یادداشتی بر مطلب «کهگیلویه و بویراحمد گورستان بلوط‌ها»

کبنا ؛بنا به گزارش‌های اعلامی آفت پروانه برگخوار و جوانه خوار بلوط (Tortrix viridana) امسال بیش از ۶۰ هزار هکتار از جنگل‌های بلوط شهرستان‌های مختلف در کهگیلویه و بویراحمد را درگیر خود نموده و حمله بی امان این آفت همچنان ادامه دارد.
مطلبی تحت عنوان ((کهگیلویه و بویراحمد گورستان بلوط‌ها)) در پایگاه خبری کبنا نیوز درج شده که بخشی از آن در حیطه موضوعات فنی و تخصصی بوده (ایجاد شبهه در خصوص روش مورد استفاده BT در حذف پروانه برگخوار و جوانه خوار بلوط) که نکاتی در این زمینه به استحضار خوانندگان می‌رسد.
1-در فرآیندهای زیست محیطی در ایران و جهان، تکنولوژی تولید محصولات بیولوژیک (زیستی) توسط مجموعه تجهیزاتی به نام Bioreactor (راکتور زیستی) یا فرمانتور انجام می‌شود. خوراک ورودی این تجهیزات باکتری‌ها، ویروس‌ها، تک‌یاخته‌ها، قارچ‌ها، حشرات و انگل‌ها یا فراورده‌های آن‌ها می‌باشد. پس پایه اصلی خوراک در این تجهیزات، طبیعت (به نحوی محیط زیست) می‌باشد. این خوراک به منظور تولید در مقیاس وسیع به بیوراکتور داده می‌شود و با کنترل برخی پارامترهای فنی در تجهیزات، محصول مورد نظر بدون دخیل نمودن مواد شیمیایی (مواد مضر) در فرآیند، تولید می‌شود و خروجی آن جهت استفاده در مصارف و صنایع مختلف به بازار عرضه می‌شود. به نحوی در تولید این محصولات، خوراک از طبیعت گرفته می‌شود و به طبیعت بازگردانده می‌شود (طبیعی).
2_ آفت کش بیولوژیک BT، حاوی باکتری باسیلوس تورنجینسیس (BT) یکی از صدها محصول خروجی‌های بیوراکتورها می‌باشد. Bacillus thuringiensis یک باکتری گرم مثبت و ساکن در خاک است که رایج‌ترین آفت کش بیولوژیکی در سراسر جهان است. استفاده از این آفت کش در عملیات مبارزه با جنگل‌های بلوط  هیچگونه خطری برای محیط زیست و انسان نداشته و در عملیات محلول پاشی به صورت تک هدفه عمل نموده و تنها خود آفت (حشره) را مورد حمله قرار داده و آسیبی برای اطرافیانش (انسان، خاک، آب، حشرات مفید، محیط زیست و غیره) ایجاد نخواهد کرد.
3_ در مطلب ارائه شده در آن پایگاه خبری اشاره شده است که استفاده روش BT توسط اتحادیه اروپا ممنوع و محدود شده است. در صورتی که سازمان‌های بین المللی غذا و دارو به صراحت خطر BT برای انسان و محیط زیست را رد نموده است. در صورتی که مستنداتی در خصوص عدم استفاده این روش در کشورهای اروپایی وجود دارد (اعم از اطلاعات مراجع ملی و بین المللی، سازمان استاندارد ایران، مقالات منتشر شده در مجلات بین المللی، داخلی، طرح‌های صنعتی، پژوهشی و غیره) جهت اطلاع و استفاده پژوهشگران ارائه شود. اگر راه حل، روش یا محصولات بهتری در خصوص حذف این آفت از جنگل‌های بلوط وجود دارد توسط مطرح کنندگان شبهه استفاده از BT معرفی شود. مرجع اصلی درخصوص استفاده از این روش بخش کنترل بیولوژیک مرکز تحقیقات گیاه پزشکی کشور و سازمان حفظ نباتات است که این مراکز استفاده از این روش را در خصوص رفع آفت‌های جنگل‌های بلوط  تأیید می‌نمایند. همچنانکه در نظامنامه آفت کش های میکروبی سازمان حفظ نباتات وزارت جهادکشاورزی این آفت کش مورد تصویب قرار گرفته است.

4_ آفت کش BT جهت مبارزه با آفت پروانه برگخوار و جوانه خوار بلوط  در حال حاضر مناسب‌ترین روش از نظر عملکرد و کاهش آسیب به محیط زیست بوده است و تبلیغات استفاده از روش‌های شیمیایی (سموم شیمیایی) (بدون پشتوانه علمی) که محیط زیست را به ورطه نابودی خواهد کشاند، زاییده ذهن‌هایی است که منافع آنها را باید در استفاده از روش‌ها و سموم شیمیایی جستجو نمود. در یک کلام تنها راه نجات جنگلهای کشور و خصوصاً جنگلهای بلوط زاگرس از شر آفاتی مانند جوانه خوار و برگخوار بلوط استفاده از آفتکش های بیولوژیک مانند BT است و ندانسته و نخواسته تیشه به ریشه این جنگل‌ها زده نشود.
5_ به نظر می‌رسد  طی سالیان آتی روش‌ها و مواد مناسب‌تری (اکثراً زیستی) در حوزه مبارزه با آفات ارائه شود که تحقیقات توسط پژوهشگران رشته‌های مهندسی شیمی، بیوتکنولوژی، میکروبیولوژی، گیاه پزشکی، کشاورزی و غیره ادامه دارد.
فارغ از موارد ذکرشده، اینکه انجام عملیات و استفاده از  BT بایستی در زمان و فصل مناسب خود (در مرحله کرمینه آفت و استفاده از تله‌های فرمونی) انجام شود و چرا در موعد مقرر توسط سازمان‌های مربوطه انجام نشده است و این اتفاق رخ داده است و اینکه مبارزه با این آفت در این مرحله اثرگذاری کافی را دارد یا خیر مواردی است که از حیطه فعالیت نوشتار خارج می‌باشد و از مراکز مرتبط باید اطلاعات لازم اخذ شود.
انتظار می‌رود با همکاری همه دستگاه‌های متولی، خزان بلوط‌های این دیار که حوادث تلخ و شیرین پیشینیان ما را به یاد دارند هر چه سریع‌تر پایان پذیرد. 
-----------------------------
محمدامین دانشفر
دانش آموخته دکتری مهندسی شیمی
استاد مدعو گروه مهندسی شیمی (بیوتکنولوژی و فرآیندهای زیست محیطی)، دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب
 
مراجع:
-آفت کش های میکروبی تصویب شده در کشور، سازمان نباتات وزارت جهاد کشاورزی، 139‪9
-مروری بر فرمولاسیون آفت کش های میکروبی، رسول مرزبان، 139‪8
-آشنایی با کاربرد BT در محصولات کشاورزی، موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور، 139‪3
_ بیوراکتور برای دانشجویان دکتری، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات، مهدی ارجمند، 139‪5