدهد و بخش خصوصي هم دنبال تهيه واكسن باشد مثلا واكسن جانسون اند جانسون كه بر خلاف واكسن فايزر نيازي به نگهداري در دماي بسيار پايين ندارد و مي‌تواند تا 3 ماه در يخچال معمولي نگهداري شود درحالي كه واكسن مدرنا پس از يك ماه در صورتي كه منجمد نگه داشته نشود، خراب مي‌شود. موسسه سرم كشور هند قيمت هر دوز واكسن آكسفورد را در بازار هند 3 دلار اعلام كرده در حالي كه واكسن اين شركت در بازار ايتاليا 8/2 دلار عرضه مي‌شود. هر چند مديران اين شركت قبلا قيمت هر دوز واكسن خود را در كشور بلژيك 78/1 يورو اعلام كردند، شركت آسترازنكا و دانشگاه آكسفورد اعلام كرده است توان توليد 1/3 ميليارد دوز واكسن را دارد. ديگر شركت‌هاي داروسازي دست‌اندركار توليد واكسن كرونا هم به شدت سرگرم توليد واكسن هستند. حال فرض كنيم شركتي خصوصي بتواند با دولت هند وارد مذاكره شود و واكسن آكسفورد را به ايران وارد كند و قيمت آن در بازار هند 3 دلار است و با دلار بازار آزاد مي‌شود حدود 70 هزار تومان، با اين قيمت شركت واردكننده اگر با همان قيمت 200 يا 300 هزار تومان هم واكسن را بفروشد سود سه، چهار برابري برده است. اما مردمي كه جناب آقاي شهرياري دم از آنان مي‌زند به گفته تعميركار برق دفتر من،كسي جز او و امثال او نيستند كه مجبورند براي رسيدن به تهران ساعت 5 صبح از حومه تهران با چند خط عوض كردن و رسيدن به اتوبوس و مترو، خود را به مركز شهر برسانند و گوش به زنگ اين و آن باشند تا دعوت به كار شوند.
با شرايط كرونا و تعطيلي اكثر مشاغل به گفته تعميركار دفترم، زنگ‌خور تلفنش-كه در گذشته مجبور به نوبت‌دهي به مشتريان بود- در بعضي از روزها اصلا به صدا درنمي‌آيد و اگر خانواده‌اي او را به كار دعوت كند مانند جزامي‌ها با او رفتار مي‌شود. اهالي خانه يا از محل سكونت خود خارج مي‌شوند يا اينكه به اشاره او را به محل تعمير هدايت مي‌كنند و حتي جرات آن را ندارد كه براي رفع تشنگي از صاحبخانه ليوان آبي مطالبه كند، همين آقا مي‌گفت مبلغ 300 هزار تومان دستمزد اوست كه اگر فعال باشد و مثل گذشته كار داشته باشد با يكي، دو تعمير مي‌توانم 300 هزار تومان را دريافت كنم و دو، سه روزه قادرم هزينه واكسن خانواده‌ام را هم به دست آورم و با خيال راحت و داشتن مثلا برگ سبزي كه حاكي از آن باشد واكسن كرونا تزريق كرده‌ام،كار بيشتري به من رجوع شود. ديگر افراد هم همين‌طور، همين مطلب را با راننده تاكسي كه مرا به آدرس مورد نظرم مي‌رساند، مطرح كردم و پرسيدم اگر دولت يا بخش خصوصي زير نظر دولت اعلام كنند كه مي‌توانيد با پرداخت مبلغ 300 هزار تومان همين الان واكسن تزريق كنيد آيا منتظر مي‌مانيد تا دولت واكسن رايگان در تاريخي كه نمي‌دانيم چه روزي است را به شما تزريق كند يا حاضريد با پرداخت مبلغ بالا كارت سبز- واكسن كرونا تزريق كرده است- را دريافت كنيد. انگار خبري از بهشت به او مي‌دادم سرعت را كم كرد و تمام هيكلش حركت دوراني به خود داد و پرسيد آقا شما را به خدا آدرس محل را بدهيد، مسافري داشتم كه دو، سه دستگاه تاكسي از من خواست كه عازم فرودگاه امام خميني بود. شنونده صحبت‌هاي مسافر عازم دوبي بودم، مي‌گفت يك ماه در ايران نخواهد بود در دوبي هتل گرفته و كل خانواده‌اش را به دوبي مي‌برد، در دوبي هم نوبت تزريق واكسن گرفته است بايد 21 روز فاصله بين واكسن نوبت اول و نوبت دوم را در دوبي باشند، از اين دست مسافر زياد داريم كافي است سري به فرودگاه امام بزنيد اكثر مسافران ايراني كه خارج مي‌شوند، دنبال تزريق واكسن هستند، با افسوس گفت ما كه از آن دست پولدارايي كه مي‌توانند خانوادگي يك ماه در دوبي يا استانبول و ديگر شهرها باشند نيستيم اما اگر دركشور خودمان واكسن 300 هزار توماني باشد با چند ساعت اضافه كاري در مدت كمي مي‌توانم همه اعضاي خانواده‌ام را هم واكسن بزنم، همين مطلب را با كارگران مزرعه‌ام كه هر روز صبح ماسك رايگان به آنها مي‌دهم هم مطرح كردم، از زدن ماسك در هواي گرم بيابان و فعاليت بدني ناراحت و ناراضي هستند. مي‌گويند چگونه مي‌توان در دماي بالا يا پايين پشت تراكتور يا مشغول آبياري يا هرس درختان از ماسك استفاده كرد. از طرفي از روبه‌رو شدن با بيماري همكاران خود كه آلوده به ويروس كرونا شده‌اند هم وحشت دارند. كارگري كه روزي 150 هزار تومان حقوق مي‌گيرد و بايد خانواده سه، چهارنفري خود را هم با همين پول اداره كند وقتي پرسيدم حاضر هستيد كه با پرداخت 300 هزار تومان براي هر نفر، خود را واكسينه كنيد با نوعي توقع و خواهش كه آقا شما را به خدا ما را هم در نوبت قرار دهيد با اين پول راحت مي‌شويم ديگر طاقت زن و بچه‌هايم طاق شده هر روز بگومگو داريم و مي‌دانم كه از همين ويروس لامذهب است كه آرامش را از خانه همه ما دوركرده است. متهم به مرفه بي‌درد نشوم و از جماعت كاخ‌نشين حمايت نكنم، بي‌تعارف با پايين‌ترين طبقه اجتماع يعني كارگران آن هم كارگر فصلي كه چند ماهي از سال ممكن است كار داشته باشند و ايام بيكاري آنان امروزه با وضع موجود به مراتب بيشتر از مواقعي است كه مشغول به كارند، سروكار دارم؛ حاضرند به گفته خودشان از اين هم كمتر بخورند اما موانع كسب و كار خود را برطرف كنند. باز هم مي‌گويم ممكن است متهم به حمايت از مرفهين بي‌درد شوم يا من را مرفهي بدانيد كه با مردم عادي سرو كار ندارم اما آيا از همين دارندگان مشاغلي كه با حداقل دريافتي گذران روزگار مي‌كنند پرسيده‌ايد، مي‌خواهيد در اين ماه چند وعده نان خالي بخوريد اما برگ سبزي به شما بعد از تزريق واكسن داده شود كه مي‌توانيد آزادانه در جامعه حركت كنيد و كسب وكار شما از نو بازگشايي شود و مهم‌تر اينكه آمار روزانه بالاي 400 نفر فوتي كه اين آمار عدد و رقم نيستند بلكه انسان هستند، انسان‌هايي كه درگيرودار تصميم‌گيري شعارگونه بعضي از مسوولان گرفتار شدند و نمي‌توانند به زندگي حداقلي خود ادامه دهند. نمي‌دانم تصميم‌گيراني كه حرف و سخن و تصميم آنان بر زندگي ميليون‌ها نفر تاثير مي‌گذارد از اين افراد سوال كرده‌اند آيا حاضريد با پرداخت 300 هزار تومان واكسن تزريق كنيد و برگ سبزي به شما داده شود كه ... .
رييس مركز اطلاع‌رساني وزارت بهداشت: وقتي روند جهاني عرضه و تقاضاي واكسن كرونا، نامتعادل است، خطر انحراف و رانت و سوءاستفاده وجود دارد.
ديروز، فيلمي در فضاي مجازي منتشر شد كه سه نفر با چهره‌هاي نامعلوم اما در حال صحبت به زبان فارسي را، در حال باز كردن بسته حاوي واكسن «فايزر» نشان مي‌داد. انتشار اين فيلم، حاشيه‌هاي چند ماهه نحوه تامين و دسترسي به واكسن كوويد 19 را چند برابر كرد؛ واكسني كه به گفته وزير بهداشت، به دشواري و با چشم‌انتظاري‌هاي طولاني تامين و تحويل مي‌شود و به دليل همين دشواري‌ها و تنگناهاي توزيع يك‌باره و سراسري، 60 ميليون ايراني، كد نوبت چند ماهه براي تزريق واكسن در دست گرفته‌اند . حالا همين واكسن و آن هم از برندي كه به كلي و به دستور حاكميت ممنوع از ورود شده، در مقابل لنز يك دوربين خانگي و توسط افرادي با هويتي محفوظ، در يكي از خانه‌هاي شهر من يا شهر شما، رونمايي مي‌شود.
.jpg)
ظرف ماه‌هاي گذشته و در حاشيه اعتراضات كاربران شبكه‌هاي اجتماعي به اهمال دولت در واردات واكسن كوويد 19، اخباري تاييدنشده درباره فروش مقادير بسيار محدود و انگشت‌شمار واكسن‌هاي وارداتي توسط دلالاني كه حتما از حاشيه امن بسيار ضخيم و البته روابط پيچيده و بسيار قدرتمند با شبكه واردات داروهاي يارانه‌اي و برخوردار از منابع ارزي دولت و ملت بهره‌مند هستند، منتشر شد و طبيعي است كه مقامات انتظامي و امنيتي كشور هم در پاسخ به اين اخبار، چاره‌اي جز تكذيب نداشته‌اند. راه يافتن داروهاي ممنوعه به بازار سياه و قاچاق معكوس داروهايي كه با ارز دولتي تامين مي‌شود، حكايتي دنباله‌دار است كه سابقه‌اش به سال‌هاي پاياني دهه 70 و انتشار اولين شايعات درباره وجود مافياي دارو مي‌رسد. ظرف 20 سالي كه گذشته، فعاليت مافياي دارو در كشور، هيچگاه تكذيب نشده اگرچه دولت‌هاي اين دو دهه، تلاش كرده‌اند تصوير پاك و محجوبانه‌اي از نظام سلامت و دست‌اندركاران تامين دارو ارايه دهند اما اشكال از جاي ديگر است؛ اشكال از تزلزل نفس اماره در مقابل چربي پيشنهادات آن صاحب سرمايه‌اي است كه با ريال‌ها و دلارهايش، صاحب قدرت هم مي‌شود و به مدير عالي‌مقام يا دون‌پايه، تعارفي هدفمند مي‌زند كه صفرهايش و مقدارش، از مواجب رسمي دولتي، صد البته، وسوسه‌انگيز‌تر است. ديروز، انتشار خبري به نقل از مدير كل سازمان غذا و دارو درباره صدور مجوز واردات واكسن گران و ناياب كرونا براي سه شركت از بخش خصوصي، حكايت‌هاي كهنه درباره رانت‌خواري از كنار واردات دارو را زنده كرد و اولين نتيجه‌اش، انتشار فيلم كوتاهي بود كه شايد از باب تلنگر به دولت خواب‌آلود، وايرال شد. اينكه سازه‌هاي ويرانه تامين كالاهاي استراتژيك و اساسي در ايران، چه زمان در مقابل زلزله‌هاي مهيب و خانمان‌برانداز رشوه و رانت، مقاوم خواهد شد، هيچ معلوم نيست. اين دولت كه به پايان عمر رسيده و حالا در سي و يكمين روز از فروردين و كمتر از دو ماه مانده تا انتخابات رياست‌جمهوري سيزدهم، اعضاي كابينه، چمدان‌هاي‌شان را پشت درهاي پاستور چيده‌اند و منتظر سوت آخر هستند. اينكه سعيد نمكي كه دومين وزير بهداشت در دولت دوازدهم است، چند ماه يا چند سال بعد از پايان وزارت، پرده از رانت واكسن كوويد 19 و علت رضايت اجباري دولت به پذيرش حضور بخش خصوصي براي واردات اين كيمياي جان سوز بردارد، معلوم نيست. فعلا مدير رسانه‌اي وزارتخانه‌اش، كيانوش جهانپور، در گفت‌وگويي كه با «اعتماد» دارد، خطر رانت را رد نمي‌كند و احتمالش را هم منتفي نمي‌داند. چه وقت اما جزييات اين تهاتر جان و ريال افشا خواهد شد؛ شايد به عمر وزير بهداشت قد ندهد، به عمر من و شما هم.
ظرف روزهاي گذشته، اخباري درباره احتمال ورود بخش خصوصي به واردات واكسن كوويد19 منتشر شده است. بخش خصوصي چطور مي‌تواند واكسن وارد كند؟
بخش خصوصي، به شرط وجود ظرفيت مازاد بر توافقات دستگاه ديپلماسي و سفراي ما در خارج از كشور همچنين ارايه مستندات مويد توانايي تامين واكسن با ظرفيت‌هاي جديد، اجازه واردات خواهد داشت.
وزارت امور خارجه و سفراي ايران، براي خريد واكسن همكار شما هستند؟
در تمام ماه‌هاي گذشته، پيشاني مذاكرات، دستگاه ديپلماسي و سفراي ما در كشورهاي هدف بودند كه البته تعداد اين كشورها هم، متعدد نيست چون توليدكنندگان و تامين‌كنندگان واكسن كوويد19، محدود هستند و نقاط هدف مذاكرات ما هم در اين مدت، روسيه و چين و هند بودند كه سفيران جمهوري اسلامي ايران، از تابستان سال گذشته، اين مذاكرات را آغاز و پيگيري كردند و در مواردي هم به نتايجي رسيد و برخي نتايج هم ممكن است محقق شده باشد. از جمله، توليد مشترك واكسن اسپوتنيك V در برخي شركت‌هاي ايراني است كه به زودي عملياتي مي‌شود و همچنين، قرارداد دوباره‌اي هم براي خريد 60 ميليون دوز واكسن اسپوتنيك V از روسيه، علاوه بر واردات قبلي، منعقد شد و تمام اين اتفاقات؛ تامين واكسن، عقد قرارداد، ثبت سفارش و توليد مشترك و انتقال فناوري در كوبا و روسيه و چين و هند، همه از مسير مذاكراتي است كه پيشاني آن، دستگاه ديپلماسي؛ وزارت امور خارجه و سفراي جمهوري اسلامي ايران بودند. به هر حال، وضعيت واكسن كوويد19 با ساير داروها و واكسن‌ها متفاوت و مذاكرات براي تامين اين واكسن، عموما ميان دولت‌هاست و بنابراين، در حال حاضر و حتي تا چند ماه آينده، در تامين واكسن كوويد19، شركت‌هاي واردكننده دارو، حضور تجاري مستقل نخواهند داشت چون تا امروز هم، به دنبال رايزني سفراي ايران و با حمايت وزارت بهداشت، قراردادهاي خريد واكسن از هند و چين و روسيه منعقد و در مواردي هم محقق شده است. حالا، اگر علاوه بر مجموع اين روند، ظرفيت فراتر در بخش خصوصي موجود باشد، حتما استقبال مي‌كنيم اما قرار نيست اعتبارات جاري كشور را با حركت موازي و براي مذاكره‌كننده موازي؛ آن هم زماني كه نماينده رسمي جمهوري اسلامي ايران در حال مذاكره است، مخدوش كنيم.
ولي وزير بهداشت به جمعيت هلال احمر مجوز واردات واكسن كوويد19 داده. اين حركت موازي نيست؟
جمعيت هلال احمر، يك نهاد عمومي است و بخش خصوصي محسوب نمي‌شود. علاوه بر اين، مجوز وزير بهداشت براي جمعيت هلال احمر هم در راستاي استفاده از ظرفيت موازي علاوه بر ظرفيت موجود است. وقتي شما مي‌توانيد به يك سوپرماركت مراجعه كرده و يك كالا را با قيمت رسمي هزار تومان خريداري كنيد، آيا مي‌پذيريد كه يك فرد غريبه از راه برسد و همان كالا را با قيمت 2 هزار تومان به شما بفروشد؟ امروز، بعضي افراد، چنين انتظاري در روند خريد و تامين واكسن كوويد19 ايجاد كرده‌اند كه قطعا وزارت بهداشت با اين اتفاق مخالفت خواهد كرد.
خرداد ماه، انتخابات رياست‌جمهوري برگزار مي‌شود و مرداد ماه هم، كار دولت دوازدهم به پايان مي‌رسد. خطر هبه رانت واردات واكسن كوويد19 به بخش خصوصي توسط دولت جديد را تا چه حد جدي مي‌بينيد؟
ما از دولت آينده بي‌خبريم و اهل پيشگويي و پيش‌بيني نيستيم اما در حال حاضر، ريل‌گذاري درستي براي واردات واكسن از سبد كوواكس، خريد مستقيم، توليد مشترك و حتي توليد داخلي ايجاد شده و حالا هم در مسير درستي قرار داريم. دولت جديد هم مي‌تواند همين مسير را ادامه دهد و واكسيناسيون را تا پايان سال 1400 و حتي زودتر از آن به اتمام برساند.
خطر رانت‌خواهي بخش خصوصي براي واردات واكسن كوويد19 را تا چه حد جدي مي‌بينيد؟
بايد برحسب مورد قضاوت كنيم؛ برحسب مستنداتي كه ارايه شود، قيمت واكسن، تامين‌كننده واكسن، آيا واكسن از توليد‌كننده دريافت شده باشد يا خير، مدارك و مستنداتي كه سازمان غذا و دارو از داوطلبان واردات واكسن درخواست مي‌كند، نشان مي‌دهد كه آيا واردكننده، توانايي انجام اين كار از مسير صحيح را دارد يا ممكن است در اين روند، مسيرهاي انحرافي هم وجود داشته باشد.
پس خطر رانت براي واردات توسط بخش خصوصي، وجود دارد.
وقتي روند جهاني عرضه و تقاضاي واكسن كرونا، نامتعادل است و نياز سال 2021 جهان، حدود 11 ميليارد دوز واكسن كروناست در حالي كه مجموع توليدات واكسن، حتي معادل نيمي از اين نياز هم نيست، حتما خطر انحراف و رانت و سوءاستفاده، چه در كشور مبدا و چه در كشورهاي مقصد وجود دارد. بايد براساس شيوه‌نامه‌ها و استانداردها و تجاربي كه در سازمان غذا و دارو داريم حركت كنيم، چون هر اقدام ناگهاني و خارج از برنامه، ريسك ايجاد رانت و حتي برهم خوردن نظم واكسيناسيون و تامين واكسن را به دنبال دارد.
آيا تعدد توليدات داخلي واكسن كوويد19، نوعي حركت موازي نيست؟
ما با حركت موازي مشكلي نداريم، اما حركات موازي‌اي كه اعتبار تجاري كشور و اعتبار دستگاه ديپلماسي به عنوان پيشاني مذاكرات تامين واكسن را مخدوش كند، قبول نداريم. استفاده از ظرفيت‌هاي موجود، ولو در حركت موازي، موضوع ديگري است. تا امروز، 4 شركت داخلي، توليد واكسن را در دستور كار قرار داده‌اند و در آينده، به تعداد اين توليدكنندگان هم اضافه خواهد شد و اين اتفاق، يك مزيت براي كشور است آن هم در مورد توليد واكسن براي بيماري‌اي مثل كوويد19 كه پيش‌بيني مي‌شود روند اپيدمي اين بيماري، با يك‌بار واكسيناسيون متوقف نخواهد شد. بنابراين، هر كشوري كه بتواند به جايگاه توليد واكسن برسد و توليدكنندگان متعدد و حجم بالايي از توليد داشته باشد، حتما در ماه‌هاي آتي، رتبه بالاتري خواهد داشت.
چند ماه قبل، خانم دكتر مينو محرز، خطاب به رسانه‌ها اعلام كرد كه فقط واكسن كروناي ايراني تزريق خواهد كرد. شايد حرف ايشان، پيامي با هدف حمايت از توليد داخلي و تلاش محققان ايراني بود اما واكنش سخنگوي ستاد ملي مقابله با كرونا و وزير بهداشت و خود شما را به دنبال داشت.
ترديدي نيست كه اولويت ما، واكسن توليد داخلي است و وزارت بهداشت هم تمام‌قد، در حمايت از توليد داخل ايستاده اما به هيچ‌وجه نمي‌توانيم تا زمان دريافت واكسن ايراني صبر كنيم. ما بايد واكسيناسيون گروه‌هاي آسيب‌پذير را آغاز مي‌كرديم؛ بنابراين، بايد ظرفيت واردات واكسن فعال مي‌شد. وقتي واكسن ايراني هم به توليد انبوه برسد، براي جمعيت باقي‌مانده استفاده خواهد شد در حال حاضر، 4 شركت داخلي؛ انيستيتو پاستور، گروه دارويي بركت، موسسه سرم‌سازي رازي و سازمان پژوهش و نوآوري وزارت دفاع، مشغول توليد واكسن كوويد19 هستند و وزارت بهداشت هم از تمام ظرفيت‌هاي موجود براي توليد واكسن در داخل كشور حمايت مي‌كند اما همزمان، اين نگاه واقع‌بينانه در وزارت بهداشت وجود داشته كه تا زمان توليد انبوه واكسن‌هاي داخلي، بايد از مسيرهاي مختلف و براي واكسيناسيون گروه‌هاي پرخطر، واكسن موثر و ايمن وارد كنيم.
اين رقابت در توليد داخلي آسيب‌زا نيست؟
رقابت مثبتي است كه منجر به فعال‌سازي ظرفيت‌هاي غير قابل تصور شده و ما از اين رقابت مثبت و سازنده استقبال مي‌كنيم.
با توجه به اينكه فرمول توليد واكسن در هر كدام از اين 4 شركت، متفاوت است، خطر ايجاد رانت در همين عرصه رقابت وجود ندارد؟
نه تنها رانت ايجاد نمي‌شود بلكه تفاوت پلتفرم‌ها و فناوري‌ها، كلاس توليد واكسن و علوم وابسته به توليد واكسن را در ايران ارتقا خواهد داد و يك سرمايه عظيم براي صنعت واكسن‌سازي كشور محسوب مي‌شود.
توليد داخل، چه مقدار از نياز واكسن كوويد19 را پوشش خواهد داد؟
براساس ظرفيت موجود و قابل پيش‌بيني براي توليد انبوه 4 واكسن كه فعلا در مرحله مطالعات باليني هستند، پيش‌بيني مي‌كنيم 160 ميليون دوز تا پايان سال 1400 توليد شود.
و براي حصول ايمني جمعي به چند دوز واكسن نياز داريم؟
با شرايط فعلي و براساس تخمين‌هاي موجود، با واكسيناسيون حدود 70درصد از كل جمعيت و معادل 56 الي 60 ميليون نفر، مي‌توانيم به ايمني جمعي برسيم. با توجه به اينكه اغلب واكسن‌هاي كوويد19، در دو دوز تجويز مي‌شوند، حداقل به 120 ميليون دوز واكسن براي حصول ايمني جمعي نياز داريم.
روز يكشنبه، رييس شوراي شهر تهران گفت 200 ميليون دوز واكسن نياز داريم.
اين حرف اشتباه است. احتمالا ايشان واكسيناسيون كل جمعيت كشور را درنظر داشته اما حتي با احتساب نياز واكسيناسيون كل جمعيت هم، به طور ميانگين، در سال اول واكسيناسيون، 160 الي 170 ميليون دوز براي تزريق دو مرحله‌اي نياز داريم. اما ايمني جمعي با 112 الي 120 ميليون دوز در سال اول واكسيناسيون محقق مي‌شود و حتي در صورت نياز به دوزهاي يادآور در سال‌هاي آتي، هر سال حدود 60 ميليون دوز واكسن كفايت مي‌كند.
چرا شركت رسانه‌اي «بلومبرگ» چند روز قبل مدعي شد كه تكميل واكسيناسيون كوويد19 در ايران، 10 سال طول مي‌كشد؟
شايد اين ادعا، ناشي از توجه به سرعت واكسيناسيون آزمايشي در هفته‌هاي اول و تعداد ناكافي واكسن در ايران بود. ماه اول واكسيناسيون، كمتر از 500 هزار دوز واكسن دراختيار داشتيم ضمن آنكه در همين ماه، بايد نقص‌هاي روند واكسيناسيون هم مرتفع مي‌شد. در ماه دوم، حدود يك ميليون دوز واكسن به دست‌مان رسيد و در ماه‌هاي آينده هم موجودي واكسن به دليل افزايش واردات و توليد انبوه توليد داخلي، بيشتر مي‌شود و به همين دليل، پيش‌بيني مي‌كنيم كه تا پايان سال 1400، واكسيناسيون در ايران به آخر برسد.
گفتيد كه دستگاه ديپلماسي، پيگيري‌هاي تامين واكسن وارداتي را برعهده داشته. وقتي دادستاني هند مانع از ارسال واكسن به ايران شد، دستگاه ديپلماسي براي رفع اين مشكل چه كرد؟
پيشاني مذاكرات، دستگاه ديپلماسي بود و براي تسهيل مسير تامين واكسن هم، همكاري لازم را با وزارت بهداشت داشت اما طبق مصوبه 52 جلسه ستاد ملي مقابله با كرونا، تامين واكسن وارداتي برعهده قرارگاه عملياتي مقابله با كروناست اگرچه كه ما در وزارت بهداشت، چنين مرز‌بندي قائل نيستيم و قبل و بعد از اين مصوبه هم اقدامات لازم را براي واردات واكسن انجام داديم. اما وزارت امور خارجه و سفراي ما، نماينده رسمي جمهوري اسلامي در خارج از كشور هستند كه در مذاكرات تامين واكسن كوويد19، نقش محوري دارند و تا امروز هم بخشي از اين مذاكرات، به نتيجه رسيده است. ما با دولت هند، براي خريد واكسن، قرارداد نوشتيم اما در زمان ارسال، دستگاه قضايي هند اعلام كرد كه صادرات واكسن به ايران، زماني امكان‌پذير است كه واكسيناسيون در هند به حد قابل قبولي رسيده باشد و با همين ادعا، از ارسال واكسن به ايران ممانعت كرد. البته وزارت امور خارجه و سفير ايران، موضوع را پيگيري كردند و به نظر مي‌رسد اين مشكل، به زودي، تا حدي رفع خواهد شد.
در حال حاضر، مسير واردات تمام واكسن‌هايي كه طبق قرارداد، خريده‌ايم، تسهيل شده؟
روسيه براي ارسال واكسن اسپوتنيك V، مشكلي ندارد اما شركت روسي دچار محدوديت در توليد شده چون هم بايد نياز واكسيناسيون جمعيت روسيه را تامين كند و هم، 61 كشور، درخواست خريد واكسن اسپوتنيك V دارند. بنابراين، روند تامين واكسن از روسيه، كند شده كه به نظر مي‌رسد با توجه به قراردادهاي جديد براي خريد 60 ميليون دوز واكسن اسپوتنيك V و توليد مشترك در ايران، در ماه‌هاي آتي جهشي در ورود يا توليد مشترك اين واكسن خواهيم داشت. با اخباري كه داريم، ممكن است در هفته‌هاي آتي، مشكل ارسال بخشي از محموله واكسن هندي هم مرتفع شود. براي خريد و واردات 4 ميليون دوز واكسن چيني هم دستگاه ديپلماسي از آذر ماه سال گذشته در حال مذاكره و پيگيري بوده اما تا امروز، يك محموله اهدايي دولت چين شامل 250 هزار دوز و يك محموله اهدايي صليب سرخ چين شامل 400 هزار دوز وارد كشور شده است.
واردات واكسن از كره‌جنوبي در چه وضعيتي است؟
كره‌جنوبي، توليد‌كننده مستقل واكسن نيست، بلكه شركت SK-BIO واكسن آسترازنكا آكسفورد را تحت ليسانس توليد مي‌كند و ما هم اين واكسن را از مسير سبد كوواكس تهيه كرديم كه اولين محموله آن شامل 700 هزار دوز وارد كشور شده و دولت كره‌جنوبي قول داده كه تا پايان ماه مه (10 خرداد) 3 ميليون و 200 هزار دوز از اين واكسن به دست ما برسد علاوه بر آنكه تا پايان سال 2021 هم مابقي 16 ميليون و 800 هزار دوز واكسني كه در سفارش سبد كوواكس داريم، تامين خواهد شد.
دولت تا امروز، چه رقمي براي خريد واكسن كوويد19 هزينه كرده است؟
واكسن‌ها قيمت‌هاي متفاوتي دارد اما شايد درست نيست كه جزييات قراردادها را مطرح كنم و بسنده مي‌كنم به اين توضيح كه واكسن‌ها، با بهترين قيمت خريداري شده و نحوه خريد هم اين‌طور بوده كه بخشي از قيمت هر محموله، قبل از ارسال و بخشي، بعد از ارسال به حساب شركت و موسسه سازنده در كشور مبدا واريز خواهد شد.
منابع ريالي دولت براي خريد اين حجم واكسن وارداتي كفايت مي‌كند؟
به نظر مي‌آيد با وجود تمام مشكلات ناشي از تحريم‌ها و محدوديت منابع، تامين وجه براي خريد از سبد كوواكس؛ ولو با تاخير، مرتفع شده و طبق آخرين اطلاعاتي كه داريم، ظاهرا براي خريد 60 ميليون دوز واكسن از روسيه هم، مسير مالي مشخصي ايجاد شده و فكر مي‌كنم از بابت منابع مالي مورد نياز تامين واكسن، دغدغه جدي نداشته باشيم. البته وزارت بهداشت، دخالتي در مسائل مالي و انتقال پول و تبادلات بانكي واكسن كوويد19 ندارد و اين موضوعات در بانك مركزي و سازمان برنامه و بودجه و دفتر هماهنگي‌هاي اقتصادي رياست‌جمهوري پيگيري مي‌شود اما طبق آخرين اطلاعاتي كه دارم، مي‌توانم بگويم كه در حال حاضر، مشكل عمده و جدي براي تامين منابع مالي ريالي و ارزي مورد نياز خريد واكسن وارداتي نداريم.
توليد مشترك واكسن با كوبا و روسيه به چه مرحله‌اي رسيده است؟
به دنبال تكميل تزريق دوز اول واكسن توليد مشترك انيستيتو پاستور با موسسه فينلاي كوبا (براي توليد واكسن سوبرانا 2) براي داوطلبان در كشور مبدا، تزريق دوز دوم هم آغاز شد و در روزهاي آينده و با مجوز سازمان غذا و دارو و كميته اخلاق و پژوهش، به فاز سوم مطالعات باليني مي‌رسيم. با توجه به قرارداد ديرينه «ثبت متقابل» بين ايران و كوبا، هر دارو يا فرآورده بيولوژيكي كه در كشور طرف قرارداد به ثبت برسد، در كشور دوم هم قابل تعميم خواهد بود. بنابراين، به محض اينكه نتايج مطالعات باليني، در هر يك از اين دو كشور، موفقيت‌آميز اعلام شود، قابل تعميم به كشور دوم هم هست و برآورد ما اين است كه واكسن توليد مشترك با كوبا، خرداد ماه مجوز مصرف دريافت كند و به مرحله توليد انبوه در ايران برسد. براي واكسن توليد مشترك با روسيه هم سه شركت ايراني به موسسه گامالياي روسيه معرفي شدند كه تا امروز، دو شركت، توسط موسسه روسي، تاييد شده‌اند و يكي از شركت‌ها هم اولين محمولهCell Bank (شمارش گلبول خون RCB) را دريافت كرده و به زودي وارد فاز توليد واكسن اسپوتنيك V خواهد شد و شركت‌هاي دوم و سوم هم احتمالا ظرف هفته‌هاي آتي به اين زنجيره ملحق مي‌شوند.
اعتراضات عمومي نسبت به تاخير در تامين واكسن را مي‌پذيريد؟
به هيچ‌وجه. چون ما براي تامين واكسن، دچار مشكلات و محدوديت‌هايي بسيار بيشتر از ساير كشورها بوديم؛ گرفتار اعمال خصم از سوي دولت امريكا بوديم، گرفتار تحريم‌هاي بين‌المللي چند ساله بوديم، گرفتار مشكلات نقل و انتقال پول و تامين منابع و تبادلات بانكي و روابط بين‌المللي بوديم. با گزارش‌هايي كه از ديگر كشورها داريم، غير از چند كشور مبدا توليد واكسن، حتي بسياري از كشورهاي توسعه يافته و پيشرفته دنيا كه نه گرفتار مشكلات بين‌المللي بودند و نه تحريم بر آنها تحميل شده بود، براي تامين واكسن كوويد19، وضعيت بهتر از ما ندارند. به استناد گزارش رسانه‌هاي غربي، شما امروز شاهد انتقادات مشابه در ژاپن و كره‌جنوبي و كشورهاي اروپاي غربي هستيد و بنابراين، اعتراض به تامين واكسن كوويد19، فقط در ايران اتفاق نيفتاد و ساير دولت‌ها هم شاهد اعتراضات مشابه بودند.
ظرف ماه‌هاي گذشته و در حاشيه اعتراضات كاربران شبكه‌هاي اجتماعي به اهمال دولت در واردات واكسن كوويد 19، اخباري تاييدنشده درباره فروش مقادير بسيار محدود و انگشت‌شمار واكسن‌هاي وارداتي توسط دلالاني كه حتما از حاشيه امن بسيار ضخيم و البته روابط پيچيده و بسيار قدرتمند با شبكه واردات داروهاي يارانه‌اي و برخوردار از منابع ارزي دولت و ملت بهره‌مند هستند، منتشر شد و طبيعي است كه مقامات انتظامي و امنيتي كشور هم در پاسخ به اين اخبار، چاره‌اي جز تكذيب نداشته‌اند. راه يافتن داروهاي ممنوعه به بازار سياه و قاچاق معكوس داروهايي كه با ارز دولتي تامين مي‌شود، حكايتي دنباله‌دار است كه سابقه‌اش به سال‌هاي پاياني دهه 70 و انتشار اولين شايعات درباره وجود مافياي دارو مي‌رسد. ظرف 20 سالي كه گذشته، فعاليت مافياي دارو در كشور، هيچگاه تكذيب نشده اگرچه دولت‌هاي اين دو دهه، تلاش كرده‌اند تصوير پاك و محجوبانه‌اي از نظام سلامت و دست‌اندركاران تامين دارو ارايه دهند اما اشكال از جاي ديگر است؛ اشكال از تزلزل نفس اماره در مقابل چربي پيشنهادات آن صاحب سرمايه‌اي است كه با ريال‌ها و دلارهايش، صاحب قدرت هم مي‌شود و به مدير عالي‌مقام يا دون‌پايه، تعارفي هدفمند مي‌زند كه صفرهايش و مقدارش، از مواجب رسمي دولتي، صد البته، وسوسه‌انگيز‌تر است. ديروز، انتشار خبري به نقل از مدير كل سازمان غذا و دارو درباره صدور مجوز واردات واكسن گران و ناياب كرونا براي سه شركت از بخش خصوصي، حكايت‌هاي كهنه درباره رانت‌خواري از كنار واردات دارو را زنده كرد و اولين نتيجه‌اش، انتشار فيلم كوتاهي بود كه شايد از باب تلنگر به دولت خواب‌آلود، وايرال شد. اينكه سازه‌هاي ويرانه تامين كالاهاي استراتژيك و اساسي در ايران، چه زمان در مقابل زلزله‌هاي مهيب و خانمان‌برانداز رشوه و رانت، مقاوم خواهد شد، هيچ معلوم نيست. اين دولت كه به پايان عمر رسيده و حالا در سي و يكمين روز از فروردين و كمتر از دو ماه مانده تا انتخابات رياست‌جمهوري سيزدهم، اعضاي كابينه، چمدان‌هاي‌شان را پشت درهاي پاستور چيده‌اند و منتظر سوت آخر هستند. اينكه سعيد نمكي كه دومين وزير بهداشت در دولت دوازدهم است، چند ماه يا چند سال بعد از پايان وزارت، پرده از رانت واكسن كوويد 19 و علت رضايت اجباري دولت به پذيرش حضور بخش خصوصي براي واردات اين كيمياي جان سوز بردارد، معلوم نيست. فعلا مدير رسانه‌اي وزارتخانه‌اش، كيانوش جهانپور، در گفت‌وگويي كه با «اعتماد» دارد، خطر رانت را رد نمي‌كند و احتمالش را هم منتفي نمي‌داند. چه وقت اما جزييات اين تهاتر جان و ريال افشا خواهد شد؛ شايد به عمر وزير بهداشت قد ندهد، به عمر من و شما هم.
ظرف روزهاي گذشته، اخباري درباره احتمال ورود بخش خصوصي به واردات واكسن كوويد19 منتشر شده است. بخش خصوصي چطور مي‌تواند واكسن وارد كند؟
بخش خصوصي، به شرط وجود ظرفيت مازاد بر توافقات دستگاه ديپلماسي و سفراي ما در خارج از كشور همچنين ارايه مستندات مويد توانايي تامين واكسن با ظرفيت‌هاي جديد، اجازه واردات خواهد داشت.
وزارت امور خارجه و سفراي ايران، براي خريد واكسن همكار شما هستند؟
در تمام ماه‌هاي گذشته، پيشاني مذاكرات، دستگاه ديپلماسي و سفراي ما در كشورهاي هدف بودند كه البته تعداد اين كشورها هم، متعدد نيست چون توليدكنندگان و تامين‌كنندگان واكسن كوويد19، محدود هستند و نقاط هدف مذاكرات ما هم در اين مدت، روسيه و چين و هند بودند كه سفيران جمهوري اسلامي ايران، از تابستان سال گذشته، اين مذاكرات را آغاز و پيگيري كردند و در مواردي هم به نتايجي رسيد و برخي نتايج هم ممكن است محقق شده باشد. از جمله، توليد مشترك واكسن اسپوتنيك V در برخي شركت‌هاي ايراني است كه به زودي عملياتي مي‌شود و همچنين، قرارداد دوباره‌اي هم براي خريد 60 ميليون دوز واكسن اسپوتنيك V از روسيه، علاوه بر واردات قبلي، منعقد شد و تمام اين اتفاقات؛ تامين واكسن، عقد قرارداد، ثبت سفارش و توليد مشترك و انتقال فناوري در كوبا و روسيه و چين و هند، همه از مسير مذاكراتي است كه پيشاني آن، دستگاه ديپلماسي؛ وزارت امور خارجه و سفراي جمهوري اسلامي ايران بودند. به هر حال، وضعيت واكسن كوويد19 با ساير داروها و واكسن‌ها متفاوت و مذاكرات براي تامين اين واكسن، عموما ميان دولت‌هاست و بنابراين، در حال حاضر و حتي تا چند ماه آينده، در تامين واكسن كوويد19، شركت‌هاي واردكننده دارو، حضور تجاري مستقل نخواهند داشت چون تا امروز هم، به دنبال رايزني سفراي ايران و با حمايت وزارت بهداشت، قراردادهاي خريد واكسن از هند و چين و روسيه منعقد و در مواردي هم محقق شده است. حالا، اگر علاوه بر مجموع اين روند، ظرفيت فراتر در بخش خصوصي موجود باشد، حتما استقبال مي‌كنيم اما قرار نيست اعتبارات جاري كشور را با حركت موازي و براي مذاكره‌كننده موازي؛ آن هم زماني كه نماينده رسمي جمهوري اسلامي ايران در حال مذاكره است، مخدوش كنيم.
ولي وزير بهداشت به جمعيت هلال احمر مجوز واردات واكسن كوويد19 داده. اين حركت موازي نيست؟
جمعيت هلال احمر، يك نهاد عمومي است و بخش خصوصي محسوب نمي‌شود. علاوه بر اين، مجوز وزير بهداشت براي جمعيت هلال احمر هم در راستاي استفاده از ظرفيت موازي علاوه بر ظرفيت موجود است. وقتي شما مي‌توانيد به يك سوپرماركت مراجعه كرده و يك كالا را با قيمت رسمي هزار تومان خريداري كنيد، آيا مي‌پذيريد كه يك فرد غريبه از راه برسد و همان كالا را با قيمت 2 هزار تومان به شما بفروشد؟ امروز، بعضي افراد، چنين انتظاري در روند خريد و تامين واكسن كوويد19 ايجاد كرده‌اند كه قطعا وزارت بهداشت با اين اتفاق مخالفت خواهد كرد.
خرداد ماه، انتخابات رياست‌جمهوري برگزار مي‌شود و مرداد ماه هم، كار دولت دوازدهم به پايان مي‌رسد. خطر هبه رانت واردات واكسن كوويد19 به بخش خصوصي توسط دولت جديد را تا چه حد جدي مي‌بينيد؟
ما از دولت آينده بي‌خبريم و اهل پيشگويي و پيش‌بيني نيستيم اما در حال حاضر، ريل‌گذاري درستي براي واردات واكسن از سبد كوواكس، خريد مستقيم، توليد مشترك و حتي توليد داخلي ايجاد شده و حالا هم در مسير درستي قرار داريم. دولت جديد هم مي‌تواند همين مسير را ادامه دهد و واكسيناسيون را تا پايان سال 1400 و حتي زودتر از آن به اتمام برساند.
خطر رانت‌خواهي بخش خصوصي براي واردات واكسن كوويد19 را تا چه حد جدي مي‌بينيد؟
بايد برحسب مورد قضاوت كنيم؛ برحسب مستنداتي كه ارايه شود، قيمت واكسن، تامين‌كننده واكسن، آيا واكسن از توليد‌كننده دريافت شده باشد يا خير، مدارك و مستنداتي كه سازمان غذا و دارو از داوطلبان واردات واكسن درخواست مي‌كند، نشان مي‌دهد كه آيا واردكننده، توانايي انجام اين كار از مسير صحيح را دارد يا ممكن است در اين روند، مسيرهاي انحرافي هم وجود داشته باشد.
پس خطر رانت براي واردات توسط بخش خصوصي، وجود دارد.
وقتي روند جهاني عرضه و تقاضاي واكسن كرونا، نامتعادل است و نياز سال 2021 جهان، حدود 11 ميليارد دوز واكسن كروناست در حالي كه مجموع توليدات واكسن، حتي معادل نيمي از اين نياز هم نيست، حتما خطر انحراف و رانت و سوءاستفاده، چه در كشور مبدا و چه در كشورهاي مقصد وجود دارد. بايد براساس شيوه‌نامه‌ها و استانداردها و تجاربي كه در سازمان غذا و دارو داريم حركت كنيم، چون هر اقدام ناگهاني و خارج از برنامه، ريسك ايجاد رانت و حتي برهم خوردن نظم واكسيناسيون و تامين واكسن را به دنبال دارد.
آيا تعدد توليدات داخلي واكسن كوويد19، نوعي حركت موازي نيست؟
ما با حركت موازي مشكلي نداريم، اما حركات موازي‌اي كه اعتبار تجاري كشور و اعتبار دستگاه ديپلماسي به عنوان پيشاني مذاكرات تامين واكسن را مخدوش كند، قبول نداريم. استفاده از ظرفيت‌هاي موجود، ولو در حركت موازي، موضوع ديگري است. تا امروز، 4 شركت داخلي، توليد واكسن را در دستور كار قرار داده‌اند و در آينده، به تعداد اين توليدكنندگان هم اضافه خواهد شد و اين اتفاق، يك مزيت براي كشور است آن هم در مورد توليد واكسن براي بيماري‌اي مثل كوويد19 كه پيش‌بيني مي‌شود روند اپيدمي اين بيماري، با يك‌بار واكسيناسيون متوقف نخواهد شد. بنابراين، هر كشوري كه بتواند به جايگاه توليد واكسن برسد و توليدكنندگان متعدد و حجم بالايي از توليد داشته باشد، حتما در ماه‌هاي آتي، رتبه بالاتري خواهد داشت.
چند ماه قبل، خانم دكتر مينو محرز، خطاب به رسانه‌ها اعلام كرد كه فقط واكسن كروناي ايراني تزريق خواهد كرد. شايد حرف ايشان، پيامي با هدف حمايت از توليد داخلي و تلاش محققان ايراني بود اما واكنش سخنگوي ستاد ملي مقابله با كرونا و وزير بهداشت و خود شما را به دنبال داشت.
ترديدي نيست كه اولويت ما، واكسن توليد داخلي است و وزارت بهداشت هم تمام‌قد، در حمايت از توليد داخل ايستاده اما به هيچ‌وجه نمي‌توانيم تا زمان دريافت واكسن ايراني صبر كنيم. ما بايد واكسيناسيون گروه‌هاي آسيب‌پذير را آغاز مي‌كرديم؛ بنابراين، بايد ظرفيت واردات واكسن فعال مي‌شد. وقتي واكسن ايراني هم به توليد انبوه برسد، براي جمعيت باقي‌مانده استفاده خواهد شد در حال حاضر، 4 شركت داخلي؛ انيستيتو پاستور، گروه دارويي بركت، موسسه سرم‌سازي رازي و سازمان پژوهش و نوآوري وزارت دفاع، مشغول توليد واكسن كوويد19 هستند و وزارت بهداشت هم از تمام ظرفيت‌هاي موجود براي توليد واكسن در داخل كشور حمايت مي‌كند اما همزمان، اين نگاه واقع‌بينانه در وزارت بهداشت وجود داشته كه تا زمان توليد انبوه واكسن‌هاي داخلي، بايد از مسيرهاي مختلف و براي واكسيناسيون گروه‌هاي پرخطر، واكسن موثر و ايمن وارد كنيم.
اين رقابت در توليد داخلي آسيب‌زا نيست؟
رقابت مثبتي است كه منجر به فعال‌سازي ظرفيت‌هاي غير قابل تصور شده و ما از اين رقابت مثبت و سازنده استقبال مي‌كنيم.
با توجه به اينكه فرمول توليد واكسن در هر كدام از اين 4 شركت، متفاوت است، خطر ايجاد رانت در همين عرصه رقابت وجود ندارد؟
نه تنها رانت ايجاد نمي‌شود بلكه تفاوت پلتفرم‌ها و فناوري‌ها، كلاس توليد واكسن و علوم وابسته به توليد واكسن را در ايران ارتقا خواهد داد و يك سرمايه عظيم براي صنعت واكسن‌سازي كشور محسوب مي‌شود.
توليد داخل، چه مقدار از نياز واكسن كوويد19 را پوشش خواهد داد؟
براساس ظرفيت موجود و قابل پيش‌بيني براي توليد انبوه 4 واكسن كه فعلا در مرحله مطالعات باليني هستند، پيش‌بيني مي‌كنيم 160 ميليون دوز تا پايان سال 1400 توليد شود.
و براي حصول ايمني جمعي به چند دوز واكسن نياز داريم؟
با شرايط فعلي و براساس تخمين‌هاي موجود، با واكسيناسيون حدود 70درصد از كل جمعيت و معادل 56 الي 60 ميليون نفر، مي‌توانيم به ايمني جمعي برسيم. با توجه به اينكه اغلب واكسن‌هاي كوويد19، در دو دوز تجويز مي‌شوند، حداقل به 120 ميليون دوز واكسن براي حصول ايمني جمعي نياز داريم.
روز يكشنبه، رييس شوراي شهر تهران گفت 200 ميليون دوز واكسن نياز داريم.
اين حرف اشتباه است. احتمالا ايشان واكسيناسيون كل جمعيت كشور را درنظر داشته اما حتي با احتساب نياز واكسيناسيون كل جمعيت هم، به طور ميانگين، در سال اول واكسيناسيون، 160 الي 170 ميليون دوز براي تزريق دو مرحله‌اي نياز داريم. اما ايمني جمعي با 112 الي 120 ميليون دوز در سال اول واكسيناسيون محقق مي‌شود و حتي در صورت نياز به دوزهاي يادآور در سال‌هاي آتي، هر سال حدود 60 ميليون دوز واكسن كفايت مي‌كند.
چرا شركت رسانه‌اي «بلومبرگ» چند روز قبل مدعي شد كه تكميل واكسيناسيون كوويد19 در ايران، 10 سال طول مي‌كشد؟
شايد اين ادعا، ناشي از توجه به سرعت واكسيناسيون آزمايشي در هفته‌هاي اول و تعداد ناكافي واكسن در ايران بود. ماه اول واكسيناسيون، كمتر از 500 هزار دوز واكسن دراختيار داشتيم ضمن آنكه در همين ماه، بايد نقص‌هاي روند واكسيناسيون هم مرتفع مي‌شد. در ماه دوم، حدود يك ميليون دوز واكسن به دست‌مان رسيد و در ماه‌هاي آينده هم موجودي واكسن به دليل افزايش واردات و توليد انبوه توليد داخلي، بيشتر مي‌شود و به همين دليل، پيش‌بيني مي‌كنيم كه تا پايان سال 1400، واكسيناسيون در ايران به آخر برسد.
گفتيد كه دستگاه ديپلماسي، پيگيري‌هاي تامين واكسن وارداتي را برعهده داشته. وقتي دادستاني هند مانع از ارسال واكسن به ايران شد، دستگاه ديپلماسي براي رفع اين مشكل چه كرد؟
پيشاني مذاكرات، دستگاه ديپلماسي بود و براي تسهيل مسير تامين واكسن هم، همكاري لازم را با وزارت بهداشت داشت اما طبق مصوبه 52 جلسه ستاد ملي مقابله با كرونا، تامين واكسن وارداتي برعهده قرارگاه عملياتي مقابله با كروناست اگرچه كه ما در وزارت بهداشت، چنين مرز‌بندي قائل نيستيم و قبل و بعد از اين مصوبه هم اقدامات لازم را براي واردات واكسن انجام داديم. اما وزارت امور خارجه و سفراي ما، نماينده رسمي جمهوري اسلامي در خارج از كشور هستند كه در مذاكرات تامين واكسن كوويد19، نقش محوري دارند و تا امروز هم بخشي از اين مذاكرات، به نتيجه رسيده است. ما با دولت هند، براي خريد واكسن، قرارداد نوشتيم اما در زمان ارسال، دستگاه قضايي هند اعلام كرد كه صادرات واكسن به ايران، زماني امكان‌پذير است كه واكسيناسيون در هند به حد قابل قبولي رسيده باشد و با همين ادعا، از ارسال واكسن به ايران ممانعت كرد. البته وزارت امور خارجه و سفير ايران، موضوع را پيگيري كردند و به نظر مي‌رسد اين مشكل، به زودي، تا حدي رفع خواهد شد.
در حال حاضر، مسير واردات تمام واكسن‌هايي كه طبق قرارداد، خريده‌ايم، تسهيل شده؟
روسيه براي ارسال واكسن اسپوتنيك V، مشكلي ندارد اما شركت روسي دچار محدوديت در توليد شده چون هم بايد نياز واكسيناسيون جمعيت روسيه را تامين كند و هم، 61 كشور، درخواست خريد واكسن اسپوتنيك V دارند. بنابراين، روند تامين واكسن از روسيه، كند شده كه به نظر مي‌رسد با توجه به قراردادهاي جديد براي خريد 60 ميليون دوز واكسن اسپوتنيك V و توليد مشترك در ايران، در ماه‌هاي آتي جهشي در ورود يا توليد مشترك اين واكسن خواهيم داشت. با اخباري كه داريم، ممكن است در هفته‌هاي آتي، مشكل ارسال بخشي از محموله واكسن هندي هم مرتفع شود. براي خريد و واردات 4 ميليون دوز واكسن چيني هم دستگاه ديپلماسي از آذر ماه سال گذشته در حال مذاكره و پيگيري بوده اما تا امروز، يك محموله اهدايي دولت چين شامل 250 هزار دوز و يك محموله اهدايي صليب سرخ چين شامل 400 هزار دوز وارد كشور شده است.
واردات واكسن از كره‌جنوبي در چه وضعيتي است؟
كره‌جنوبي، توليد‌كننده مستقل واكسن نيست، بلكه شركت SK-BIO واكسن آسترازنكا آكسفورد را تحت ليسانس توليد مي‌كند و ما هم اين واكسن را از مسير سبد كوواكس تهيه كرديم كه اولين محموله آن شامل 700 هزار دوز وارد كشور شده و دولت كره‌جنوبي قول داده كه تا پايان ماه مه (10 خرداد) 3 ميليون و 200 هزار دوز از اين واكسن به دست ما برسد علاوه بر آنكه تا پايان سال 2021 هم مابقي 16 ميليون و 800 هزار دوز واكسني كه در سفارش سبد كوواكس داريم، تامين خواهد شد.
دولت تا امروز، چه رقمي براي خريد واكسن كوويد19 هزينه كرده است؟
واكسن‌ها قيمت‌هاي متفاوتي دارد اما شايد درست نيست كه جزييات قراردادها را مطرح كنم و بسنده مي‌كنم به اين توضيح كه واكسن‌ها، با بهترين قيمت خريداري شده و نحوه خريد هم اين‌طور بوده كه بخشي از قيمت هر محموله، قبل از ارسال و بخشي، بعد از ارسال به حساب شركت و موسسه سازنده در كشور مبدا واريز خواهد شد.
منابع ريالي دولت براي خريد اين حجم واكسن وارداتي كفايت مي‌كند؟
به نظر مي‌آيد با وجود تمام مشكلات ناشي از تحريم‌ها و محدوديت منابع، تامين وجه براي خريد از سبد كوواكس؛ ولو با تاخير، مرتفع شده و طبق آخرين اطلاعاتي كه داريم، ظاهرا براي خريد 60 ميليون دوز واكسن از روسيه هم، مسير مالي مشخصي ايجاد شده و فكر مي‌كنم از بابت منابع مالي مورد نياز تامين واكسن، دغدغه جدي نداشته باشيم. البته وزارت بهداشت، دخالتي در مسائل مالي و انتقال پول و تبادلات بانكي واكسن كوويد19 ندارد و اين موضوعات در بانك مركزي و سازمان برنامه و بودجه و دفتر هماهنگي‌هاي اقتصادي رياست‌جمهوري پيگيري مي‌شود اما طبق آخرين اطلاعاتي كه دارم، مي‌توانم بگويم كه در حال حاضر، مشكل عمده و جدي براي تامين منابع مالي ريالي و ارزي مورد نياز خريد واكسن وارداتي نداريم.
توليد مشترك واكسن با كوبا و روسيه به چه مرحله‌اي رسيده است؟
به دنبال تكميل تزريق دوز اول واكسن توليد مشترك انيستيتو پاستور با موسسه فينلاي كوبا (براي توليد واكسن سوبرانا 2) براي داوطلبان در كشور مبدا، تزريق دوز دوم هم آغاز شد و در روزهاي آينده و با مجوز سازمان غذا و دارو و كميته اخلاق و پژوهش، به فاز سوم مطالعات باليني مي‌رسيم. با توجه به قرارداد ديرينه «ثبت متقابل» بين ايران و كوبا، هر دارو يا فرآورده بيولوژيكي كه در كشور طرف قرارداد به ثبت برسد، در كشور دوم هم قابل تعميم خواهد بود. بنابراين، به محض اينكه نتايج مطالعات باليني، در هر يك از اين دو كشور، موفقيت‌آميز اعلام شود، قابل تعميم به كشور دوم هم هست و برآورد ما اين است كه واكسن توليد مشترك با كوبا، خرداد ماه مجوز مصرف دريافت كند و به مرحله توليد انبوه در ايران برسد. براي واكسن توليد مشترك با روسيه هم سه شركت ايراني به موسسه گامالياي روسيه معرفي شدند كه تا امروز، دو شركت، توسط موسسه روسي، تاييد شده‌اند و يكي از شركت‌ها هم اولين محمولهCell Bank (شمارش گلبول خون RCB) را دريافت كرده و به زودي وارد فاز توليد واكسن اسپوتنيك V خواهد شد و شركت‌هاي دوم و سوم هم احتمالا ظرف هفته‌هاي آتي به اين زنجيره ملحق مي‌شوند.
اعتراضات عمومي نسبت به تاخير در تامين واكسن را مي‌پذيريد؟
به هيچ‌وجه. چون ما براي تامين واكسن، دچار مشكلات و محدوديت‌هايي بسيار بيشتر از ساير كشورها بوديم؛ گرفتار اعمال خصم از سوي دولت امريكا بوديم، گرفتار تحريم‌هاي بين‌المللي چند ساله بوديم، گرفتار مشكلات نقل و انتقال پول و تامين منابع و تبادلات بانكي و روابط بين‌المللي بوديم. با گزارش‌هايي كه از ديگر كشورها داريم، غير از چند كشور مبدا توليد واكسن، حتي بسياري از كشورهاي توسعه يافته و پيشرفته دنيا كه نه گرفتار مشكلات بين‌المللي بودند و نه تحريم بر آنها تحميل شده بود، براي تامين واكسن كوويد19، وضعيت بهتر از ما ندارند. به استناد گزارش رسانه‌هاي غربي، شما امروز شاهد انتقادات مشابه در ژاپن و كره‌جنوبي و كشورهاي اروپاي غربي هستيد و بنابراين، اعتراض به تامين واكسن كوويد19، فقط در ايران اتفاق نيفتاد و ساير دولت‌ها هم شاهد اعتراضات مشابه بودند.
پولي شدن واكسن؟
عباس عبدي در این زمینه در اعتماد نوشت: در يكي، دو روز گذشته اخبار ضد و نقيضي درباره امكان خريد واكسن كرونا براي كساني كه نمي‌خواهند منتظر نوبت باشند مطرح شد. اول تأييد، سپس تكذيب شد و اين نحوه خبررساني مبتذل در يكي دو روز گذشته اخبار ضد و نقيضي درباره امكان خريد واكسن كرونا براي كساني كه نمي‌خواهند منتظر نوبت باشند، مطرح شد. اول تأييد، سپس تكذيب شد و اين نحوه خبررساني مبتذل (ببخشيد، كلمه شايسته‌تري براي آن پيدا نكردم) ادامه يافت. البته اين نوع اطلاع‌رساني روال عادي در ايران است، نمونه اخير آن، درباره فوت سردار حجازي است كه از لحظه انتشار خبر، پياپي اخبار متفاوت منتشر شد. هنگامي كه اخبار رسمي، به صورت مكتوب و دقيق و از مرجع خبري قابل اعتماد و با ذكر جزييات اظهار نشود، نتيجه همين خواهد شد. هزينه انواع اخبار را مي‌پردازند، ولي از منافع آن نصيبي نمي‌برند. درباره واكسن هم چنين شد. اكنون پرسش اين است كه آيا پولي شدن واكسن عملي قابل دفاع است؟ در اين يادداشت مي‌كوشم جوانبي از مساله را شرح دهم بدون اينكه داوري قطعي كنم. مبناي اقتصادي اينكه يك كالا يا خدمت را بايد با هزينه شخصي تهيه كرد يا با هزينه عمومي، ويژگي كالا است. اينكه آن كالا عمومي است يا خصوصي. اجازه دهيد با مثال توضيح دهم. فرض كنيد كه ما 10 نفر هستيم كه در يك محله، يك سالن را اجاره كرده و زندگي مي‌كنيم. هر گوشه سالن به يك نفر اختصاص يافته و پول اجاره را به نسبت مي‌دهيم. روزانه در اين محل غذا مي‌خوريم، آب مي‌نوشيم، از وسايل شخصي خريداري شده استفاده مي‌كنيم، از انرژي براي گرمايش و سرمايش و نور استفاده مي‌كنيم و...
هزينه‌هاي غذا و لباس و وسايل شخصي را خودمان مي‌دهيم. هر كس هر چه دوست دارد برحسب درآمدش خريد مي‌كند. ولي هزينه برق و شوفاژ چطور؟ هنگامي كه برق سالن روشن مي‌شود، همه از آن استفاده مي‌كنند، كسي نمي‌تواند بگويد من پول نمي‌دهم چون استفاده نمي‌خواهم بكنم. زيرا روشن شدن برق در انحصار استفاده فرد خاصي نيست، مگر اينكه اتاق او كاملا جدا باشد. گرمايش و سرمايش سالن نيز همين وضع را دارد. اين موارد به نسبت ما 10 نفر كالاي عمومي محسوب مي‌شود. ولي نسبت به همسايگان ما كالاي خصوصي است و ما 10 نفر بايد هزينه آن را بپردازيم. هزينه امنيت اين منطقه را چه كسي بايد بدهد؟ طبعا همه اهالي از جمله ما. امنيت چيزي نيست كه هزينه‌اش را يك نفر يا يك خانوار بدهد و او به تنهايي استفاده كند، همه از آن بهره‌مند مي‌شوند. بهداشت چطور؟ آيا خصوصي است يا عمومي؟ اينجا قضيه فرق مي‌كند. حداقلي از آن عمومي است. ما نمي‌توانيم يك محيط يا شهر پاك داشته باشيم و هزينه آن را فقط تعداد اندكي بدهند، چون همه استفاده مي‌كنند و محروم شدن از بهداشت نيز موجب مشكل براي همه مي‌شود. پس حداقلي از بهداشت عمومي است. آموزش هم كمابيش همين طور است. البته تفاوت‌هايي دارد كه فعلا به آن نمي‌پردازم ولي اين خدمات دو وجه دارند، كه حداقلي از آنها را بايد عمومي دانست و با هزينه دولت در اختيار مردم قرار داد. واكسن نيز در هر دو قالب قابل طرح است. براي مثال واكسن آنفلوآنزا خريدني بود ولي واكسن فلج اطفال به‌طور قطع بايد مجاني باشد. چون نتايج آن عمومي است و برخلاف يك كالاي خصوصي مثل كفش است كه منفعت آن مستقيما متوجه مصرف‌كننده است. در واكسن فلج اطفال تبعات پولي شدن و عدم مصرف متوجه جامعه نيز مي‌شود، ولي كفش كم كيفيت پوشيدن مشكلي ايجاد نمي‌كند. واكسن كرونا از كدام نوع است؟ فرض كنيد در آن سالن 10 نفري به دلايلي قحطي آب رخ دهد. مثلا روزانه بيش از 20 ليتر آب نباشد. آيا مي‌توان آن را به عنوان كالاي خصوصي تعريف كرد و هر كس به تناسب پولش آن را بخرد؟ قطعا خير. اينجا مشكل اخلاقي و بقاي افراد مطرح است. حتما جنگ خواهد شد. بهترين راه‌حل توزيع آب به ازاي هر نفر دو ليتر است. يا حداقلِ مورد نياز براي هر فرد توزيع شود و اضافه بر آن به نحو ديگري تخصيص يابد. واكسن كرونا به نحوي شبيه جيره‌بندي آب است كه دولت بايد بخرد و يكسان توزيع كند. ولي آيا هيچ راهي براي فروش هست؟ شايد بتوان براي واكسن كرونا وضعيتي تركيبي در نظر گرفت، مشروط بر اينكه حداقل واكسن لازم، براي تعداد زيادي از طبقات جامعه فراهم شود و فقط تعداد معدودي وارد بازار واكسن شوند. اين كار شايد در كشورهاي ثروتمند كه دولت‌هاي قدرتمند و پاسخگو دارند عملي باشد، ولي در ايران كارساز نخواهد بود. به محض قابل خريد شدن واكسن، دولت شانه خود را از بار مسووليت تهيه و عرضه واكسن خالي مي‌كند و جامعه را به وضعيتي مي‌رساند كه در مثال فوق گفتم. ماده كمياب شده و البته حياتي، مثل آب و هوا را كه به جاي جيره‌بندي، و عرضه يكسان و برحسب نياز و اولويت، به بازار عرضه و تقاضا واگذار مي‌كند و اين يعني جنگ تمام‌عيار قدرتمندان و ثروتمندان عليه ضعفا و فقرا. قدرت و ثروت براي جامعه بد نيست، ولي نه اين اندازه كه شكاف آن، حيات فقرا و ضعفا را تحت خطر قرار دهد كه در اين صورت ستيز داخلي ايجاد خواهد شد يا سرخوردگي شديد به وجود مي‌آيد.
آيا حاضريد با 300 هزار تومان واكسينه شويد
نعمت احمدي نیز در این زمینه نوشت: تعميركار برق كه براي سروسامان دادن به برق دفتر مشغول به كار بود بحث من و يكي، دو نفر از دوستان را شنيد كه گفتم به نقل از هلال احمر گفته شده، واكسن وارد مي‌كنيم اما رايگان نخواهد بود و از طرفي آقاي رييسي، سخنگوي ستاد ملي مبارزه با كرونا هم گفته بود؛ كساني كه نمي‌خواهند منتظر بمانند، پول بدهند واكسن به آنها تزريق خواهد شد و از قول حيدر محمدي از مديران سازمان غذا و دارو كه با راديو صحبت مي‌كرد از قيمت 300 هزار توماني دارو ياد كرد. هر چند پولي بودن واكسن توسط آقاي جهانپور سخنگوي سابق وزارت بهداشت رد شد و آقاي دكتر شهرياري نماينده مجلس و عضو كميسيون بهداشت مجلس هم با بيان اين مطلب كه... حضرت امام فرمودند يك موي كوخ‌نشينان به كاخ‌نشينان مي‌ارزد از پولي بودن واكسن انتقاد كرد و وظيفه دولت در تامين واكسن رايگان را يادآور شد. بعضي از دوستان موافق تزريق واكسن پولي بودند و بعضي ديگر مخالف كه در شرايط موجود و با توجه به وضع اقتصادي حاكم بر جامعه نبايد فشار جديدي بر مردم وارد كرد و از آنان خواست كه با پرداخت 300 هزار تومان از خير واكسن مجاني بگذرند و بي‌نوبت واكسن پولي تزريق كنند. تعميركار برق وارد بحث شد و گفت، نمي‌دانم شما از طرف كدام مردم صحبت و براي آنان تصميم‌گيري مي‌كنيد. من به عنوان كارگر ساده‌اي كه نه در استخدام جايي هستم و نه از بيمه‌اي استفاده مي‌كنم و اگر مثل امروز كه شما براي تعمير برق دفترتان از من كمك خواستند كسي به من كاري ارجاع نكند پولي دريافت نمي‌كنم. آقايان شما را به خدا از عالم خيال به دنياي واقعي هم سري بزنيد از اولين روزهايي كه درگير اين ويروس به اصطلاح منحوس در ماه‌هاي پاياني سال 98 شديم تا امروز كه ماه اول سال 1400 را شروع كرده‌ايم و به اصطلاح از قرن چهاردهم به قرن پانزدهم رسيديم، كسي از من كه - مردم - هستم نپرسيد چند روز سركار رفتي؟ چقدر درآمد داشتي؟ مستاجري يا صاحبخانه، آيا فرزندت تلفن پيشرفته دارد كه بتواند در كلاس‌هاي مجازي شركت كند؟ آيا كامپيوتر در منزل داريد و سوالات ديگر. به خدا خسته شديم. از تامين حداقل هزينه‌هاي زندگي به علت شرايط حاكم بر روابط كاري و مشاغلي كه مردم دارند ناتوانيم؛ آن موقع نماينده مجلس از موي من كوخ‌نشين مي‌گويد كه بر هزاران كاخ‌نشين ارجحيت دارد.
من نمي‌خواهم موي من ارجح باشد، مي‌خواهم زنده بمانم، مي‌خواهم زندگي كنم،كجاست اين واكسن 300 هزار توماني اگر من را جزو مردم مي‌دانند حداقل از طرف آن عده از مردم كه رزق و روزي‌شان به زور بازو و حضور در صحنه اجتماع و انجام اموركاري است با صداي بلند مي‌گويم شما را به خدا از اين قصه‌هاي كاخ و كوخي فاصله بگيريد. واقع‌گرايانه به كمك امثال من بياييد و بگوييد كجاست اين واكسن پولي؟ درست است كه مثلا يك خانواده 4 نفره، پدر، مادر و فرزندان اگر بخواهند واكسن پولي بزنند و قيمت هم براي هر نفر 300 هزار تومان باشد سرجمع مي‌شود يك ميليون و دويست هزار تومان و پرداخت آن از عهده بسياري از مردم خارج است، وقتي دولت نمي‌تواند واكسن تهيه كند و بي‌تعارف معلوم شده است از زماني كه واكسن درست شد به هر علت كه عمدتا برمي‌گردد به تامين منابع مالي آن نتوانسته واكسن تهيه كند هر چند مي‌دانيم كه علاوه بر پول، موانع ديگري هم سر راه خريد واكسن از خارج وجود دارد؛ اما بخش خصوصي قادر است واكسن تهيه كند من به عنوان تعميركار به جاها و شركت‌هاي مختلفي براي كار مي‌روم همچنين بي‌اطلاع هم نيستم. اگر دولت به بخش خصوصي اين اجازه را بدهد و بخش خصوصي هم دنبال تهيه واكسن باشد مثلا واكسن جانسون اند جانسون كه بر خلاف واكسن فايزر نيازي به نگهداري در دماي بسيار پايين ندارد و مي‌تواند تا 3 ماه در يخچال معمولي نگهداري شود درحالي كه واكسن مدرنا پس از يك ماه در صورتي كه منجمد نگه داشته نشود، خراب مي‌شود. موسسه سرم كشور هند قيمت هر دوز واكسن آكسفورد را در بازار هند 3 دلار اعلام كرده در حالي كه واكسن اين شركت در بازار ايتاليا 8/2 دلار عرضه مي‌شود. هر چند مديران اين شركت قبلا قيمت هر دوز واكسن خود را در كشور بلژيك 78/1 يورو اعلام كردند، شركت آسترازنكا و دانشگاه آكسفورد اعلام كرده است توان توليد 1/3 ميليارد دوز واكسن را دارد. ديگر شركت‌هاي داروسازي دست‌اندركار توليد واكسن كرونا هم به شدت سرگرم توليد واكسن هستند. حال فرض كنيم شركتي خصوصي بتواند با دولت هند وارد مذاكره شود و واكسن آكسفورد را به ايران وارد كند و قيمت آن در بازار هند 3 دلار است و با دلار بازار آزاد مي‌شود حدود 70 هزار تومان، با اين قيمت شركت واردكننده اگر با همان قيمت 200 يا 300 هزار تومان هم واكسن را بفروشد سود سه، چهار برابري برده است. اما مردمي كه جناب آقاي شهرياري دم از آنان مي‌زند به گفته تعميركار برق دفتر من،كسي جز او و امثال او نيستند كه مجبورند براي رسيدن به تهران ساعت 5 صبح از حومه تهران با چند خط عوض كردن و رسيدن به اتوبوس و مترو، خود را به مركز شهر برسانند و گوش به زنگ اين و آن باشند تا دعوت به كار شوند.
با شرايط كرونا و تعطيلي اكثر مشاغل به گفته تعميركار دفترم، زنگ‌خور تلفنش-كه در گذشته مجبور به نوبت‌دهي به مشتريان بود- در بعضي از روزها اصلا به صدا درنمي‌آيد و اگر خانواده‌اي او را به كار دعوت كند مانند جزامي‌ها با او رفتار مي‌شود. اهالي خانه يا از محل سكونت خود خارج مي‌شوند يا اينكه به اشاره او را به محل تعمير هدايت مي‌كنند و حتي جرات آن را ندارد كه براي رفع تشنگي از صاحبخانه ليوان آبي مطالبه كند، همين آقا مي‌گفت مبلغ 300 هزار تومان دستمزد اوست كه اگر فعال باشد و مثل گذشته كار داشته باشد با يكي، دو تعمير مي‌توانم 300 هزار تومان را دريافت كنم و دو، سه روزه قادرم هزينه واكسن خانواده‌ام را هم به دست آورم و با خيال راحت و داشتن مثلا برگ سبزي كه حاكي از آن باشد واكسن كرونا تزريق كرده‌ام،كار بيشتري به من رجوع شود. ديگر افراد هم همين‌طور، همين مطلب را با راننده تاكسي كه مرا به آدرس مورد نظرم مي‌رساند، مطرح كردم و پرسيدم اگر دولت يا بخش خصوصي زير نظر دولت اعلام كنند كه مي‌توانيد با پرداخت مبلغ 300 هزار تومان همين الان واكسن تزريق كنيد آيا منتظر مي‌مانيد تا دولت واكسن رايگان در تاريخي كه نمي‌دانيم چه روزي است را به شما تزريق كند يا حاضريد با پرداخت مبلغ بالا كارت سبز- واكسن كرونا تزريق كرده است- را دريافت كنيد. انگار خبري از بهشت به او مي‌دادم سرعت را كم كرد و تمام هيكلش حركت دوراني به خود داد و پرسيد آقا شما را به خدا آدرس محل را بدهيد، مسافري داشتم كه دو، سه دستگاه تاكسي از من خواست كه عازم فرودگاه امام خميني بود. شنونده صحبت‌هاي مسافر عازم دوبي بودم، مي‌گفت يك ماه در ايران نخواهد بود در دوبي هتل گرفته و كل خانواده‌اش را به دوبي مي‌برد، در دوبي هم نوبت تزريق واكسن گرفته است بايد 21 روز فاصله بين واكسن نوبت اول و نوبت دوم را در دوبي باشند، از اين دست مسافر زياد داريم كافي است سري به فرودگاه امام بزنيد اكثر مسافران ايراني كه خارج مي‌شوند، دنبال تزريق واكسن هستند، با افسوس گفت ما كه از آن دست پولدارايي كه مي‌توانند خانوادگي يك ماه در دوبي يا استانبول و ديگر شهرها باشند نيستيم اما اگر دركشور خودمان واكسن 300 هزار توماني باشد با چند ساعت اضافه كاري در مدت كمي مي‌توانم همه اعضاي خانواده‌ام را هم واكسن بزنم، همين مطلب را با كارگران مزرعه‌ام كه هر روز صبح ماسك رايگان به آنها مي‌دهم هم مطرح كردم، از زدن ماسك در هواي گرم بيابان و فعاليت بدني ناراحت و ناراضي هستند. مي‌گويند چگونه مي‌توان در دماي بالا يا پايين پشت تراكتور يا مشغول آبياري يا هرس درختان از ماسك استفاده كرد. از طرفي از روبه‌رو شدن با بيماري همكاران خود كه آلوده به ويروس كرونا شده‌اند هم وحشت دارند. كارگري كه روزي 150 هزار تومان حقوق مي‌گيرد و بايد خانواده سه، چهارنفري خود را هم با همين پول اداره كند وقتي پرسيدم حاضر هستيد كه با پرداخت 300 هزار تومان براي هر نفر، خود را واكسينه كنيد با نوعي توقع و خواهش كه آقا شما را به خدا ما را هم در نوبت قرار دهيد با اين پول راحت مي‌شويم ديگر طاقت زن و بچه‌هايم طاق شده هر روز بگومگو داريم و مي‌دانم كه از همين ويروس لامذهب است كه آرامش را از خانه همه ما دوركرده است. متهم به مرفه بي‌درد نشوم و از جماعت كاخ‌نشين حمايت نكنم، بي‌تعارف با پايين‌ترين طبقه اجتماع يعني كارگران آن هم كارگر فصلي كه چند ماهي از سال ممكن است كار داشته باشند و ايام بيكاري آنان امروزه با وضع موجود به مراتب بيشتر از مواقعي است كه مشغول به كارند، سروكار دارم؛ حاضرند به گفته خودشان از اين هم كمتر بخورند اما موانع كسب و كار خود را برطرف كنند. باز هم مي‌گويم ممكن است متهم به حمايت از مرفهين بي‌درد شوم يا من را مرفهي بدانيد كه با مردم عادي سرو كار ندارم اما آيا از همين دارندگان مشاغلي كه با حداقل دريافتي گذران روزگار مي‌كنند پرسيده‌ايد، مي‌خواهيد در اين ماه چند وعده نان خالي بخوريد اما برگ سبزي به شما بعد از تزريق واكسن داده شود كه مي‌توانيد آزادانه در جامعه حركت كنيد و كسب وكار شما از نو بازگشايي شود و مهم‌تر اينكه آمار روزانه بالاي 400 نفر فوتي كه اين آمار عدد و رقم نيستند بلكه انسان هستند، انسان‌هايي كه درگيرودار تصميم‌گيري شعارگونه بعضي از مسوولان گرفتار شدند و نمي‌توانند به زندگي حداقلي خود ادامه دهند. نمي‌دانم تصميم‌گيراني كه حرف و سخن و تصميم آنان بر زندگي ميليون‌ها نفر تاثير مي‌گذارد از اين افراد سوال كرده‌اند آيا حاضريد با پرداخت 300 هزار تومان واكسن تزريق كنيد و برگ سبزي به شما داده شود كه ... .
