جنگ بی سر و صدای گازی ایران و ترکیه در عراق

کبنا ؛نشنال اینترست نوشت: ترکیه روز ۱۷ آوریل ۲۰۲۲ جدیدترین عملیات نظامی خود را علیه حزب کارگران کرد (پ‌ک‌ک) در کردستان عراق با نام قفل کامل آغاز کرد. این عملیات همزمان با تلاش ارتش عراق برای کنترل بر سنجار، منطقه محل فعالیت پ‌ک‌ک و متحدانش است. عملیات ترکیه در بحبوحه تلاش‌های مجدد حزب دموکرات کردستان ترکیه (KDP) برای ساخت خط لوله گازی که کردستان عراق را به ترکیه متصل می‌کند، صورت می‌گیرد. هر سه رویداد بر منافع ایران تأثیرگذار بوده و این مسئله از چشم ایران و نیرو‌های نیابتی‌اش در عراق دور نمانده.
به گزارش کبنا، در ادامه این مطلب آمده است: عملیات قفل کامل چهارمین سری از عملیات نظامی سالانه ترکیه است که در بهار ۲۰۱۹ آغاز شد و با هدف کاهش توانایی شبه نظامیان پ ک ک برای انجام حملات فرامرزی در ترکیه اجرا می‌شود. پ‌ک‌ک در مناطق مرزی کوهستانی بین کردستان عراق و ترکیه، نزدیک مرز سوریه در سنجار و در مرز ایران در کوه‌های قندیل، جایی که مقر پ‌ک‌ک در آن مستقر است، حضور دارد. این عملیات اخیر بر منطقه زاپ متمرکز است، آخرین منطقه در مرز ترکیه که ارتش مدعی است پ‌ک‌ک می‌تواند از آنجا به ترکیه نفوذ کند. نام این عملیات قفل کامل گذاشته شده، زیرا قرار است مرز‌های ترکیه را بصورت کامل به روی پ‌ک‌ک قفل کند.
این عملیات رضایت ضمنی حزب دمکرات کردستان را هم با خود داشت. تنها چند روز پس از سفر مسرور بارزانی، نخست وزیر اقلیم کردستان، به استانبول برای گفتگو در مورد تقویت همکاری امنیتی، ترکیه عملیات قفل کامل را آغاز کرد. حزب دمکرات کردستان در مورد ادعا‌های رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه مبنی بر حمایت اربیل از عملیات، سکوت کرد، اما در عین حال این عملیات را محکوم نکرد. تنها پیشمرگه با انتشار بیانیه‌ای همکاری نیروهایش با ارتش ترکیه را تکذیب کرد.
دولت فدرال عراق همانند واکنش‌های دیپلماتیک گذشته به عملیات‌های قبلی ارتش ترکیه، عملیات قفل کامل را محکوم و سفیر ترکیه را احضار کرد. در حالی که جناح‌هایی در داخل سیاست چندپاره عراق، مانند بلوک صدر و احزاب و شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران، مخالفت خود را با نقض حاکمیت عراق توسط ترکیه ابراز می‌کنند، دولت فدرال ظاهراً قصد چندانی برای واکنش فراتر از اقدام دیپلماتیک ندارد. دولت فدرال نیز ظرفیت محدودی در اقلیم کردستان عراق دارد. در حالی که ترکیه در سال‌های اخیر حداقل چهل مرکز نظامی در کردستان عراق ایجاد کرده است، ارتش عراق به دلیل ماهیت فدرالی، نمی‌تواند وارد این منطقه شود.
علیرغم محکومیت عملیات قفل کامل، این عملیات همزمان با تلاش‌های عراق برای کاهش نفوذ یگان‌های مقاومت سنجار انجام می‌شود که یک نیروی شبه نظامی ایزدی وابسته به پ. ک. ک هستند. پس از آغاز عملیات، ارتش عراق نیرو‌های کمکی را به سنجار فرستاد و نجیم الجبوری فرماندار نینوا را برای مدت کوتاهی به عنوان سرپرست شهرداری منصوب کرد. در اول ماه می، ارتش عراق عملیاتی را برای انهدام پست‌های بازرسی یگان‌های مقاومت در سنجار آغاز کرد و درگیری‌های شدیدی بین آن‌ها و ارتش عراق درگرفت. تحت فشار ترکیه، عراق از اواخر سال ۲۰۲۰ به دنبال کنترل منطقه است.
سنجار، یک منطقه تاریخی ایزدی نشین است که از سال ۲۰۱۴ پس از عقب نشینی ارتش عراق و پیشمرگه‌ها از منطقه در بحبوحه حملات داعش، تحت نفوذ پ ک ک قرار گرفت. در سال ۲۰۱۷، شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران در یگان‌های بسیج مردمی، وارد شنگال شدند. شبه نظامیان وابسته به ایران و پ ک ک به بهانه حفاظت از جمعیت ایزدی در این منطقه استراتژیک مرزی نفوذ کرده‌اند. دو طرف به هم وصل هستند و یگان‌های مقاومت سنجار هرچند تحت نفوذ پ‌ک‌ک بودند، اما در سال ۲۰۱۹ به بسیج مردمی پیوستند. در سال‌های اخیر، هر زمان که ترکیه حملات هوایی را در شنگال علیه مقاومت سنجار آغاز کرده، شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران، شامل کتائب حزب‌الله، ارتش نجبا و عصائب اهل الحق تهدیدی به انتقام کرده‌اند. این شبه‌نظامیان به احتمال زیاد پشت ده‌ها حمله موشکی به پایگاه نظامی بشیقه ترکیه در نینوا در سال گذشته هستند.
سیاستمداران برجسته طرفدار ایران، هم در واکنش به این عملیات لفاظی‌های ضد ترکیه‌ای خود را افزایش دادند. تمرکز این اظهارات بر دفاع از تمامیت ارضی عراق در بحبوحه ادعا‌هایی مبنی بر تمایلات انحرافی نوعثمانی در ترکیه است. در حمایت عملی از این اظهارات، شاهد شلیک موشک به پایگاه بشیقه در ۲۴ آوریل گذشته بودیم. پس از حمله اخیر به بشیقه، گزارش‌ها حاکی از آن است که هواپیما‌های بدون سرنشین ترکیه ممکن است پایگاه بسیج مردمی را در نزدیکی موصل در ۲۶ آوریل هدف قرار داده باشند.
هدف عملیات ترکیه تنها دستیابی به امنیت مرزی نیست، بلکه زمینه را برای افزایش همکاری انرژی ترکیه و حزب دمکراتیک کردستان فراهم می‌کند. در بحبوحه تهاجم روسیه به اوکراین، جایگزین‌های گاز روسیه به طور فزاینده‌ای برای امنیت انرژی جهانی حیاتی شده‌اند. در همین راستا، طرح ترکیه و حزب دمکرات کردستان برای صادرات گاز طبیعی از کردستان به ترکیه و اروپا احیا شده است. در دسامبر ۲۰۲۱، شرکت نفتی KAR کردستان قراردادی را برای توسعه خط لوله گاز طبیعی به دهوک در ۳۵ کیلومتری مرز ترکیه برای تولید داخلی امضا کرد. در ماه فوریه، مقامات ترکیه و کرد قصد خود را برای گسترش این خط لوله به ترکیه اعلام کردند. پس از حمله روسیه به اوکراین، بارزانی اعلام کرد که گاز کردستان در نهایت به اروپا صادر خواهد شد؛ بنابراین حذف پ‌ک‌ک از کردستان عراق بسیار حیاتی شده است. پ‌ک‌ک احتمالاً خط لوله را هدف قرار خواهد داد، درست همانطور که به خط نفت کرکوک-جیحان حمله کرد که نفت عراق را به ترکیه صادر می‌کند.
خط لوله گاز منافع انرژی ایران را تهدید می‌کند. ترکیه یکی از خریداران عمده گاز ایران است که منبع درآمد مهمی برای اقتصاد ایران است. تنوع واردات گاز ترکیه باعث کاهش اتکای ترکیه به گاز ایران می‌شود. به همین ترتیب، تنوع انرژی ترکیه توانایی ایران را برای استفاده از صادرات گاز برای اعمال نفوذ بر ترکیه تضعیف خواهد کرد. استفاده ایران از فروش انرژی به عراق روشی برای دستیابی به توافقاتی مطلوب برای تهران بوده است. به همین ترتیب، ایران نگران قدرت حزب دمکرات کردستان و ثبات کلی اقلیم کردستان عراق است. حزب دمکرات کردستان به شریک یک اتحاد سه جانبه با گروه صدر و سنی‌ها تبدیل شده است. هدف این اتحاد حذف جناح‌های سیاسی مورد حمایت ایران از مذاکرات جاری دولت است.
با توجه به تهدیدی که منافع ایران را تهدید می‌کند، واکنش ایران تعجب آور نیست.
ترکیه و ایران به سمت بازی بدون برنده در عراق پیش می‌روند. در سنجار، ایران و نیرو‌های نیابتی آن احتمالا حاضر به توقف اتحاد با یگان‌های مقاومت باشند به شرط آنکه مراکز و منافع آن در منطقه تحت تأثیر عملیات نظامی عراق قرار نگیرد. در مورد پروژه خط لوله گاز، ایران خط قرمز خود را زودتر تعیین کرده است. اگر این پروژه دنبال شود، ایران به دنبال آن خواهد بود که آن را از طریق زور یا با دامن زدن به بی ثباتی سیاسی از مسیر خود خارج کند. اردوغان نیز گفته است که قندیل در نهایت هدف بعدی عملیات نظامی ترکیه خواهد بود. موقعیت قندیل به این معنی است که عملیات نظامی ترکیه احتمالاً منجر به بی ثباتی در ایران می‌شود و شبه نظامیان پ‌ک‌ک به خاک ایران فرار می‌کنند. ریشه کن کردن کامل پ‌ک‌ک از کردستان عراق به تقویت حزب دمکرات کردستان و ترکیه و آزادسازی منابع سیاسی، اقتصادی و نظامی برای پیشبرد منافع آن‌ها در عراق کمک خواهد کرد. ایران از نفوذ تقریباً بی‌رقیب در دولت ضعیف عراق که پس از سقوط صدام حسین رخ داد، برخوردار بوده و بدون جنگ آن را از دست نخواهد داد.