پرنیان هفت رنگ فرهنگ ایرانی

کبنا ؛یکی از مسایل بسیار مهمی که کشورهای پلی‌اتنیک یا کثیرالاقوام با آن ریارو و مواجه‌ هستند، هویت ملی، وحدت ملی، همگرایی و واگرایی بین اقوام است. ایران سرزمینی است با اقوام متنوع و این اقوام با داشتن عقاید مختلف طی قرن‌ها در این سرزمین کنار هم زیسته‌اند.
پارادایم‌های هویت قومی، هویت ملی، سرمایه اجتماعی و امنیت اجتماعی، در یک پویش دیالکتیکی بزرگ، پیوسته بر یکدیگر تاثیرگذارند.
مولفه‌های هویت قومی عبارتند از: تبار، سرزمین، مذهب، حافظه تاریخی، زبان و آداب و رسوم و... که برای هر قومی محترم و ارزشمند تلقی می‌شوند. طبق نظر «باومن و رادکلیف» «قوم گرایی نوعی هویت قومی است. حس تعلق به‌گروه، با ویژگی‌هایی هم‌چون خاستگاه، تاریخ، فرهنگ، زبان، تجربه و ارزش‌های مشترک اطلاق می‌شود.» قوم‌گرایی دارای دو وجه «تعلق مثبت» به‌قوم و وجه «منفی» ( تمایل خاص‌گرا) است. در مورد «تعلق مثبت» تکلیف مشخص است، سخن ما درباره وجه ناپسند و نامطلوب وجه منفی (تمایل خاص‌گرا) است که در مواردی نوعی قانون جنگل را در پی دارد! آن‌گونه «که در آن اعضای یک گروه قومی، حیات اجتماعی خود را در تقابل یا حتی تخاصم با گرو‌های دیگر می‌بینند!» (محدثی)

از این پدیده شوم، به‌‌عنوان میراث مردمان عصر جاهلیت یاد می‌کنند! آن‌هایی که حاضر نبودند جز راه پدران راه دیگری را پیروی کنند، تا جایی‌که (الهاکم‌التکاثرحتی زرتم‌المقابر) در مزمت و سرزنش آن‌ها نازل شد! «تمایل خاص‌گرا و قوم محوری،» باعث می‌شود، ساده‌ترین کار، بد گفتن از سایر اقوام باشد و گسست اجتماعی و چند پارچگی جامعه فراهم شود! ناگفته پیداست در جامعه‌ای که هنجارها و ارزش‌ها عوض شود و در میان اقوام، به‌جای دوستی، دشمنی و به‌جای اتحاد، اختلاف و به‌جای مشارکت، حسادت و رقابت‌های منفی جایگزین شود، هرگز روی ترقی و پیشرفت را نخواهد دید. چنین جامعه‌ای به‌حکم «از ماست که بر ماست» پیشتر و بیشتر از آن که دشمنان در پی نابودی او باشد خود کمر بر نابودی خویش بسته وتیشه بر ریشه خود می‌زند. راستی را! چه خون‌ها که به‌خاطرقوم‌گرایی ریخته نشده! چه سرمایه‌های بزرگ که در راه آن هدر نرفته است! و...
هیهات! به‌کجا چنین شتابان! مواظب باشیم! بر طبل تفرقه و اختلاف نکوبیم! چرا که تنش‌ها همواره مورد توجه بیگانگان دور و نزدیک ( قدرت‌های منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای) است و برای به‌زوال کشیدن همبستگی و اتحاد ما و اعمال نفوذ و تحمیل منافع‌ خود، طرح‌ها در سر دارند و به‌خصوص چشم انتظار کمترین چالش قومی - قبیله‌ای هستند تا با استفاده از آن -و نیز برانگیختن و تحریک افراط‌گرایان ایدئولوژیک و «پان‌ها» بیشترین سود را برده و به‌اهداف خود نائل شوند! از همین روی، راز گذر از کشمکش‌ها و چالش‌های منبعث از تنوع قوم و اعتقاد، «آشنایی و ظرفیت پذیرش تفاوت‌ها» است و عقل سلیم اقتضا می‌کند که همدلی و اتحاد را به‌‌عنوان کیمیای مواجهه و رویارویی با هر نوع تهدیدی، تقویت و استحکام بخشیم. بنابراین ضروری است ارزش‌های اساسی دموکراتیک مانند فراگیری گفت‌وگو و صلح و سازش، اجتناب از تمرکز و انحصار، ملایمت و ملاطفت و تسامح و تساهل و... به‌‌عنوان راه‌حل‌هایی برای ایجاد سازگاری و همدلی پایدار برای حل و فصل جدال و کشمکش قومی باشند و با به کاربردن فرایند تصمیم‌گیری‌های صحیح و روشن، اغتشاش و تنش‌ها را کاهش داد که رهاورد آن «امنیت ملی» است.

جهت پیدایش فضای تعاملی و هم‌افزایی میان هویت ملی، هویت‌های قومی، سرمایه اجتماعی اقوام و امنیت اجتماعی پایدار با نگاه به هویت‌های پرشمار و متعدد ایران و وضعیت ملی، مواردی توصیه و پیشنهاد می‌شود:
1-تکریم هنجارها، آداب و رسوم، لهجه‌ها و گویش‌ها و ساختارهای خرده فرهنگ‌های قومی
2-اجتناب از تمایل و گرایش تبعیض‌آمیز به اقوام
3-اجتناب از پخش برنامه‌های «طنز» رادیویی و تلویزیونی که در مواردی رنجش خاطر اقوام را درپی دارد! در این زمینه باید ادب و آداب و ظرافت‌های فرهنگی اقوام را مدنظر قرار داد.
4-بزرگداشت و تکریم نام‌آوران و مفاخر اقوام و...
درپایان؛ لازم است از طریق نهادهای آموزشی و...، سطح «تحمل اجتماعی» بین همه‌ی اقوام تقویت شود. توهین به هر قومی محکوم است، اما اقوام باید توجه داشته باشند که با یک «حرف نسنجیده،» سریع از کوره در نروند و واکنش نشان ندهند، چون ما نماد رفتار دیگران نیستیم، بلکه نماد و نماینده‌ی منش، روش و اصالت و رفتار خودمان هستیم و برخورد ما نشان و مقیاسی برای اصالت و منش ما است. باید آگاه باشیم که: «ستون بزرگی است آهستگی». و این بیت «فردوسی کبیر» چه زیبنده‌ی همه اقوام و همه ایرانیان است.
نبد جز بزرگی و آهستگی
       خردمندی و شرم و شایستگی

-----------------------------------
 دکتر سید علی‌سینا رخشنده‌مند
عضو بنیاد ملی نخبگان ایران
مدرس دانشگاه‌های تهران