زلزله پیامکی در «روز دانشجو»

ظهر ديروز به يکباره خبري در فضاي مجازي منتشر شد که در آن ادعا شده بود پيامکي براي گروهي از شهروندان ارسال شده است که در آن از وقوع عنقريب زلزله اي شديد خبر داده  و از شهروندان خواسته شده بود تا براي حفظ جان خود به پناهگاه بروند. خبري که به يکباره مانند بمبي خبري و موجي از شايعات و اخبار ضد و نقيضي در رسانه ها و فضاي  مجازي منتشر شد و در عرض کمتر از نيم ساعت تمام مسولان ارشد مرتبط کشوري را وادار به واکنش کند.
پيامک يا هک؟
انتشار اين خبر اما مصادف بود با موجي از اخبار ضد و نقيضي که از سوي مسولان مختلف کشوري منتشر مي شدند.
شبکه خبر، در زير نويسي ابتدا ارسال اين پيامک ها را نتيجه «هک» شدن همراه اول عنوان کرد و پس از آن از قول مسوولان هک شدن را تکذيب و اعلام کرد که اين پيامک جعلي است. با اين حال بازار شايعات آنچنان داغ شده بود که هر چند دقيقه يکبار اظهار نظر جديدي  از سوي مسوولان مرتبط منتشر مي‌شد. به خصوص آنکه يکي از گروه‌هاي معروف هکري اعلام کرده بود که اتفاق رخ داده کار آنها بوده است. 
اين خبر اما از آن جهت که تهران هر ساله شاهد يکي – دو زلزله تقريبا شديد است باعث ايجاد موجي از نگراني بين شهروندان شد گرچه اسماعيل بايرام نژاد، رئيس مرکز لرزه نگاري کشور با تاکيد بر اينکه زلزله قابل پيش‌بيني نيست، اعلام کرد: «در سال‌هاي اخير سامانه‌هاي هشدار سريع زلزله در دنيا عرضه شده که تاکنون در ايران کاربردي نشده است و ما در صورت وقوع ناهنجاري در منطقه، اطلاعات لازم را به سازمان‌هاي مديريت بحران اعلام مي‌کنيم و هرگز براي اشخاص پيامي صادر نمي‌کنيم و نخواهيم کرد.»
وي با تاکيد بر اينکه هشدار و پيام وقوع زلزله از سوي اين مرکز صادر نشده است و هرگز چنين هشدارهايي را منتشر نخواهيم کرد، افزود: «اين هشدار از جانب اين مرکز نبوده است. اين هشدار درحالي صادر شده است که زلزله قابل پيش‌بيني نيست که بخواهيم پيام هشدار صادر کنيم. سيستم‌هاي هشدار سريع زلزله در دنيا عرضه شده که تاکنون اين سيستم‌ها در ايران راه‌اندازي نشده است و راه‌اندازي اين سيستم‌ها در دستورکار شهرداري قرار دارد.»
رييس مرکز لرزه‌نگاري کشور خاطرنشان کرد: «اين سامانه‌ها در زمان وقوع زلزله کاربرد دارند و در بازه زماني 10 تا 15 ثانيه قبل از وقوع زلزله اخطارهايي را صادر مي‌کنند و بر اساس اين اخطارها، شيرهاي گاز به طور خودکار قطع مي‌شود. البته اين سامانه‌ها هنوز در ايران کاربردي نشده است،ما چنين هشدارهايي را امروز از طريق گوشي‌هاي موبايل صادر نکرده و نخواهيم کرد؛ چرا که در صورتي که فعاليت‌هاي لرزه‌اي غير عادي را در هر منطقه از کشور مشاهده کنيم، بر اساس سوابق لرزه‌اي هر منطقه، صرفا به سازمان‌هاي مديريت بحران اعلام مي‌کنيم تا آمادگي لازم را داشته باشند.»
بايرام‌نژاد خاطر نشان کرد: «اين اقدام، پيش‌بيني زلزله قلمداد نمي‌شود، ضمن آنکه ما هرگز با اشخاص سر و کار نداريم که بخواهيم از طريق گوشي‌هاي همراه، هشداري صادر کنيم.»
در همين زمينه مرکز ژئوفيزيک دانشگاه تهران نيز در اطلاعيه‌اي که با برچسب «فوري و مهم» منتشر شده بود گفت:‌« مرکز لرزه‌نگاري کشوري مؤسسه ژئوفيزيک دانشگاه تهران ضمن تکذيب اين پيام اعلام مي‌کند که هيچگونه وضعيت غيرعادي در خصوص وقوع زمين لرزه در هيچ منطقه کشور تا لحظه درج اين پيام مشاهده نشده است.»
شيطنت يا خرابکاري
در اين گير و دار لحظه به لحظه بر گستره نگراني شهروندان با انتشار صحبت هاي ضد و نقيض مسولان اضافه مي شد . کاربران فضاي مجازي باوجوديکه مسولان اعلام کرده بودند اين پيامک ها جعلي است باز هم مدعي بودند که ممکن است واقعا زلزله اي در راه بوده باشد و مسولان آن را پنهان کرده باشند. سرهنگ پاشايي معاون اجتماعي پليس فتا با رد اين موضوع گفت: «يک قابليتي روي گوشي‌هاي تلفن همراه به نام ارائه هشدارهاي ضروري وجود دارد که فقط به اينترنت نياز دارد. اين قابليت هم براي اين است که اگر خدايي نکرده بچه‌اي در منطقه جغرافيايي خاص گم شده يا طوفان هر اتفاق ديگري که رخ داده،‌ پليس يا شهرداري بتواند يک پيام هشداري ارسال کند که اين پيام هشداري براساس قابليتي که روي تلفن همراه قرار دارد، به افراد ارسال شده و آن را مي‌بينند.» علي نصيري، رئيس سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران نيز با جعلي خواندن  اين پيامک ها کلا انها  را تکذيب کرد! او در گفت‌وگو با ايسنا با بيان اينکه به نظر مي‌رسد اين يک اقدام شيطنت آميز براي تهيج و تحريک افکار عمومي باشد، گفت:‌« از مردم عزيز اين مي‌خواهم که به اين پيام توجهي نکنند و خونسردي و آرامش خود را حفظ کنند. ما عليرغم جعلي بودن اين پيام، باز هم براي اطمينان بيشتر لرزه‌هاي اخير در محدوده تهران را بررسي کرديم که بيانگر اين بود که هيچ مورد غيرعادي وجود ندارد.»
رئيس سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران با تاکيد بر اينکه اين پيام جعلي است، خاطرنشان کرد:« هيچ سامانه‌اي در کشور ما وجود ندارد که زلزله را ساعت‌ها قبل از وقوع پيش‌بيني کند، به همين دليل نيز واضح است که اين پيام جعلي و شيطنت آميز است. »
ورود سياسيون
اما با انتشار گسترده اين شايعات، وزارت کشور و وزارت ارتباطات نيز مجبور به واکنش شدند. بخصوص آنکه برخي از اين شايعات دليل چنين اقدامي، آنهم در روز دانشجو را حرکتي معنا دار براي کشاندن مردم به خيابان ها  عنوان مي کردند و گروهي ديگرمدعي بودند که همراه اول در روز دانشجو و در ادامه ناآرامي هاي اخير هک شده است  و مسولان تلاش مي کنند تا اين حمله را لاپوشاني کنند. همين مساله باعث شد تا  سيد مجيد مير احمدي، معاون وزير کشور نيز درباره ارسال پيامک هشدار زلزله اعلام کند: « نه مساله هک مطرح است و نه مساله خاص امنيتي بوده است، بلکه يک اشتباه فني بوده است. قطعا اشتباه بدي بوده و اين موضوع هم از طريق دستگاه‌هاي ذي‌ربط در حال پيگيري است.»
با اين وجود،  ماجرا به همين جا ختم نشد کمااينکه وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات در پي ارسال «پيام هشدار زلزله» دستور پيگيري موضوع و برخورد با مقصرين احتمالي را داد. روابط عمومي وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات اعلام کرد:«در پي خطاي انساني بخش تحقيق و توسعه اپراتور همراه اول در فعال کردن سامانه هشدار و ارسال «پيام هشدار زلزله» براي تعدادي از مشترکين اين اپراتور در شهر تهران و ايجاد نگراني براي برخي از هموطنان، عيسي زارع پور وزير ارتباطات دستور پيگيري موضوع و برخورد با مقصرين احتمالي را داد.» با اين حال يک کارشناس شرکت مخابرات که نمي خواهد نامش فاش شود، در گفت و گو با «آرمان امروز» موضوع هک کردن سيستم همراه اول را رد کرده و گفت: اين مساله همانطور که مسولان اعلام کرده اند، ناشي از يک خطاي انساني است. يعني هشداري به اشتباه براي تعدادي از هموطنان ارسال شده که باعث ايجاد اين شايعات شده است.
وي افزود: درواقع قرار بوده اين هشدار آزمايشي براي تعداد محدودي از شهروندان تهراني ارسال شود اما به دليل خطاي کاربر براي جمع کثيري از پايتخت نشينان ارسال شده است.
بدين ترتيب به نظر مي رسد با وجوديکه مسولان تلاش دارند تا اين حادثه را خطايي انساني نشان دهند، هنوز ابهامات فراواني در مورد ماهيت اين رخداد وجود دارد که شايد در آينده اي نزديک ابعاد جديدي از حقايق پيرامون آن فاش شود. گرچه اين مانور ناخواسته ثابت کرد که مديريت بحران ما همچنان ناکارآمدو عاجز از مديريت شرايط بحراني‌است!