جنبش دانشجویی؛ از خاتمی تا رئیسی

دانشگاه‌ها به جهت اینکه همواره مکانی برای تفکر، آزاد اندیشی و تضارب آرا و عقاید شناخته می‌شدند همیشه از مراکزی بوده‌اند که در صف اول و پیشرو در مطالبه‌گری و آرمان‌خواهی بوده‌اند و حتی در این راستا در مقاطع مختلف طی سال‌ها و دهه‌های متمادی متحمل هزینه‌هایی هم شده‌اند.
اما جنبش دانشجویی هیچ‌گاه حتی در سخت‌ترین شرایط نیز از حرکت باز نایستاده است. اساسا به همین جهت است که 16 آذر را به جهت بزرگداشت دانشجویان شهید مصطفی بزرگ‌نیا، احمد قندچی و مهدی شریعت‌رضوی که در اعتراض به حضور ریچارد نیکسون معاون رئیس‌جمهور وقت آمریکا در ایران به شهادت رسیدند روز دانشجو نام نهادند و در این روز طی سال‌های مختلف پس از انقلاب هر ساله شاهد برگزاری مراسم‌های مختلفی از سوی دانشجویان از انجمن اسلامی و دفتر تحکیم وحدت گرفته تا جامعه اسلامی، بسیج دانشجویی و سایر تشکل‌ها بوده و هستیم. اما همواره این انتظار می‌رفته که دانشگاه پویا و فعال بماند و شرایط اجتماعی، اقتصادی و... جامعه باعث نشود که دانشگاه از این فضا تاثیر پذیرفته و کرختی، بی‌عملی و عدم فعالیت‌‌های این‌چنینی بر دانشگاه‌ها حاکم شود. امری که در برخی سال‌ها بعضا کم و بیش شاهد آن بوده‌ایم. قدر مسلم به هر میزانی که دانشگاه‌ها شور و نشاط داشته باشند و فضای پرسشگری و مطالبه‌گری در آنها تقویت شود می‌توان به زنده بودن جنبش دانشجویی امیدوار بود. اما هر اندازه با برخوردهایی که  در ‌شأن دانشگاه و دانشجو نیست مواجه شویم جنبش دانشجویی به حاشیه رفته و کم‌رنگ می‌شود.

16 آذر و روسای جمهور
شاید هر زمان که صحبت از جنبش دانشجویی و 16آذر شود بسیاری از اذهان به دوران مختلفی سفر کنند که در فضای فعال جامعه دانشگاه‌ها پر بود از فعالیت‌های تشکل‌های دانشجویی که با نام‌های مختلف در کنار درس و دانشگاه درصدد برگزاری مراسم‌های مختلف با دعوت از چهره‌های مطرح سیاسی، مسئولان دولت یا سایر قوا و نهادها بودند. اما به‌طور مشخص جلوه و نمود 16آذر را می‌توان از سال‌های ابتدایی روی کارآمدن دولت اصلاحات به ریاست سید محمد خاتمی در نظر گرفت و از همان دوران، روز دانشجو به روزی برای بیشتر دیده شدن مطالبات دانشجویان تبدیل شد. برگزاری مناظره‌های داغ در فضای سیاسی اواخر دهه ۷۰ و حضور شخصیت‌های برجسته سیاسی و سخنرانی‌های پرشور، این روز را به روزی خاص برای دانشجویان و البته مسئولان و سیاستمداران بدل کرد. چنانکه شاید بتوان گفت سال‌های آخر دهه هفتاد و نخست دهه هشتاد جزو سال‌‌هایی بود که روز دانشجو و جنبش دانشجویی در دانشگا‌ه‌ها بسیار فعال بوده است. چنانکه طی سال‌های 79، 80 و 81 در پی وقوع برخی اتفاقات جو برخی دانشگاه‌ها ملتهب بود و در کنار فضای باز دانشجویی بعضا شاهد برخی تحرکات نه چندان قابل قبول نیز بودیم. هر چند که سال پایانی حضور خاتمی در دانشگاه تهران چندان دانشجویان خوش بدرقه نبودند. پس از آن حد فاصل سال‌های 84 تا 91 محمود احمدی‌نژاد در روز دانشجو به دانشگا‌ههای مختلف می‌رفت اما دانشجویان چندان رویکرد مناسبی نسبت به وی نداشتند و حتی زمانی که در سال 85 به جای 16آذر 20آذر به دانشگاه امیرکبیر رفت با دانشجویان معترضی مواجه شد که خواهان استعفای وی شدند.  البته در دولت احمدی‌نژاد با تغییرات گسترده در نحوه مدیریت دانشگاه‌ها، فضای سیاسی دانشگاه‌ها از رونقی که در ۸ سال دولت اصلاحات داشت به سمت رکود حرکت کند.  ایجاد اختلاف و انشعاب در تشکل‌های دانشجویی در سال‌های قبل، این موضوع را تشدید کرد. در این سال‌ها مراسم روز دانشجو بیشتر به صورت فرمالیته و به جای مباحث سیاسی مهم و جدی با مجالس سرگرمی برگزار می‌شد. هر چند که پس از پایان دولت احمدی‌نژاد و روی کارآمدن حسن روحانی به عنوان رئیس‌جمهور فضای سیاسی دانشگاه مانند سال‌های اولیه دولت اصلاحات به سمت امیدواری به آینده پیش رفت؛ اما آنطور که انتظار می‌رفت برخلاف سال‌های دولت اصلاحات، از سخنرانی‌ها و مناظره‌های پرشور چندان خبری نبود و مراسم روز دانشجو بیشتر به صورت کنترل شده برگزار می‌شد. حال با پایان یافتن دولت روحانی و گذشت یک سال و نیم از روی کارآمدن دولت رئیسی همه منتظرند تا مواجهه دانشگاه و رئیس‌جمهور در دوران رئیسی را مشاهده کنند.
تحولات جامعه ؛ شرایط خاص دانشگاه‌ها
برخی رویکردها و عملکردها در حوزه‌های مختلف باعث شده تا شاهد برخی نارضایتی‌ها و اعتراضات در جامعه باشیم و مردم این نارضایتی را به انحای مختلف بروز و ظهور دهند. چه اینکه 16آذر سال گذشته نیز که سیدابراهیم رئیسی در قامت رئیس‌جمهور به دانشگاه صنعتی شریف رفت دانشجویان انتقادهای صریح خود را به رئیس‌جمهور بیان کردند. اما بسیاری معتقدند که امروز با توجه به التهاباتی که طی چند ماه گذشته در جامعه به‌وجود آمده دانشگاه‌ها شرایط خاصی دارند. چنانکه به روایت مسئول خواهران انجمن اسلامی دانشگاه امیرکبیر به رغم هماهنگی‌های انجام شده برای حضور انسیه خزعلی معاون امور زنان رئیس‌جمهور در این دانشگاه ؛ در گفت‌وگو با ریاست دانشگاه به ایشان مطرح شده که دانشگاه نمی‌تواند امنیت ایشان را در این برنامه تضمین کند. چه اینکه پیش از این نیز بهادری جهرمی سخنگوی دولت در چند دانشگاه حضور یافت و با انتقادهای دانشجویان مواجه شد. لذا به نظر می‌رسد که در شرایط فعلی حضور برخی مسئولان در دانشگاه‌ها ریسک باشد. چنانکه با برخی صحبت‌ها و اعتراض حاضران به حساسیت‌های موجود دامن زده شود یا اینکه با سخنان آرامش بخش جو دانشگاه آرام شود. لذا این به نوع مواجهه و صحبت مسئولان در دانشگاه‌ها بستگی دارد که می‌تواند تعیین کننده فضا باشد چرا که قدر مسلم حال و هوای دانشگاه‌ها در شرایط فعلی چندان پایدار نیست.