جنگ اوکراین و بحران «نان» در خاورمیانه!

کبنا ؛پایگاه خبری "میدل ایست مانیتور" در گزارشی، به تاثیرگذاری عمیق "جنگ اوکراین" بر قیمت مواد غذایی بویژه "نان" در کشور‌های خاورمیانه‌ اشاره کرده است. این پایگاه خبری در گزارش خود با اشاره به این مساله که روسیه و اوکراین در زمره تامین کنندگان اصلی گندم و روغن خوراکیِ کشور‌های خاورمیانه‌ای نظیر یمن، لبنان و مصر هستند تاکید دارد که وقوع جنگ اوکراین، عملا موجب شده تا این دسته از کشورها، با چالش اساسی و جدی افزایش بهای مواد غذایی رو به رو شوند. مساله‌ای که بویژه در بحبوحه پاندمی کرونا و با توجه به این مساله که قیمت‌های مواد غذایی حتی قبل از آغاز پاندمی و جنگ اوکراین نیز برای مردم کشور‌های خاورمیانه بالا بودند، می‌تواند نشان دهنده ایجاد بحرانی فراگیر در آینده نزدیک از حیث به خطر افتادنِ جدی امنیت غذایی مردم خاورمیانه باشد.
 میدل ایست مانیتور در این رابطه می‌نویسد: «جنگ اوکراین می‌تواند آثار و تبعات خود را حتی هزاران مایل دور‌تر از میدان‌های این نبرد، نشان دهد. در این رابطه "الهام" زنی ۳۲ ساله از اتباع کشور یمن شدیدا ابراز نگرانی می‌کند که تبعات ویرانگر جنگ اوکراین می‌تواند به وضوح در وضعیت غذاییِ خانواده وی اثرگذار باشد.
جنگ و درگیری میان روسیه و اوکراین که در کنار هم بیش از یک چهارم از گندم جهان را تولید می‌کنند موجب شده تا قیمت گندم به بالاترین حد در ۱۳ سال اخیر برسد. مساله‌ای که در نوع خود، آژیر خطر و هشدار را در کشور‌های خاورمیانه‌ای که تا حد زیادی به واردات کالا‌های اساسی از جمله گندم وابسته هستند، به صدا درآورده است.
الهام به "بنیاد تامسون رویترز" می‌گوید (وی در خواست کرده که نام وی به طور کامل ذکر نشود): "قیمت گندم و نان حتی قبل از جنگ اوکراین نیز برای ما به شدت گران بود. از این رو، من نمی‌توانم تصور کنم که چه بر سر ما خواهد آمد وقتی قیمت‌ها حتی از وضعیت کنونی نیز فراتر روند. "
به گزارش فرارو، در بخشی دیگر از خاورمیانه یعنی لبنان نیز (که از حیث دسترسی به مواد غذایی فقیر محسوب می‌شود)، مردم این کشور تلاش‌های زیادی برای خریدِ بیش از نیاز خود در زمینه نان انجام می‌دهند تا از آسیب‌های احتمالی افزایش قیمت ناگهانی این ماده غذاییِ مهم در امان بمانند. این در حالی است که نانوایان در مصر از افزایش قیمت آرد در این کشور که در نوع خود می‌تواند منجر به افزایش قیمت نان نیز شود خبر می‌دهند.
یک مقام ارشدِ "برنامه جهانی غذا" سازمان ملل متحد می‌گوید: "در اقصی نقاط خاورمیانه و شمال آفریقا، افزایش قیمت مواد غذایی که تا حد زیادی ناشی از جنگ اوکراین و تحولات مرتبط با آن است می‌تواند میلیون‌ها انسان را بیش از هر زمان دیگری به دامان فقرِ غذایی گسیل کند".
باید توجه داشت که منطقه خاورمیانه به طور خاص نسبت به افزایش قیمت پایه مواد غذایی به دلیل تولید محلیِ ناکافی و نرخ‌های بالای فقر آسیب پذیر است. نباید فراموش کرد که جرقه "بهار عربی" (درسال ۲۰۱۱) نیز در ابتدا به دلیل اعتراض مردم به افزایش بهای مواد غذایی خورد.
یک مقام عالی رتبه اقتصادی و یک واردکننده گندم که به شرط ناشناس ماندن با میدل ایست مانیتور سخن گفته می‌گوید: "کشور یمن که کاملا به واردات مواد غذایی وابسته است، حدودا ۲۷ درصد از کل نیاز خود به گندم را از طریق واردات از اوکراین و ۸ درصد را نیز از طریق روسیه تامین می‌کند. "
باید توجه داشت که قریب به هفت سال جنگ در یمن تا حد زیادی اقتصاد این کشور را ویران کرده، آمار‌های بیکاری در آن را افزایش داده و موجب افزایش دو برابری قیمت مواد غذایی شده است. امری که بیش از نیمی از ملتِ ۳۰ میلیون نفری یمن را به دامان گرسنگی و فقر رانده است (کلیه این داده‌ها مبتنی بر آمار‌های "کمیته نجات بین المللی" هستند).
اواخر سال گذشته میلادی، مساله کمبود بودجه و منابع مالی، "برنامه جهانی غذا" را مجبور کرد تا از میزان کمک‌های خود به هشت میلیون یمنی بکاهد و عملا اوج گیری یک بحرانِ فاجعه بار از "گرسنگی" را در میان مردم یمن تسهیل کند. در این میان، چشم انداز افزایش بیشترِ بهای بین المللی گندم به این معنا خواهد بود که یمنی‌ها احتمالا بیش از هر زمان دیگری در برابر بحران گرسنگی آسیب پذیر خواهند شد. مساله‌ای که بدون تردید حامل تبعات ناگواری برای مردم عادی یمن خواهد بود. در این راستا، برخی تحلیلگران و کارشناسان یمنی به طور خاص به این نکته اشاره دارند که مساله اصلی، در دسترس بودن مواد غذایی نیست بلکه برعکس، چالش اساسی، عدم توانایی مالی مردم یمن جهت خرید و تامین مواد غذایی است.
فقر غذایی
مصر که در نوع خود بزرگترین واردکننده گندم جهان است، قریب به ۹۰ درصد از گندم مورد نیاز خود را از روسیه و اوکراین وارد می‌کند. در این راستا، مقام‌های مصری با نگرانیِ تمام شاهد تحولات اوکراین هستند و سعی دارند تا جای ممکن آثار سو این جنگ بر قیمت مواد غذایی در کشورشان را به حداقل برسانند. حدودا یک سوم از جمعیت ۱۰۰ میلیون نفری مصر زیر خط فقر زندگی می‌کنند (این آمار‌ها تا حد زیادی مربوط به دوران قبل از پاندمی کرونا هستند). در این راستا، دولت مصر سال هاست که با پرداخت یارانه‌های سنگین سعی دارد تا توان خرید مردم در بحث "نان" را تقویت کند. در این چهارچوب، همانطور که نخست وزیر مصر "مصطفی مدبولی" در تاریخ ۱۶ فوریه در جریان یک سخنرانی گفته است، "همزمان با افزایش بهای بین المللی گندم به بالاترین حد خود از سال ۲۰۰۸، دولت مصر راهی ندارد جز اینکه بهای نانِ یارانه‌ای در این کشور را برای نخستین بار از دهه ۱۹۸۰ میلادی افزایش دهد".

مصطفی مدبولی در این راستا می‌گوید: "من تایید می‌کنم که افزایش قیمت نان اجرایی خواهد شد. با این حال سعی می‌کنیم به نحو این افزایش را اِعمال کنیم که مطمئن شویم نیازمندترین افراد در مصر، کمترین آسیب را خواهند دید". مدبولی از ارائه جزئیات بیشتر در این رابطه خودداری کرده است. در این میان، نانوایان مصری از قبل، افزایش قیمت آرد و روغن را احساس کرده بودند. باید توجه داشته باشیم که روسیه و اوکراین، تامین کنندگان اصلیِ روغن آفتابگردان مصر نیز هستند.
حسین بگوریِ ۳۳ ساله که مالک یک نانوایی در شرق قاهره پایتخت مصر است می‌گوید تجارت و کسب و کار وی به دلیل افزایش قیمت ۵۰ درصدی بهای آرد و همچنین افزایش مشابه در بهای روغن آفتابگردان، شدیدا آسیب دیده است. وی می‌گوید: "این مساله موجب شده تا ما به شدت خسارت ببینیم، زیرا هزینه‌ها به شدت افزایش یافته اند".
آینده‌ای سخت در پیش است
چشم انداز افزایش قیمت مواد غذایی، مردم لبنان را هراسان کرده است. کشوری که از سال ۲۰۱۹ با بحران اقتصادی فراگیر و کاهش قابلا توجه ارزش پول ملی خود رو به رو بوده و مجموع این بحران‌ها موجب شده‌اند تا مردم این کشور دسترسی خود به برخی نیاز‌های ابتدایی زندگی را از دست بدهند.
در این راستا، برخی مردم لبنان از ترس افزایش قیمت مواد غذایی، رو به ذخیره سازی آن‌ها آورده اند. "فادی موسی" یکی از ساکنان بیروت پایتخت لبنان که در مدت اخیر به شدت در تلاش برای تهیه مواد غذایی برای خود و خانواده اش (بویژه نان) بوده است می‌گوید: "من به نانوایی‌های زیادی سر زدم. تقریبا غیرممکن است که بتوانید بیش از یک بسته نان تهیه کنید. شرایط به نحوی است که انسان فکر می‌کند این لبنان است که در شرایط جنگی به سر می‌برد".
وزیر اقتصاد لبنان "امین سلام" در جریان یک کنفرانس مطبوعاتی در تاریخ ۲۵ فوریه سال جاری میلادی گفته است که کشورش به دلیل جنگ روسیه علیه اوکراین، راه‌های جایگزین جهت تامین مواد غذایی خود را بررسی می‌کند. لبنان بیش از ۶۰ درصد از واردات گندم خود را از روسیه انجام می‌دهد. وی تاکید کرده که لبنان صرفا ذخایر کافی جهت تامین نیاز یک ماهه خود به گندم را در اختیار دارد.
انفجار ویرانگرِ سال ۲۰۲۰ در بندر بیروت نیز که منجر به نابودیِ بزرگترین تاسیسات ذخیره سازی گندم و غلات در لبنان شد، آسیب‌هایی جدی را به لبنان وارد کرد. اگرچه واردات گندم در لبنان، یارانه‌ای و دولت قیمت نان را پایین نگه می‌دارد، با این حال نان مدت هاست که در نوع خود به یک کالای تجملی برای برخی از لبنانی‌ها تبدیل شده است.
نانوایی هایِ لبنان مدت هاست که در مورد اینکه هر شهروند چه میزان قرص نان می‌تواند بخرد، جیره تعیین می‌کنند و حتی در برخی موارد جهت خرید نانِ بیشتر از جیره تعیین شده، نوعی "بازار سیاه" نیز تشکیل شده است. "قسام ابوحبیب مالک" رئیس یکی از برند‌های نانواییِ زنجیره‌ای در لبنان با نام Wooden Bakery می‌گوید: "ما در ادامه راه یا اصلا گندم نخواهیم داشت و یا اگر داشته باشیم قیمت‌ها به شدت بالا خواهند بود". درست به همین دلیل است که می‌توان گفت آینده چندان روشنی پیش روی کشور‌های خاورمیانه‌ای در بحث تهییه مواد غذایی خود که در شرایط کنونی تا حد زیادی تحت تاثیر جنگ اوکراین قرار گرفته، وجود ندارد.»