گیاهان تراریخته چه هستند و کدام محصولات غذایی بازار ایران تراریخته هستند؟

کبنا ؛تعریف گیاهان تراریخته یا ترانسژنیک (Genetically Modified Plants) به گیاهانی اطلاق می‌گردد که یک یا چند ژن محدود را از گونه‌های دیگری به جز ژرم‌پلاسم آن گیاه از طریق متدهای مدرن ژنتیک مولکولی و مهندسی ژنتیک دریافت کرده باشند. هدف از ایجاد گیاه تراریخته یا تراژن، بهبود مقاومت گیاه نسبت به برخی از آفات یا بیماری‌های گیاهی (تنش‌های زیستی)، افزایش تحمل تنش‌های غیر زنده مانند تنش شوری و کم‌آبی، بهبود کیفیت و بازار پسندی محصول، افزایش تولید و عملکرد گیاه، افزایش بهره‌وری در کشاورزی و در نهایت، افزایش سطح سلامت جامعه از طریق کاهش مصرف انواع سموم و کودهای شیمیایی است. گیاهان تراریخته به دلیل اهمیتی که دارند علیرغم مخالفت‌های برخی از دولت‌ها و ملت‌ها، کشت آنها در بیش از 20 کشور جهان در حال انجام می‌باشد. اگرچه کشت گیاهان ترانسژنیک به سال 1996 باز می‌گردد اما به دلیل اهمیت آن سطح زیر کشت آن افزایش پیدا کرده است به طوری که کشورهای ایالات متحده آمریکا (5/71 میلیون هکتار)، برزیل (8/52 میلیون هکتار)، آرژانتین (24 میلیون هکتار)، کانادا (5/12 میلیون هکتار) و پاراگوئه (1/4 میلیون هکتار) پنج کشوری هستند که بالاترین سطح زیر کشت گیاهان تراریخته را به خود اختصاص دادند. کشت گیاهان تراریخته به‌صورت رسمی در ایران وجود نداشته است، کشت آنها به‌صورت پژوهشی و میدانی بوده که برحسب قانون ایمنی زیستی باید به‌طور محدود انجام و تمام مسائل حفاظتی در نظر گرفته شود. کشورهایی از جمله ایران و اتحادیه اروپا در سال 2000 پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا را امضا کردند. در این میان اتحادیه اروپا در همان سال، قانون برچسب‌گذاری را آغاز کرد و در سال 2003 این قانون اجباری و در سال 2007 نهایی شد. قوانین برچسب‌گذاری نیز بسیار محدودکننده بود؛ یعنی تا قبل از سال 2007 محصولات دستکاری شده با درصد تغییرات ژنتیکی بین 9/0 تا 1 برچسب‌گذاری می‌شدند، ولی از سال 2007 به بعد حتی اگر این درصد به صفر هم نزدیک شود نیز برچسب‌گذاری انجام می‌شود.

در ایران برخی از محصولات غذایی موجود در بازار کشور "تراریخته" است اما به‌دلیل عدم درج اطلاعات تراریختگی این محصولات، مصرف‌کنندگان امکان تشخیص این محصولات را ندارند. چرا مسئولین مربوطه اطلاعات شفافی از لیست محصولات تراریخته موجود در بازار را به مردم ایران نمی‌دهند، هنوز هم لیست دقیقی از این محصولات یا فرآورده‌های واجد تراریخته‌ها منتشر نمی‌شود! با تحقیق و بررسی و گردآوری اطلاعات پراکنده موجود می‌توان اظهار داشت که محصولات تراریخته ذرت، سویا و پنبه‌های وارداتی و درصد کمی از برنج در سفره غذایی مردم ایران وجود دارد، اما متاسفانه به‌دلیل عدم برچسب‌گذاری تراریخته، مردم واقعاً سردرگم در تشخیص آنها هستند و فقط بروی چند نوع روغن نباتی برچسپ تراریخته نوشته شده است. پس تقریباً اکثر روغن نباتی‌های بازار تراریخته است و محصولات دیگری چون، ذرت، سویا و پنبه‌های وارداتی و احتمالاً درصد کمی برنج تراریخته در بازار وجود دارد. با توجه به اینکه مردم بدون اطلاع از برچسب گذاری به هیچ وجه قادر به شناسایی محصولات تراریخته نیستند، بنابراین لازم است این برچسب‌گذاری به طور سریع انجام گیرد؛ مردم کشور ما از مسئولان انتظار دارند که با احترام به حقوق شهروندی خود، حق انتخاب آنان، حق دانستن شفاف حقیقت، اهمیت سلامت و کشاورزی و داشتن غذای سالم، به این سؤالات در مورد محصولات تراریخته روشن و شفاف پاسخ دهند.


----------------------------------------------
احمد مجیدی
دانشجوی سال آخر دکتری ژنتیک گیاهی