تاریخ انتشار
يکشنبه ۲۸ مهر ۱۳۹۸ ساعت ۱۲:۴۵
کد مطلب : ۴۱۴۰۵۵
آفرین اکبری عضو انجمن طراحان فرش ایران:
جولان دلالان در سادات محمودی / پول صنایع دستی کجا هزینه می‌شود؟ / بافندگان بیکار و بدهکار / کارشناسانی که باعث تضعیف صنایع دستی شده‌اند
۰
کبنا ؛آفرین اکبری کارشناسی فرش گرایش طراحی دانشگاه هنر اصفهان و کارشناسی ارشد هنر صنعت فرش دستباف گرایش طراحی دانشگاه هنر تهران سال‌ها زیر نظر اساتید و صاحب نام صنعت فرش ایران و جهان از جمله استاد علی خلیقی تولید کننده بزرگ‌ترین فرش بزرگ پارچه جهان کسب علم کرده است. او مدیر عامل شرکت تولیدی آموزشی صنایع دستی نقش آفرینان بویراحمد، عضو انجمن طراحان فرش ایران، از اعضای هسته پژوهشی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی (با عنوان پژوهشی تأثیر نقوش گلیم بر خلاقیت افراد)، دارای مدرک معادل کارشناسی کارآفرینی از دانشگاه صنعتی شریف، فارغ تحصیل هنرستان رشته فرش (گرایش بافت)، کاردانی فنی فرش دستباف (گرایش بافت) دانشگاه بیرجند، از کارآفرینان برتر استان از لحاظ تنوع در طرح و رعایت علمی رنگ شناسی و مبانی رنگ متناسب با انواع دکوراسیون‌ها، نیاز روز به سبک مدرن همراه با حفظ سنت و اصالت فرهنگ بومی منطقه، رعایت اصول فنی در بافت، کیفیت بالای مواد اولیه و نوع مواد رنگزا و تولید کننده گلیم‌های بزرگ پارچه سه، چهار، پنج، شش و ... خواستار تغییر شیوه دستمزد به بافندگان منطقه سادات محمودی، رسیدگی جدی، کنترل و نظارت همراه با تخصص جهت جلوگیری از نابودی صنایع دستی (گلیم و سایر دستبافته‌ها های) سادات محمودی شد. او در گفت‌وگو با کبنا به برخی از مسائل و مشکلات حوزه صنعت صنایع دستی پرداخت که مشروح این گفت‌وگو از نظر خوانندگان می‌گذرد؛
کبنا: ضعف‌ها و کاستی‌های حوزه صنایع دستی از نظر شما چیست؟
قطع یقین قدم‌های مثبت زیادی در حوزه‌های صنایع دستی برداشته شده که بر ما پوشیده نیست، اما در بخش اشتغال، اختصاص دادن تسهیلات به افراد کارآمد و متخصص، آموزش صحیح و هدفمند، ایجاد کارگاه‌های متمرکز پیشرفته در سطح استان، ایجاد کارگاه‌های رنگرزی، ایجاد اتاق خلاقیت و ایده پردازی برای هنرمندان و تولیدکنندگان، عدم نظارت و کنترل مستمر و وجود برخی کارشناسان بی کارشناس در اداره امور و ... با نقاط ضعف و کاستی‌های بسیاری روبرو هستیم.
کبنا: چه کسانی باعث تضعیف حوزه صنایع دستی شده اند؟
«آگاهی کم و حتی عدم آگاهی، ضعیف بودن بار علمی و آکادمیک بسیاری تولیدکنندگان، بافندگان، ناظران و همچنین برخی کارشناسان بی کارشناس صنایع دستی باعث تضعیف این هنر صنعت و این طور به نظر می‌رسد در آینده‌ای نزدیک شاهد نابودی هنر اصیل و فرهنگ بومی منطقه خواهیم بود. وقتی شخصی تحت عنوان عضو شورای فنی صنایع دستی بر تولید گلیم ۵ متری ما که سه میلیون تومان به فروش رفته نظر داده و لقب گران فروشی را به ما می‌دهند چه انتظاری بیش از این داشته باشیم. در صورتی که همان گلیم را آقای مهندس غفاری کارشناس فرش اداره کل کمیته امداد کشور پس از بازدید و کارشناسی قیمت بالای پنج میلیون تومان را برای آن قیمت گذاری کردند. و نمونه دیگر یکی از بستگان نزدیک در یاسوج است که تسهیلاتی را از طرف صنایع دستی دریافت کرده و ناظرین و کارشناسان برای نظارت به کارگاه خانگی او مراجعه می‌کنند و به گفته خود او که پیش‌تر هم خدمت متولیان صنایع دستی ابراز داشتم کار او را بدون هیچ نقصی دانسته و حتی از او به عنوان بهترین بافندگان در بافت گبه نام بردند در صورتی که همان کار را آقای مهندس غفاری کارشناس فرش اداره کل کمیته امداد فاقد هیچ گونه امتیاز فنی، طراحی و رنگ بندی و اصولی بافت اعلام کردند. و نتیجه چنین کارشناسی‌های بی کارشناسانه‌ای همان می‌شود که امروز در جای جای استان شاهد آن هستیم.
کبنا: کمی در باره فعالیت‌های‌تان در منطقه سادات محمودی بویراحمد صحبت کنید؟
گلیم که اصلی‌ترین صنایع دستی منطقه سادات محمودی بویراحمد است با پتانسیل بالایی که دارد یکی از مهمترین صادرات غیر نفتی در حوزه صنایع دستی به شمار می‌رود. که در کنار علاقه من به نقوش گلیم و گبه موجب شد تا موضوع پایان نامه کارشناسی و کارشناسی ارشد را به صورت تخصصی به پژوهش نقوش گلیم، رنگ شناسی و تأثیر آن بر خلاقیت افراد در دستبافته‌های منطقه سادات محمودی بپردازم. و حدود دوسال قبل از شروع تولید، برای انجام پایان نامه و تحقیقات مرتبط با عنوان پایان نامه دائماً در حوزه سادات محمودی بویراحمد در رفت و آمد بودم. که با شروع پروسه تولید در طی روند تولید در کنار تجارب به دست آمده در حال ادامه و تکمیل پژوهشات و تحقیقات دانشگاهی، علمی و آکادمیک هستم. و چند ماهیست کهدبه صورت شبانه روز و مستمر، علی رغم تمامی مشکلات از جمله مسافت زیاد، خطرات راه، دوری از خانواده، آسیب‌های اجتماعی جسمی و روحی، صرف هزینه‌های زیاد بدون هیچ مشارکت، حمایت، کمک و همکاری از طرف سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی استان، به طور مستقیم و خودجوش بر تولیدات و عملکرد بافندگان حوزه سادات محمودی نظارت داشته و به صورت رایگان در حال آموزش تخصصی، علمی و آکادمیک به بافندگان هستم، تا حدود زیادی نیز بر تولیدکنندگان و دلالانی که در این حوزه فعالیتی بدون نظارت، کنترل و تخریب کننده دارند، اشراف پیدا کرده و در صدد رفع نقاط ضعف موجود، تهدیدها و در مقابل آن شناسایی فرصت‌ها و نقاط قوت بافندگان و دستبافته‌های تولید شده توسط آنها برای برند سازی و جلوگیری از نابودی صنایع دستی منطقه و استان هستیم. قطع یقین این امر محقق نخواهد شد مگر با حمایت و همکاری سازمان‌های زیربط.
بیش از پنجاه سال است که در مناطق مختلف سادات محمودی گلیم، گبه، گلیم فرش و ... تولید می‌شود، تعداد زیادی تولید کننده و دلال یکی پس از دیگری به منطقه ورود و پس از چندی به دلایلی از جمله آزاد شدن وام و سرمایه گذاری و خرج آن در غیر از حوزه صنایع دستی، نداشتن بازار، ورشکستگی و... تولید را متوقف و جای خود را به دیگر تولیدکنندگان و دلالان می‌دهند، اما تا به امروز علی رغم تمامی آموزش‌های مکرری که با عناوین مختلف از طرف نهادهای اجرایی از جمله کمیته امداد، صنایع دستی و میراث فرهنگی، فنی و حرفه‌ای همراه با ارئه مدرک برگزار و صادر شده تاکنون حمایتی که منجر به استقلال و توانمندی بافنده باشد صورت نگرفته، اول اینکه بافندگان توانمند از لحاظ تسهیلاتی بسیار کم مورد حمایت قرار گرفته‌اند و به تعداد انگشت شماری از آنها هم که تسهیلات داده شده، در حال حاضر فقط می‌توان لقب بیکار و بدهکار نسبت داد. چرا که صرف دادن تسهیلات، آموزش و یک مدرک صرف برای استقلال زنان دور از تکنولوژی، ارتباطات، اینترنت و فضای بیرون و ... کفایت نمی‌کند و باید همزمان با دادن تسهیلات نظارت و مدیریت کامل تا به استقلال رسیدن بافنده چه در مشاغل خانگی و چه کارگاهی اعمال شود.
این در حالی است که این آموزش‌ها و مدارک نه تنها پیشرفت چندانی در جایگاه صنایع دستی استان، برند شدن تولیدات و دستبافته‌ها و بالا رفتن کیفیت بافت نداشته بلکه نقوش ذهنی و اصیلی که بافندگان با مهارت خارق العاده خود بر روی دستبافته‌ها نقش می‌بستند جای خود را به یک نقش تکراری به دلیل عادت شدن آن نقش برای بافنده داده است و جایگاه تولیدات از نظر فنی، کیفیت بافت، طراحی، رنگبندی و ... هر روز در مرتبه‌ای پایین‌تر از قبل بوده و موجب تنزل جایگاه هنر اصیل بویراحمد در منطقه و کشور شده است.
هدفمند نبودن آموزش‌ها و سوء استفاده قرار گرفتن بافندگان توسط دلالان سود جو همان می‌شود که بافنده‌ای که حدود ۵۰ سال است بافندگی می‌کند همان وضعیتی را دارد که در ده سالگی از ابتدای شروع بافندگی خود داشت. بدون هیچ استقلال، توانمندی و خود کفایی. و تمام کودکی، نوجوانی، جوانی و زندگیش را تقدیم دلالان سود جو کند. این موضوع در مورد برخی از افراد که جهت تولید و کارآفرینی به حوزه صنایع دستی ورود پیدا می‌کنند نیز صدق می‌کند. شخص پس از گرفتن تسهیلات شروع به تولید بدون هیچ آگاهی و علم می‌کند و پس از مدتی به دلایل گوناگونی تولید او متوقف و یا فقط صرفاً برای گرفتن تسهیلات و هزینه کردن آن در امر دیگر برای اینکه بر او نظارت می‌شود مجبور به تولید می‌شود و در پایان بدون هیچ سود و استقلالی یک فرد بیکار همچون گذشته همراه با برچسپ بدهکار می‌شود.
کبنا: علت چیست و چرا تاکنون نظارتی که بازخورد و خروجی مثبتی در پی داشته باشد دیده نشده؟
چنین خلأ نظارتی تخصصی و علمی موجب شده تا فضا را برای هرچه بیشتر شدن دلالان سود جو و زیر سؤال بردن صنایع دستی استان فراهم کند. از یک طرف برخی تولیدکنندگان و دلالان برای به انحصار در آوردن بافنده دستمزدی فراتر از نرخ مصوب و برخلاف قانون به بافنده داده و در مقابل بدون داشتن تخصص و آگاهی بافتی بدون کیفیت و نقص فنی، با طرح و رنگبندی ضعیف و بدون هدف تحویل می‌گیرند. وقتی هم نرخ ثابتی برای همه بافندگان در نظر گرفتند برای بافنده فرقی نمی‌کند او آسان‌ترین راه، ساده‌ترین نقش و سریعترین روش برای اتمام بافت را انتخاب می‌کند و نتیجه همان می‌شود که می‌بینیم.
کبنا: بافندگان دائماً می گویند همه اجناس ضروری و غیر ضروری حتی قیمت نهایی دستبافته‌ها و مواد اولیه گران شده است چرا در دستمزد ما تغییر محسوسی حاصل نمی‌شود؟
من هم با نظر بافندگان موافقم چطور همه چیز گران شده و چندین برابر اما دستمزد بافندگان نه، خوب جواب واضح است بدلیل اینکه اکثر تولیدکنندگان علم، تخصص و تجربه کافی در امر تولید ندارند. و حاضر نیستند که به خود سختی دهند، هزینه کنند، آموزش صحیح و اصولی و لازم در امر تولید را ببینند و مرتب بر بافنده نظارت و از کارش دیدن کنند. با کمترین هزینه و گذاشتن کمترین زمان انتظار بهترین بازخورد را دارند. از طرفی مسئولین نیز نظارت اصولی بر کار تولیدکنندگان ندارند.
همین امر هم بسیار از لحاظ روانی بر بافنده تأثیر گذار بوده و موجب بی انگیزگی بافنده می‌شود.
از طرفی هم چون اکثر تولیدکنندگان خروجی تولیدات آنها بدون فکر، تخصص و از لحاظ کیفیت مواد اولیه و رنگرزی چندان ارزش ندارد و از لحاظ فنی نیز دستبافته ایراد دارد در نتیجه تولیدکننده نمی‌تواند تولیدات خود را به قیمت خوب بفروشد و او نیز تحت فشار روحی و روانی و سرخوردگی قرار می‌گیرد.
مدرس طراحی گلیم، گبه، فرش و کارگاه‌های تخصصی رنگ، در نظر گرفتن نرخی ثابت برای پرداخت به دستمزد بافنده را امری مهم و ضروری تلقی کرد و ضرورت این امر را نیز در جلسه تعیین نهایی نرخ مصوب دستمزد ابراز داشت، اما پرداخت پاداش فرا از نرخ مصوب را بسته به طرح، رنگبندی، کیفیت بافت، خلاقیت و ایده پردازی بافنده، نظم بافنده، اشتیاق او به یادگیری، گوش دادن و عمل کردن به نظرات تولید کننده را حائز اهمیت‌تر دانست تا علاوه بر ایجاد رقابت بین بافندگان، بافنده تلاش کند که بافت بعدی او از همه جوانب بهتر از بافت قبلی باشد و با انگیزه و رغبت بیشتری کار خود را انجام داده و پیش ببرد. البته به شرطی که علاوه بر اینکه دست دلالان را از منطقه کوتاه می‌کنیم کلیه تولیدکنندگان ملزم به گذراندن دوره‌های تخصصی رنگرزی، بافت، طراحی، مبانی رنگ و بازاریابی و ... باشند و با علم و آگاهی مرتباً بر کار بافندگان نظارت شود و بافنده را تا انتهای بافت به حال خود رها نکنند و بافندگان نیز باید چنین آموزش‌هایی را خصوصاً در زمینه طراحی، مبانی رنگ و اصول فنی بافت از جمله کجی دستبافته و... بگذرانند.
مدیر عامل شرکت تولیدی آموزشی نقش آفرینان بویراحمد خاطر نشان کرد وقتی چنین امری محقق شود قطعاً تولیدات با قیمت بسیار بالاتری فروش خواهد رفت، تولیدکنندگان انگیزه بیشتری پیدا کرده و در نتیجه با آسودگی بیشتری مبلغی را برای پاداش به بافنده برای بازخورد مثبت در کار نهایی در نظر می‌گیرند.
اکبری گوهرگانی عنوان کرد تولید کننده اول باید صلاحیت‌ها و دوره‌های مورد نیاز خصوصاً دوره‌های تخصصی رنگرزی و مبانی رنگ را که یکی از مهمترین دلایل در امر تولید و فروش بهتر است را بگذراند و متناسب با سلیقه مشتری و دکوراسیون امروزی ساختار شکنی کرده و با حفظ اصالت بتواند پاسخگوی نیاز بازار باشد. و این امر میسر نمی‌شود مگر با آموزش و اینکه یک تولیدکننده قدیمی‌تر قبول کند که تمام راهی که تا به امروز رفته عاری از اشتباه نبوده و باید تغییری در ادامه راه خود ایجاد کند.
ممکن است تولید کننده‌ای نتواند در دوره‌های آموزشی شرکت کند، اما می‌تواند هزینه کرده و از کسانی که در این حیطه تخصص دارند برای تولیدات بهتر مشاوره بگیرند. قرار نیست همه ما در همه زمینه‌ها استاد باشیم. هر کسی تخصصی دارد.
عضو انجمن طراحان فرش ایران ابراز کرد من خود تخصص طراحی و رنگ شناسی دارم اما در زمینه رنگرزی نه. اما راه حل دارد؛
۱- باید کلیه آموزش‌ها و دوره‌های مقدماتی و تخصصی رنگرزی را طی کنم که همین کار را نیز کرده‌ام و در حال گذراندن کارگاه‌های تخصصی رنگرزی با تدریس بهترین اساتید رنگرز کشور هستم.
۲- اگر شرایط برای شرکت در دوره‌های تخصصی رنگ برایم فراهم نباشد باید از اساتید رنگرزی مشاوره گرفته و از اطلاعات و تجربیات ایشان در بهبود کیفیت تولیداتم استفاده کنم.
کبنا: شنیده می‌شود نسبت به نرخ دستمزدی که به بافندگان می‌دهید اعتراضاتی شده است؟
بله دلالان و برخی تولیدکنندگان به اصطلاح پیشکسوت و... معترض شده‌اند چرا خانم اکبری پاداشی فراتر از نرخ مصوب تعیین شده متری ۷۰ به بافنده می‌دهد و خانم اکبری نیز نسبت به افزایش فراتر از نرخ مصوب متری ۷۰ و حتی همان ۷۰ توسط برخی تولیدکنندگان و دلالان که تولیدات بی ارزش و فاقد مشخصه‌های هنری و فرهنگی بدون رنگبندی و طراحی خاص تولید می‌کنند معترض شده و خواهان رسیدگی جدی و کنترل و نظارت بر کلیه مراحل فعالیت آنها از خرید مواد اولیه تا محصول نهایی و فروش و رسیدن به دست مشتری را از مسئولین صنایع دستی و گردشگری، صنعت و معدن، اداره تعاون و تعزیرات استان خواستار شد.
دلایلی که دستبافته‌های شما به عنوان تولیداتی با کیفیت و مشتری پسند و متناسب با سلیقه امروزی شناخته شده چیست؟
یکی از عمده‌ترین دلایل تنوع در رنگبندی و طراحی و کیفیت بالای بافت از نظر فنی در تولیدات، پشتکار، صرف هزینه و وقت، نظارت مستقیم بر کار بافنده از ابتدا تا پایان کار، تفاوت قائل شدن بین بافت هر بافنده و دیده شدن کلیه زحمات بافندگان، دادن پاداش به بافنده علاوه بر نرخ مصوب، تحمل و صبر، دادن آموزش‌های رایگان در حین بافت به بافندگان، علاقه و انگیزه، داشتن تخصص علمی و آکادمیک، تجربه، سخت گیری و در عین حال برقراری ارتباطی دوستانه با بافنده و... است.
به نظر من با توجه به محدودیت امکاناتی که بافندگان دارند، و با داشتن پتانسیل‌ها و استعدادها چه در خودشان، فرزندشان یا همسرانشان و اینکه بسیاری از کارگاه‌ها و دوره‌های که در شهر برگزار می‌شود برای آنها نیست و شرایط این را هم ندارند که به شهر بیایند خوب است که حقوق و مزایایی نیز نهادها و ارگان‌های زیربط برای بافندگان در نظر بگیرند. ما بدون هیچ حمایتی از طرف سازمان‌های زیربط استارت این امر مهم و البته ضروری را زده و خدماتی رایگان جهت زندگی بهتر بافندگان و در نتیجه فردایی بهتر به صورت خودجوش در زمان‌هایی که وقت خالی پیدا کنیم برداشته‌ایم. از پیاده روی و ورزش صبحگاهی و کوهنوردی گرفته تا نقاشی و طراحی کلیه گروه سنی، طراحی سنتی، طراحی گلیم، زندگی سالم، تغذیه صحیح، مشاوره و برنامه ریزی تحصیلی، حتی رفع اشکال درسی، برگزاری کارگاه‌های مورد نیاز و کارآمد به بافندگان برای زندگی بهتر و شناسایی استعداد و توانمندی‌هایشان برای یک زندگی بهتر و هدفمندتر که با جدیت بیشتری با همکاری دهیار، شورای روستا و خود اهالی روستا برگزار خواهد شد.
اکبری کارشناس فنی فرش عنوان کرد: جهت ارج گذاشتن به زحمات بافندگان و به نمایندگی از تمامی بافندگان سادات محمودی یکی از بهترین بافندگانم را انتخاب کرده که در نمایشگاه پیش رو تهران در کنار من باشد. پیشنهاد را به اداره صنایع دستی داده، این ایده بسیار با استقبال روبرو شد اما با کمال تأسف، ایشان فرمودند بزارید ببینیم آیا هزینه‌ای بابت رفت و آمد، ایاب و ذهاب و... در اختیار ما برای ارج گذاشتن به بافنده قرار می‌دهند. این همه هزینه و تسهیلات کجاست که اداره صنایع دستی قادر نیست بر بافندگان خود ارج نهاده و شرایط حضور بافندگان زحمتکش را در چنین برنامه‌ها و نمایشگاه‌هایی فراهم کند و حتی برای عرضه مستقیم محصولاتشان غرفه‌ای را در اختیارشان قرار دهد.
وی علت تفاوت قیمت تولیدات خود را نسبت به سایر تولیدکنندگان چنین مطرح کرد:
- استفاده از مواد رنگزای متال راکتیو شرکت سیبا سوئیس
- کیفیت بافت بالا و داشتن کمترین نقص فنی
- رعایت اصول مبانی رنگ و رنگ و ترکیب رنگی علمی شناسی با تیکه بر یافته‌های روانشناسی
- طرح و رنگ بندی‌های متفاوت، متنوع و تک
- تولید دستبافته‌ها در سایزهای مختلف و بزرگ پارچه
- ثبات در مقابل دمای جوش صد درجه سانتیگراد
-ثبات درخشندگی در مقابل نور
کبنا: حضرتعالی چه پیشنهاد و راهکاری برای بهتر شدن صنعت صنایع دستی استان دارید؟
- ملزم کردن کلیه تولیدکنندگان به گذراندن آموزش‌های تخصصی مبانی رنگ، طراحی، رنگرزی، بافت با حمایت و نظارت تخصصی و کارشناسانه سازمان صنایع دستی و میراث فرهنگی
- متوقف کردن فعالیت دلالان خصوصاً دلالان غیر بومی در منطقه با همکاری اداره تعزیرات، تعاون، صنایع دستی و میراث فرهنگی، دهیار و اهالی روستا
- ندادن تسهیلات به شخصی که فاقد صلاحیت علمی و تجربی است.
- شناسایی کردن کلیه بافندگان مناطق و شناسنامه دار کردن و ثبت مشخصات آنها در اداره صنایع دستی و بسته به توانایی تولید کننده، مدت فعالیت، تخصص، تعداد شرکت در نمایشگاه‌ها، زیر نظر یک کارشناس متخصص در این حوزه به تولید کننده بافنده محول شود. با این کار به ثبات و تعادلی در منطقه رسیده، تولیدات با کیفیت‌تر شده و تعداد بافنده هر شخص به میزان و نحوه فعالیتش بستگی داشته و مشخص است. یعنی هر تولید کننده‌ای که صلاحیت او از طر ف نهادهای زیربط تأیید شود جهت انتخاب و کم و زیاد شدن بافنده خود به صنایع دستی مراجعه کند.
- تفاوت قائل شدن بین تولید نهایی بافندگان با استفاده از قانون پاداش و تنبیه جهت تولیدی با کیفیت‌تر و به وجود آمدن حس رقابت در بین بافندگان منطقه
مدرس طراحی و برگزار کننده کارگاه‌های تخصصی مبانی رنگ، گفت: از اوایل سال جاری چندین بار حضوری خدمت معاونت و ریاست صنایع دستی رفته و ضرورت گذراندن دوره‌های تخصصی طراحی و کارگاه تخصصی مبانی رنگ را برای کلیه تولیدکنندگان، ناظران، کارشناسان صنایع دستی و ... عنوان کردم و آمادگی خود را جهت برگزاری دوره‌ها اعلام، اما متاسفانه به دلیل کم اهمیت جلوه دادن و در اولویت ندانستن با برگزاری دوره‌ها تا انتهای سال ۹۸ موافقت نکردند که آیا برگزار بشود آیا نشود...
و اما سخن پایانی؛
هنر نزد ایرانیان است و بس...
کبنا: ضعف‌ها و کاستی‌های حوزه صنایع دستی از نظر شما چیست؟
قطع یقین قدم‌های مثبت زیادی در حوزه‌های صنایع دستی برداشته شده که بر ما پوشیده نیست، اما در بخش اشتغال، اختصاص دادن تسهیلات به افراد کارآمد و متخصص، آموزش صحیح و هدفمند، ایجاد کارگاه‌های متمرکز پیشرفته در سطح استان، ایجاد کارگاه‌های رنگرزی، ایجاد اتاق خلاقیت و ایده پردازی برای هنرمندان و تولیدکنندگان، عدم نظارت و کنترل مستمر و وجود برخی کارشناسان بی کارشناس در اداره امور و ... با نقاط ضعف و کاستی‌های بسیاری روبرو هستیم.
کبنا: چه کسانی باعث تضعیف حوزه صنایع دستی شده اند؟
«آگاهی کم و حتی عدم آگاهی، ضعیف بودن بار علمی و آکادمیک بسیاری تولیدکنندگان، بافندگان، ناظران و همچنین برخی کارشناسان بی کارشناس صنایع دستی باعث تضعیف این هنر صنعت و این طور به نظر می‌رسد در آینده‌ای نزدیک شاهد نابودی هنر اصیل و فرهنگ بومی منطقه خواهیم بود. وقتی شخصی تحت عنوان عضو شورای فنی صنایع دستی بر تولید گلیم ۵ متری ما که سه میلیون تومان به فروش رفته نظر داده و لقب گران فروشی را به ما می‌دهند چه انتظاری بیش از این داشته باشیم. در صورتی که همان گلیم را آقای مهندس غفاری کارشناس فرش اداره کل کمیته امداد کشور پس از بازدید و کارشناسی قیمت بالای پنج میلیون تومان را برای آن قیمت گذاری کردند. و نمونه دیگر یکی از بستگان نزدیک در یاسوج است که تسهیلاتی را از طرف صنایع دستی دریافت کرده و ناظرین و کارشناسان برای نظارت به کارگاه خانگی او مراجعه می‌کنند و به گفته خود او که پیش‌تر هم خدمت متولیان صنایع دستی ابراز داشتم کار او را بدون هیچ نقصی دانسته و حتی از او به عنوان بهترین بافندگان در بافت گبه نام بردند در صورتی که همان کار را آقای مهندس غفاری کارشناس فرش اداره کل کمیته امداد فاقد هیچ گونه امتیاز فنی، طراحی و رنگ بندی و اصولی بافت اعلام کردند. و نتیجه چنین کارشناسی‌های بی کارشناسانه‌ای همان می‌شود که امروز در جای جای استان شاهد آن هستیم.
کبنا: کمی در باره فعالیت‌های‌تان در منطقه سادات محمودی بویراحمد صحبت کنید؟
گلیم که اصلی‌ترین صنایع دستی منطقه سادات محمودی بویراحمد است با پتانسیل بالایی که دارد یکی از مهمترین صادرات غیر نفتی در حوزه صنایع دستی به شمار می‌رود. که در کنار علاقه من به نقوش گلیم و گبه موجب شد تا موضوع پایان نامه کارشناسی و کارشناسی ارشد را به صورت تخصصی به پژوهش نقوش گلیم، رنگ شناسی و تأثیر آن بر خلاقیت افراد در دستبافته‌های منطقه سادات محمودی بپردازم. و حدود دوسال قبل از شروع تولید، برای انجام پایان نامه و تحقیقات مرتبط با عنوان پایان نامه دائماً در حوزه سادات محمودی بویراحمد در رفت و آمد بودم. که با شروع پروسه تولید در طی روند تولید در کنار تجارب به دست آمده در حال ادامه و تکمیل پژوهشات و تحقیقات دانشگاهی، علمی و آکادمیک هستم. و چند ماهیست کهدبه صورت شبانه روز و مستمر، علی رغم تمامی مشکلات از جمله مسافت زیاد، خطرات راه، دوری از خانواده، آسیب‌های اجتماعی جسمی و روحی، صرف هزینه‌های زیاد بدون هیچ مشارکت، حمایت، کمک و همکاری از طرف سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی استان، به طور مستقیم و خودجوش بر تولیدات و عملکرد بافندگان حوزه سادات محمودی نظارت داشته و به صورت رایگان در حال آموزش تخصصی، علمی و آکادمیک به بافندگان هستم، تا حدود زیادی نیز بر تولیدکنندگان و دلالانی که در این حوزه فعالیتی بدون نظارت، کنترل و تخریب کننده دارند، اشراف پیدا کرده و در صدد رفع نقاط ضعف موجود، تهدیدها و در مقابل آن شناسایی فرصت‌ها و نقاط قوت بافندگان و دستبافته‌های تولید شده توسط آنها برای برند سازی و جلوگیری از نابودی صنایع دستی منطقه و استان هستیم. قطع یقین این امر محقق نخواهد شد مگر با حمایت و همکاری سازمان‌های زیربط.
بیش از پنجاه سال است که در مناطق مختلف سادات محمودی گلیم، گبه، گلیم فرش و ... تولید می‌شود، تعداد زیادی تولید کننده و دلال یکی پس از دیگری به منطقه ورود و پس از چندی به دلایلی از جمله آزاد شدن وام و سرمایه گذاری و خرج آن در غیر از حوزه صنایع دستی، نداشتن بازار، ورشکستگی و... تولید را متوقف و جای خود را به دیگر تولیدکنندگان و دلالان می‌دهند، اما تا به امروز علی رغم تمامی آموزش‌های مکرری که با عناوین مختلف از طرف نهادهای اجرایی از جمله کمیته امداد، صنایع دستی و میراث فرهنگی، فنی و حرفه‌ای همراه با ارئه مدرک برگزار و صادر شده تاکنون حمایتی که منجر به استقلال و توانمندی بافنده باشد صورت نگرفته، اول اینکه بافندگان توانمند از لحاظ تسهیلاتی بسیار کم مورد حمایت قرار گرفته‌اند و به تعداد انگشت شماری از آنها هم که تسهیلات داده شده، در حال حاضر فقط می‌توان لقب بیکار و بدهکار نسبت داد. چرا که صرف دادن تسهیلات، آموزش و یک مدرک صرف برای استقلال زنان دور از تکنولوژی، ارتباطات، اینترنت و فضای بیرون و ... کفایت نمی‌کند و باید همزمان با دادن تسهیلات نظارت و مدیریت کامل تا به استقلال رسیدن بافنده چه در مشاغل خانگی و چه کارگاهی اعمال شود.
این در حالی است که این آموزش‌ها و مدارک نه تنها پیشرفت چندانی در جایگاه صنایع دستی استان، برند شدن تولیدات و دستبافته‌ها و بالا رفتن کیفیت بافت نداشته بلکه نقوش ذهنی و اصیلی که بافندگان با مهارت خارق العاده خود بر روی دستبافته‌ها نقش می‌بستند جای خود را به یک نقش تکراری به دلیل عادت شدن آن نقش برای بافنده داده است و جایگاه تولیدات از نظر فنی، کیفیت بافت، طراحی، رنگبندی و ... هر روز در مرتبه‌ای پایین‌تر از قبل بوده و موجب تنزل جایگاه هنر اصیل بویراحمد در منطقه و کشور شده است.
هدفمند نبودن آموزش‌ها و سوء استفاده قرار گرفتن بافندگان توسط دلالان سود جو همان می‌شود که بافنده‌ای که حدود ۵۰ سال است بافندگی می‌کند همان وضعیتی را دارد که در ده سالگی از ابتدای شروع بافندگی خود داشت. بدون هیچ استقلال، توانمندی و خود کفایی. و تمام کودکی، نوجوانی، جوانی و زندگیش را تقدیم دلالان سود جو کند. این موضوع در مورد برخی از افراد که جهت تولید و کارآفرینی به حوزه صنایع دستی ورود پیدا می‌کنند نیز صدق می‌کند. شخص پس از گرفتن تسهیلات شروع به تولید بدون هیچ آگاهی و علم می‌کند و پس از مدتی به دلایل گوناگونی تولید او متوقف و یا فقط صرفاً برای گرفتن تسهیلات و هزینه کردن آن در امر دیگر برای اینکه بر او نظارت می‌شود مجبور به تولید می‌شود و در پایان بدون هیچ سود و استقلالی یک فرد بیکار همچون گذشته همراه با برچسپ بدهکار می‌شود.
کبنا: علت چیست و چرا تاکنون نظارتی که بازخورد و خروجی مثبتی در پی داشته باشد دیده نشده؟
چنین خلأ نظارتی تخصصی و علمی موجب شده تا فضا را برای هرچه بیشتر شدن دلالان سود جو و زیر سؤال بردن صنایع دستی استان فراهم کند. از یک طرف برخی تولیدکنندگان و دلالان برای به انحصار در آوردن بافنده دستمزدی فراتر از نرخ مصوب و برخلاف قانون به بافنده داده و در مقابل بدون داشتن تخصص و آگاهی بافتی بدون کیفیت و نقص فنی، با طرح و رنگبندی ضعیف و بدون هدف تحویل می‌گیرند. وقتی هم نرخ ثابتی برای همه بافندگان در نظر گرفتند برای بافنده فرقی نمی‌کند او آسان‌ترین راه، ساده‌ترین نقش و سریعترین روش برای اتمام بافت را انتخاب می‌کند و نتیجه همان می‌شود که می‌بینیم.
کبنا: بافندگان دائماً می گویند همه اجناس ضروری و غیر ضروری حتی قیمت نهایی دستبافته‌ها و مواد اولیه گران شده است چرا در دستمزد ما تغییر محسوسی حاصل نمی‌شود؟
من هم با نظر بافندگان موافقم چطور همه چیز گران شده و چندین برابر اما دستمزد بافندگان نه، خوب جواب واضح است بدلیل اینکه اکثر تولیدکنندگان علم، تخصص و تجربه کافی در امر تولید ندارند. و حاضر نیستند که به خود سختی دهند، هزینه کنند، آموزش صحیح و اصولی و لازم در امر تولید را ببینند و مرتب بر بافنده نظارت و از کارش دیدن کنند. با کمترین هزینه و گذاشتن کمترین زمان انتظار بهترین بازخورد را دارند. از طرفی مسئولین نیز نظارت اصولی بر کار تولیدکنندگان ندارند.
همین امر هم بسیار از لحاظ روانی بر بافنده تأثیر گذار بوده و موجب بی انگیزگی بافنده می‌شود.
از طرفی هم چون اکثر تولیدکنندگان خروجی تولیدات آنها بدون فکر، تخصص و از لحاظ کیفیت مواد اولیه و رنگرزی چندان ارزش ندارد و از لحاظ فنی نیز دستبافته ایراد دارد در نتیجه تولیدکننده نمی‌تواند تولیدات خود را به قیمت خوب بفروشد و او نیز تحت فشار روحی و روانی و سرخوردگی قرار می‌گیرد.
مدرس طراحی گلیم، گبه، فرش و کارگاه‌های تخصصی رنگ، در نظر گرفتن نرخی ثابت برای پرداخت به دستمزد بافنده را امری مهم و ضروری تلقی کرد و ضرورت این امر را نیز در جلسه تعیین نهایی نرخ مصوب دستمزد ابراز داشت، اما پرداخت پاداش فرا از نرخ مصوب را بسته به طرح، رنگبندی، کیفیت بافت، خلاقیت و ایده پردازی بافنده، نظم بافنده، اشتیاق او به یادگیری، گوش دادن و عمل کردن به نظرات تولید کننده را حائز اهمیت‌تر دانست تا علاوه بر ایجاد رقابت بین بافندگان، بافنده تلاش کند که بافت بعدی او از همه جوانب بهتر از بافت قبلی باشد و با انگیزه و رغبت بیشتری کار خود را انجام داده و پیش ببرد. البته به شرطی که علاوه بر اینکه دست دلالان را از منطقه کوتاه می‌کنیم کلیه تولیدکنندگان ملزم به گذراندن دوره‌های تخصصی رنگرزی، بافت، طراحی، مبانی رنگ و بازاریابی و ... باشند و با علم و آگاهی مرتباً بر کار بافندگان نظارت شود و بافنده را تا انتهای بافت به حال خود رها نکنند و بافندگان نیز باید چنین آموزش‌هایی را خصوصاً در زمینه طراحی، مبانی رنگ و اصول فنی بافت از جمله کجی دستبافته و... بگذرانند.
مدیر عامل شرکت تولیدی آموزشی نقش آفرینان بویراحمد خاطر نشان کرد وقتی چنین امری محقق شود قطعاً تولیدات با قیمت بسیار بالاتری فروش خواهد رفت، تولیدکنندگان انگیزه بیشتری پیدا کرده و در نتیجه با آسودگی بیشتری مبلغی را برای پاداش به بافنده برای بازخورد مثبت در کار نهایی در نظر می‌گیرند.
اکبری گوهرگانی عنوان کرد تولید کننده اول باید صلاحیت‌ها و دوره‌های مورد نیاز خصوصاً دوره‌های تخصصی رنگرزی و مبانی رنگ را که یکی از مهمترین دلایل در امر تولید و فروش بهتر است را بگذراند و متناسب با سلیقه مشتری و دکوراسیون امروزی ساختار شکنی کرده و با حفظ اصالت بتواند پاسخگوی نیاز بازار باشد. و این امر میسر نمی‌شود مگر با آموزش و اینکه یک تولیدکننده قدیمی‌تر قبول کند که تمام راهی که تا به امروز رفته عاری از اشتباه نبوده و باید تغییری در ادامه راه خود ایجاد کند.
ممکن است تولید کننده‌ای نتواند در دوره‌های آموزشی شرکت کند، اما می‌تواند هزینه کرده و از کسانی که در این حیطه تخصص دارند برای تولیدات بهتر مشاوره بگیرند. قرار نیست همه ما در همه زمینه‌ها استاد باشیم. هر کسی تخصصی دارد.
عضو انجمن طراحان فرش ایران ابراز کرد من خود تخصص طراحی و رنگ شناسی دارم اما در زمینه رنگرزی نه. اما راه حل دارد؛
۱- باید کلیه آموزش‌ها و دوره‌های مقدماتی و تخصصی رنگرزی را طی کنم که همین کار را نیز کرده‌ام و در حال گذراندن کارگاه‌های تخصصی رنگرزی با تدریس بهترین اساتید رنگرز کشور هستم.
۲- اگر شرایط برای شرکت در دوره‌های تخصصی رنگ برایم فراهم نباشد باید از اساتید رنگرزی مشاوره گرفته و از اطلاعات و تجربیات ایشان در بهبود کیفیت تولیداتم استفاده کنم.
کبنا: شنیده می‌شود نسبت به نرخ دستمزدی که به بافندگان می‌دهید اعتراضاتی شده است؟
بله دلالان و برخی تولیدکنندگان به اصطلاح پیشکسوت و... معترض شده‌اند چرا خانم اکبری پاداشی فراتر از نرخ مصوب تعیین شده متری ۷۰ به بافنده می‌دهد و خانم اکبری نیز نسبت به افزایش فراتر از نرخ مصوب متری ۷۰ و حتی همان ۷۰ توسط برخی تولیدکنندگان و دلالان که تولیدات بی ارزش و فاقد مشخصه‌های هنری و فرهنگی بدون رنگبندی و طراحی خاص تولید می‌کنند معترض شده و خواهان رسیدگی جدی و کنترل و نظارت بر کلیه مراحل فعالیت آنها از خرید مواد اولیه تا محصول نهایی و فروش و رسیدن به دست مشتری را از مسئولین صنایع دستی و گردشگری، صنعت و معدن، اداره تعاون و تعزیرات استان خواستار شد.
دلایلی که دستبافته‌های شما به عنوان تولیداتی با کیفیت و مشتری پسند و متناسب با سلیقه امروزی شناخته شده چیست؟
یکی از عمده‌ترین دلایل تنوع در رنگبندی و طراحی و کیفیت بالای بافت از نظر فنی در تولیدات، پشتکار، صرف هزینه و وقت، نظارت مستقیم بر کار بافنده از ابتدا تا پایان کار، تفاوت قائل شدن بین بافت هر بافنده و دیده شدن کلیه زحمات بافندگان، دادن پاداش به بافنده علاوه بر نرخ مصوب، تحمل و صبر، دادن آموزش‌های رایگان در حین بافت به بافندگان، علاقه و انگیزه، داشتن تخصص علمی و آکادمیک، تجربه، سخت گیری و در عین حال برقراری ارتباطی دوستانه با بافنده و... است.
به نظر من با توجه به محدودیت امکاناتی که بافندگان دارند، و با داشتن پتانسیل‌ها و استعدادها چه در خودشان، فرزندشان یا همسرانشان و اینکه بسیاری از کارگاه‌ها و دوره‌های که در شهر برگزار می‌شود برای آنها نیست و شرایط این را هم ندارند که به شهر بیایند خوب است که حقوق و مزایایی نیز نهادها و ارگان‌های زیربط برای بافندگان در نظر بگیرند. ما بدون هیچ حمایتی از طرف سازمان‌های زیربط استارت این امر مهم و البته ضروری را زده و خدماتی رایگان جهت زندگی بهتر بافندگان و در نتیجه فردایی بهتر به صورت خودجوش در زمان‌هایی که وقت خالی پیدا کنیم برداشته‌ایم. از پیاده روی و ورزش صبحگاهی و کوهنوردی گرفته تا نقاشی و طراحی کلیه گروه سنی، طراحی سنتی، طراحی گلیم، زندگی سالم، تغذیه صحیح، مشاوره و برنامه ریزی تحصیلی، حتی رفع اشکال درسی، برگزاری کارگاه‌های مورد نیاز و کارآمد به بافندگان برای زندگی بهتر و شناسایی استعداد و توانمندی‌هایشان برای یک زندگی بهتر و هدفمندتر که با جدیت بیشتری با همکاری دهیار، شورای روستا و خود اهالی روستا برگزار خواهد شد.
اکبری کارشناس فنی فرش عنوان کرد: جهت ارج گذاشتن به زحمات بافندگان و به نمایندگی از تمامی بافندگان سادات محمودی یکی از بهترین بافندگانم را انتخاب کرده که در نمایشگاه پیش رو تهران در کنار من باشد. پیشنهاد را به اداره صنایع دستی داده، این ایده بسیار با استقبال روبرو شد اما با کمال تأسف، ایشان فرمودند بزارید ببینیم آیا هزینه‌ای بابت رفت و آمد، ایاب و ذهاب و... در اختیار ما برای ارج گذاشتن به بافنده قرار می‌دهند. این همه هزینه و تسهیلات کجاست که اداره صنایع دستی قادر نیست بر بافندگان خود ارج نهاده و شرایط حضور بافندگان زحمتکش را در چنین برنامه‌ها و نمایشگاه‌هایی فراهم کند و حتی برای عرضه مستقیم محصولاتشان غرفه‌ای را در اختیارشان قرار دهد.
وی علت تفاوت قیمت تولیدات خود را نسبت به سایر تولیدکنندگان چنین مطرح کرد:
- استفاده از مواد رنگزای متال راکتیو شرکت سیبا سوئیس
- کیفیت بافت بالا و داشتن کمترین نقص فنی
- رعایت اصول مبانی رنگ و رنگ و ترکیب رنگی علمی شناسی با تیکه بر یافته‌های روانشناسی
- طرح و رنگ بندی‌های متفاوت، متنوع و تک
- تولید دستبافته‌ها در سایزهای مختلف و بزرگ پارچه
- ثبات در مقابل دمای جوش صد درجه سانتیگراد
-ثبات درخشندگی در مقابل نور
کبنا: حضرتعالی چه پیشنهاد و راهکاری برای بهتر شدن صنعت صنایع دستی استان دارید؟
- ملزم کردن کلیه تولیدکنندگان به گذراندن آموزش‌های تخصصی مبانی رنگ، طراحی، رنگرزی، بافت با حمایت و نظارت تخصصی و کارشناسانه سازمان صنایع دستی و میراث فرهنگی
- متوقف کردن فعالیت دلالان خصوصاً دلالان غیر بومی در منطقه با همکاری اداره تعزیرات، تعاون، صنایع دستی و میراث فرهنگی، دهیار و اهالی روستا
- ندادن تسهیلات به شخصی که فاقد صلاحیت علمی و تجربی است.
- شناسایی کردن کلیه بافندگان مناطق و شناسنامه دار کردن و ثبت مشخصات آنها در اداره صنایع دستی و بسته به توانایی تولید کننده، مدت فعالیت، تخصص، تعداد شرکت در نمایشگاه‌ها، زیر نظر یک کارشناس متخصص در این حوزه به تولید کننده بافنده محول شود. با این کار به ثبات و تعادلی در منطقه رسیده، تولیدات با کیفیت‌تر شده و تعداد بافنده هر شخص به میزان و نحوه فعالیتش بستگی داشته و مشخص است. یعنی هر تولید کننده‌ای که صلاحیت او از طر ف نهادهای زیربط تأیید شود جهت انتخاب و کم و زیاد شدن بافنده خود به صنایع دستی مراجعه کند.
- تفاوت قائل شدن بین تولید نهایی بافندگان با استفاده از قانون پاداش و تنبیه جهت تولیدی با کیفیت‌تر و به وجود آمدن حس رقابت در بین بافندگان منطقه
مدرس طراحی و برگزار کننده کارگاه‌های تخصصی مبانی رنگ، گفت: از اوایل سال جاری چندین بار حضوری خدمت معاونت و ریاست صنایع دستی رفته و ضرورت گذراندن دوره‌های تخصصی طراحی و کارگاه تخصصی مبانی رنگ را برای کلیه تولیدکنندگان، ناظران، کارشناسان صنایع دستی و ... عنوان کردم و آمادگی خود را جهت برگزاری دوره‌ها اعلام، اما متاسفانه به دلیل کم اهمیت جلوه دادن و در اولویت ندانستن با برگزاری دوره‌ها تا انتهای سال ۹۸ موافقت نکردند که آیا برگزار بشود آیا نشود...
و اما سخن پایانی؛
هنر نزد ایرانیان است و بس...
