تاریخ انتشار
سه شنبه ۱۱ بهمن ۱۴۰۱ ساعت ۰۸:۴۱
کد مطلب : ۴۵۷۸۱۰
سد چمشیر کهگیلویه و بویراحمد برای آبگیری تاییدیه گرفت
پاسخ به همه اما و اگرها درباره سد چمشیر
۱
کبنا ؛سد مخزنی چم شیر از جمله پتانسیل‌های ذخیره سازی تنظیم و کنترل آب و تولید انرژی برقابی است که در حوضه آبریز رودخانه زهره شناسایی شده و هم اکنون حاضر پیشرفت عملیات اجرایی این طرح نزدیک به ۱۰۰ درصد است.
به گزارش کبنا، رودخانه زهره یکی از رودخانه‌های مهم جنوب کشور بوده که از کوه‌های شمال غربی استان فارس و شرق کهگیلویه و بویراحمد سرچشمه گرفته و پس از عبور از استان‌های فارس و خوزستان در نهایت به خلیج فارس می‌ریزد سد چم شیر در 25 کیلومتری جنوب شرقی شهر گچساران بر روی رودخانه زهره در حال احداث بوده و بزودی آبگیری می‌شود.
مطالعات طرح احداث سد و نیروگاه چم شیر بر روی رودخانه زهره در اوایل دهه 1370 توسط سازمان آب منطقه‌ای، فارس بوشهر و کهگیلویه و بویراحمـد آغاز و نتایج مطالعات مرحله اول انجام شده توسط مشاور طرح شرکت مهندسین مشاور تهران سحاب در سال 1376 پس از بررسی توسط کمیسیون سدسازی سازمان مذکور، جهت تصویب به مراجع بالادستی ارائه گردید.
متعاقب تصویب مطالعات مرحله اول طرح در سال 1381 توسط کمیته تخصصی شرکت مدیریت منابع آب ایران مناقصه تعیین پیمانکار طرح و ساخت Design Build در سال 1386 برگزار گردید و در سال 1388 کارفرمای طرح تغییر نموده و این طرح به صورت طرح ملی به شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران واگذار شد.
عملیات اجرایی طرح در قرارداد شماره 402/1911 به مشارکت پیمانکاران -سابیر سی جی جیسی واگذار شده و طی اعتبار اسنادی (LC) شماره (2550/90804754 با تاریخ شروع شهریور سال 1391 نسبت به تأمین مالی این طرح از طریق فاینانس اقدام شده است.
سد مخزنی چم شیر از جمله پتانسیل‌های ذخیره سازی تنظیم و کنترل آب و تولید انرژی برقابی است که در حوضه آبریز رودخانه زهره شناسایی شده و هم اکنون حاضر پیشرفت عملیات اجرایی این طرح نزدیک به 100 درصد است.
آورد متوسط دراز مدت رودخانه زهره 1800 میلیون متر مکعب می‌باشد، ذخیره سیلاب‌ها و استفاده از آب ذخیره شده برای توسعه و بهبود فعالیت‌های کشاورزی در استان‌های بوشهر و خوزستان یکی از اهداف مهم طرح است.
بخش عمده حجم آورد رودخانه زهره بیش از 70 درصد آورد سالانه تقریبا در 4 ماه از سال و به صورت سیلاب‌های بزرگ اتفاق می‌افتد و به عبارت دیگر حجم عمده آب با کیفیت مطلوب کشاورزی در فصول غیر کشت به صورت سیلاب از دسترس خارج شده و به دریا می‌ریزد و در 8 ماه باقیمانده سال دبی پایه آب رودخانه کم و کیفیت آن بسیار پایین بوده لذا احداث سد و ذخیره سیلاب‌های زمستانه رودخانه زهره و تنظیم و رهاسازی مناسب آب در کل سال، علاوه بر تامین آب کشاورزی موجب بهبود کیفی آب رها شده از سد نسبت به رژیم طبیعی رودخانه در زمان مصرف خواهد شد.
هدایت الکتریکی (EC) آب رودخانه زهره به دلیل وجود نمک و سولفات در پایین دست محل سد به خصوص در فصول خشک سال بالا بیش از چهار هزار میکروموس بر سانتیمتر بوده و احداث سد به همراه تدابیر لازم جهت مدیریت کیفی و کمی آب بهبود کیفیت آب را به دنبال خواهد داشت.
همچنین تولید انرژی برقابی به میزان متوسط 482 گیگاوات ساعت در سال و ایجاد امکانات رفاهی و تفریحی منطقه نفت خیز گچساران از اهداف احداث سد و نیروگاه چمشیر است.
مزایای طرح چمشیر شامل مزایای اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی از جمله تامین آب کشاورزی، انرژی برقابی، مزایای اقتصادی، کنترل سیلاب، اشتغال مستقیم، اشتغال غیر مستقیم، رفع مشکلات شبکه برق، جلوگیری از مهاجرت در منطقه با ایجاد امکانات تفریحی و توریستی، کنترل شوری آب رودخانه، بهبود اکو سیستم منطقه، جلوگیری از تولید گازهای گلخانه‌ای و تخصیص حقابه محیط زیست است.
وضعیت رودخانه زهره
رودخانه زهره یکی از مهمترین رودخانه‌های جنوب کشور بوده که از کوه‌های شمال استان فارس و کهگیلویه سرچشمه گرفته و پس از مسافتی در حدود 520 کیلومتر در نهایت به خلیج فارس می‌ریزد. کیفیت پایین آب رودخانه زهره در محدوده ورود به استان خوزستان به خصوص از اواسط فصل بهار تا اواخر فصل پاییز موجب شده که در دهه‌های گذشته از پتانسیل این رودخانه بهره برداری مناسب صورت نگیرد.
عدم اعتنا به پتانسیل منابع آب سطحی رودخانه زهره و عدم احداث سد بر روی این روخانه عمدتا به دلیل نتایج به دست آمده از داده‌های آماری کیفیت آب درایستگاه پل‌زهره بوده است.
ایستگاه پل زهره در 15 کیلومتری پایین دست محور سد چم شیر قرار دارد. داده‌های طولانی مدت برداشت شده در ایستگاه هیدرومتری پل زهره در نزدیکی شهر گچساران حاکی از کیفیت بسیار پایین آب رودخانه زهره هدایت الکتریکی یا EC بیش از چهارهزار میکروموس بر سانتیمتر در زمانهای غیر سیلابی است.
هم اکنون هدایت الکتریکی آب رودخانه زهره در رژیم طبیعی فعلی رودخانه در فصول خشک و در محل مصرف پایین دست به 15 هزار میکروزیمنس بر سانتیمتر نیز می‌رسد و در شرایط کنونی به دلیل رهاسازی هدفمند آب از محل سد کوثر کیفیت آب رودخانه زهره پس از اختلاط با این آب در محدوده تحمل پذیر برای مصرف کشاورزی حفظ می‌گردد این در حالی است.
رودخانه زهره در ایستگاه‌های بالادست محل احداث سد از جمله ایستگاه حاج قلندر در فاصله حدود 70 کیلومتر بالادست ایستگاه پل زهره از کیفیت مناسبی هدایت الکتریکی حدود یک هزار میکروموس بر سانتیمتر برای مصارف کشاورزی برخوردار است.
ایجاد امکان بهره برداری مناسب از پتانسیل عظیم رودخانه زهره با آورد متوسط حدود یک هزار و 800 میلیون مترمکعب به عنوان یک دغدغه از دیرباز در اولویت مطالعاتی و بررسی‌های وزارت نیرو و سازمان آب منطق ای فارس، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد بوده است.
براین اساس در ابتدای دهه 70 مطالعات جامع منابع آب رودخانه‌های زهره و مارون توسط آب منطقه‌ای فارس به انجام رسیده است و در این مطالعات پس از شناسایی عوامل تغییر کیفیت آب رودخانه زهره احداث سد مخزنی چم شیر به عنوان اولویت اول از میان گزینه‌های برتر این مطالعات با رویکرد کنترل و بهسازی کیفیت آب رودخانه زهره مطرح شده است
گزارشات مطالعات احداث سد مخزنی چم شیر و تاسیسات وابسته از جمله تمهیدات جداسازی چشمه‌های شوری را گزینه و اولویت اول طرح‌های بلندمدت حوضه زهره و مارون بوده است.
سوابق مطالعاتی
مطالعات این طرح از ابتدای امر با هدف بهبود کیفیت حدود 2 میلیارد مترمکعب آورد سالانه آب رودخانه زهره ذخیره سیلاب‌ها و استفاده از آنها برای کشاورزی و تولید انرژی برقابی انجام شده و نتایج مطالعات نشان میدهد که احداث سد علاوه بر تولید انرژی پاک در مجموع موجب بهبود کیفی آب قابل تنظیم کشاورزی خواهد شد.
برخلاف ادعاهای مطرح شده در فضای مجازی به دلایل مختلف و بر پایه مطالعات و بررسی‌های متعدد انجام شده در سه دهه گذشته به هیچ عنوان این طرح را نمی‌توان با طرح‌های چالش برانگیز سدسازی در سطح کشور مقایسه کرد.
در دهه 80 پس از تصویب مطالعات طرح، شرکت مهندسین مشاور رویان نسبت به انجام مطالعات جامع زیست محیطی و اخذ مجوزهای مربوطه در طرح چم شیر اقدام نموده است.
مجوز زیست محیطی صادر شده برای طرح چم شیر توسط سازمان محیط زیست در سال 1388 متکی بر گزارش نتایج مطالعات جامع زیست محیطی مذکور بالغ بر 1200 صفحه بوده است.
پس از واگذاری طرح احداث این سد به صورت قرارداد طراحی و ساخت به مشارکت پیمانکار سابیر سی جی جیسی شرکت مهاب قدس به عنوان دفترفنی پیمانکار بازنگری و تکمیل مطالعات مرحله اول سد چم شیر از جمله مطالعات کیفیت آب را در سال‌های 1387 تا 1393 انجام داده است.
یافته‌های مطالعات گسترده و پیمایش‌های متعدد مخزن سد بیانگر این مطلب بوده که با عنایت به عدم وجود رخنمون لایههای نمک و یا گنبد نمکی برخلاف آنچه در فضای مجازی بازنشر شده است در محدوده تغییر کیفیت آب رودخانه کاهش کیفیت آب رودخانه زهره ناشی از عوامل سطحی از جمله انحلال نمک نمی‌باشد
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد در پاسخ به این سوال که آیا امکان انحلال نمک از مخزن سد وجود دارد، گفت: در گمانه‌های اکتشافی حفاری شده در محدوده زون شور مخزن هیچگونه آثاری از وجود لایههای نمک گزارش نشده و لاگ حفاری چاههای نفت میدان نفتی گچساران تا اعماق حداقل حدود 400 متری لایههای ضخیم نمک را نشان نمیدهد.
آرش مصلح خاطرنشان کرد: کیفیت آب رودخانه زهره تا بالا دست محدوده چشمه‌های شور کف بستر رودخانه زهره در پایین دست، تقریباً خوب است و تیپ آب به هیچ وجه کلروره نیست و این امر مهر تاییدی بر عدم وجود نمک در بالادست ساختگاه سد چم شیر است.
وی بیان کرد: تیپ زه آبهای خروجی از کوه گچ حاجی و نمونه آبهای برداشتی از گمانه‌های CH210 و CH211 از نوع کلسیم سولفاته بوده و کلریون غالب آنها نیست و این موضوع بر عدم انحلال نمک سطحی دلالت می‌کند.
مصلح این را هم گفت که عدم تشخیص درصد بالای نمک در آنالیز XRD مغزه‌های حفاری در محدوده زون شور مخزن نمک در ادامه مطالعات جامعی در خصوص عوامل کاهش کیفیت آب ، رودخانه در قالب مطالعات هیدروژئولوژی سد چم شیر با هدف بررسی منشأ تقلیل کیفیت آب رودخانه و چشمه‌های موجود و ارتباط آن با محدوده مخزن سد از طریق مطالعات هیدروشیمی ایزوتوپی توسط شرکت مهندسین مشاور سازند آب پارس در سال 1389 انجام شده است.
تسنیم در ادامه این گزارش نوشت: دو قرارداد مجزا با موسسه تحقیقات آب دانشگاه تهران و همچنین بخش علوم زمین دانشگاه شیراز منعقد و مطالعات مدلسازی کمی و کیفی و نیز انجام آزمایشات مربوط به بررسی کیفی و کمی آب رودخانه، تعیین منشا آبهای شور و نیز تاثیر احداث مخزن سد چم شیر بر روی کیفیت آب رودخانه توسط این دو موسسه انجام شده است طبق نتایج مطالعات ،منشایابی سه منبع شوری محتمل برای زون شور مخزن عبارت است از تبخیر انحلال نمک در اعماق و شورابه عمیق نفتی مطالعات احتمال اثر گذاری تبخیر را مردود قلمداد کرده و شواهد هیدروشیمیایی و ایزوتوپی نشان میدهند که انحلال نمک در عمق در تولید شوری نقش بارز و شورابه نفتی به نسبت کمتر تأثیر گذار است.
بررسی‌ها نشان داده این حجم از شورابه نمی‌تواند از طریق تغذیه مستقیم از راه بارش بر سازند گچساران در محدوده سد چم شیر تأمین شود؛ زیرا به استناد ترکیب کانیایی لایههای سطحی سازند گچساران این طبقات قادر به تولید چنین شوری نیستند. بنابراین منشاء شورابه در زیر سطح و از اعماق بسیار زیاد است.
بر اساس مطالعات انجام شده دلیل اصلی شوری آب رودخانه زهره در 2/5 کیلومتری پایین دست سد چم شیر زون پایین دست آبهای عمیق سازندی تحت فشار (Abnormal) است.
ایجاد مخزن و تغییر بار شارژ آب مخزن نمی‌تواند تغییری در پتانسیل این چشمه‌ها ایجاد نماید و کیفیت آب رودخانه زهره را پس از آبگیری دستخوش چالش نماید همچنین برای طراحی روش جداسازی چشمه‌های شور پایین دست سد و یا مدیریت کیفی آب در پایین دست قراردادی با شرکت آریوبهین طرح منعقد گردیده است.
به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد نتایج تاثیر احداث مخزن سد در کیفیت آب رودخانه زهره حاکی از آن بوده که در صورت نگهداری و ذخیره سیلاب‌های رودخانه در مخزن سد و اختلاط آب باکیفیت مناسب این سیلاب‌ها با آورد غیر سیلابی رودخانه که دارای کیفیت پایینتر بوده میتوان موجبات بهبود کیفیت آب رودخانه و همچنین ایجاد امکان مدیریت کیفی و کمی آب را فراهم نمود.
مصلح این را هم گفته که مدلسازی اختلاط کامل مخزن سد چم شیر و منحنی تداوم هدایت الکتریکی حاصل از مدلسازی نشان میدهند در صورت احداث سد و ایجاد مخزن ذخیره در حدود 90 درصد مواقع کیفیت آب خروجی از سد از رژیم طبیعی آب رودخانه مناسب تر خواهد بود.
وی ادامه داد: مطابق نتایج مدل دوبعدی لایه بندی مخزن بین خروجیهای دو مدل اختلاط کامل و مدل لایه بندی دوبعدی نتایج همسان وجود دارد و اختلاف نتایج حاصل به حدی نیست که تغییر عمده‌ای در استنتاجهای مدل اختلاط کامل ایجاد نماید.
مصلح بیان کرد: بنابراین اثر تعدیل کنندگی مخزن سد در رابطه با شوری محرز است به بیان دیگر به هنگام بهره برداری از سد کاهش غلظت املاح در زمانهای کم آبی مصادف با غلظتهای بالای املاح در وضعیت رژیم طبیعی موضوعی قطعی پیش بینی می‌شود.
سازند گچساران
با استناد به شرایط مخازن سدهای مشابه از جمله سد کوثر در فاصله 50 کیلومتری سد چم شیر و یا سد مارون در فاصله 75 کیلومتری سد چم شیر که بخش عمده‌ای از مخزن هر دو سد در تماس با سازند گچساران قراردارند نگرانی بابت افت قابل توجه کیفیت آب مخزن ناشی از تماس آب با سطح مخزن یا سازند گچساران و همچنین انحلال نمک در سطح در این طرح وجود نخواهد داشت البته این امر در مطالعات کیفی مخزن مدنظر قرار گرفته است.
عمده تغییرات کیفی احتمالی آب مخزن بعد از احداث سد کماکان ناشی از منابع عمیق زیر سطحی ورودی به رودخانه خواهد بود که از زوایای مختلف مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.
اشاره به این موضوع ضروری است که یکی از مباحث مطرح در کلیه مطالعات انجام شده در مورد مخزن سد چم شیر برآورد میزان سطح در تماس مستقیم آب مخزن با سازند گچساران بوده است بر اساس آخرین اندازه گیری دقیق انجام شده سطح در تماس آب مخزن سد با سازند گچساران کمتر از 36 درصد کل سطح تماس مخزن می‌باشد.
اگرچه در بعضی ،گزارشات براساس نقشه‌های 100000:1 زمین شناسی اعلام شده که حدود 65 درصد از مخزن سد چم شیر بر روی سازند گچساران قرار گرفته است این میزان در برخی گزارشات 16 یا 32 درصد نیز عنوان شده است لیکن محاسبه دقیق سطح تماس نشان میدهد که توجه به عرض بسیار زیاد رودخانه و پوشش آن با مصالح آبرفتی و براساس نقشه‌های دقیق زمین شناسی مخزن در حالت کاملا تراز نرمال حدود 36 درصد از مخزن سد چم شیر در تماس با سازند گچساران خواهد بود و از سوی دیگر پیمایش‌های مخزن سد نشان میدهد که هیچگونه رخنمون نمک و یا گنبد نمکی در محدوده تماس آب مخزن با جداره مخزن وجود ندارد.
آیا کیفیت آب رودخانه زهره افت می‌کند؟
کیفیت آب رودخانه زهره که سد مخزنی چم شیر روی آن در حال احداث است به دلیل ورود آب برخی چشمه ها با دبی کم و املاح زیاد، افت می‌کند که این افت کیفیت عمدتا در دو بازه (زون) اتفاق می‌افتد، اما در این زون‌ها منابع شور کننده ورودی به رودخانه متمرکز نبوده و در نقاط متعددی از کناره‌ها و بستر رودخانه و با دبی‌های بسیار کم به‌صورت زه آب یا نشتی رخ داده و به یک چشمه مشخص محدود نیست.
کیفیت پایین آب این رودخانه از دیرباز مد نظر بوده و در این راستا شرکت‌ها، موسسات و مراکز تحقیقاتی دانشگاه‌های مختلف جهت برداشت داده‌های کیفیت آب آنالیز هیدروشیمیایی، مدلسازی کیفیت آب در بالادست و پایین دست مخزن سد و تعیین منشا عوامل کاهش کیفیت پایین آب فعالیت کرده‌اند.
تمام مطالعات انجام شده نشان دهنده تاثیر مثبت احداث مخزن سد چم شیر بر کیفیت آب رودخانه زهره بوده و نقش تعدیل کنندگی آن را تایید می‌کند، نتایج مطالعات انجام شده در سه دهه گذشته در قالب گزارشات متعددی موجود است. یافته‌های مطالعات انجام شده در طرح چم شیر در خصوص کیفیت آب از سال 1373 تا کنون را میتوان به صورت ذیل خلاصه نمود:
الف) دلایل کاهش کیفیت آب رودخانه زهره و منشا آن
کیفیت آب رودخانه زهره در محل احداث سد چم شیر در محدوده قابل قبول جهت کشاورزی قرار دارد ولی در پایین دست محل سد به دلیل اختلاط با منابع شور کننده دچار کاهش شدید کیفی می‌گردد.
دو منبع موضعی ورود املاح عمدتا گچ و (نمک) یکی در بالادست محور و دیگری پایین دست مخزن وجود دارد که میزان افزایش غلظت‌ها در پایین دست مخزن نسبت به داخل مخزن حدود دو برابر است، این موضوع همراه با تخمین 1.5 میلیون تن در سال املاح ورودی در فاصله مخزن و پایین دست آن نشان میدهد در محدوده داخل مخزن سالانه به صورت متوسط حدود 500 هزار تن املاح وارد مخزن می‌شود.
این مقدار در پایین دست حدود یک میلیون تن در سال بوده که لازم به توضیح است که مقادیر تناژ ماده خشک ورودی به مخزن 500 هزارتن اگرچه به تنهایی مقادیر قابل توجهی است لیکن با توجه به آورد متوسط 1.8 میلیارد متر مکعب آب در سال به مخزن سد چم شیر 500 هزار تن ماده خشک اضافه شده مفروض در یکسال به طور متوسط تاثیری در حدود 280 واحد افزایش TDS آب مخزن را بدنبال خواهد داشت.
علت اصلی شوری آب رودخانه زهره در 2.5 کیلومتری پایین دست سد چم شیر زون پایین دست آبهای شور عمیق است. از آنجا که امکان اندازه گیری دقیق وجود ندارد به منظور تخمین میزان دبی خروجی ،شورابه‌ها از معادله بیلان جرمی استفاده شده است و با این محاسبات مقدار دبی ورودی به رودخانه زهره در زون آلوده کننده حدود 65 لیتر در ثانیه برآورد گردیده است.
بررسی‌ها نشان داد این حجم از شورابه نمی‌تواند از طریق تغذیه مستقیم از راه بارش بر سازند گچساران تأمین شود؛ چرا که به استناد ترکیب کانیایی لایههای سطحی سازند گچساران، این طبقات قادر به تولید چنین شوری نیستند بنابراین منشاء شورابه احتمالاً در زیر سطح و از اعماق زیاد می‌باشد.
سه منبع شوری محتمل ممکن برای زون شور مخزن عبارت است از تبخیر انحلال نمک در اعماق و شورا به عمیق نفتی مطالعات احتمال اثر گذاری تبخیر را مردود قلمداد کرده و شواهد هیدروشیمیایی و ایزوتوپی نشان میدهند که انحلال نمک در عمق در تولید شوری نقش بارز و شورابه نفتی به نسبت کمتر تأثیرگذار است.
وجود غلظتهای بالای مواد هیدروکربنی (TPH) در نمونه های رسوب نیز نفوذ شورابه‌های عمیق نفتی را تأیید در اولین سیلاب‌های بعد از فصل خشک ناشی از بارندگی‌هایی که در انتهای حوضه و بر روی گچساران اتفاق می‌افتند به دلیل شستشوی سطحی گچ‌های هوازده و ورود یون سولفات به آب معمولا روند افزایشی TDS دیده می‌شود که این امر در سیلاب‌های بعدی به شکل قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد.
ب: تاثیر احداث مخزن سد در کیفیت آب رودخانه زهره
در صورت نگهداری و ذخیره سیلاب‌های رودخانه در مخزن سد و اختلاط آب با کیفیت مناسب این سیلاب‌ها با آورد غیر سیلابی رودخانه که دارای کیفیت پایینتر است میتوان موجبات بهبود کیفیت آب رودخانه و همچنین ایجاد امکان مدیریت کیفی و کمی آب را فراهم نمود. مدلسازی اختلاط کامل مخزن سد چم شیر انجام شده و منحنی تداوم هدایت الکتریکی حاصل از مدلسازی نشان میدهد در صورت احداث سد و ایجاد مخزن ذخیره در حدود 90 درصد مواقع کیفیت آب خروجی از سد از آب در حالت رژیم طبیعی رودخانه مناسب تر خواهد بود. مطابق نتایج مدل دو بعدی لایه بندی ،مخزن بین خروجیهای دو مدل اختلاط کامل و مدل لایه بندی دوبعدی نتایج همسان وجود دارد و اختلاف نتایج حاصل به حدی نیست که تغییر عمده ای در استنتاجهای مدل اختلاط کامل ایجاد نماید .بنابراین اثر تعدیل کنندگی مخزن سد در رابطه با شوری محرز .است به بیان دیگر به هنگام بهره برداری از سد کاهش غلظت شوری در زمانهای کم آبی مصادف با غلظتهای بالای شوری در وضعیت رژیم طبیعی موضوعی قطعی پیش بینی می گردد.
در بررسی انحلال لایه های نمکی سازند گچساران پس از آبگیری سد میتوان بیان کرد که گرچه پس از آبگیری سد در حدود 36 درصد کل سطح خیس شده مخزن تا سطح تراز نرمال را سازند گچساران به خود اختصاص میدهد؛ اما به دلایل زیر امکان انحلال نمک از مخزن سد وجود ندارد مطالعات صحرایی و نتایج لاگهای حفر شده در منطقه هیچ اثری از وجود لایه یا میان لایه های نمکی را نشان نمیدهد هر چند که گسلهای چم شیر و در سلیمان باعث بالا آمدن سازند گچساران در کوه گچ حاجی شده اند.
نتایج بررسی لاگ چاههای نفت ،GS121 GS120 GS31 که در کناره مخزن و در شمال شرقی چم محمد زمان حفر شدهاند نشان میدهند که لایههای نمکی بخش 4 سازند گچساران در عمق بیش از 350 متر پایینتر از مخزن سد چم شیر واقع شده اند. کیفیت آب رودخانه زهره تا بالادست زون گسلی چم شیر محدوده) چشمه های شور کف بستر رودخانه زهره در پایین دست تقریباً خوب است و تیپ آب به هیچ وجه کلروره نیست و این امر مهر تاییدی بر عدم وجود نمک در بالادست ساختگاه سد چم شیر است.
تیپ زه آبهای خروجی از کوه گچ حاجی و نمونه آبهای برداشتی از گمانه های CH210 CH211 از نوع کلسیم سولفاته است و کلریون غالب آنها نیست و این موضوع بر عدم انحلال نمک دلالت می‌کند.
ج) تاثیر اختلاط آب خروجی از مخزن با شورابه های زون پایین دست
با فرض عدم کنترل شوری و رهاسازی آب از مخزن سد بدون هیچ اقدام مدیریت کیفی بهره برداری از سد سبب می‌گردد که در بیش از 69 درصد مواقع کیفیت آب در پایین دست نقطه اختلاط آب با زون پایین دست نسبت به رژیم طبیعی رودخانه بهتر گردد و با اعمال سناریوهای مدیریت کیفی این شرایط قابل بهبود است.
اثری از سازه نمکی در سد چمشیر مشاهده نشد
معاون دفتر آب و فاضلاب محیط زیست کشور با تاکید بر اینکه سد چمشیر مشکل زیست محیطی ندارد، تاکید کرد: وجود سازه نمکی در این سد صحت ندارد.
تورج فتحی با اشاره به اینکه مجوز سد چشم شیر در سال 1387 براساس گزارش‌های ارزیابی زیست محیطی صادر شد، اظهار داشت: در بازدید‌هایی که از سد و مسیر دریاچه به طول چند ده کیلومتر داشتیم هیچ گونه سازه و یا تشکیلات نمکی که موحب شوری آب در رودخانه باشد مشاهده نکردیم.
فتحی با بیان اینکه همکاران ما در سازمان محیط زیست پایش‌های لازم و مکرر را از این سد و حتی رودخانه زهره انجام میدهند، ادامه داد: بازدید‌های دوره‌ای و نمونه برداری از این سد انجام شده و شاخص‌های مهم شامل هدایت الکتریکی و یا میزان نمک‌های محلول در آب انجام شد، ولی ما هیچ اثری دال بر شور شدن و یا وجود نمک در آب را نداریم.
وی موضوعات مطرح شده در رابطه با شوری سد چم شیر گچساران را حاشیه‌ای عنوان کرد و یادآور شد: این موضوعات را کارشناسی و فنی نمی‌دانیم، زیرا مطالعات و همه مواردی که ضرورت داشت انجام شده و یا در حال انجام است.
معاون دفتر آب و فاضلاب سازمان حفاظت محیط زیست کشور با اشاره به اینکه همه سد‌هایی که با ارتفاع بیش از 20 متر ساخته می‌شوند مشمول مطالعات زیست محیطی هستند، افزود: وقتی مطالعاتی انجام می‌شود موضوعاتی همانند زمین شناسی، ساختگاه و مجموعه دریاچه سد همه آنها مورد بررسی قرار می‌گیرند که در رابطه با این سد نیز چنین بوده است.
وی از تهیه یک گزارش 5 جلدی از مطالعات ارزیابی زیست محیطی سد چم شیر خبر داد و اضافه کرد: در بخش زمین شناسی آن به صورت تفصیلی توضیحات لازم داده شده است که چه نوع سنگ‌هایی در محدوده این سد واقع شده است که نشان میدهد هیچ گونه سازه نمکی که باعث شوری آب این سد شود وجود ندارد.
کشف 2 قلعه پادگان از دوره ساسانی در محدوده سد چم شیر گچساران
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد گفت: 2 قلعه پادگان از دوره ساسانی در محدوده سد چم شیر کشف شده است.
سعید طالبی‌پور اظهار داشت: به دنبال تصویب طرح ایجاد سد در منطقه چم شیر شهرستان گچساران و هم مرز با استان فارس در دولت نهم در دو فصل در سال‌های 86 و 87 کار بررسی باستان شناسی محدوده دریاچه سد توسط تیمی از پژوهشکده باستان شناسی کشور و به سرپرستی اقای سراقی انجام پذیرفت.
وی عنوان کرد: در این بررسی‌ها تعداد زیادی محوطه و بنا شناسایی شد که از این تعداد بخشی در استان فارس و بخشی در کهگیلویه و بویراحمد بود.
طالبی‌پور ابراز کرد: از این تعداد 15 محوطه مهم انتخاب و از نیمه دوم دهه 1390 خورشیدی کار کاوش باستان شناسی برروی این محوطه‌ها توسط تیم‌هایی از موسسه باستان شناسی کشور شروع شد.
وی خاطرنشان کرد: در مجموع تاکنون 20 فصل کاوش باستان شناسی در این محوطه‌ها صورت گرفته که حاصل آن پیدا شدن استقرارهایی از دوران تاریخی و اسلامی در این بخش‌ها است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد افزود: کشف 2 قلعه پادگان از دوره ساسانی و همچنین استقرارهای عشایری از مهمترین یافته‌ها بوده و به دلیل عشایری بودن اکثر محوطه یافته‌های فرهنگی باستانی (شی) مهمی کشف نگردیده است
طالبی‌پور یادآور شد: تعدادی از محوطه چ‌ها در بیرون از محوطه دریاچه سد است که بعدا مورد کاوش قرار خواهد گرفت.
وی خاطرنشان کرد: هم اکنون چند تیم کاوش در حال فعالیت در سد چم شیر هستند که با اتمام کار آنها دیگر مشکل خاصی وجود ندارد و فقط مابقی مکان‌هایی که باید کاوش شوند در بیرون از مخزن سد هستند.
سد چمشیر کهگیلویه و بویراحمد برای آبگیری تاییدیه گرفت
مدیرعامل آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد با بیان اینکه سد چمشیر هیچ گونه مشکل زیست محیطی ندارد و مورد تایید کامل قرار گرفته است گفت: تاییدیه آبگیری این سد داده شده است.
آرش مصلح در این باره، اظهار داشت: در روزهای اخیر نماینده سازمان حفاظت محیط زیست کشور در محل احداث سد چمشیر حضور داشتند و تاییدیه آبگیری دادند و کامل تایید شد که هیچ گونه مشکل زیست محیطی وجود ندارد.
وی با اشاره به اینکه سد چمشیر 93 درصد پیشرفت فیزیکی دارد، عنوان کرد: با توجه به برنامه زمان بندی تا پایان امسال عملیات آبگیری این سد انجام می‌شود.
مصلح ابراز کرد: زیر کشت بردن اراضی پایین دست، تولید 482 گیگاوات انرژی برقابی در سال، ایجاد بستر مناسب برای افزایش تولید آبزیان و توسعه گردشگری، کنترل سیلاب و شوری آب رودخانه زهره از جمله اهداف احداث سد چمشیر است.
مطالعات سد چمشیر از ابتدای امر سه دهه قبل با هدف بهبود کیفیت آب رودخانه زهره و ذخیره سیلاب‌ها و استفاده از آنها برای کشاورزی و تولید انرژی برقابی انجام شده و احداث طرح در مجموع موجب بهبود کیفی آب قابل تنظیم کشاورزی و تامین برق و به تبع آن ارتقای وضعیت اقتصادی در محدوده طرح خواهد شد.
اخذ تمامی مجوزها از جمله مجوز زیست محیطی برای طرح سد چم شیر حاکی از رعایت استانداردها و شاخص‌های زیست محیطی است و برخلاف ادعاهای مطرح شده در فضای مجازی، به دلایل مختلف از جمله عدم مشاهده رخنمون نمک سطحی و یا گنبد نمکی در مخزن سد، بر اساس مطالعات و بررسی‌های متعدد انجام شده در سه دهه گذشته به هیچ عنوان این طرح را نمی‌توان با طرح‌های چالش برانگیز سدسازی در سطح کشور مقایسه کرد مطالعات نشان میدهد که با احداث سد چم شیر و آبگیری آن، امکان مدیریت کمی و کیفی آب رودخانه زهره فراهم خواهد شد.
به گزارش کبنا، رودخانه زهره یکی از رودخانه‌های مهم جنوب کشور بوده که از کوه‌های شمال غربی استان فارس و شرق کهگیلویه و بویراحمد سرچشمه گرفته و پس از عبور از استان‌های فارس و خوزستان در نهایت به خلیج فارس می‌ریزد سد چم شیر در 25 کیلومتری جنوب شرقی شهر گچساران بر روی رودخانه زهره در حال احداث بوده و بزودی آبگیری می‌شود.
مطالعات طرح احداث سد و نیروگاه چم شیر بر روی رودخانه زهره در اوایل دهه 1370 توسط سازمان آب منطقه‌ای، فارس بوشهر و کهگیلویه و بویراحمـد آغاز و نتایج مطالعات مرحله اول انجام شده توسط مشاور طرح شرکت مهندسین مشاور تهران سحاب در سال 1376 پس از بررسی توسط کمیسیون سدسازی سازمان مذکور، جهت تصویب به مراجع بالادستی ارائه گردید.
متعاقب تصویب مطالعات مرحله اول طرح در سال 1381 توسط کمیته تخصصی شرکت مدیریت منابع آب ایران مناقصه تعیین پیمانکار طرح و ساخت Design Build در سال 1386 برگزار گردید و در سال 1388 کارفرمای طرح تغییر نموده و این طرح به صورت طرح ملی به شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران واگذار شد.
عملیات اجرایی طرح در قرارداد شماره 402/1911 به مشارکت پیمانکاران -سابیر سی جی جیسی واگذار شده و طی اعتبار اسنادی (LC) شماره (2550/90804754 با تاریخ شروع شهریور سال 1391 نسبت به تأمین مالی این طرح از طریق فاینانس اقدام شده است.
سد مخزنی چم شیر از جمله پتانسیل‌های ذخیره سازی تنظیم و کنترل آب و تولید انرژی برقابی است که در حوضه آبریز رودخانه زهره شناسایی شده و هم اکنون حاضر پیشرفت عملیات اجرایی این طرح نزدیک به 100 درصد است.
آورد متوسط دراز مدت رودخانه زهره 1800 میلیون متر مکعب می‌باشد، ذخیره سیلاب‌ها و استفاده از آب ذخیره شده برای توسعه و بهبود فعالیت‌های کشاورزی در استان‌های بوشهر و خوزستان یکی از اهداف مهم طرح است.
بخش عمده حجم آورد رودخانه زهره بیش از 70 درصد آورد سالانه تقریبا در 4 ماه از سال و به صورت سیلاب‌های بزرگ اتفاق می‌افتد و به عبارت دیگر حجم عمده آب با کیفیت مطلوب کشاورزی در فصول غیر کشت به صورت سیلاب از دسترس خارج شده و به دریا می‌ریزد و در 8 ماه باقیمانده سال دبی پایه آب رودخانه کم و کیفیت آن بسیار پایین بوده لذا احداث سد و ذخیره سیلاب‌های زمستانه رودخانه زهره و تنظیم و رهاسازی مناسب آب در کل سال، علاوه بر تامین آب کشاورزی موجب بهبود کیفی آب رها شده از سد نسبت به رژیم طبیعی رودخانه در زمان مصرف خواهد شد.
هدایت الکتریکی (EC) آب رودخانه زهره به دلیل وجود نمک و سولفات در پایین دست محل سد به خصوص در فصول خشک سال بالا بیش از چهار هزار میکروموس بر سانتیمتر بوده و احداث سد به همراه تدابیر لازم جهت مدیریت کیفی و کمی آب بهبود کیفیت آب را به دنبال خواهد داشت.
همچنین تولید انرژی برقابی به میزان متوسط 482 گیگاوات ساعت در سال و ایجاد امکانات رفاهی و تفریحی منطقه نفت خیز گچساران از اهداف احداث سد و نیروگاه چمشیر است.
مزایای طرح چمشیر شامل مزایای اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی از جمله تامین آب کشاورزی، انرژی برقابی، مزایای اقتصادی، کنترل سیلاب، اشتغال مستقیم، اشتغال غیر مستقیم، رفع مشکلات شبکه برق، جلوگیری از مهاجرت در منطقه با ایجاد امکانات تفریحی و توریستی، کنترل شوری آب رودخانه، بهبود اکو سیستم منطقه، جلوگیری از تولید گازهای گلخانه‌ای و تخصیص حقابه محیط زیست است.
وضعیت رودخانه زهره
رودخانه زهره یکی از مهمترین رودخانه‌های جنوب کشور بوده که از کوه‌های شمال استان فارس و کهگیلویه سرچشمه گرفته و پس از مسافتی در حدود 520 کیلومتر در نهایت به خلیج فارس می‌ریزد. کیفیت پایین آب رودخانه زهره در محدوده ورود به استان خوزستان به خصوص از اواسط فصل بهار تا اواخر فصل پاییز موجب شده که در دهه‌های گذشته از پتانسیل این رودخانه بهره برداری مناسب صورت نگیرد.
عدم اعتنا به پتانسیل منابع آب سطحی رودخانه زهره و عدم احداث سد بر روی این روخانه عمدتا به دلیل نتایج به دست آمده از داده‌های آماری کیفیت آب درایستگاه پل‌زهره بوده است.
ایستگاه پل زهره در 15 کیلومتری پایین دست محور سد چم شیر قرار دارد. داده‌های طولانی مدت برداشت شده در ایستگاه هیدرومتری پل زهره در نزدیکی شهر گچساران حاکی از کیفیت بسیار پایین آب رودخانه زهره هدایت الکتریکی یا EC بیش از چهارهزار میکروموس بر سانتیمتر در زمانهای غیر سیلابی است.
هم اکنون هدایت الکتریکی آب رودخانه زهره در رژیم طبیعی فعلی رودخانه در فصول خشک و در محل مصرف پایین دست به 15 هزار میکروزیمنس بر سانتیمتر نیز می‌رسد و در شرایط کنونی به دلیل رهاسازی هدفمند آب از محل سد کوثر کیفیت آب رودخانه زهره پس از اختلاط با این آب در محدوده تحمل پذیر برای مصرف کشاورزی حفظ می‌گردد این در حالی است.
رودخانه زهره در ایستگاه‌های بالادست محل احداث سد از جمله ایستگاه حاج قلندر در فاصله حدود 70 کیلومتر بالادست ایستگاه پل زهره از کیفیت مناسبی هدایت الکتریکی حدود یک هزار میکروموس بر سانتیمتر برای مصارف کشاورزی برخوردار است.
ایجاد امکان بهره برداری مناسب از پتانسیل عظیم رودخانه زهره با آورد متوسط حدود یک هزار و 800 میلیون مترمکعب به عنوان یک دغدغه از دیرباز در اولویت مطالعاتی و بررسی‌های وزارت نیرو و سازمان آب منطق ای فارس، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد بوده است.
براین اساس در ابتدای دهه 70 مطالعات جامع منابع آب رودخانه‌های زهره و مارون توسط آب منطقه‌ای فارس به انجام رسیده است و در این مطالعات پس از شناسایی عوامل تغییر کیفیت آب رودخانه زهره احداث سد مخزنی چم شیر به عنوان اولویت اول از میان گزینه‌های برتر این مطالعات با رویکرد کنترل و بهسازی کیفیت آب رودخانه زهره مطرح شده است
گزارشات مطالعات احداث سد مخزنی چم شیر و تاسیسات وابسته از جمله تمهیدات جداسازی چشمه‌های شوری را گزینه و اولویت اول طرح‌های بلندمدت حوضه زهره و مارون بوده است.
سوابق مطالعاتی
مطالعات این طرح از ابتدای امر با هدف بهبود کیفیت حدود 2 میلیارد مترمکعب آورد سالانه آب رودخانه زهره ذخیره سیلاب‌ها و استفاده از آنها برای کشاورزی و تولید انرژی برقابی انجام شده و نتایج مطالعات نشان میدهد که احداث سد علاوه بر تولید انرژی پاک در مجموع موجب بهبود کیفی آب قابل تنظیم کشاورزی خواهد شد.
برخلاف ادعاهای مطرح شده در فضای مجازی به دلایل مختلف و بر پایه مطالعات و بررسی‌های متعدد انجام شده در سه دهه گذشته به هیچ عنوان این طرح را نمی‌توان با طرح‌های چالش برانگیز سدسازی در سطح کشور مقایسه کرد.
در دهه 80 پس از تصویب مطالعات طرح، شرکت مهندسین مشاور رویان نسبت به انجام مطالعات جامع زیست محیطی و اخذ مجوزهای مربوطه در طرح چم شیر اقدام نموده است.
مجوز زیست محیطی صادر شده برای طرح چم شیر توسط سازمان محیط زیست در سال 1388 متکی بر گزارش نتایج مطالعات جامع زیست محیطی مذکور بالغ بر 1200 صفحه بوده است.
پس از واگذاری طرح احداث این سد به صورت قرارداد طراحی و ساخت به مشارکت پیمانکار سابیر سی جی جیسی شرکت مهاب قدس به عنوان دفترفنی پیمانکار بازنگری و تکمیل مطالعات مرحله اول سد چم شیر از جمله مطالعات کیفیت آب را در سال‌های 1387 تا 1393 انجام داده است.
یافته‌های مطالعات گسترده و پیمایش‌های متعدد مخزن سد بیانگر این مطلب بوده که با عنایت به عدم وجود رخنمون لایههای نمک و یا گنبد نمکی برخلاف آنچه در فضای مجازی بازنشر شده است در محدوده تغییر کیفیت آب رودخانه کاهش کیفیت آب رودخانه زهره ناشی از عوامل سطحی از جمله انحلال نمک نمی‌باشد
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد در پاسخ به این سوال که آیا امکان انحلال نمک از مخزن سد وجود دارد، گفت: در گمانه‌های اکتشافی حفاری شده در محدوده زون شور مخزن هیچگونه آثاری از وجود لایههای نمک گزارش نشده و لاگ حفاری چاههای نفت میدان نفتی گچساران تا اعماق حداقل حدود 400 متری لایههای ضخیم نمک را نشان نمیدهد.
آرش مصلح خاطرنشان کرد: کیفیت آب رودخانه زهره تا بالا دست محدوده چشمه‌های شور کف بستر رودخانه زهره در پایین دست، تقریباً خوب است و تیپ آب به هیچ وجه کلروره نیست و این امر مهر تاییدی بر عدم وجود نمک در بالادست ساختگاه سد چم شیر است.
وی بیان کرد: تیپ زه آبهای خروجی از کوه گچ حاجی و نمونه آبهای برداشتی از گمانه‌های CH210 و CH211 از نوع کلسیم سولفاته بوده و کلریون غالب آنها نیست و این موضوع بر عدم انحلال نمک سطحی دلالت می‌کند.
مصلح این را هم گفت که عدم تشخیص درصد بالای نمک در آنالیز XRD مغزه‌های حفاری در محدوده زون شور مخزن نمک در ادامه مطالعات جامعی در خصوص عوامل کاهش کیفیت آب ، رودخانه در قالب مطالعات هیدروژئولوژی سد چم شیر با هدف بررسی منشأ تقلیل کیفیت آب رودخانه و چشمه‌های موجود و ارتباط آن با محدوده مخزن سد از طریق مطالعات هیدروشیمی ایزوتوپی توسط شرکت مهندسین مشاور سازند آب پارس در سال 1389 انجام شده است.
تسنیم در ادامه این گزارش نوشت: دو قرارداد مجزا با موسسه تحقیقات آب دانشگاه تهران و همچنین بخش علوم زمین دانشگاه شیراز منعقد و مطالعات مدلسازی کمی و کیفی و نیز انجام آزمایشات مربوط به بررسی کیفی و کمی آب رودخانه، تعیین منشا آبهای شور و نیز تاثیر احداث مخزن سد چم شیر بر روی کیفیت آب رودخانه توسط این دو موسسه انجام شده است طبق نتایج مطالعات ،منشایابی سه منبع شوری محتمل برای زون شور مخزن عبارت است از تبخیر انحلال نمک در اعماق و شورابه عمیق نفتی مطالعات احتمال اثر گذاری تبخیر را مردود قلمداد کرده و شواهد هیدروشیمیایی و ایزوتوپی نشان میدهند که انحلال نمک در عمق در تولید شوری نقش بارز و شورابه نفتی به نسبت کمتر تأثیر گذار است.
بررسی‌ها نشان داده این حجم از شورابه نمی‌تواند از طریق تغذیه مستقیم از راه بارش بر سازند گچساران در محدوده سد چم شیر تأمین شود؛ زیرا به استناد ترکیب کانیایی لایههای سطحی سازند گچساران این طبقات قادر به تولید چنین شوری نیستند. بنابراین منشاء شورابه در زیر سطح و از اعماق بسیار زیاد است.
بر اساس مطالعات انجام شده دلیل اصلی شوری آب رودخانه زهره در 2/5 کیلومتری پایین دست سد چم شیر زون پایین دست آبهای عمیق سازندی تحت فشار (Abnormal) است.
ایجاد مخزن و تغییر بار شارژ آب مخزن نمی‌تواند تغییری در پتانسیل این چشمه‌ها ایجاد نماید و کیفیت آب رودخانه زهره را پس از آبگیری دستخوش چالش نماید همچنین برای طراحی روش جداسازی چشمه‌های شور پایین دست سد و یا مدیریت کیفی آب در پایین دست قراردادی با شرکت آریوبهین طرح منعقد گردیده است.
به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد نتایج تاثیر احداث مخزن سد در کیفیت آب رودخانه زهره حاکی از آن بوده که در صورت نگهداری و ذخیره سیلاب‌های رودخانه در مخزن سد و اختلاط آب باکیفیت مناسب این سیلاب‌ها با آورد غیر سیلابی رودخانه که دارای کیفیت پایینتر بوده میتوان موجبات بهبود کیفیت آب رودخانه و همچنین ایجاد امکان مدیریت کیفی و کمی آب را فراهم نمود.
مصلح این را هم گفته که مدلسازی اختلاط کامل مخزن سد چم شیر و منحنی تداوم هدایت الکتریکی حاصل از مدلسازی نشان میدهند در صورت احداث سد و ایجاد مخزن ذخیره در حدود 90 درصد مواقع کیفیت آب خروجی از سد از رژیم طبیعی آب رودخانه مناسب تر خواهد بود.
وی ادامه داد: مطابق نتایج مدل دوبعدی لایه بندی مخزن بین خروجیهای دو مدل اختلاط کامل و مدل لایه بندی دوبعدی نتایج همسان وجود دارد و اختلاف نتایج حاصل به حدی نیست که تغییر عمده‌ای در استنتاجهای مدل اختلاط کامل ایجاد نماید.
مصلح بیان کرد: بنابراین اثر تعدیل کنندگی مخزن سد در رابطه با شوری محرز است به بیان دیگر به هنگام بهره برداری از سد کاهش غلظت املاح در زمانهای کم آبی مصادف با غلظتهای بالای املاح در وضعیت رژیم طبیعی موضوعی قطعی پیش بینی می‌شود.
سازند گچساران
با استناد به شرایط مخازن سدهای مشابه از جمله سد کوثر در فاصله 50 کیلومتری سد چم شیر و یا سد مارون در فاصله 75 کیلومتری سد چم شیر که بخش عمده‌ای از مخزن هر دو سد در تماس با سازند گچساران قراردارند نگرانی بابت افت قابل توجه کیفیت آب مخزن ناشی از تماس آب با سطح مخزن یا سازند گچساران و همچنین انحلال نمک در سطح در این طرح وجود نخواهد داشت البته این امر در مطالعات کیفی مخزن مدنظر قرار گرفته است.
عمده تغییرات کیفی احتمالی آب مخزن بعد از احداث سد کماکان ناشی از منابع عمیق زیر سطحی ورودی به رودخانه خواهد بود که از زوایای مختلف مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.
اشاره به این موضوع ضروری است که یکی از مباحث مطرح در کلیه مطالعات انجام شده در مورد مخزن سد چم شیر برآورد میزان سطح در تماس مستقیم آب مخزن با سازند گچساران بوده است بر اساس آخرین اندازه گیری دقیق انجام شده سطح در تماس آب مخزن سد با سازند گچساران کمتر از 36 درصد کل سطح تماس مخزن می‌باشد.
اگرچه در بعضی ،گزارشات براساس نقشه‌های 100000:1 زمین شناسی اعلام شده که حدود 65 درصد از مخزن سد چم شیر بر روی سازند گچساران قرار گرفته است این میزان در برخی گزارشات 16 یا 32 درصد نیز عنوان شده است لیکن محاسبه دقیق سطح تماس نشان میدهد که توجه به عرض بسیار زیاد رودخانه و پوشش آن با مصالح آبرفتی و براساس نقشه‌های دقیق زمین شناسی مخزن در حالت کاملا تراز نرمال حدود 36 درصد از مخزن سد چم شیر در تماس با سازند گچساران خواهد بود و از سوی دیگر پیمایش‌های مخزن سد نشان میدهد که هیچگونه رخنمون نمک و یا گنبد نمکی در محدوده تماس آب مخزن با جداره مخزن وجود ندارد.
آیا کیفیت آب رودخانه زهره افت می‌کند؟
کیفیت آب رودخانه زهره که سد مخزنی چم شیر روی آن در حال احداث است به دلیل ورود آب برخی چشمه ها با دبی کم و املاح زیاد، افت می‌کند که این افت کیفیت عمدتا در دو بازه (زون) اتفاق می‌افتد، اما در این زون‌ها منابع شور کننده ورودی به رودخانه متمرکز نبوده و در نقاط متعددی از کناره‌ها و بستر رودخانه و با دبی‌های بسیار کم به‌صورت زه آب یا نشتی رخ داده و به یک چشمه مشخص محدود نیست.
کیفیت پایین آب این رودخانه از دیرباز مد نظر بوده و در این راستا شرکت‌ها، موسسات و مراکز تحقیقاتی دانشگاه‌های مختلف جهت برداشت داده‌های کیفیت آب آنالیز هیدروشیمیایی، مدلسازی کیفیت آب در بالادست و پایین دست مخزن سد و تعیین منشا عوامل کاهش کیفیت پایین آب فعالیت کرده‌اند.
تمام مطالعات انجام شده نشان دهنده تاثیر مثبت احداث مخزن سد چم شیر بر کیفیت آب رودخانه زهره بوده و نقش تعدیل کنندگی آن را تایید می‌کند، نتایج مطالعات انجام شده در سه دهه گذشته در قالب گزارشات متعددی موجود است. یافته‌های مطالعات انجام شده در طرح چم شیر در خصوص کیفیت آب از سال 1373 تا کنون را میتوان به صورت ذیل خلاصه نمود:
الف) دلایل کاهش کیفیت آب رودخانه زهره و منشا آن
کیفیت آب رودخانه زهره در محل احداث سد چم شیر در محدوده قابل قبول جهت کشاورزی قرار دارد ولی در پایین دست محل سد به دلیل اختلاط با منابع شور کننده دچار کاهش شدید کیفی می‌گردد.
دو منبع موضعی ورود املاح عمدتا گچ و (نمک) یکی در بالادست محور و دیگری پایین دست مخزن وجود دارد که میزان افزایش غلظت‌ها در پایین دست مخزن نسبت به داخل مخزن حدود دو برابر است، این موضوع همراه با تخمین 1.5 میلیون تن در سال املاح ورودی در فاصله مخزن و پایین دست آن نشان میدهد در محدوده داخل مخزن سالانه به صورت متوسط حدود 500 هزار تن املاح وارد مخزن می‌شود.
این مقدار در پایین دست حدود یک میلیون تن در سال بوده که لازم به توضیح است که مقادیر تناژ ماده خشک ورودی به مخزن 500 هزارتن اگرچه به تنهایی مقادیر قابل توجهی است لیکن با توجه به آورد متوسط 1.8 میلیارد متر مکعب آب در سال به مخزن سد چم شیر 500 هزار تن ماده خشک اضافه شده مفروض در یکسال به طور متوسط تاثیری در حدود 280 واحد افزایش TDS آب مخزن را بدنبال خواهد داشت.
علت اصلی شوری آب رودخانه زهره در 2.5 کیلومتری پایین دست سد چم شیر زون پایین دست آبهای شور عمیق است. از آنجا که امکان اندازه گیری دقیق وجود ندارد به منظور تخمین میزان دبی خروجی ،شورابه‌ها از معادله بیلان جرمی استفاده شده است و با این محاسبات مقدار دبی ورودی به رودخانه زهره در زون آلوده کننده حدود 65 لیتر در ثانیه برآورد گردیده است.
بررسی‌ها نشان داد این حجم از شورابه نمی‌تواند از طریق تغذیه مستقیم از راه بارش بر سازند گچساران تأمین شود؛ چرا که به استناد ترکیب کانیایی لایههای سطحی سازند گچساران، این طبقات قادر به تولید چنین شوری نیستند بنابراین منشاء شورابه احتمالاً در زیر سطح و از اعماق زیاد می‌باشد.
سه منبع شوری محتمل ممکن برای زون شور مخزن عبارت است از تبخیر انحلال نمک در اعماق و شورا به عمیق نفتی مطالعات احتمال اثر گذاری تبخیر را مردود قلمداد کرده و شواهد هیدروشیمیایی و ایزوتوپی نشان میدهند که انحلال نمک در عمق در تولید شوری نقش بارز و شورابه نفتی به نسبت کمتر تأثیرگذار است.
وجود غلظتهای بالای مواد هیدروکربنی (TPH) در نمونه های رسوب نیز نفوذ شورابه‌های عمیق نفتی را تأیید در اولین سیلاب‌های بعد از فصل خشک ناشی از بارندگی‌هایی که در انتهای حوضه و بر روی گچساران اتفاق می‌افتند به دلیل شستشوی سطحی گچ‌های هوازده و ورود یون سولفات به آب معمولا روند افزایشی TDS دیده می‌شود که این امر در سیلاب‌های بعدی به شکل قابل ملاحظه‌ای کاهش می‌یابد.
ب: تاثیر احداث مخزن سد در کیفیت آب رودخانه زهره
در صورت نگهداری و ذخیره سیلاب‌های رودخانه در مخزن سد و اختلاط آب با کیفیت مناسب این سیلاب‌ها با آورد غیر سیلابی رودخانه که دارای کیفیت پایینتر است میتوان موجبات بهبود کیفیت آب رودخانه و همچنین ایجاد امکان مدیریت کیفی و کمی آب را فراهم نمود. مدلسازی اختلاط کامل مخزن سد چم شیر انجام شده و منحنی تداوم هدایت الکتریکی حاصل از مدلسازی نشان میدهد در صورت احداث سد و ایجاد مخزن ذخیره در حدود 90 درصد مواقع کیفیت آب خروجی از سد از آب در حالت رژیم طبیعی رودخانه مناسب تر خواهد بود. مطابق نتایج مدل دو بعدی لایه بندی ،مخزن بین خروجیهای دو مدل اختلاط کامل و مدل لایه بندی دوبعدی نتایج همسان وجود دارد و اختلاف نتایج حاصل به حدی نیست که تغییر عمده ای در استنتاجهای مدل اختلاط کامل ایجاد نماید .بنابراین اثر تعدیل کنندگی مخزن سد در رابطه با شوری محرز .است به بیان دیگر به هنگام بهره برداری از سد کاهش غلظت شوری در زمانهای کم آبی مصادف با غلظتهای بالای شوری در وضعیت رژیم طبیعی موضوعی قطعی پیش بینی می گردد.
در بررسی انحلال لایه های نمکی سازند گچساران پس از آبگیری سد میتوان بیان کرد که گرچه پس از آبگیری سد در حدود 36 درصد کل سطح خیس شده مخزن تا سطح تراز نرمال را سازند گچساران به خود اختصاص میدهد؛ اما به دلایل زیر امکان انحلال نمک از مخزن سد وجود ندارد مطالعات صحرایی و نتایج لاگهای حفر شده در منطقه هیچ اثری از وجود لایه یا میان لایه های نمکی را نشان نمیدهد هر چند که گسلهای چم شیر و در سلیمان باعث بالا آمدن سازند گچساران در کوه گچ حاجی شده اند.
نتایج بررسی لاگ چاههای نفت ،GS121 GS120 GS31 که در کناره مخزن و در شمال شرقی چم محمد زمان حفر شدهاند نشان میدهند که لایههای نمکی بخش 4 سازند گچساران در عمق بیش از 350 متر پایینتر از مخزن سد چم شیر واقع شده اند. کیفیت آب رودخانه زهره تا بالادست زون گسلی چم شیر محدوده) چشمه های شور کف بستر رودخانه زهره در پایین دست تقریباً خوب است و تیپ آب به هیچ وجه کلروره نیست و این امر مهر تاییدی بر عدم وجود نمک در بالادست ساختگاه سد چم شیر است.
تیپ زه آبهای خروجی از کوه گچ حاجی و نمونه آبهای برداشتی از گمانه های CH210 CH211 از نوع کلسیم سولفاته است و کلریون غالب آنها نیست و این موضوع بر عدم انحلال نمک دلالت می‌کند.
ج) تاثیر اختلاط آب خروجی از مخزن با شورابه های زون پایین دست
با فرض عدم کنترل شوری و رهاسازی آب از مخزن سد بدون هیچ اقدام مدیریت کیفی بهره برداری از سد سبب می‌گردد که در بیش از 69 درصد مواقع کیفیت آب در پایین دست نقطه اختلاط آب با زون پایین دست نسبت به رژیم طبیعی رودخانه بهتر گردد و با اعمال سناریوهای مدیریت کیفی این شرایط قابل بهبود است.
اثری از سازه نمکی در سد چمشیر مشاهده نشد
معاون دفتر آب و فاضلاب محیط زیست کشور با تاکید بر اینکه سد چمشیر مشکل زیست محیطی ندارد، تاکید کرد: وجود سازه نمکی در این سد صحت ندارد.
تورج فتحی با اشاره به اینکه مجوز سد چشم شیر در سال 1387 براساس گزارش‌های ارزیابی زیست محیطی صادر شد، اظهار داشت: در بازدید‌هایی که از سد و مسیر دریاچه به طول چند ده کیلومتر داشتیم هیچ گونه سازه و یا تشکیلات نمکی که موحب شوری آب در رودخانه باشد مشاهده نکردیم.
فتحی با بیان اینکه همکاران ما در سازمان محیط زیست پایش‌های لازم و مکرر را از این سد و حتی رودخانه زهره انجام میدهند، ادامه داد: بازدید‌های دوره‌ای و نمونه برداری از این سد انجام شده و شاخص‌های مهم شامل هدایت الکتریکی و یا میزان نمک‌های محلول در آب انجام شد، ولی ما هیچ اثری دال بر شور شدن و یا وجود نمک در آب را نداریم.
وی موضوعات مطرح شده در رابطه با شوری سد چم شیر گچساران را حاشیه‌ای عنوان کرد و یادآور شد: این موضوعات را کارشناسی و فنی نمی‌دانیم، زیرا مطالعات و همه مواردی که ضرورت داشت انجام شده و یا در حال انجام است.
معاون دفتر آب و فاضلاب سازمان حفاظت محیط زیست کشور با اشاره به اینکه همه سد‌هایی که با ارتفاع بیش از 20 متر ساخته می‌شوند مشمول مطالعات زیست محیطی هستند، افزود: وقتی مطالعاتی انجام می‌شود موضوعاتی همانند زمین شناسی، ساختگاه و مجموعه دریاچه سد همه آنها مورد بررسی قرار می‌گیرند که در رابطه با این سد نیز چنین بوده است.
وی از تهیه یک گزارش 5 جلدی از مطالعات ارزیابی زیست محیطی سد چم شیر خبر داد و اضافه کرد: در بخش زمین شناسی آن به صورت تفصیلی توضیحات لازم داده شده است که چه نوع سنگ‌هایی در محدوده این سد واقع شده است که نشان میدهد هیچ گونه سازه نمکی که باعث شوری آب این سد شود وجود ندارد.
کشف 2 قلعه پادگان از دوره ساسانی در محدوده سد چم شیر گچساران
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد گفت: 2 قلعه پادگان از دوره ساسانی در محدوده سد چم شیر کشف شده است.
سعید طالبی‌پور اظهار داشت: به دنبال تصویب طرح ایجاد سد در منطقه چم شیر شهرستان گچساران و هم مرز با استان فارس در دولت نهم در دو فصل در سال‌های 86 و 87 کار بررسی باستان شناسی محدوده دریاچه سد توسط تیمی از پژوهشکده باستان شناسی کشور و به سرپرستی اقای سراقی انجام پذیرفت.
وی عنوان کرد: در این بررسی‌ها تعداد زیادی محوطه و بنا شناسایی شد که از این تعداد بخشی در استان فارس و بخشی در کهگیلویه و بویراحمد بود.
طالبی‌پور ابراز کرد: از این تعداد 15 محوطه مهم انتخاب و از نیمه دوم دهه 1390 خورشیدی کار کاوش باستان شناسی برروی این محوطه‌ها توسط تیم‌هایی از موسسه باستان شناسی کشور شروع شد.
وی خاطرنشان کرد: در مجموع تاکنون 20 فصل کاوش باستان شناسی در این محوطه‌ها صورت گرفته که حاصل آن پیدا شدن استقرارهایی از دوران تاریخی و اسلامی در این بخش‌ها است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کهگیلویه و بویراحمد افزود: کشف 2 قلعه پادگان از دوره ساسانی و همچنین استقرارهای عشایری از مهمترین یافته‌ها بوده و به دلیل عشایری بودن اکثر محوطه یافته‌های فرهنگی باستانی (شی) مهمی کشف نگردیده است
طالبی‌پور یادآور شد: تعدادی از محوطه چ‌ها در بیرون از محوطه دریاچه سد است که بعدا مورد کاوش قرار خواهد گرفت.
وی خاطرنشان کرد: هم اکنون چند تیم کاوش در حال فعالیت در سد چم شیر هستند که با اتمام کار آنها دیگر مشکل خاصی وجود ندارد و فقط مابقی مکان‌هایی که باید کاوش شوند در بیرون از مخزن سد هستند.
سد چمشیر کهگیلویه و بویراحمد برای آبگیری تاییدیه گرفت
مدیرعامل آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویراحمد با بیان اینکه سد چمشیر هیچ گونه مشکل زیست محیطی ندارد و مورد تایید کامل قرار گرفته است گفت: تاییدیه آبگیری این سد داده شده است.
آرش مصلح در این باره، اظهار داشت: در روزهای اخیر نماینده سازمان حفاظت محیط زیست کشور در محل احداث سد چمشیر حضور داشتند و تاییدیه آبگیری دادند و کامل تایید شد که هیچ گونه مشکل زیست محیطی وجود ندارد.
وی با اشاره به اینکه سد چمشیر 93 درصد پیشرفت فیزیکی دارد، عنوان کرد: با توجه به برنامه زمان بندی تا پایان امسال عملیات آبگیری این سد انجام می‌شود.
مصلح ابراز کرد: زیر کشت بردن اراضی پایین دست، تولید 482 گیگاوات انرژی برقابی در سال، ایجاد بستر مناسب برای افزایش تولید آبزیان و توسعه گردشگری، کنترل سیلاب و شوری آب رودخانه زهره از جمله اهداف احداث سد چمشیر است.
مطالعات سد چمشیر از ابتدای امر سه دهه قبل با هدف بهبود کیفیت آب رودخانه زهره و ذخیره سیلاب‌ها و استفاده از آنها برای کشاورزی و تولید انرژی برقابی انجام شده و احداث طرح در مجموع موجب بهبود کیفی آب قابل تنظیم کشاورزی و تامین برق و به تبع آن ارتقای وضعیت اقتصادی در محدوده طرح خواهد شد.
اخذ تمامی مجوزها از جمله مجوز زیست محیطی برای طرح سد چم شیر حاکی از رعایت استانداردها و شاخص‌های زیست محیطی است و برخلاف ادعاهای مطرح شده در فضای مجازی، به دلایل مختلف از جمله عدم مشاهده رخنمون نمک سطحی و یا گنبد نمکی در مخزن سد، بر اساس مطالعات و بررسی‌های متعدد انجام شده در سه دهه گذشته به هیچ عنوان این طرح را نمی‌توان با طرح‌های چالش برانگیز سدسازی در سطح کشور مقایسه کرد مطالعات نشان میدهد که با احداث سد چم شیر و آبگیری آن، امکان مدیریت کمی و کیفی آب رودخانه زهره فراهم خواهد شد.
