آسیب‌های اجتماعی با شعار حل نمی‌شود، برنامه می‌خواهد

آن‌طور که مرکز پژوهش‌های مجلس گزارش داده، در لایحه 1401 بخش زیادی از عناوین و ردیف‌های اعتبارات مربوط به آسیب‌های اجتماعی حذف شده است؛ این رویکرد اگرچه به معنای صفرشدن اعتبارات این حوزه نیست اما واضح و مشخص‌نبودن آن، نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است. 

تصویر  مبهم بودجه ای 
در لایحه بودجه 1401، بسیاری از ردیف‌های بودجه‌ای دستگاه‌ها، در برنامه‌ها و مأموریت‌های اصلی آن‌ها ادغام شده و به دلیل این تغییر، امکان مقایسه توصیفی و تحلیلی این اعتبارات با سال‌های گذشته، وجود ندارد. با این تغییر ساختار، بیان رقم دقیق اعتبارات بخش آسیب‌های اجتماعی در لایحه 1401 هم امکان‌پذیر نیست اما از روی عناوین و جزئیات برنامه‌ها می‌توان تحلیل و محاسبه‌ای ارائه کرد.طبق این محاسبات، دولت درمجموع 4136 میلیارد تومان اعتبار برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی پیشنهاد داده که نسبت به سال گذشته 12.2 درصد افزایش یافته است. البته در این گزارش تاکید شده که این فقط یک برآورد است و طبق بررسی متوسط رشد منابع عمومی دولت، به نظر می‌رسد رقم واقعی اعتبارات آسیب‌های اجتماعی حدود 7400 میلیارد تومان باشد. بر اساس محاسبات پژوهشگران، در لایحه 1401 در مجموع برای چهار طرح این حوزه اعتباراتی پیش بینی شده که در بین آن‌ها، اعتبارات برنامه مقابله با موادمخدر و روانگردان و اعتیاد نسبت به سال گذشته  0.4 درصد کاهش یافته اما بودجه سامان‌دهی بافت فرسوده و مناطق حاشیه نشین،60 درصد افزایش یافته است. برنامه «کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی» 619.1 میلیارد تومان، «مقابله با موادمخدر و روانگردان و اعتیاد» 1492.7 میلیارد تومان، «سامان‌دهی بافت‌های فرسوده» 789.6 میلیارد تومان و «راهبری و توسعه خدمات سلامت و فوریت‌های اجتماعی» 1234.8 میلیارد تومان اعتبار دارند که در مجموع معادل 4136.2 میلیارد تومان می شود. در گزارش مرکز پژوهش ها به این نکته هم اشاره شده که به غیر از بافت های فرسوده که جزو برنامه‌های دولت در حوزه مسکن است، سایر برنامه‌های حوزه آسیب‌های اجتماعی رشد اعتباری محسوسی نداشته و از منظر اعتباری مورد توجه جدی دولت قرار نگرفته است. 

پس چرا نگرانیم؟
حالا این سوال مطرح می‌شود که با وجود افزایش مجموع اعتبارات مقابله با آسیب‌های اجتماعی، چرا باید از تغییر ساختار ایجادشده در بودجه نگران بود. مرکز پژوهش‌های مجلس برای این سوال، پاسخ‌های قانع‌کننده‌ای دارد. 

پنهان بودن 3200 میلیارد در لایحه! 
هم‌اکنون 45 درصد از اعتبارات آسیب‌های اجتماعی، معادل 3200 میلیارد تومان، در لایحه دولت پنهان بوده و فاقد شناسنامه و ردیف مستقل است. بخشی از این اعتبارات مربوط به برنامه‌هایی همچون سامان‌دهی کودکان‌کار و خیابان، استحکام خانواده و کاهش طلاق است. 

زمینه انحراف و بروز فساد در بودجه
 نکته مهم دیگر این‌که، با حذف و ادغام عناوین برنامه‌ها و مختل‌شدن سازوکارهای نظارتی، به احتمال قوی در سال آینده شاهد تشدید مسئله انحراف در هزینه‌کرد بودجه آسیب‌های اجتماعی توسط دستگاه‌های ذی‌ربط خواهیم بود. یک تجربه تلخ در این موضوع این‌که، طبق گزارش دیوان محاسبات، میزان تخصیص اعتبارات برنامه کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی توسط سازمان برنامه و بودجه و تخصیص اعتبارات هدفمندی در حوزه آسیب‌های اجتماعی در نیمه نخست سال 1400 صفر درصد بوده است و احتمال تکرار این اتفاق در سال آینده هم وجود دارد که باید مانع از آن شد. همچنین گاهی دستگاه‌های اجرایی اعتباراتی را که تحت عنوان آسیب‌های اجتماعی یا عناوین مشابه دریافت می‌کنند، در محل دیگر هزینه می‌کنند که حالا با تغییرات صورت‌گرفته در عناوین و ردیف‌های لایحه بودجه سال 1401 مطمئنا، این معضل و چالش ابعاد پیچیده‌تری به خود خواهد گرفت. نگرانی دیگری هم وجود دارد؛ با توجه به این‌که سهم اعتبارات آسیب‌های اجتماعی نسبت به بودجه عمومی در طول سال‌های اجرای قانون برنامه ششم توسعه هیچ‌گاه از 58/0 درصد بیشتر نشده، مجلس سال گذشته از محل تبصره 14 قانون بودجه، 4100 میلیارد تومان اعتبار افزون بر اعتبار پیشنهادی دولت برای این حوزه درنظر گرفته اما حالا در لایحه 1401 خبری از ردیف بودجه‌ای نیست. 

غفلتی که شاید 21 ساله شود
همین چند هفته قبل بود که نقل قولی از فرمایشات رهبر معظم انقلاب درباره آسیب‌های اجتماعی، تلنگری به نهادهای متولی زد و به یقین رسیدند که «۲۰ سال نسبت به موضوع آسیب‌های اجتماعی غفلت و کوتاهی کرده‌ایم»؛ حالا امیدواریم ردیف اعتبارات آسیب‌های اجتماعی در لایحه بودجه 1401 کاملا شفاف شود و اجازه ندهند این غفلت، 21 ساله شود.        

آسیب‌های اجتماعی با شعار حل نمی‌شود، برنامه می‌خواهد
 نماینده کمیسیون اجتماعی در کمیسیون تلفیق هم نقدهای مطرح‌شده را وارد می‌داند و می‌گوید: آسیب‌های اجتماعی با شعار حل نمی‌شود بلکه، هم اراده می‌خواهد، هم برنامه، هم کار کارشناسی و هم ردیف بودجه مستقل؛ اما متاسفانه ما این رویکرد را در لایحه بودجه دولت نمی‌بینیم. «کیومرث سرمدی واله» تصریح می‌کند: تاکنون در کمیسیون تلفیق بودجه 1401 از اعتبارات دستگاه‌های اجرایی در حوزه آسیب‌های اجتماعی دفاع کرده‌ایم اما بخش عمده این اعتبارات مربوط به تبصره 14 لایحه بودجه است که هنوز کمیسیون تلفیق به آن ورود نکرده است و حتما در زمان خود، پیشنهادهای کارشناسی مطرح‌شده برای شفاف‌شدن این اعتبارات را ارائه خواهیم کرد.