ماولایوهای جنجال‏ساز؟

کبنا ؛این روزها به خاطر کرونا و بنا به ملاحظات بهداشتی، در زیست بسیاری از مردم تغییراتی رخ داده است. یکی از آن تغییرات، بیشتر شدنِ حضور در شبکه‌های مجازی است. پررنگ‌تر شدنِ حضور مردم در فضای مجازی، پاره‌ای از مسائلِ این فضا را عمومی‌تر و جدی‌تر کرده است. شاید این حضور باعث شده که پدیده‌های مجازی مانند پدیده‌های اجتماعی، حساسیت‌زا شود. یکی از این پدیده‌های مجازی، لایوهای اینستاگرامیِ اصطلاحاً «اینفلوئنسر»ها در این روزها است. لایوهایی که حسابی جنجال به ‌راه انداخته‏اند. اینفلوئنسرها، چهره‌های مشهور فضای مجازی هستند؛ به‌ جز سلبریتی‌ها (مطابق تعاریفِ متعارفِ این حوزه). این چهره‌ها در جهانِ مجازی، افرادی بسیار مشهور و تاثیرگذار شده‌اند. همین چندی پیش یکی از این چهره‌های مشهورِ ایرانی توانست رکورد بازدید از لایو اینستاگرامی در جهان را بشکند. چندی قبل از این نیز مثل اینکه توانسته بود همین رکورد را در کامنت ثبت کند. این رکورد شکنی‌ها تبدیل به موضوع بحث محافل گوناگون شده بود.
این روزها نیز ماجراهای لایو اینستاگرامیِ این چهره‌های ایرانی (اینفلوئنسرهای ایرانی)، تبدیل به یک مسئله شده است. اگر بخواهیم دقیق به ماجرا ورود کنیم، راستش حرف‌های زیادی نمی‌توان زد. هنوز این حوزه ناشناخته است. پدیده‌های این فضا، به تازگی تبدیل به «مسائل» حوزه عمومی شده‌اند. می‌دانیم که یک امر تا تبدیل به مسئله عمومی نشود، فهم عمومی از آن شکل نمی‌گیرد. اگر امری به موضوعِ بحث حوزه عمومی درنیاید، زبانِ عمومی پیرامونش شکل نمی‌گیرد. طبیعتاً کلید فهم در زبان است. بدون تعارف باید گفت ما زبانمان در فهم مسائلِ جدیدِ فضای مجازی، فقیر و نافربه است. در این فضا، ساحت‌های زیستیِ زیادی به وجود آمده که هنوز اندیشیده‌‌ نشده است! ما هنوز نمی‌دانیم تا چه ‌اندازه، تحلیل‌ها و حقایقِ توافقیِ فضای فیزیکی‏ قابل ترجمه و تجویز برای فضای مجازی‌اند. حتماً این دو فضا از هم تغذیه خواهند کرد اما میزانش هنوز دقیق مشخص نیست.
برخی از این پدیده‌های شبکه‌های اجتماعی، در فضای واقعی قابل تعلیل هستند. به‌ طور مثال می‌توان از نقش‌های الهیات مسلط، هنجارهای اجتماعی و سیاسی، و عواملی چون ناکامی‌ها و سرکوب‌ها، تبعیض‌ها و تعزیرها و... در شکل‌گیری شخصیتِ نامتعارفِ این افراد در فضای فیزیکی سخن گفت‏ اما مشخص نیست که ظهور این افراد در فضای مجازی را تا چه ‌پایه می‌توان به همین عوامل نسبت داد؟!
چند روز پیش، پس از لایوهای جنجالیِ موردِ اشاره، یکی از کارشناسان بی‌بی‌سی طی یک توئیت از ساختگی بودنِ دعواهای اینفلوئنسرها خبر داد و معتقد بود «این شاخ‌های راهزن مجازی‏ از یک کانون شرط‌بندی حقوق می‌گیرند». حتی به اسامی رهبران این کانون‌ها و نویسندگانِ این سناریوهای - به تعبیر او - ساختگیِ دعواهای اینستاگرامی‏ در این توئیت اشاره کرد. این توئیت نشان می‌دهد که هنوز نقش‌ها و نقشه‌های این حوزه مجهول است و برای فهم مسائل این فضا‏ باید صحنه را شفاف‌تر کرد و عوامل معرفتی و غیرمعرفتی جدید در این حوزه را شناسایی، استخراج و صورت‌بندی کرد. چه‌ بسا بسیاری از مسائل این حوزه، پدیده‌های طبیعی ناشی از شیوه خاصِ زیستی‏ نباشند‏ بلکه حاصل مهندسی پیچیده محافل خاص باشند.