تاریخ انتشار
يکشنبه ۲ آذر ۱۳۹۹ ساعت ۱۲:۱۷
کد مطلب : ۴۲۷۷۹۵
معاون تحقيقات و فناوري و دبير شوراي مشورتي بيماري كروناي وزارت بهداشت استعفا كردند
روايت‌هايي از حاشيه‌هاي اخير وزارت بهداشت
۰
کبنا ؛چند ساعت مانده به اجراي محدوديت‌هاي كرونايي براي بهبود شرايط سلامت كشور كه پس از اما و اگرهاي بسيار به مرحله اجرا رسيده بود خبر استعفاي يكي از معاونان وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي همه ذهن‌ها را به خود جلب كرد. عده‌اي نگران شدند كه در آستانه چنين طرح مهمي در كشور چرا مديران ارشد وزارت بهداشت تاب و تحمل از دست داده‌اند. موضوع البته پيش‌زمينه‌اي هم داشت. وقتي در اوج روزهاي كرونايي، در همان روزهايي كه تعداد جانباختگان مبتلا به كوويد19 ركورد مي‌شكست وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي كه عموما از عدم اجراي پروتكل‌ها گله‌مند بود پيكان انتقاد به سوي بخشي از وزارتخانه متبوع خود گرفت و گفت: ۹۸ درصد از تحقيقات در نظام سلامت، صرف انتشار مقالات در فلان مجلات مي‌شود كه به كار نمي‌آيد. به‌شدت به روند تحقيقات نظام سلامت انتقاد دارم. نامه بنده به دكتر ملك‌زاده در روزهاي اول شيوع كرونا در كشور را مشاهده كنيد كه ۱۰ آيتم تعيين شده، اما يكي از آنها تاكنون جواب نداده است. كدام وزير كم‌خرد با چنين يافته‌هاي شكسته‌اي مي‌تواند بخش سلامت كشور را اداره كند؟ اصلا نبايد بر يافته‌هايي كه بر حسب يك تخمين به وزير داده مي‌شود، كار و اعتماد كرد. اين تخمين‌ها تاكنون درست نبوده و ۱۰ مدل اپيدميولوژيك به من دادند كه هيچ‌كدام صحيح نبوده و براي هيچ اقدامي مناسب نبود. ايسنا در تشريح اين انتقادات نوشت: سعيد نمكي كه در جلسه ستاد دانشگاهي كوويد۱۹ در دانشگاه علوم پزشكي اصفهان صحبت مي‌كرد، همچنين متذكر شد: متاسفانه برخي اساتيد براي اينكه نام‌شان در مقالات چاپ شود يا اول قرار بگيرد، بحث مي‌كنند. بنده يك معلم دانشگاه هستم كه سابقه معاون وزير، رييس دانشگاه و ديگر سوابق اجرايي را داشته‌ام، اما فقط در مقالاتي كه خودم كار كرده‌ام نامي از بنده وجود دارد و در مقالات دانشجويان به عنوان استاد راهنما، اين اجازه را نمي‌دهم. معتقدم تحقيقات كاربردي در حوزه سلامت در كشور نداريم و اما تا زماني كه تحقيقات كشور مقاله‌محور باشد و ارتقاي اساتيد، مبتني بر اين مقالات شود، تحقيقات، راهگشاي مشكلات كشور نخواهد بود و هيچ وزير بهداشتي نمي‌تواند براي آينده كشور از اين تحقيقات، بهره‌اي ببرد.
فارغ از اينكه اين استعفاها چه تبعات سياسي به همراه داشته به نظر ميرسد بايد موضوع اين استعفا و بستر منجر به اين حركت در اوج روزهاي كرونايي كشور را از منظر حوزه سلامت ديد. چيزي كه در عمل توانست مديري كه در كارنامه خود تكيه زدن بر صندلي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي داشته و در دولت تدبير و اميد نيز 7 سال كار كرده بود را با محتواي نامه‌اي تند به استعفا بكشاند.
نگاهي به كارنامه معاون مستعفي
ايسنا در توصيف كارنامه رضا ملك‌زاده كه پيش‌تر و در دولت مرحوم هاشمي‌رفسنجاني طي سال‌هاي ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۲ و پيش از عليرضا مرندي، در سمت وزير بهداشت فعاليت داشت، نوشت: از مهر ماه سال ۱۳۹۲ با حكم سيدحسن هاشمي وزير بهداشت وقت در سمت معاونت تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت مشغول به كار شد و بعدها در دولت دوازدهم نيز حتي زماني كه سعيد نمكي جايگزين هاشمي شد، ملك‌زاده همچنان فعاليت در اين سمت را ادامه داده و به عبارتي ديگر از سوي وزير جديد نيز در سمت خود ابقا شد.
طي اين سال‌ها و به ويژه در سال‌هاي اخير شايد بتوان عمده فعاليت‌هاي معاونت تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت را به امور تحقيقاتي در زمينه‌هاي مختلفي از ديابت و مرگ‌هاي زودرس و سكته‌هاي قلبي و سرطان گرفته تا مطالعه بر شيوه‌هاي جديدي چون ژن‌درماني متمركز دانست. البته در اين مدت طرح‌هاي ملي و «كوهورت»هاي متعددي نيز دنبال شد و به عنوان مثال طرح حذف تدريجي هپاتيت C از جمله اين موارد است.
از سوي ديگر ملك‌زاده همواره به وضعيت انتشار مقالات پزشكي و ميزان ارجاع به مقالات ايراني توجه داشت و خود او از جمله افراد فعال در انتشار مقالات بود به گونه‌اي كه بابت اين امر بارها مورد تقدير قرار گرفته و در موارد مختلفي موفق به دريافت جوايز متعدد بين‌المللي شد. به عنوان مثال سال گذشته مدال افتخار آژانس بين‌المللي تحقيقات سرطان به ملك‌زاده اعطا شد. اما با اين وجود مانند هر مسوول ديگري نسبت به عملكرد ملك‌زاده در دوره تصدي معاونت تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت نقدهايي نيز وارد بوده و او داراي منتقداني جدي است.
انتقادها چگونه آغاز شد؟
همچنين ايسنا در بخش ديگري از گزارش خود به سخنان انتقادي دكتر مويد علويان، رييس مركز تحقيقات بيماري‌هاي گوارش و كبد دانشگاه علوم پزشكي بقيه‌الله(عج) پرداخته كه گفته بود: متوليان پژوهش در كشور به مسائل اخلاقي در پژوهش توجه نمي‌كنند. برنامه‌هايي كه طي اين سال‌ها در حوزه پژوهش كشور اجرايي شده، بار منفي داشته است. طي سال‌هاي گذشته بيشترين تعداد مقالات برگشتي از مجلات خارجي را داشته‌ايم؛ يعني مقاله‌اي در نشريه‌اي منتشر مي‌شود و بعد نشريه اعلام مي‌كند كه اين مقاله قلابي است و مقاله retract مي‌شود. ايران بعد از چين بيشترين تعداد مقاله retract شده را دارد و اين خيلي بد است.
او همچنين گفته بود: متوليان وزارت بهداشت و معاونان آنها دارند كار اجرايي انجام مي‌دهند يا هر هفته چند مقاله مي‌نويسند؟ اگر دنبال مقاله نوشتن هستند كه خب بروند مقاله بنويسند و كار اجرايي را به دست افرادي كه مي‌توانند، بسپارند. تخصيص بودجه‌هاي پژوهشي وزارت بهداشت شفاف نيست. مسوولان اعلام كنند در ۶ سال گذشته به چه كسي طرح داده‌اند و بودجه طرح‌ها چقدر بوده است؟ در سامانه «نيماد» بودجه طرح‌هاي ۶ سال گذشته مشخص نيست. حق داريم كه بفهميم بودجه‌هاي پژوهشي ۶ سال گذشته در چه طرح‌هاي پژوهشي و توسط كدام محققان هزينه شده است.
البته پس از طرح اين موضوعات، از سوي روابط عمومي معاونت تحقيقات نيز توضيحاتي در اين باره منتشر شد.
اما انتقادات مطرح شده نسبت به ملك‌زاده و عملكرد او تنها به افرادي كه در حيطه سلامت فعاليت داشتند خلاصه نمي‌شود. در دوران شيوع كرونا و در فروردين‌ماه سال جاري، از سوي معاونت تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت اعلام شد ايران با ۱۲ تيم پژوهشي در كنار كشورهايي چون آفريقاي جنوبي، آرژانتين و كشورهاي اروپايي فرانسه، اسپانيا، آلمان، هلند، بلژيك، لوكزامبورگ و انگلستان به كارآزمايي باليني بزرگ سازمان بهداشت جهاني روي چهار دارو (شامل: تركيب دارويي براي درمان HIV، داروي مالاريا chloroquine و hydroxychloroquine)، داروي ضد ويروس ابولا (remdesivir) و داروي تركيبي از (Ritonavir/ lopinavir و اينترفرون‌بتا) براي درمان كرونا پيوسته است.
چندي بعد نيز از سوي ملك‌زاده اخباري مبني بر موفقيت ايران منتشر شده و عنوان شد در مطالعه همبستگي «كارآزمايي باليني براي درمان كوويد ۱۹» سازمان بهداشت جهاني كه با همكاري ۳۰ كشور از 6 منطقه جهان در حال انجام است، ايران موفق به بيشترين مشاركت بيماران شده است؛ موضوعي كه اگرچه در ظاهر مي‌توانست خبري مثبت تلقي شود اما در نهايت با انتقادات متعدد همراه شد و حتي رييس‌جمهور سابق كشور با انتشار يك فايل مصاحبه ويديويي كه در فضاي مجازي منتشر شد درباره اين مساله به انتقاد پرداخته و اظهار كرد: متاسفانه مقاماتي بودند كه در يك پروژه تحقيقاتي بهداشت جهاني يكسري داروها را كه آنها مي‌خواستند آزمايش كنند، آن‌طوركه من اطلاعات گرفتم در كل دنيا ۱۱هزار نمونه را كشورها حاضر شده بودند روي مردم‌شان آزمايش كنند كه از اين ميان 3هزار و 500 مورد در ايران آزمايش شد و من شنيدم فردي كه مسوول بوده بابت اين موضوع قرارداد بسته و پول گرفته است! چيزي كه آنها خودشان مي‌گويند هيچ تاثيري نداشته و مي‌خواهند تازه آزمايش كنند. شما به ايران مي‌آوريد و بعد به عنوان يك كار تحقيقاتي قرارداد مي‌بنديد، اطلاعات مردم ما را مي‌گيريد و به آنها مي‌دهيد، يك دارويي را تجويز مي‌كنيد و بعد بابت آن پول هم مي‌گيريد؟ اما گويي با آمدن كرونا بازار حاشيه‌هاي ملك‌زاده رونق گرفته و انتقادات عليه او تنها به يك يا چند مورد خاص خلاصه نشد. در اين ميان يكي از اين حواشي نيز به داستان شركت داروسازي منتسب به او و ساخت داروهايي كرونايي مربوط مي‌شود.
طي هفته‌هاي گذشته در مراسم سيزدهمين همايش تازه‌هاي دانشجويي كه از سوي بسيج دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي و با حضور ميهماناني چون دكتر زالي فرمانده ستاد عمليات مديريت بيماري كروناي پايتخت و استاندار تهران برگزار شد، از سوي برخي سخنرانان گلايه‌هايي درباره فعاليت برخي مسوولان مطرح شده و اين‌گونه اظهار شد كه اعلام مي‌شود داروي هيدروكسي كلروكين روي بيماران كرونايي اثر ندارد. بعد مسوولي كه معاون وزير بوده، مصاحبه مي‌كند و از قضا مشخص مي‌شود همين معاون وزير، موسس يك شركت دارويي است و دارويي كه آن شركت توليد كرده در جامعه مورد استفاده قرار گرفته است. وقتي اين موضوع را به وزير منتقل كرديم از ما پرسيدند كه آيا اين دارو خوب است؟! من به ايشان گفتم نمي‌دانم! چراكه هنوز «ترايالش» بيرون نيامده و توي «گايدلاين» نيست. اما با اين وجود اين دارو از سوي پزشكان بسياري تجويز مي‌شود. طبيعي است معاون وزير هيچ‌وقت در مورد اين دارو حرف منفي نمي‌زند. چرا؟ چون دارو، توليدي شركت داروسازي است كه خودش تاسيس كرده است!
معاون به وزير چه پاسخي داد؟
در بخش‌هايي از نامه استعفاي ملك‌زاده خطاب به وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي آمده است:
«اظهارات اخير جنابعالي درباره تحقيقات علوم پزشكي ايران با ادعاهايي همچون: «۹۸ درصد تحقيقات علوم پزشكي صرف انتشار مقالات در فلان مجله مي‌شود» و طرح سوالاتي «مانند تحقيقات علوم پزشكي چقدر پا به عرصه پرمشكل نظام سلامت گذاشته است؟» چنان بي‌پايه و اساس است كه حتي بيگانگان ايران‌ستيز در فراسوي مرزهاي كشور كه در قالب پروژه‌هاي كلان و صرف ميلياردها بودجه، درصدد اثبات ناكارآمدي تحقيقات علوم پزشكي در ايران بوده‌اند، چنين نتيجه عجيب و كاملا مردودي نگرفته‌اند، چرا كه همان گروه‌هاي متخاصم هم، پس از تحقيقات پرشمار و تعطيل‌ناپذير خود، با وجود اشاره به برخي اشكالات موجود در سياست‌هاي تحقيقاتي ايران كه به اعتقاد ما ريشه در سياستگذاري‌هاي خارج از حيطه وزارت بهداشت و در مرجعي فراتر دارد، نهايتا به پيشرفت‌هاي كيفي تحقيقات علوم پزشكي ايران و افزايش چشمگير استناد به مقالات محققان ايراني در كنار رشد كمي اذعان كرده‌اند و اسناد آنها موجود و منتشر شده است.
اصولا كساني مي‌توانند حيطه تحقيقات پزشكي ايران را به نقد و چالش بكشند كه خود محقق ملي يا بين‌المللي بوده، اركان و نظام تحقيقات را به خوبي بشناسند و با وجود دشواري‌ها و چالش‌هاي سخت اين عرصه مهم و تاثيرگذار، همپاي تحقيقات پيشرفته دنيا حركت كرده، عمر خويش را صرف تحقيقات كرده يا دست‌كم يك تحقيق مهم و اثرگذار بين‌المللي انجام داده باشند. در خوشبينانه‌ترين تصور ممكن، مي‌توان گفت اظهارات و هجمه شما به تحقيقات علوم پزشكي و تلاش‌هاي شبانه‌روزي شمار زيادي از محققان بي‌ادعا و سختكوش اين عرصه كه در سخت‌ترين شرايط تحريم و فشارهاي بين‌المللي و با وجود سهم ناچيز بودجه تحقيقات پزشكي - كمتر از نيم درصد بودجه ناخالص ملي! – دستاوردهاي بسيار موثر و كاربردي را ارايه كرده‌اند، مي‌تواند ناشي از عدم شناخت شما از عرصه تحقيقات به‌طور كلي و پيشرفت‌هاي علوم پزشكي در ايران به‌طور خاص باشد.
عجيب است كه در كسوت وزير بهداشت هنوز مطلع نيستيد كه اگر تمام دنيا منابع عظيم مالي به تحقيقات پزشكي اختصاص داده‌اند و انتظار گره‌گشايي از مشكلات نظام سلامت خود داشته‌اند، تمام دولت‌ها در ايران با ديد تجملي بودن پژوهش، هرگز بيش از نيم درصد بودجه ناخالص ملي را به بخش تحقيقات اختصاص نداده‌اند. در اين بين، تحقيقات علوم پزشكي با وجود سهم ۳۰ درصدي در توليد علم و سهم ۲۸ درصدي در توليد مقالات پراستناد ايران، تنها سه صدم درصد بودجه تحقيقات كشور را از آن خود كرده است.
دعوا و استعفا درهنگامه كرونا
«مديريت بسيار غلط و پر نقص در پاندمي كرونا به دليل عدم مشورت و توجه شما به توصيه‌ها و هشدارهاي متخصصان و محققان نظام سلامت كه موجب تلفات انساني بسيار شده»، «اظهارات غيرعلمي و ناشي از شتابزدگي در مورد واكسن ايراني كرونا»، «ادعاي بي‌اساس وزير بهداشت و سازمان غذا و دارو درخصوص موثر بودن داروهاي گياهي كه مبناي علمي و پژوهشي و مطالعات باليني كافي ندارد»، «دفاع وزير بهداشت از ادغام طب سنتي در نظام شبكه بهداشت و درمان كه مي‌تواند شبكه بهداشت و درمان را ناپايدار و در درازمدت تضعيف كند»، «عدم درك درست از تحقيق و پژوهش و ناديده گرفتن فعاليت‌هاي علمي و پژوهشي در سخت‌ترين شرايط تحريمي و بودجه‌اي» و درنهايت «عدم تشكيل شوراي معاونان در ۶ ماه گذشته» مجموعه دلايلي است كه باعث شده رضا ملك‌زاده، معاون تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت در ساعات پاياني جمعه شب متن استعفايي آماده و منتشر و اعلام كند كه از سمت خود كناره‌گيري كرده است. دقايقي پس از اين استعفا اخباري مبني بر استعفاي علي نوبخت، مشاور وزير بهداشت نيز شنيده شد. سعيد نمكي، وزير بهداشت ۵ روز پيش علي نوبخت كه در مجلس دهم رييس كميسيون بهداشت و درمان بود را به عنوان «نايب‌‌رييس و دبير شوراي مشورتي بيماري كرونا» منصوب كرده بود. پيش از اين انتصاب هم البته گفته مي‌شد كه نمكي نيروي نزديك به محمدباقر نوبخت است كه از سوي او به رييس‌جمهوري معرفي شده است. همين معرفي باعث شد كه معاون نوبخت در سازمان برنامه و بودجه بر مسند رياست بر وزارتخانه بهداشت بنشيند. علي نوبخت نيز در متن استعفايش به جلسه روز شانزدهم آبان ماه اشاره و اعلام كرده كه «عدم اجراي پيشنهاد مشفقانه حقير و دوست بلندپايه ما» همچنين «سخنان آن جناب در اصفهان در كوبيدن علم و دانشمندان پزشكي جان بر كف ايران و پاسخ معاونت پژوهشي» باعث شده كه ادامه همكاري ميسر نباشد.
پيش از اين سعيد نمكي در نشست ستاد دانشگاهي كوويد۱۹ كه در دانشگاه علوم پزشكي اصفهان برگزار شد به كنايه گفته بود «در تمام دنيا منابع را در بخش تحقيقاتي صرف مي‌كنند كه نتيجه آن، راهكاري براي گشودن گره‌اي از نظام ارايه خدمت باشد» و در ادامه اين پرسش را مطرح كرده بود كه «نظام تحقيقاتي دانشگاهي كشور در اين راستا چه كرده است؟ كدام مقاله را به وزير وقت داده كه اگر اين كار را انجام دهي، نظام ارايه خدمت به سمت و سوي بهتري مي‌رود؟» او در اين سخنراني جنجالي از ملك‌زاده نام برده و گفته بود «به شدت به روند تحقيقات نظام سلامت، انتقاد دارم. نامه بنده به دكتر ملك‌زاده در روزهاي اول شيوع كرونا در كشور را مشاهده كنيد كه ۱۰ آيتم تعيين شده اما يكي از آنها تاكنون جواب نداده است. كدام وزير كم خرد با چنين يافته‌هاي شكسته‌اي مي‌تواند بخش سلامت كشور را اداره كند؟ اصلا نبايد بر يافته‌هايي كه بر حسب يك تخمين به وزير داده مي‌شود، كار و اعتماد كرد. اين تخمين‌ها تاكنون درست نبوده و ۱۰ مدل اپيدميولوژيك به من دادند كه هيچ كدام صحيح نبوده و براي هيچ اقدامي مناسب نبود.» در همين سخنراني بود كه وزير گفت «خواهيد ديد در ساخت واكسن كرونا چه معركه‌اي خواهيم كرد» جمله‌اي كه واكنش‌هايي به همراه داشت. ملك‌زاده البته اين اظهارات را بي‌پاسخ نگذاشت و در يادداشتي خطاب به نمكي نوشت كه اظهاراتش چندان بي‌پايه و اساس است كه حتي «بيگانگان ايران‌ستيز در فراسوي مرزهاي كشور» اين نتيجه را كاملا مردود مي‌دانند. ملك‌زاده همچنين با كنايه خطاب به وزير بهداشت گفت «كساني مي‌توانند تحقيقات پزشكي را به نقد و چالش بكشند كه يك تحقيق موثر در عمر خود كرده باشند!» ملك‌زاده در اين يادداشت با كنايه به نمكي هشدار داد و پرسيد «آنچه امروز به عنوان واقعيات كرونا مشاهده مي‌كنيد همان پيش‌بيني‌هاي مطالعات اپيدميولوژي كوويد -۱۹ در ايران است! آنها را جدي گرفتيد؟... به‌عنوان وزير بهداشت گزارش دهيد كه كدام اجتماعات بزرگ ذيل نظر كدام دستگاه‌ها از اجراي كامل مقررات بهداشتي سرپيچي كرده‌اند؟...» وزير بهداشت نيز ظهر ديروز فريد نجفي را با حكمي كه سراسر كنايه به حوادث چند ساعت گذشته بود، جايگزين ملك‌زاده كرد. رضا ملك‌زاده، پزشك ۶۹ ساله داراي دكتراي طب عمومي از دانشگاه شيراز، متخصص داخلي، بورد فوق‌تخصصي‌گوارش و كبد از دانشكده پزشكي شيراز، فلوشيپ گوارش و كبد از دپارتمان گوارش بيمارستان Royal Free لندن انگلستان است.
استادياري دانشكده‌هاي پزشكي دانشگاه شيراز و تهران، رياست بخش گوارش بيمارستان شريعتي، رييس مركز تحقيقات بيماري‌هاي گوارش و كبد و ... برخي از سمت‌هاي تخصصي اوست. ملك‌زاده البته ازجمله پزشكاني است كه سمت‌هاي اجرايي نيز برعهده و در برخي نهادها عضويت داشته است. ملك‌زاده فاصله سال‌هاي ۶۹ تا ۷۲ يعني در دولت اول اكبر هاشمي‌رفسنجاني، وزير بهداشت بوده است. همچنين در وزارت بهداشت سمت معاونت بر عهده او بوده، سابقه عضويت در شوراي عالي انقلاب فرهنگي، دبيري فرهنگستان علوم پزشكي و معاونت پژوهشي فرهنگستان علوم پزشكي را در كارنامه دارد. همچنين ملك‌زاده اگرچه چهره‌اي سياسي نيست اما به لحاظ گرايش سياسي به حزب كارگزاران سازندگي نزديك است تا جايي كه چندي پيش حسين مرعشي، سخنگوي حزب كارگزاران نام ملك‌زاده را در ميان ۶ كانديداي اصلي حزب كارگزاران براي انتخابات رياست جمهوري سال ۱۴۰۰ مطرح كرد.
مشعوفان و مغمومان از استعفا
بدون در نظر گرفتن شرايط بحراني در حوزه سلامت، جرياني ناباورانه از استعفاي يكي از مهم‌ترين معاونت‌هاي وزير بهداشت خوشحال شدند. از وزير بهداشت دفاع كردند و عليه معاونش نوشتند و حتي با وجود نامه استعفا شايبه بركناري را مطرح كردند؛ دفاع و هجمه‌هايي مشكوك. با وجود اينكه وزارت بهداشت اغلب از فضاي سياسي دور بوده و بيشتر وزارتخانه‌اي تخصصي محسوب مي‌شود اما از آنجا كه در اين ۹ ماه گذشته سياست در مديريت بحران سلامت بيش از مسائل فني و تخصصي نقش ايفا كرده، گروهي از مخالفان دولت و طيفي از اصولگرايان از اين استعفا خوشحال شدند. اين خرسندي در رسانه‌ها و اظهارنظراتشان به وضوح مشهود بود. فرداي استعفا برخي كاربران توييتر و فعالان رسانه‌اي و فضاي مجازي كه اصطلاحا ارزشي شناخته مي‌شوند از رفتن ملك‌زاده خوشحال بودند. در توييت‌هاي اغلب آنها به استفاده از طب سنتي براي درمان كرونا اشاره شده بود كه ملك‌زاده از مخالفان جدي تلفيق طب سنتي با نظام پزشكي بود و در نامه استعفا هم نوشت كه مبناي علمي ندارد. گروهي نيز به دليل اينكه ملك‌زاده ادعاي ساخت واكسن ايراني را شتابزده توصيف كرده بود از رفتن او خوشحال بودند، گروهي كه بي‌محابا تلاش دارند اين ادعا را القا كنند كه بايد و مي‌توان در همه امور به خودكفايي رسيد و عمدتا تعامل‌هاي بين‌المللي را زير سوال مي‌برند. فارغ از ابراز خوشحالي اين گروه در فضاي مجازي برخي رسانه‌هاي رسمي و كانال‌هاي تلگرامي وابسته به برخي جريان‌هاي سياسي شروع به پرونده‌سازي عليه ملك‌زاده كردند. سايت مشرق در گزارشي نوشت كه اين استعفا فرار رو به جلو بوده و مدعي شد «بنابر داده‌هاي سامانه علم‌سنجي اعضاي هيات علمي وزارت بهداشت، نام دكتر رضا ملك‌زاده در ۵ سال اخير به ترتيب در ۸۰، ۹۸، ۹۱، ۷۷ و ۸۶ مقاله به عنوان يكي از نويسندگان درج شده؛ يعني بين سال‌هاي ۹۳ تا ۹۸ و درست در زماني كه معاون وزارتخانه بوده هر ۴ روز يك مقاله علمي منتشر كرده! اين سايت همچنين ملك‌زاده را پزشك معتمد رييس‌جمهوري خواند و نوشت «استراتژي ايمني گله‌اي و تست داروهاي خارجي» از سوي او در كشور اجرايي شده است. اين سايت همچنين مدعي شد كه ملك‌زاده اطلاعات ژنتيكي ايرانيان را به كشورهاي خارجي داده، ادعايي كه مشابه آن پيش از اين و خصوصا از سوي سخنگوي دولت تكذيب شده بود. اين سايت نوشته «ملك‌زاده اطلاعات بيش از ۳۰۰۰ بيمار كرونايي را به كشورهايي داده كه تجربه ثابت كرده اگر هم داروي درمان كرونا را كشف كنند قطعا داروي مورد نظر را در اختيار ايران قرار نخواهند داد و عجيب‌تر اينكه پس از اين همه دست و دل‌بازي ضد امنيتي، معاون محترم وزير بهداشت اعلام كرده، داروهاي گران‌قيمتي كه روي اين افراد آزمايش شده هيچ تاثيري در بهبود بيماري كرونا نداشته است! البته اين اولين گاف امنيتي ملك‌زاده نيست.» اين ادعا از سوي كانال تلگرامي منتسب به برخي نهادها نيز مطرح شد. ادعايي مشابه اين پيش از استعفا و بدون نام بردن از ملك‌زاده توسط محمود احمدي‌نژاد و در جريان يك مصاحبه مطرح شده بود. او گفته بود «در يك پروژه تحقيقات بهداشت جهاني كه مي‌خواستند دارويي را روي 11هزار نفر در كل دنيا آزمايش كنند، آن مقدار كه من اطلاعات گرفتم متاسفانه 3500 مورد آن در ايران اتفاق افتاده و من شنيدم يك فرد مسوول، قرارداد بسته و پول گرفته است. انسان چگونه مي‌تواند اين را هضم كند؟» همچنين كانال تلگرامي قرارگاه سايبري عمار نيز در ميان ادعاهايي از اين دست اين پرسش شايبه‌انگيز را مطرح كرد كه «آقايان مگر چه خيانت و جنايتي كرده‌ايد كه وسط نبرد با كرونا، فرار را بر قرار ترجيح داده‌ايد؟» خبرگزاري تسنيم نيز بريده‌اي از روزنامه «سلام» منتشر كرد كه در آن نقل‌قولي از ملك‌زاده در زماني كه وزير بهداشت بوده درمورد سياست‌هاي كنترل جمعيت ديده مي‌شد. ملك‌زاده گفته بود «كنترل جمعيت يك مساله حياتي است و به حمايت قاطعانه مردم نياز دارد.» اين خبرگزاري حمايت ملك‌زاده از سياست‌هاي كنترل جمعيت را دستاويزي براي حمله به او قرار داده، درحالي كه وقتي فاصله سال‌هاي 1355 تا 1375جمعيت ايران به دو برابر افزايش يافت و سياستمداران براساس گزارش‌هايي از جمعيت‌شناسان به اين نتيجه رسيدند كه تا ۲۰ سال آينده اين ميزان جمعيت با مشكلات فراوان مواجه خواهند شد، از همين روي تا مدت‌ها سياست حاكميتي مبني بر كنترل جمعيت بوده است، ضمن اينكه عليرضا مرندي، پزشك و سياستمدار معتمد نهادهاي حاكميتي ازجمله تاثيرگذاران در جريان كنترل جمعيت بوده است.
به جز طرح ادعاهاي عجيب گروه ديگري نيز كه شايد ادعاهايي عجيب و غريب مطرح نكردند اما همچنان از اين استعفا خوشحال شدند، گروهي هستند كه از هر اتفاق براي حمله به دولت استفاده مي‌كنند. نصرالله پژمان‌فر، رييس كميسيون اصل 90 مجلس شوراي اسلامي در صفحه شخصي خود در توييتر اعلام كرد:«تاكنون بيش از ۴۰ شكايت از شخص آقاي ملك‌زاده معاون پژوهشي مستعفي وزارت بهداشت در ماه‌هاي گذشته به كميسيون اصل ۹۰ واصل شده است. طبق قوانين كميسيون اصل 90 با استعفاي افراد پيگيري شكايات متوقف نمي‌شود و فرد بايد پاسخگوي عملكرد خود باشد.» همچنين زهره الهيان، نايب رييس فراكسيون طب سنتي مجلس نيز در گفت‌وگو با سايت جهان‌نيوز نزديك به عليرضا زاكاني گفت كه «مواضع تند و غيرعالمانه ملك‌زاده پذيرفته نيست» و «مجلس هميشه نسبت به ملك‌زاده انتقادات جدي داشته است.» او در اين گفت‌وگو به صورت غيرمنتظره‌اي از وزارت بهداشت دولت روحاني دفاع كرد و گفت جريان‌هايي در كشور به دنبال تضعيف آن هستند. در اين ميان برخي از اقدامات ملك‌زاده حمايت كردند و برخي هم به سراغ نقد شخص نمكي رفتند كه در ۹ ماه گذشته انتقادهاي بسياري نسبت به عملكرد او و عدم هماهنگي‌اش با دولت مطرح شده بود. مصطفي معين، پزشك و سياستمدار به نمكي انتقاد كرد و در يادداشتي نوشت كه «اين اخلاق و رفتار و تدبير مديريتي آقاي وزير يكي از علل اصلي تداوم امواج مهيب كرونا و كشتار گسترده كادرهاي پزشكي، پرستاري و عموم ملت است!» همچنين عبدالله رمضان‌زاده، سخنگوي دولت خاتمي نيز در توييترش پيشنهاد داد كه روحاني محمدرضا ظفرقندي، رييس سازمان نظام پزشكي را جايگزين نمكي كند. در اين مدت برخي كنشگران معتقد بودند كه سعيد نمكي در اغلب اقداماتش سوداي پاستور و انتخابات رياست‌جمهوري سال ۱۴۰۰ را نيز در نظر مي‌گيرد و از آنجا كه شانس اصولگرايان را براي بردن انتخابات پيش رو بيشتر مي‌بيند، تلاش دارد به طيفي از آنها نزديك شود. در اظهارنظرهايي كه در مورد وزير بهداشت و عليه ملك‌زاده ديده مي‌شود، گروهي از اصولگرايان با نمكي همراهي مي‌كنند كه البته به نظر ميرسد مقصودشان بيشتر همان هجمه به شخص رييس‌جمهوري است، در شرايطي كه گفته مي‌شود رييس‌جمهوري و نزديكانش با وزير بهداشت دچار مشكلات جدي هستند؛ مشكلاتي كه باعث شده تاكنون قريب به ۵ بار خبر استعفاي نمكي شنيده شود.
رضا ملك‌زاده، معاون تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت در ساعات پاياني جمعه شب متن استعفايي آماده و منتشر و اعلام كرد كه از سمت خود كناره‌گيري كرده است. دقايقي پس از اين استعفا اخباري مبني بر استعفاي علي نوبخت، مشاور وزير بهداشت نيز منتشر شد.
نگاهي به كارنامه معاون مستعفي
ايسنا در توصيف كارنامه رضا ملك‌زاده كه پيش‌تر و در دولت مرحوم هاشمي‌رفسنجاني طي سال‌هاي ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۲ و پيش از عليرضا مرندي، در سمت وزير بهداشت فعاليت داشت، نوشت: از مهر ماه سال ۱۳۹۲ با حكم سيدحسن هاشمي وزير بهداشت وقت در سمت معاونت تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت مشغول به كار شد و بعدها در دولت دوازدهم نيز حتي زماني كه سعيد نمكي جايگزين هاشمي شد، ملك‌زاده همچنان فعاليت در اين سمت را ادامه داده و به عبارتي ديگر از سوي وزير جديد نيز در سمت خود ابقا شد.
طي اين سال‌ها و به ويژه در سال‌هاي اخير شايد بتوان عمده فعاليت‌هاي معاونت تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت را به امور تحقيقاتي در زمينه‌هاي مختلفي از ديابت و مرگ‌هاي زودرس و سكته‌هاي قلبي و سرطان گرفته تا مطالعه بر شيوه‌هاي جديدي چون ژن‌درماني متمركز دانست. البته در اين مدت طرح‌هاي ملي و «كوهورت»هاي متعددي نيز دنبال شد و به عنوان مثال طرح حذف تدريجي هپاتيت C از جمله اين موارد است.
از سوي ديگر ملك‌زاده همواره به وضعيت انتشار مقالات پزشكي و ميزان ارجاع به مقالات ايراني توجه داشت و خود او از جمله افراد فعال در انتشار مقالات بود به گونه‌اي كه بابت اين امر بارها مورد تقدير قرار گرفته و در موارد مختلفي موفق به دريافت جوايز متعدد بين‌المللي شد. به عنوان مثال سال گذشته مدال افتخار آژانس بين‌المللي تحقيقات سرطان به ملك‌زاده اعطا شد. اما با اين وجود مانند هر مسوول ديگري نسبت به عملكرد ملك‌زاده در دوره تصدي معاونت تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت نقدهايي نيز وارد بوده و او داراي منتقداني جدي است.
انتقادها چگونه آغاز شد؟
همچنين ايسنا در بخش ديگري از گزارش خود به سخنان انتقادي دكتر مويد علويان، رييس مركز تحقيقات بيماري‌هاي گوارش و كبد دانشگاه علوم پزشكي بقيه‌الله(عج) پرداخته كه گفته بود: متوليان پژوهش در كشور به مسائل اخلاقي در پژوهش توجه نمي‌كنند. برنامه‌هايي كه طي اين سال‌ها در حوزه پژوهش كشور اجرايي شده، بار منفي داشته است. طي سال‌هاي گذشته بيشترين تعداد مقالات برگشتي از مجلات خارجي را داشته‌ايم؛ يعني مقاله‌اي در نشريه‌اي منتشر مي‌شود و بعد نشريه اعلام مي‌كند كه اين مقاله قلابي است و مقاله retract مي‌شود. ايران بعد از چين بيشترين تعداد مقاله retract شده را دارد و اين خيلي بد است.
او همچنين گفته بود: متوليان وزارت بهداشت و معاونان آنها دارند كار اجرايي انجام مي‌دهند يا هر هفته چند مقاله مي‌نويسند؟ اگر دنبال مقاله نوشتن هستند كه خب بروند مقاله بنويسند و كار اجرايي را به دست افرادي كه مي‌توانند، بسپارند. تخصيص بودجه‌هاي پژوهشي وزارت بهداشت شفاف نيست. مسوولان اعلام كنند در ۶ سال گذشته به چه كسي طرح داده‌اند و بودجه طرح‌ها چقدر بوده است؟ در سامانه «نيماد» بودجه طرح‌هاي ۶ سال گذشته مشخص نيست. حق داريم كه بفهميم بودجه‌هاي پژوهشي ۶ سال گذشته در چه طرح‌هاي پژوهشي و توسط كدام محققان هزينه شده است.
البته پس از طرح اين موضوعات، از سوي روابط عمومي معاونت تحقيقات نيز توضيحاتي در اين باره منتشر شد.
اما انتقادات مطرح شده نسبت به ملك‌زاده و عملكرد او تنها به افرادي كه در حيطه سلامت فعاليت داشتند خلاصه نمي‌شود. در دوران شيوع كرونا و در فروردين‌ماه سال جاري، از سوي معاونت تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت اعلام شد ايران با ۱۲ تيم پژوهشي در كنار كشورهايي چون آفريقاي جنوبي، آرژانتين و كشورهاي اروپايي فرانسه، اسپانيا، آلمان، هلند، بلژيك، لوكزامبورگ و انگلستان به كارآزمايي باليني بزرگ سازمان بهداشت جهاني روي چهار دارو (شامل: تركيب دارويي براي درمان HIV، داروي مالاريا chloroquine و hydroxychloroquine)، داروي ضد ويروس ابولا (remdesivir) و داروي تركيبي از (Ritonavir/ lopinavir و اينترفرون‌بتا) براي درمان كرونا پيوسته است.
چندي بعد نيز از سوي ملك‌زاده اخباري مبني بر موفقيت ايران منتشر شده و عنوان شد در مطالعه همبستگي «كارآزمايي باليني براي درمان كوويد ۱۹» سازمان بهداشت جهاني كه با همكاري ۳۰ كشور از 6 منطقه جهان در حال انجام است، ايران موفق به بيشترين مشاركت بيماران شده است؛ موضوعي كه اگرچه در ظاهر مي‌توانست خبري مثبت تلقي شود اما در نهايت با انتقادات متعدد همراه شد و حتي رييس‌جمهور سابق كشور با انتشار يك فايل مصاحبه ويديويي كه در فضاي مجازي منتشر شد درباره اين مساله به انتقاد پرداخته و اظهار كرد: متاسفانه مقاماتي بودند كه در يك پروژه تحقيقاتي بهداشت جهاني يكسري داروها را كه آنها مي‌خواستند آزمايش كنند، آن‌طوركه من اطلاعات گرفتم در كل دنيا ۱۱هزار نمونه را كشورها حاضر شده بودند روي مردم‌شان آزمايش كنند كه از اين ميان 3هزار و 500 مورد در ايران آزمايش شد و من شنيدم فردي كه مسوول بوده بابت اين موضوع قرارداد بسته و پول گرفته است! چيزي كه آنها خودشان مي‌گويند هيچ تاثيري نداشته و مي‌خواهند تازه آزمايش كنند. شما به ايران مي‌آوريد و بعد به عنوان يك كار تحقيقاتي قرارداد مي‌بنديد، اطلاعات مردم ما را مي‌گيريد و به آنها مي‌دهيد، يك دارويي را تجويز مي‌كنيد و بعد بابت آن پول هم مي‌گيريد؟ اما گويي با آمدن كرونا بازار حاشيه‌هاي ملك‌زاده رونق گرفته و انتقادات عليه او تنها به يك يا چند مورد خاص خلاصه نشد. در اين ميان يكي از اين حواشي نيز به داستان شركت داروسازي منتسب به او و ساخت داروهايي كرونايي مربوط مي‌شود.
طي هفته‌هاي گذشته در مراسم سيزدهمين همايش تازه‌هاي دانشجويي كه از سوي بسيج دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي و با حضور ميهماناني چون دكتر زالي فرمانده ستاد عمليات مديريت بيماري كروناي پايتخت و استاندار تهران برگزار شد، از سوي برخي سخنرانان گلايه‌هايي درباره فعاليت برخي مسوولان مطرح شده و اين‌گونه اظهار شد كه اعلام مي‌شود داروي هيدروكسي كلروكين روي بيماران كرونايي اثر ندارد. بعد مسوولي كه معاون وزير بوده، مصاحبه مي‌كند و از قضا مشخص مي‌شود همين معاون وزير، موسس يك شركت دارويي است و دارويي كه آن شركت توليد كرده در جامعه مورد استفاده قرار گرفته است. وقتي اين موضوع را به وزير منتقل كرديم از ما پرسيدند كه آيا اين دارو خوب است؟! من به ايشان گفتم نمي‌دانم! چراكه هنوز «ترايالش» بيرون نيامده و توي «گايدلاين» نيست. اما با اين وجود اين دارو از سوي پزشكان بسياري تجويز مي‌شود. طبيعي است معاون وزير هيچ‌وقت در مورد اين دارو حرف منفي نمي‌زند. چرا؟ چون دارو، توليدي شركت داروسازي است كه خودش تاسيس كرده است!
معاون به وزير چه پاسخي داد؟
در بخش‌هايي از نامه استعفاي ملك‌زاده خطاب به وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي آمده است:
«اظهارات اخير جنابعالي درباره تحقيقات علوم پزشكي ايران با ادعاهايي همچون: «۹۸ درصد تحقيقات علوم پزشكي صرف انتشار مقالات در فلان مجله مي‌شود» و طرح سوالاتي «مانند تحقيقات علوم پزشكي چقدر پا به عرصه پرمشكل نظام سلامت گذاشته است؟» چنان بي‌پايه و اساس است كه حتي بيگانگان ايران‌ستيز در فراسوي مرزهاي كشور كه در قالب پروژه‌هاي كلان و صرف ميلياردها بودجه، درصدد اثبات ناكارآمدي تحقيقات علوم پزشكي در ايران بوده‌اند، چنين نتيجه عجيب و كاملا مردودي نگرفته‌اند، چرا كه همان گروه‌هاي متخاصم هم، پس از تحقيقات پرشمار و تعطيل‌ناپذير خود، با وجود اشاره به برخي اشكالات موجود در سياست‌هاي تحقيقاتي ايران كه به اعتقاد ما ريشه در سياستگذاري‌هاي خارج از حيطه وزارت بهداشت و در مرجعي فراتر دارد، نهايتا به پيشرفت‌هاي كيفي تحقيقات علوم پزشكي ايران و افزايش چشمگير استناد به مقالات محققان ايراني در كنار رشد كمي اذعان كرده‌اند و اسناد آنها موجود و منتشر شده است.
اصولا كساني مي‌توانند حيطه تحقيقات پزشكي ايران را به نقد و چالش بكشند كه خود محقق ملي يا بين‌المللي بوده، اركان و نظام تحقيقات را به خوبي بشناسند و با وجود دشواري‌ها و چالش‌هاي سخت اين عرصه مهم و تاثيرگذار، همپاي تحقيقات پيشرفته دنيا حركت كرده، عمر خويش را صرف تحقيقات كرده يا دست‌كم يك تحقيق مهم و اثرگذار بين‌المللي انجام داده باشند. در خوشبينانه‌ترين تصور ممكن، مي‌توان گفت اظهارات و هجمه شما به تحقيقات علوم پزشكي و تلاش‌هاي شبانه‌روزي شمار زيادي از محققان بي‌ادعا و سختكوش اين عرصه كه در سخت‌ترين شرايط تحريم و فشارهاي بين‌المللي و با وجود سهم ناچيز بودجه تحقيقات پزشكي - كمتر از نيم درصد بودجه ناخالص ملي! – دستاوردهاي بسيار موثر و كاربردي را ارايه كرده‌اند، مي‌تواند ناشي از عدم شناخت شما از عرصه تحقيقات به‌طور كلي و پيشرفت‌هاي علوم پزشكي در ايران به‌طور خاص باشد.
عجيب است كه در كسوت وزير بهداشت هنوز مطلع نيستيد كه اگر تمام دنيا منابع عظيم مالي به تحقيقات پزشكي اختصاص داده‌اند و انتظار گره‌گشايي از مشكلات نظام سلامت خود داشته‌اند، تمام دولت‌ها در ايران با ديد تجملي بودن پژوهش، هرگز بيش از نيم درصد بودجه ناخالص ملي را به بخش تحقيقات اختصاص نداده‌اند. در اين بين، تحقيقات علوم پزشكي با وجود سهم ۳۰ درصدي در توليد علم و سهم ۲۸ درصدي در توليد مقالات پراستناد ايران، تنها سه صدم درصد بودجه تحقيقات كشور را از آن خود كرده است.
دعوا و استعفا درهنگامه كرونا
«مديريت بسيار غلط و پر نقص در پاندمي كرونا به دليل عدم مشورت و توجه شما به توصيه‌ها و هشدارهاي متخصصان و محققان نظام سلامت كه موجب تلفات انساني بسيار شده»، «اظهارات غيرعلمي و ناشي از شتابزدگي در مورد واكسن ايراني كرونا»، «ادعاي بي‌اساس وزير بهداشت و سازمان غذا و دارو درخصوص موثر بودن داروهاي گياهي كه مبناي علمي و پژوهشي و مطالعات باليني كافي ندارد»، «دفاع وزير بهداشت از ادغام طب سنتي در نظام شبكه بهداشت و درمان كه مي‌تواند شبكه بهداشت و درمان را ناپايدار و در درازمدت تضعيف كند»، «عدم درك درست از تحقيق و پژوهش و ناديده گرفتن فعاليت‌هاي علمي و پژوهشي در سخت‌ترين شرايط تحريمي و بودجه‌اي» و درنهايت «عدم تشكيل شوراي معاونان در ۶ ماه گذشته» مجموعه دلايلي است كه باعث شده رضا ملك‌زاده، معاون تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت در ساعات پاياني جمعه شب متن استعفايي آماده و منتشر و اعلام كند كه از سمت خود كناره‌گيري كرده است. دقايقي پس از اين استعفا اخباري مبني بر استعفاي علي نوبخت، مشاور وزير بهداشت نيز شنيده شد. سعيد نمكي، وزير بهداشت ۵ روز پيش علي نوبخت كه در مجلس دهم رييس كميسيون بهداشت و درمان بود را به عنوان «نايب‌‌رييس و دبير شوراي مشورتي بيماري كرونا» منصوب كرده بود. پيش از اين انتصاب هم البته گفته مي‌شد كه نمكي نيروي نزديك به محمدباقر نوبخت است كه از سوي او به رييس‌جمهوري معرفي شده است. همين معرفي باعث شد كه معاون نوبخت در سازمان برنامه و بودجه بر مسند رياست بر وزارتخانه بهداشت بنشيند. علي نوبخت نيز در متن استعفايش به جلسه روز شانزدهم آبان ماه اشاره و اعلام كرده كه «عدم اجراي پيشنهاد مشفقانه حقير و دوست بلندپايه ما» همچنين «سخنان آن جناب در اصفهان در كوبيدن علم و دانشمندان پزشكي جان بر كف ايران و پاسخ معاونت پژوهشي» باعث شده كه ادامه همكاري ميسر نباشد.
پيش از اين سعيد نمكي در نشست ستاد دانشگاهي كوويد۱۹ كه در دانشگاه علوم پزشكي اصفهان برگزار شد به كنايه گفته بود «در تمام دنيا منابع را در بخش تحقيقاتي صرف مي‌كنند كه نتيجه آن، راهكاري براي گشودن گره‌اي از نظام ارايه خدمت باشد» و در ادامه اين پرسش را مطرح كرده بود كه «نظام تحقيقاتي دانشگاهي كشور در اين راستا چه كرده است؟ كدام مقاله را به وزير وقت داده كه اگر اين كار را انجام دهي، نظام ارايه خدمت به سمت و سوي بهتري مي‌رود؟» او در اين سخنراني جنجالي از ملك‌زاده نام برده و گفته بود «به شدت به روند تحقيقات نظام سلامت، انتقاد دارم. نامه بنده به دكتر ملك‌زاده در روزهاي اول شيوع كرونا در كشور را مشاهده كنيد كه ۱۰ آيتم تعيين شده اما يكي از آنها تاكنون جواب نداده است. كدام وزير كم خرد با چنين يافته‌هاي شكسته‌اي مي‌تواند بخش سلامت كشور را اداره كند؟ اصلا نبايد بر يافته‌هايي كه بر حسب يك تخمين به وزير داده مي‌شود، كار و اعتماد كرد. اين تخمين‌ها تاكنون درست نبوده و ۱۰ مدل اپيدميولوژيك به من دادند كه هيچ كدام صحيح نبوده و براي هيچ اقدامي مناسب نبود.» در همين سخنراني بود كه وزير گفت «خواهيد ديد در ساخت واكسن كرونا چه معركه‌اي خواهيم كرد» جمله‌اي كه واكنش‌هايي به همراه داشت. ملك‌زاده البته اين اظهارات را بي‌پاسخ نگذاشت و در يادداشتي خطاب به نمكي نوشت كه اظهاراتش چندان بي‌پايه و اساس است كه حتي «بيگانگان ايران‌ستيز در فراسوي مرزهاي كشور» اين نتيجه را كاملا مردود مي‌دانند. ملك‌زاده همچنين با كنايه خطاب به وزير بهداشت گفت «كساني مي‌توانند تحقيقات پزشكي را به نقد و چالش بكشند كه يك تحقيق موثر در عمر خود كرده باشند!» ملك‌زاده در اين يادداشت با كنايه به نمكي هشدار داد و پرسيد «آنچه امروز به عنوان واقعيات كرونا مشاهده مي‌كنيد همان پيش‌بيني‌هاي مطالعات اپيدميولوژي كوويد -۱۹ در ايران است! آنها را جدي گرفتيد؟... به‌عنوان وزير بهداشت گزارش دهيد كه كدام اجتماعات بزرگ ذيل نظر كدام دستگاه‌ها از اجراي كامل مقررات بهداشتي سرپيچي كرده‌اند؟...» وزير بهداشت نيز ظهر ديروز فريد نجفي را با حكمي كه سراسر كنايه به حوادث چند ساعت گذشته بود، جايگزين ملك‌زاده كرد. رضا ملك‌زاده، پزشك ۶۹ ساله داراي دكتراي طب عمومي از دانشگاه شيراز، متخصص داخلي، بورد فوق‌تخصصي‌گوارش و كبد از دانشكده پزشكي شيراز، فلوشيپ گوارش و كبد از دپارتمان گوارش بيمارستان Royal Free لندن انگلستان است.
استادياري دانشكده‌هاي پزشكي دانشگاه شيراز و تهران، رياست بخش گوارش بيمارستان شريعتي، رييس مركز تحقيقات بيماري‌هاي گوارش و كبد و ... برخي از سمت‌هاي تخصصي اوست. ملك‌زاده البته ازجمله پزشكاني است كه سمت‌هاي اجرايي نيز برعهده و در برخي نهادها عضويت داشته است. ملك‌زاده فاصله سال‌هاي ۶۹ تا ۷۲ يعني در دولت اول اكبر هاشمي‌رفسنجاني، وزير بهداشت بوده است. همچنين در وزارت بهداشت سمت معاونت بر عهده او بوده، سابقه عضويت در شوراي عالي انقلاب فرهنگي، دبيري فرهنگستان علوم پزشكي و معاونت پژوهشي فرهنگستان علوم پزشكي را در كارنامه دارد. همچنين ملك‌زاده اگرچه چهره‌اي سياسي نيست اما به لحاظ گرايش سياسي به حزب كارگزاران سازندگي نزديك است تا جايي كه چندي پيش حسين مرعشي، سخنگوي حزب كارگزاران نام ملك‌زاده را در ميان ۶ كانديداي اصلي حزب كارگزاران براي انتخابات رياست جمهوري سال ۱۴۰۰ مطرح كرد.
مشعوفان و مغمومان از استعفا
بدون در نظر گرفتن شرايط بحراني در حوزه سلامت، جرياني ناباورانه از استعفاي يكي از مهم‌ترين معاونت‌هاي وزير بهداشت خوشحال شدند. از وزير بهداشت دفاع كردند و عليه معاونش نوشتند و حتي با وجود نامه استعفا شايبه بركناري را مطرح كردند؛ دفاع و هجمه‌هايي مشكوك. با وجود اينكه وزارت بهداشت اغلب از فضاي سياسي دور بوده و بيشتر وزارتخانه‌اي تخصصي محسوب مي‌شود اما از آنجا كه در اين ۹ ماه گذشته سياست در مديريت بحران سلامت بيش از مسائل فني و تخصصي نقش ايفا كرده، گروهي از مخالفان دولت و طيفي از اصولگرايان از اين استعفا خوشحال شدند. اين خرسندي در رسانه‌ها و اظهارنظراتشان به وضوح مشهود بود. فرداي استعفا برخي كاربران توييتر و فعالان رسانه‌اي و فضاي مجازي كه اصطلاحا ارزشي شناخته مي‌شوند از رفتن ملك‌زاده خوشحال بودند. در توييت‌هاي اغلب آنها به استفاده از طب سنتي براي درمان كرونا اشاره شده بود كه ملك‌زاده از مخالفان جدي تلفيق طب سنتي با نظام پزشكي بود و در نامه استعفا هم نوشت كه مبناي علمي ندارد. گروهي نيز به دليل اينكه ملك‌زاده ادعاي ساخت واكسن ايراني را شتابزده توصيف كرده بود از رفتن او خوشحال بودند، گروهي كه بي‌محابا تلاش دارند اين ادعا را القا كنند كه بايد و مي‌توان در همه امور به خودكفايي رسيد و عمدتا تعامل‌هاي بين‌المللي را زير سوال مي‌برند. فارغ از ابراز خوشحالي اين گروه در فضاي مجازي برخي رسانه‌هاي رسمي و كانال‌هاي تلگرامي وابسته به برخي جريان‌هاي سياسي شروع به پرونده‌سازي عليه ملك‌زاده كردند. سايت مشرق در گزارشي نوشت كه اين استعفا فرار رو به جلو بوده و مدعي شد «بنابر داده‌هاي سامانه علم‌سنجي اعضاي هيات علمي وزارت بهداشت، نام دكتر رضا ملك‌زاده در ۵ سال اخير به ترتيب در ۸۰، ۹۸، ۹۱، ۷۷ و ۸۶ مقاله به عنوان يكي از نويسندگان درج شده؛ يعني بين سال‌هاي ۹۳ تا ۹۸ و درست در زماني كه معاون وزارتخانه بوده هر ۴ روز يك مقاله علمي منتشر كرده! اين سايت همچنين ملك‌زاده را پزشك معتمد رييس‌جمهوري خواند و نوشت «استراتژي ايمني گله‌اي و تست داروهاي خارجي» از سوي او در كشور اجرايي شده است. اين سايت همچنين مدعي شد كه ملك‌زاده اطلاعات ژنتيكي ايرانيان را به كشورهاي خارجي داده، ادعايي كه مشابه آن پيش از اين و خصوصا از سوي سخنگوي دولت تكذيب شده بود. اين سايت نوشته «ملك‌زاده اطلاعات بيش از ۳۰۰۰ بيمار كرونايي را به كشورهايي داده كه تجربه ثابت كرده اگر هم داروي درمان كرونا را كشف كنند قطعا داروي مورد نظر را در اختيار ايران قرار نخواهند داد و عجيب‌تر اينكه پس از اين همه دست و دل‌بازي ضد امنيتي، معاون محترم وزير بهداشت اعلام كرده، داروهاي گران‌قيمتي كه روي اين افراد آزمايش شده هيچ تاثيري در بهبود بيماري كرونا نداشته است! البته اين اولين گاف امنيتي ملك‌زاده نيست.» اين ادعا از سوي كانال تلگرامي منتسب به برخي نهادها نيز مطرح شد. ادعايي مشابه اين پيش از استعفا و بدون نام بردن از ملك‌زاده توسط محمود احمدي‌نژاد و در جريان يك مصاحبه مطرح شده بود. او گفته بود «در يك پروژه تحقيقات بهداشت جهاني كه مي‌خواستند دارويي را روي 11هزار نفر در كل دنيا آزمايش كنند، آن مقدار كه من اطلاعات گرفتم متاسفانه 3500 مورد آن در ايران اتفاق افتاده و من شنيدم يك فرد مسوول، قرارداد بسته و پول گرفته است. انسان چگونه مي‌تواند اين را هضم كند؟» همچنين كانال تلگرامي قرارگاه سايبري عمار نيز در ميان ادعاهايي از اين دست اين پرسش شايبه‌انگيز را مطرح كرد كه «آقايان مگر چه خيانت و جنايتي كرده‌ايد كه وسط نبرد با كرونا، فرار را بر قرار ترجيح داده‌ايد؟» خبرگزاري تسنيم نيز بريده‌اي از روزنامه «سلام» منتشر كرد كه در آن نقل‌قولي از ملك‌زاده در زماني كه وزير بهداشت بوده درمورد سياست‌هاي كنترل جمعيت ديده مي‌شد. ملك‌زاده گفته بود «كنترل جمعيت يك مساله حياتي است و به حمايت قاطعانه مردم نياز دارد.» اين خبرگزاري حمايت ملك‌زاده از سياست‌هاي كنترل جمعيت را دستاويزي براي حمله به او قرار داده، درحالي كه وقتي فاصله سال‌هاي 1355 تا 1375جمعيت ايران به دو برابر افزايش يافت و سياستمداران براساس گزارش‌هايي از جمعيت‌شناسان به اين نتيجه رسيدند كه تا ۲۰ سال آينده اين ميزان جمعيت با مشكلات فراوان مواجه خواهند شد، از همين روي تا مدت‌ها سياست حاكميتي مبني بر كنترل جمعيت بوده است، ضمن اينكه عليرضا مرندي، پزشك و سياستمدار معتمد نهادهاي حاكميتي ازجمله تاثيرگذاران در جريان كنترل جمعيت بوده است.
به جز طرح ادعاهاي عجيب گروه ديگري نيز كه شايد ادعاهايي عجيب و غريب مطرح نكردند اما همچنان از اين استعفا خوشحال شدند، گروهي هستند كه از هر اتفاق براي حمله به دولت استفاده مي‌كنند. نصرالله پژمان‌فر، رييس كميسيون اصل 90 مجلس شوراي اسلامي در صفحه شخصي خود در توييتر اعلام كرد:«تاكنون بيش از ۴۰ شكايت از شخص آقاي ملك‌زاده معاون پژوهشي مستعفي وزارت بهداشت در ماه‌هاي گذشته به كميسيون اصل ۹۰ واصل شده است. طبق قوانين كميسيون اصل 90 با استعفاي افراد پيگيري شكايات متوقف نمي‌شود و فرد بايد پاسخگوي عملكرد خود باشد.» همچنين زهره الهيان، نايب رييس فراكسيون طب سنتي مجلس نيز در گفت‌وگو با سايت جهان‌نيوز نزديك به عليرضا زاكاني گفت كه «مواضع تند و غيرعالمانه ملك‌زاده پذيرفته نيست» و «مجلس هميشه نسبت به ملك‌زاده انتقادات جدي داشته است.» او در اين گفت‌وگو به صورت غيرمنتظره‌اي از وزارت بهداشت دولت روحاني دفاع كرد و گفت جريان‌هايي در كشور به دنبال تضعيف آن هستند. در اين ميان برخي از اقدامات ملك‌زاده حمايت كردند و برخي هم به سراغ نقد شخص نمكي رفتند كه در ۹ ماه گذشته انتقادهاي بسياري نسبت به عملكرد او و عدم هماهنگي‌اش با دولت مطرح شده بود. مصطفي معين، پزشك و سياستمدار به نمكي انتقاد كرد و در يادداشتي نوشت كه «اين اخلاق و رفتار و تدبير مديريتي آقاي وزير يكي از علل اصلي تداوم امواج مهيب كرونا و كشتار گسترده كادرهاي پزشكي، پرستاري و عموم ملت است!» همچنين عبدالله رمضان‌زاده، سخنگوي دولت خاتمي نيز در توييترش پيشنهاد داد كه روحاني محمدرضا ظفرقندي، رييس سازمان نظام پزشكي را جايگزين نمكي كند. در اين مدت برخي كنشگران معتقد بودند كه سعيد نمكي در اغلب اقداماتش سوداي پاستور و انتخابات رياست‌جمهوري سال ۱۴۰۰ را نيز در نظر مي‌گيرد و از آنجا كه شانس اصولگرايان را براي بردن انتخابات پيش رو بيشتر مي‌بيند، تلاش دارد به طيفي از آنها نزديك شود. در اظهارنظرهايي كه در مورد وزير بهداشت و عليه ملك‌زاده ديده مي‌شود، گروهي از اصولگرايان با نمكي همراهي مي‌كنند كه البته به نظر ميرسد مقصودشان بيشتر همان هجمه به شخص رييس‌جمهوري است، در شرايطي كه گفته مي‌شود رييس‌جمهوري و نزديكانش با وزير بهداشت دچار مشكلات جدي هستند؛ مشكلاتي كه باعث شده تاكنون قريب به ۵ بار خبر استعفاي نمكي شنيده شود.
رضا ملك‌زاده، معاون تحقيقات و فناوري وزارت بهداشت در ساعات پاياني جمعه شب متن استعفايي آماده و منتشر و اعلام كرد كه از سمت خود كناره‌گيري كرده است. دقايقي پس از اين استعفا اخباري مبني بر استعفاي علي نوبخت، مشاور وزير بهداشت نيز منتشر شد.
فایل مرتبط (120.95 KB)
