گذشته، حال و آینده اقتصاد ایران

کبنا ؛چنانچه اقتصاد ایران در یک دهه گذشته با همان روند بلندمدتی که داشت رشد اقتصادی را تجربه می‌کرد، حجم اقتصاد کشور در پایان 1401 به یک هزار و 140 هزار میلیارد تومان می‌رسید. چنانچه بنا باشد با همان روند دهه 90 در سال های آتی رشد کنیم، در سال 1433 به این رقم خواهیم رسید.
به گزارش کبنا، میانگین بلند مدت رشد اقتصادی کشور در سال های قبل از دهه 90 حدودا 4.3 درصد برآورد شده است. محاسبات نشان می دهد اگر با همان روند بلندمدت در یک دهه گذشته رشد اقتصادی را تجربه می کردیم، در پایان سال 1401 حجم حقیقی اقتصاد ایران به بیش از یک هزار و 140 هزار میلیارد تومان می رسید. این در حالیست که حجم محقق شده اقتصاد کشور در پایان سال 1401 حدود 780 هزار میلیارد تومان است. به بیان دیگر چنانچه شرایطی مانند تحریم در یک دهه گذشته به وجود نمی‌آمد و کشور از مسیر بلند مدت خود خارج نمی شد، در حال حاضر کیک اقتصاد ایران بالغ بر 45 درصد بزرگ تر بود.
محاسبات نشان می دهد چنانچه از سال آینده به مسیر بلند مدت خود بازگردیم و سالانه 4.3 درصد رشد را تجربه کنیم، 9 سال بعد تولید ناخالص داخلی ایران به جایی خواهد رسید که قرار بود امروز باشد. اگر هم بنا باشد طی سال های آتی با همین روندی که در یک دهه گذشته آمده ایم ادامه دهیم، در سال 1433 به حجم یک هزار و 140 هزار میلیارد تومانی نزدیک می شویم.
آخرین تصویر از اقتصاد ایران
بر اساس آخرین داده های منتشر شده از تولید ناخالص داخلی؛ حجم اقتصاد ایران از 189 هزار میلیارد تومان در پاییز سال 1400 به نزدیکی 195 هزار میلیارد تومان در پاییز سال گذشته رسیده است. بر همین اساس نرخ رشد اقتصادی در پاییز 1401 حدود 2.8 درصد بوده که نسبت به نرخ رشد تابستان کمی افزایش یافته است. علی رغم افزایش جزئی رشد اقتصادی در پاییز نسبت به تابستان، به طور کلی می توان گفت که نرخ شد اقتصادی در کشور روندی نزولی را تجربه کرده، به گونه که از حدود 7 درصد در بهار سال 1400 به کانال دو درصد رسیده است.
رشد اقتصادی ایران بدون احتساب نفت نیز در پاییز سال گذشته 1.6 درصد برآورد شده است. بالاتر بودن رشد اقتصادی کل نسبت به رشد اقتصادی بدون نفت گویای این است که در پاییز 1401 سرعت رشد بخش نفت نسبت به سایر بخش ها بالاتر بوده است. رشد اقتصادی بخش نفت در پاییز گذشته 10.7 درصد به ثبت رسیده است. همچنین رشد اقتصادی بخش کشاورزی برای هفتمین فصل متوالی در پاییز 1401 منفی شد.
اقتصاد ایران در پایان 1401
همان گونه که گفته شد آخرین آمار منتشر شده از رشد اقتصادی مربوط به پاییز سال گذشته است، بنابراین رشد اقتصادی و حجم اقتصاد ایران در کل سال 1401 در دست نیست. 4 سناریو برای رشد اقتصادی زمستان در نظر گرفته شده تا نهایتا به رشد اقتصادی کل سال برسیم. بررسی ها نشان می دهد در فرضی نه بدبینانه و نه خیلی خوشبینانه چنانچه رشد اقتصادی زمستان در حدود 3 درصد بوده باشد، حجم حقیقی اقتصاد ایران در 1401 در حدود 780 هزار میلیارد تومان خواهد بود.
الان بایستی کجا بودیم؟
بررسی ها نشان می دهد میانگین رشد اقتصادی ایران در دهه های قبل از سال 90 حدود 4.3 درصد بوده است. این در حالیست که میانگین رشد اقتصادی در یازده سال گذشته یعنی از سال 90 تا 1401 کمی بیشتر از 1 درصد بوده است. چنانچه در دهه 90 نیز اقتصاد ایران سالانه به طور متوسط مانند گذشته با همان نرخ 4.3 درصد رشد داشت، حجم حقیقی اقتصاد ایران در پایان سال 1401 به بالاتر از یک هزار و 140 هزار میلیارد تومان می رسید. به بیان دیگر چنانچه در دهه گذشته نیز مانند روال عادی کشور رشد اقتصادی را تجربه می کردیم، کیک اقتصاد ایران بالغ بر 45 درصد بزرگ تر از مقدار کنونی بود. این اختلاف به ارزش حدود 360 هزار میلیارد تومان است. این امر نشان می دهد نه تنها در دهه گذشته در جا نزده ایم بلکه به طور چشمیگری از مسیر بلند مدت خود عقل مانده ایم. در ادامه گزارش با در نظر گرفتن 3 سناریو برای رشد اقتصادی سال های آتی، به این امر پرداخته شده در چه سالی به حجم اقتصادی یک هزار و 140 هزار میلیارد تومانی خواهیم رسید.

برداشت اول؛
بازگشت به مسیر بلند مدت
چنانچه فرض کنیم از سال آینده همه چیز تغییر کند و اقتصاد ایران به روال عادی خود برگردد و سالانه به طور متوسط رشد 4.3 درصدی را تجربه کند، در سال 1410 حجم حقیقی اقتصاد ایران  به یک هزار و 138 هزار میلیارد تومان خواهد رسید. به عبارت دیگر چنانچه از سال آینده مانند روال بلند مدت اقتصاد کشور رشد را تجربه کنیم، 9 سال بعد تازه به جایی خواهیم رسید که بنا بود امروز باشیم. با توجه به روند نزولی انباشت سرمایه و همچنین منفی شدن سرمایه گذاری خالص در کشور و همچنین شرایط سیاسی، بین المللی و اجتماعی کنونی، بعید به نظر می رسد در دهه آینده متوسط رشد بالای 4 درصد را تجربه کنیم. از همین رو کشور در برخی از سیاست ها به تجدید نظر جدی احتیاج دارد.
برداشت دوم؛
رویای برنامه توسعه محقق می شود؟
همواره در سالیان گذشته در کشور از نرخ رشد اقتصادی هدف 8 درصدی صحبت شده، اما به غیر از سال 95 که سال بعد از توافق برجام بود و رشد 14 درصدی را تجربه کردیم، حتی هیچ گاه به این نرخ رشد نزدیک هم نشده ایم. اما ظاهرا بار دیگر در برنامه هفتم توسعه رشد اقتصادی هدف 8 درصد تعیین شده است. محاسبات نشان می دهد چنانچه از سال آینده به طور متوسط 8 درصد رشد را تجربه کنیم در سال 1406 حجم حقیقی اقتصاد به یک هزار و 145 هزار میلیارد تومان خواهد رسید، به بیان دیگر با فرض رشد 8 درصدی نیز 5 سال بعد به حجم اقتصادی می رسیم که بنا بود در پایان سال گذشته می داشتیم.
همانگونه که گفته شد رشد اقتصادی 8 درصد رویایی و دور از دسترس است. فارغ از شرایط کنونی ایران، کشور های انگشت شماری در جهان وجود دارند که توانسته اند چند سال پیاپی رشد های اقتصادی بالا و در محدوده 8 درصد را تجربه کنند.
برداشت سوم؛
ادامه روند کنونی رشد
میانگین رشد اقتصادی کشور در بیش از یک دهه گذشته (از سال 90 تا سال 1401) 1.2 درصد برآورد شده، محاسبات نشان می دهد چنانچه در سال های آتی نیز متوسط رشد مانند دهه ای باشد که پشت سر گذاشته ایم، در سال 1433 به حجم اقتصادی یک هزار و 142 هزار میلیارد تومان خواهیم رسید. به بیان دیگر چنانچه در ادامه با همین روندی که در یک دهه گذشته داشتیم پیش رویم، بالغ بر 30 سال آینده به نقطه ای خواهیم رسید که بنا بود در پایان سال 1401 باشیم.
همانگونه که مشاهده شد در یک دهه گذشته اقتصاد ایران بسیار عقب مانده و ار همین رو بسیاری دهه 90 را دهه از دست رفته خوانده اند. عقب ماندگی ایران به شدتی است که حتی اگر از سال آینده در فرضی رویایی سالانه 8 درصد رشد کنیم، در سال 1406 تازی به جایی می رسیم که امروز بنا بود باشیم. در تمامی نظریات رشد انباشت سرمایه و پیشرفت تکنولوژی از اصلی ترین عوامل رشد اقتصادی بر شمرده می شوند، به طبع در شرایط تحریمی تحقق این شرایط به شدت دشوار است.
کاهش سهم سرمایه گذاری ار حجم تولید ناخالص داخلی ایران در طول یک دهه گذشته زنگ خطری جدی برای کشور به حساب می آید. چنانچه وضعیت انباشت سرمایه به عنوان موتور رشد اقتصادی بهبود نیابد، در سال های آتی نیز شاهد رشد های به مراتب وخیم تری خواهیم بود. چنانچه این وضعیت ادامه یابد در تله رشد های اقتصادی ناچیز و چه بسا منفی گیر خواهیم کرد.