تاریخ انتشار
سه شنبه ۱۲ ارديبهشت ۱۴۰۲ ساعت ۱۳:۲۷
کد مطلب : ۴۶۱۸۳۹
در گفت‌وگو با کارشناسان نشانه‌های احتمالی و سطح لفاظی‌ها در غرب مبنی بر تندترشدن موضع تقابلی علیه ایران بررسی شد
شوخی با ماشه
۰
کبنا ؛در حالی بیشتر تحلیلگران از سیاست دولت بایدن ناظر بر «نه توافق، نه بحران» می‌گویند که در فضای رسانه‌ای نشانه‌ها یا لفاظی‌هایی از احتمال فعال‌شدن دوباره اسنپ‌بک یا مکانیسم ماشه برای بازگرداندن مجدد قطع‌نامه‌های شورای امنیت دیده می‌شود. علی واعظ، شنبه هفته جاری در توییتی این موضوع را مطرح کرد. مدیر میز ایران در گروه بین‌المللی بحران، در توییت خود نوشت: «هفته گذشته سه کشور اروپایی با دعوت از ۱۰ عضو منتخب شورای امنیت سازمان ملل، آنها را در جریان رایزنی‌ها درمورد استفاده از مکانیسم ماشه قطع‌نامه ۲۲۳۱ برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل در صورت عبور ایران از خطوط قرمز هسته‌ای قرار دادند». ادعای علی واعظ از دو جنبه شایان تحلیل است؛ یا به واقع برگزاری این جلسه بین سه کشور اروپایی عضو برجام با دیگر اعضای شورای امنیت می‌تواند آغازی بر روند فعال‌شدن مکانیسم ماشه و بازگشت قطع‌نامه‌های سازمان ملل و شورای امنیت باشد یا باید آن را یک لفاظی دیپلماتیک صرف و بازی روانی علیه تهران دانست که با توجه به شرایط موجود، برخی شق اول تحلیل را محتمل‌تر می‌دانند؛ چراکه شنبه هفته جاری هم میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در توییتی نوشت: «به نظر می‌رسد آمریکا و تروئیکای اروپایی می‌خواهند برجام را که دستاورد مهم عدم اشاعه هسته‌ای بوده و هست منحل کنند». اولیانوف ادامه داد: «هر روز تأخیر آنها در ازسرگیری مذاکرات وین، ما را به مرحله بدون بازگشت نزدیک‌تر می‌کند». اظهارات نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین اتریش نیز می‌تواند تأییدی بر شایعه یا لفاظی‌ها برای فعال‌شدن مکانیسم ماشه باشد. ناصر کنعانی هم در نشست خبری دیروز (دوشنبه) خود با خبرنگاران به موضوع برگزاری جلسه تروئیکای اروپایی عضو برجام با دیگر اعضای شورای امنیت بر سر فعالکردن مکانیسم ماشه واکنش نشان داد و در موضعی هشدارآمیز از «مقابله به مثل تهران» گفت و تأکید کرد که «اروپا پاسخ تهدید ما به استفاده از مکانیسم ماشه را می‌داند». سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه اخیرا اخباری منتشر شده در ارتباط با اینکه برخی از طرف‌های اروپایی برجام با اعضای شورای امنیت سازمان ملل در مورد مکانیسم ماشه و فعالکردن آن علیه ایران جلساتی برگزار کرده‌اند و اکنون وضعیت برجام و مذاکرات رفع تحریم‌ها چگونه است؟ گفت: «عدم برگزاری نشست‌های مذاکراتی در موضوع برجام به معنای رکود کامل در این زمینه و متوقف‌بودن تلاش‌های دیپلماتیک برای احیای برجام نیست». این دیپلمات با بیان اینکه مسیر دیپلماسی همچنان باز است و تبادل پیام‌ها همچنان ادامه دارد، تصریح کرد: «مسیرهای مختلفی برای تبادل پیام‌ها وجود دارد». کنعانی ضمن تأکید بر اینکه ایران با رعایت خطوط قرمز خود، آماده جمع‌بندی مذاکرات است، عنوان کرد: «همان‌طورکه قبلا نیز آقای وزیر امور خارجه اشاره کرده‌اند، مسیر مذاکره برای همیشه باز نخواهد بود». سخنگوی دستگاه دیپلماسی با بیان اینکه ما نیز همین خبرها را دیده‌ایم، در این زمینه ادامه داد: «چنانچه طرف مقابل دچار خطای محاسباتی شود و اقدامات غیرمنطقی در مورد برجام و روند مذاکرات انجام دهد، آنها بر اساس پیامی که قبلا از ایران دریافت کرده‌اند، به صورت واضح می‌دانند که واکنش ایران به این موضوع چه خواهد بود و این پیام به نظرم به اندازه کافی گویاست».
فعال‌شدن مکانیسم ماشه از ادعا تا واقعیت
شرق در ادامه نوشت: با توییت شنبه هفته جاری علی واعظ، دوباره فعال‌شدن یا فعال‌نشدن مکانیسم ماشه به محافل رسانه‌ای و تحلیلی بازگشته است؛ اینکه در شرایط کنونی آیا اروپایی‌ها با حمایت آمریکا در مسیر ضربه‌زدن به برجام از طریق فعال‌شدن این مکانیسم (ماشه) گام برمی‌دارند یا خیر؟ آیا در وضعیتی که شاهد تداوم و حتی تشدید جنگ اوکراین هستیم، غرب به سمت تشدید اختلاف‌ها و بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت و سازمان ملل در قبال ایران خواهد رفت و جبهه جدیدی از تنش‌ها را با موضوع هسته‌ای برای خود شکل می‌دهد؟
در همین باره بهزاد نیک‌منش ادعای علی واعظ را در صورت واقعیت، آغاز دور جدیدی از فشارها بر ایران در حوزه هسته‌ای می‌داند. از نگاه این مفسر حوزه سیاست خارجی، به دلیل مجموعه‌ای از اتفاقات از بحث غنی‌سازی ۶۰ درصدی تا ادعای غنی‌سازی ۸۴ درصدی، بدون پاسخ ماندن برخی سؤالات آژانس، روند کند و فرسایشی مسیر حل اختلاف‌های تهران و آژانس بر سر موضوعات پادمانی و از همه مهم‌‌تر تداوم جنگ اوکراین، فضایی شکل گرفته است که طرفین (ایران و غرب) در یک گسل در موضوع مذاکرات هسته‌ای و احیای برجام قرار دارند.
در سایه این نکات و همچنین اتفاقات دیگری مانند نقش‌آفرینی مخرب اسرائیل، نیک‌منش گزاره مهم‌‌تر و پررنگ‌تر را تلاش اروپا و آمریکا بر سر فعالکردن مکانیسم ماشه می‌داند؛ چراکه از منظر این کارشناس، «تداوم شرایط کنونی نگرانی جدی را در اروپایی‌ها و آمریکا ایجاد کرده است که تهران در کمترین فاصله ممکن با نقطه گریز هسته‌ای قرار دارد و به موازات آن، روند کُند مذاکرات ایران و آژانس مزید بر علت شده است». به همین دلیل این تحلیلگر یکی از راه‌ها برای اعمال فشار از نگاه اروپایی‌ها و همچنین ایالات متحده را توسل به مکانیسم ماشه، فارغ از تبعات بعدی آن می‌داند. با چنین خوانشی، مفسر حوزه سیاست خارجی نکته مهمی را متذکر می‌شود و می‌گوید: «امکان برگزاری جلسات بعدی بر سر فعالکردن مکانیسم ماشه توسط کشورهای اروپایی و آمریکا نیز در این رابطه وجود دارد». البته نیک‌منش بر این باور است که شاید در گام‌های ابتدایی سعی شود از فعال‌شدن مکانیسم ماشه برای فشار روانی به ایران استفاده شود، اما اگر تهران در مسیر مدنظر آنها قرار نگیرد، غرب احتمالا آن را (مکانیسم ماشه) فعال خواهد کرد.
این در حالی است که حسین امیری، دیگر کارشناس، برخلاف نیک‌منش، ادعای علی واعظ و اساسا فعال‌شدن مکانیسم ماشه از طرف سه کشور اروپایی را سناریویی دور از واقعیت می‌داند؛ چراکه او یادآور می‌شود «اکنون اروپایی‌ها در مواجهه کامل و مستقیم با جنگ اوکراین قرار دارند. به‌همین‌دلیل ظرفیت و پتانسیل دیگری برای بحران‌آفرینی و تنش جدید ندارند».
این تحلیلگر حوزه سیاست خارجی با اذعان به این نکته که شاید ایالات متحده آمریکا با تحریک اروپایی‌ها به دنبال فعالکردن مکانیسم ماشه باشد، متذکر می‌شود که موضوع هسته‌ای ایران در سایه فعال‌شدن این مکانیسم (ماشه) از نظر ژئوپلیتیک تهدیدی برای ایالات متحده قلمداد نمی‌شود؛ اما به واسطه قرابت سرزمینی اروپا با خاورمیانه قطعا هرگونه تنش هسته‌ای درباره ایران می‌تواند ناامنی را به مرزهای اروپا سرایت بدهد. به‌همین‌دلیل امیری، یا ادعای علی واعظ را از اساس نادرست و با هدف فشار روانی به ایران قلمداد می‌کند یا اینکه به باور او، آمریکایی‌ها سعی دارند اروپا را در گودال مکانیسم ماشه مانند گذشته گرفتار کنند.
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه هم در گفت‌وگویی که داشت، می‌گوید که در سایه سیاست «نه توافق، نه بحران»، دولت بایدن فعلا به دنبال بحران‌آفرینی در قبال پرونده هسته‌ای ایران با فعالکردن مکانیسم ماشه ذیل تحریک اروپایی‌ها نیست. به‌همین‌دلیل این کارشناس خاطرنشان می‌کند که در برهه‌هایی به نقل از برخی منابع رسانه‌ای پیشنهادهایی از سوی آمریکا بر سر توافق موقت با ایران مطرح شد؛ هرچند بعد از انتشار این اخبار درباره پیشنهاد توافق موقت و نگرانی اسرائیل شاهد تکذیبیه‌های نصفه‌و‌نیمه مقامات کاخ سفید بودیم؛ اما این تحلیلگر «توافق موقت» را یک راهکار برای برون‌رفت از بن‌بست کنونی از سوی دولت بایدن تلقی می‌کند تا آمریکایی‌ها با غافلگیری بیشتری در مسائل منطقه‌ای و پرونده هسته‌ای ایران مواجه نشوند.
جنگ اوکراین و مکانیسم ماشه
در یک بازخوانی از موضوع فعال‌شدن مکانیسم ماشه به نظر می‌رسد تداوم تعلیق در گفت‌وگوهای هسته‌ای و نیز تأثیر برخی موضوعات مانند برخی مسائل داخلی ایران بر شکل‌گیری گسل میان اروپا و آمریکا با تهران برای احیای برجام در کنار اختلافات تهران و آژانس، عاملی در راستای فعال‌شدن مکانیسم ماشه با هدف نرسیدن تهران به نقطه گریز هسته‌ای باشد؛ اما در یک لایه عمیق‌تر می‌توان جنگ اوکراین و مناسبات تهران - مسکو در حوزه نظامی، دفاعی و تسلیحاتی را هم از جمله عوامل مهم برای تحریک اروپا و آمریکا در راستای فعالکردن مکانیسم ماشه دانست. ۲۶ دی ۱۴۰۱، هشتمین سال برجام هم آغاز شده و تا ۲۶ دی ۱۴۰۲ ادامه دارد. در مهرماه سال جاری تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت از جمله تحریم‌های حوزه موشکی ذیل قطع‌نامه 2231 که ضمن برجام است، پایان می‌یابد و به دنبال آن در دی ماه امسال نیز باید تحریم‌های تسلیحاتی اروپا علیه ایران خاتمه پیدا کند. مضافا بر‌اساس قطع‌نامه 2231 بسیاری از محدودیت‌های فنی هسته‌ای ایران در پایان سال هشتم منقضی می‌شوند. به‌همین‌دلیل یکی از موضوعات جدی پایان محدودیت فروش سلاح‌های پیشرفته به تهران بعد از اکتبر است.
دراین‌باره علی لقمانی دیگر کارشناسی است که در گفت‌وگوی خود از منظر غیرهسته‌ای به موضوع فعال‌شدن مکانیسم ماشه می‌نگرد و تأکید دارد که با توجه به تداوم جنگ اوکراین برای سال جاری، همکاری‌های ایران و روسیه به یکی از دغدغه‌های جدی آمریکا و اروپا تبدیل شده است. ازاینرو محتمل خواهد بود که قبل از پایان این محدودیت‌ها برای دستیابی ایران به بازار سلاح، سه عضو اروپایی برجام با مدیریت واشنگتن، ذیل فعال‌شدن مکانیسم ماشه، شرایط را برای ایران سخت‌تر کنند. البته تحلیلگر حوزه بین‌الملل هم‌زمان این تصور را هم دارد که دو طرف (تهران و غرب) بر سر تمدید این شرایط به اجماع برسند که به نظر لقمانی مسیر این اجماع از دل حل اختلافات پادمانی تهران و آژانس می‌گذرد.
پیرو این نکته مهم لقمانی، ناصر کنعانی در نشست خبری دیروز خود به روند تعامل تهران با آژانس هم اشاره کرد و در پاسخ به پرسشی درباره ادعای برخی از مقام‌ها و رسانه‌های غربی درخصوص اینکه روند نصب دوربین‌های آژانس در تجهیزات هسته‌ای ایران کُند صورت می‌گیرد و گاهی از سوی تهران در این زمینه همکاری‌های لازم صورت نگرفته است، گفت: «بر مبنای سفر آقای گروسی در اواخر سال گذشته به تهران، توافقی بین دو طرف ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صورت گرفت، بیانیه مشترکی صادر شد و گام‌های اجرائی و عملیاتی تعیین شد که سوءتفاهمات برطرف شود. در این زمینه دو بار هم سفر مقامات آژانس به ایران انجام شد و همکاری‌ها در این زمینه گام به گام صورت می‌گیرد».
سخنگوی دستگاه دیپلماسی با تأکید بر اینکه طرح موضوعات رسانه‌ای از این دست را کمک‌کننده نمی‌داند، افزود: «به مقامات آژانس توصیه می‌کنیم که با توجه به توافقات صورت‌گرفته و استقبال ایران از هیئت‌های آژانس از طرح مسائل فنی در حوزه رسانه اجتناب کنند و اجازه دهند مسائل در سیر طبیعی و فنی خودش به پیش رود».
در سایه آنچه ناصر کنعانی ذیل تعاملات ایران و آژانس عنوان کرد، علی لقمانی مسیر پیش‌رو را کند، پیچیده و زمان‌بر می‌داند. به‌ویژه آنکه تنها چند هفته تا برگزاری نشست فصلی شورای حکام وجود دارد. تحلیلگر حوزه بین‌الملل در ادامه روی این نکته مهم نیز تأکید دارد که به نظر نمی‌رسد تا واپسین روزهای منتهی به برگزاری نشست فصلی شورای حکام در خردادماه این روند کُند و فرسایشی تسریع شود؛ چراکه از نگاه او، تهران به دنبال امتیازگیری است. در تبیین دقیق‌تر این گزاره مطرح‌شده علی لقمانی، حشمت‌الله فلاحت‌پیشه هم از تلاش تهران برای امتیازگیری از طرف غربی در ازای همکاری با آژانس می‌گوید.
نماینده ادوار مجلس در ادامه گپ و گفتش روی روند مدنظر تهران در تعامل با آژانس در دوره‌های قبل تمرکز می‌کند و اعتقاد دارد که «در دوره‌های قبلی ایران سعی کرده است کمی مانده به نشست فصلی شورای حکام با اجازه‌دادن به گروسی برای سفر به ایران و انجام توافقات، اعضای شورای حکام را از صدور قطع‌نامه علیه ایران منصرف کند»؛ اما روند فعلی از منظر فلاحت‌پیشه قدری متفاوت است، چراکه از دید او اکنون تهران سعی دارد عملیاتی‌کردن توافق اسفندماه با رافائل گروسی و اجازه‌دادن به هیئت فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای حضور در ایران را به مابازا و دستاوردی از جانب غربی‌ها گره بزند.
کارشناس حوزه سیاست خارجی در تشریح چرایی اتخاذ این سیاست توسط تهران اذعان دارد در شرایط کنونی، ایران می‌داند که باید در قبال امتیازدهی به آژانس امتیازی از غرب بگیرد.
البته فلاحت‌پیشه نیز مانند حسین امیری در خوانشی مشترک، بر این باور است که چون اروپایی‌ها به شکل مستقیم با جنگ اوکراین درگیر هستند، پتانسیل تصاعد تنش در پرونده جدیدی به‌ویژه در کنار مرزهای خود در قبال مناقشه هسته‌ای با ایران را ندارند، اما رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم در عین حال روی این گزاره هم پافشاری می‌کند که برای اروپایی‌ها بسیار مهم است که به هر طریقی و با هر اهرم فشاری که شده موضع ایران را از روسیه در حواشی جنگ اوکراین جدا کنند. فلاحت‌پیشه این را یک اولویت سیاسی و دیپلماتیک برای اروپا می‌داند.
تحلیلگر مسائل بین‌الملل در مجموع آنچه عنوان داشت، استفاده اروپا از مکانیسم ماشه برای قطع مناسبات تهران - مسکو را جدی نمی‌بیند. چون به باور فلاحت‌پیشه، اروپایی‌ها به خوبی بر این واقعیت آگاه‌اند که اگر در سایه نزدیک‌شدن پایان محدودیت‌های تسلیحاتی ایران ذیل قطع‌نامه ۲۲۳۱ بخواهند از مکانیسم ماشه برای نرسیدن تهران به بازارهای تسلیحاتی استفاده کنند، نتیجه عکس خواهد داد و احتمال آن می‌رود که تهران و مسکو به‌خصوص در مقوله نظامی، دفاعی و امنیتی روابط نزدیک‌تر و جدی‌تری را با هم پی‌ریزی کنند. پس این نماینده ادوار باور دارد که اروپایی‌ها رفتار محتاطانه‌ای مانند دولت بایدن در قبال ایران، پرونده هسته‌ای و مکانیسم ماشه خواهند داشت.
انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و بایدن بلاتکلیف
با نزدیک‌ترشدن به موسم انتخابات ریاست‌جمهوری در ایالات متحده آمریکا و بلاتکلیف‌ماندن موضوع برجام و مذاکرات هسته‌ای به نظر می‌رسد جو بایدن سعی دارد از اهرم مکانیسم ماشه برای فشار به تهران و قراردادن ایران در مسیر مدنظر استفاده کند که البته حامد قاسم‌پور ادعایی کاملا متضاد با این گزاره را مطرح می‌کند و در گفت‌وگویش یادآور می‌شود که داغ‌ترشدن تنور انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و جدیت بایدن برای حضور در کاخ سفید برای دوره چهارساله دوم، اکنون ایالات متحده را در قبال ایران و پرونده هسته‌ای بلاتکلیف گذاشته است. چراکه از منظر این تحلیلگر حوزه آمریکا، رقابت جمهوری‌خواهان با دموکرات‌ها و چالش‌های کنگره و کاخ سفید به تشدید این فضای دوگانه و بلاتکلیفی واشنگتن دامن زده است تا جایی که به باور قاسم‌پور، بایدن نه می‌تواند به شکل واضح و آشکاری به سمت مذاکره با تهران گام بردارد و نه می‌تواند فعالکردن مکانیسم ماشه را با حمایت از اروپایی‌ها کلید بزند.
از این رو است که این کارشناس، «سیاست نه توافق، نه بحران» را نسخه موقتی از سوی کاخ سفید برای کنترل و مدیریت شرایط دوقطبی و بلاتکلیف در خود آمریکا می‌داند. قاسم‌پور یادآور می‌شود، بلاتکلیفی در آمریکا به گونه‌ای است که نه آینده مذاکرات هسته‌ای مشخص است، نه گفت‌وگوهای انجام‌شده توسط عمانی‌ها برای آزادی زندانیان دوتابعیتی. از طرف دیگر مفسر حوزه آمریکا دامنه این بلاتکلیفی در ایالات متحده را آن‌قدر جدی می‌داند که از یک سو دولت بایدن بارها عنوان داشته است گفت‌وگویی با ایران درخصوص مذاکرات هسته‌ای نخواهد داشت، اما هم‌زمان اخباری از پیشنهاد بر سر توافق موقت شنیده می‌شود و مضافا عمانی‌ها هم از ابتکاراتی برای آغاز گفت‌وگوهای هسته‌ای می‌گویند که به نظر می‌رسد با چراغ سبز آمریکا انجام شده باشد.
ازاینرو قاسم‌پور اعتقاد دارد اکنون دولت بایدن و در کل ساختار سیاسی آمریکا تکلیفش با هیچ موضوعی در هیچ سطحی روشن نیست و تا زمانی که انتخابات وجود داشته باشد این دوگانگی تشدید پیدا خواهد کرد و به دنبال آن بلاتکلیفی بیشتر خواهد شد، کمااینکه از یک سو کنگره به دنبال دائمی‌کردن تحریم‌های ایران و بستن دست دولت بایدن است و در سوی دیگر واشنگتن نیم‌نگاهی به توافق موقت و نقش‌آفرینی عمانی‌ها دارد.
در راستای گفته‌های حامد قاسم‌پور، گروهی از قانون‌گذاران جمهوری‌خواه و دموکرات آمریکا در اقدامی تقابلی لایحه‌ای را به مجلس نمایندگان این کشور ارائه کرده‌اند که یک مجوز قانونی دائمی برای رئیس‌جمهور این کشور جهت اعمال تحریم‌ها بر اقتصاد ایران به حساب می‌آید. لایحه یکپارچه‌سازی تحریم‌های ایران که با حمایت مایکل مک‌کال، رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا ارائه شده است، قصد دارد به طور دائمی قانون تحریم ایران (ISA) را که در سال ۱۹۹۶ تصویب شد و در سال ۲۰۲۶ تاریخ آن پایان می‌یابد، به طور همیشگی تمدید کند.
به گفته مک‌کال، این لایحه جدید بندهای الزام‌آور را از قانون تحریم‌های ایران حذف می‌کند که به موجب آن، مستلزم تمدیدشدن مداوم از سوی کنگره آمریکا بود و این تحریم‌ها تنها در زمانی لغو خواهند شد که ایران آنچه به ادعای آنان «رفتار تهدیدآمیز» خوانده شده را متوقف کند. پیش از این هم در کنگره آمریکا تلاش‌هایی برای تمدید دائمی قانون تحریم‌های ایران شده بود اما با تأیید هر دو حزب همراه نبود. این تلاش‌های کنگره می‌تواند دست بایدن را برای انجام هرگونه مذاکره با ایران بر سر احیای برجام ببندد.
در این میان با سفر حسین امیرعبداللهیان به عمان، دو موضوع تلاش آمریکا برای آزادی زندانیان دوتابعیتی و همچنین مطرح‌شدن ابتکاراتی از جانب مسقط با چراغ سبز واشنگتن در جهت ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای مطرح شد که ناصر کنعانی در نشست خبری دیروز خود و در پاسخ به سؤالی درباره ابتکاراتی که امیرعبداللهیان در عمان به آنها اشاره کرد، گفت: «با عمان سرفصل‌های مشترک زیادی برای گفت‌وگو و تبادل نظر داریم که این موضوعات هم دوجانبه و هم منطقه‌ای است. طرف عمانی همواره انگیزه‌های خوب و همراه با احترامی داشته که در برخی موضوعات پیچیده منطقه‌ای ایفای نقش کند. در موضوع برجام و رفع تحریم‌ها علیه ایران و بازگشت همه طرف‌ها به مذاکرات و احیای برجام، طرف عمانی در این زمینه هم قبلا تلاش‌هایی انجام داد و الان هم ایده‌هایی دارد که مطرح کرده است. ایران به حسن نیت عمان احترام می‌گذارد و عمان را دارای تجربه در این خصوص می‌داند. طرح جزئیات در این مقطع زمانی نمی‌تواند کمک‌کننده باشد».
سخنگوی دستگاه سیاست خارجی کشور در سوی دیگر به مذاکرات بر سر آزادی زندانیان دوتابعیتی هم اشاره کرد. کنعانی در این باره اظهار کرد: «روندی است که از مدت‌ها پیش بین دو طرف با نقش‌آفرینی طرف ثالث استمرار یافته و به توافقی رسیدیم و متأسفانه از سوی دولت آمریکا در چارچوب آن توافق عملی نشد و کار پیش نرفت و تلاش‌ها ادامه دارد. این موضوع را انسانی می‌دانیم و برای اجرای آن و تبادل زندانیان آمادگی داریم».
البته قاسم‌پور در بخش پایانی گفت‌وگوی خود سناریوی تقسیم وظایف بین اروپا و آمریکا و همچنین بین دولت بایدن و کنگره را در جهت اجرای سیاست چماق و هویج چندان دور از ذهن نمی‌داند. حال باید دید در روزها و هفته‌های پیش‌رو به‌خصوص در روزهای منتهی به نشست فصلی شورای حکام آیا اختلافات پادمانی حل خواهد شد یا خیر؟ و نهایتا فضا به سمت تعامل پیش خواهد رفت یا تقابل؟
فعال‌شدن مکانیسم ماشه از ادعا تا واقعیت
شرق در ادامه نوشت: با توییت شنبه هفته جاری علی واعظ، دوباره فعال‌شدن یا فعال‌نشدن مکانیسم ماشه به محافل رسانه‌ای و تحلیلی بازگشته است؛ اینکه در شرایط کنونی آیا اروپایی‌ها با حمایت آمریکا در مسیر ضربه‌زدن به برجام از طریق فعال‌شدن این مکانیسم (ماشه) گام برمی‌دارند یا خیر؟ آیا در وضعیتی که شاهد تداوم و حتی تشدید جنگ اوکراین هستیم، غرب به سمت تشدید اختلاف‌ها و بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت و سازمان ملل در قبال ایران خواهد رفت و جبهه جدیدی از تنش‌ها را با موضوع هسته‌ای برای خود شکل می‌دهد؟
در همین باره بهزاد نیک‌منش ادعای علی واعظ را در صورت واقعیت، آغاز دور جدیدی از فشارها بر ایران در حوزه هسته‌ای می‌داند. از نگاه این مفسر حوزه سیاست خارجی، به دلیل مجموعه‌ای از اتفاقات از بحث غنی‌سازی ۶۰ درصدی تا ادعای غنی‌سازی ۸۴ درصدی، بدون پاسخ ماندن برخی سؤالات آژانس، روند کند و فرسایشی مسیر حل اختلاف‌های تهران و آژانس بر سر موضوعات پادمانی و از همه مهم‌‌تر تداوم جنگ اوکراین، فضایی شکل گرفته است که طرفین (ایران و غرب) در یک گسل در موضوع مذاکرات هسته‌ای و احیای برجام قرار دارند.
در سایه این نکات و همچنین اتفاقات دیگری مانند نقش‌آفرینی مخرب اسرائیل، نیک‌منش گزاره مهم‌‌تر و پررنگ‌تر را تلاش اروپا و آمریکا بر سر فعالکردن مکانیسم ماشه می‌داند؛ چراکه از منظر این کارشناس، «تداوم شرایط کنونی نگرانی جدی را در اروپایی‌ها و آمریکا ایجاد کرده است که تهران در کمترین فاصله ممکن با نقطه گریز هسته‌ای قرار دارد و به موازات آن، روند کُند مذاکرات ایران و آژانس مزید بر علت شده است». به همین دلیل این تحلیلگر یکی از راه‌ها برای اعمال فشار از نگاه اروپایی‌ها و همچنین ایالات متحده را توسل به مکانیسم ماشه، فارغ از تبعات بعدی آن می‌داند. با چنین خوانشی، مفسر حوزه سیاست خارجی نکته مهمی را متذکر می‌شود و می‌گوید: «امکان برگزاری جلسات بعدی بر سر فعالکردن مکانیسم ماشه توسط کشورهای اروپایی و آمریکا نیز در این رابطه وجود دارد». البته نیک‌منش بر این باور است که شاید در گام‌های ابتدایی سعی شود از فعال‌شدن مکانیسم ماشه برای فشار روانی به ایران استفاده شود، اما اگر تهران در مسیر مدنظر آنها قرار نگیرد، غرب احتمالا آن را (مکانیسم ماشه) فعال خواهد کرد.
این در حالی است که حسین امیری، دیگر کارشناس، برخلاف نیک‌منش، ادعای علی واعظ و اساسا فعال‌شدن مکانیسم ماشه از طرف سه کشور اروپایی را سناریویی دور از واقعیت می‌داند؛ چراکه او یادآور می‌شود «اکنون اروپایی‌ها در مواجهه کامل و مستقیم با جنگ اوکراین قرار دارند. به‌همین‌دلیل ظرفیت و پتانسیل دیگری برای بحران‌آفرینی و تنش جدید ندارند».
این تحلیلگر حوزه سیاست خارجی با اذعان به این نکته که شاید ایالات متحده آمریکا با تحریک اروپایی‌ها به دنبال فعالکردن مکانیسم ماشه باشد، متذکر می‌شود که موضوع هسته‌ای ایران در سایه فعال‌شدن این مکانیسم (ماشه) از نظر ژئوپلیتیک تهدیدی برای ایالات متحده قلمداد نمی‌شود؛ اما به واسطه قرابت سرزمینی اروپا با خاورمیانه قطعا هرگونه تنش هسته‌ای درباره ایران می‌تواند ناامنی را به مرزهای اروپا سرایت بدهد. به‌همین‌دلیل امیری، یا ادعای علی واعظ را از اساس نادرست و با هدف فشار روانی به ایران قلمداد می‌کند یا اینکه به باور او، آمریکایی‌ها سعی دارند اروپا را در گودال مکانیسم ماشه مانند گذشته گرفتار کنند.
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه هم در گفت‌وگویی که داشت، می‌گوید که در سایه سیاست «نه توافق، نه بحران»، دولت بایدن فعلا به دنبال بحران‌آفرینی در قبال پرونده هسته‌ای ایران با فعالکردن مکانیسم ماشه ذیل تحریک اروپایی‌ها نیست. به‌همین‌دلیل این کارشناس خاطرنشان می‌کند که در برهه‌هایی به نقل از برخی منابع رسانه‌ای پیشنهادهایی از سوی آمریکا بر سر توافق موقت با ایران مطرح شد؛ هرچند بعد از انتشار این اخبار درباره پیشنهاد توافق موقت و نگرانی اسرائیل شاهد تکذیبیه‌های نصفه‌و‌نیمه مقامات کاخ سفید بودیم؛ اما این تحلیلگر «توافق موقت» را یک راهکار برای برون‌رفت از بن‌بست کنونی از سوی دولت بایدن تلقی می‌کند تا آمریکایی‌ها با غافلگیری بیشتری در مسائل منطقه‌ای و پرونده هسته‌ای ایران مواجه نشوند.
جنگ اوکراین و مکانیسم ماشه
در یک بازخوانی از موضوع فعال‌شدن مکانیسم ماشه به نظر می‌رسد تداوم تعلیق در گفت‌وگوهای هسته‌ای و نیز تأثیر برخی موضوعات مانند برخی مسائل داخلی ایران بر شکل‌گیری گسل میان اروپا و آمریکا با تهران برای احیای برجام در کنار اختلافات تهران و آژانس، عاملی در راستای فعال‌شدن مکانیسم ماشه با هدف نرسیدن تهران به نقطه گریز هسته‌ای باشد؛ اما در یک لایه عمیق‌تر می‌توان جنگ اوکراین و مناسبات تهران - مسکو در حوزه نظامی، دفاعی و تسلیحاتی را هم از جمله عوامل مهم برای تحریک اروپا و آمریکا در راستای فعالکردن مکانیسم ماشه دانست. ۲۶ دی ۱۴۰۱، هشتمین سال برجام هم آغاز شده و تا ۲۶ دی ۱۴۰۲ ادامه دارد. در مهرماه سال جاری تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت از جمله تحریم‌های حوزه موشکی ذیل قطع‌نامه 2231 که ضمن برجام است، پایان می‌یابد و به دنبال آن در دی ماه امسال نیز باید تحریم‌های تسلیحاتی اروپا علیه ایران خاتمه پیدا کند. مضافا بر‌اساس قطع‌نامه 2231 بسیاری از محدودیت‌های فنی هسته‌ای ایران در پایان سال هشتم منقضی می‌شوند. به‌همین‌دلیل یکی از موضوعات جدی پایان محدودیت فروش سلاح‌های پیشرفته به تهران بعد از اکتبر است.
دراین‌باره علی لقمانی دیگر کارشناسی است که در گفت‌وگوی خود از منظر غیرهسته‌ای به موضوع فعال‌شدن مکانیسم ماشه می‌نگرد و تأکید دارد که با توجه به تداوم جنگ اوکراین برای سال جاری، همکاری‌های ایران و روسیه به یکی از دغدغه‌های جدی آمریکا و اروپا تبدیل شده است. ازاینرو محتمل خواهد بود که قبل از پایان این محدودیت‌ها برای دستیابی ایران به بازار سلاح، سه عضو اروپایی برجام با مدیریت واشنگتن، ذیل فعال‌شدن مکانیسم ماشه، شرایط را برای ایران سخت‌تر کنند. البته تحلیلگر حوزه بین‌الملل هم‌زمان این تصور را هم دارد که دو طرف (تهران و غرب) بر سر تمدید این شرایط به اجماع برسند که به نظر لقمانی مسیر این اجماع از دل حل اختلافات پادمانی تهران و آژانس می‌گذرد.
پیرو این نکته مهم لقمانی، ناصر کنعانی در نشست خبری دیروز خود به روند تعامل تهران با آژانس هم اشاره کرد و در پاسخ به پرسشی درباره ادعای برخی از مقام‌ها و رسانه‌های غربی درخصوص اینکه روند نصب دوربین‌های آژانس در تجهیزات هسته‌ای ایران کُند صورت می‌گیرد و گاهی از سوی تهران در این زمینه همکاری‌های لازم صورت نگرفته است، گفت: «بر مبنای سفر آقای گروسی در اواخر سال گذشته به تهران، توافقی بین دو طرف ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صورت گرفت، بیانیه مشترکی صادر شد و گام‌های اجرائی و عملیاتی تعیین شد که سوءتفاهمات برطرف شود. در این زمینه دو بار هم سفر مقامات آژانس به ایران انجام شد و همکاری‌ها در این زمینه گام به گام صورت می‌گیرد».
سخنگوی دستگاه دیپلماسی با تأکید بر اینکه طرح موضوعات رسانه‌ای از این دست را کمک‌کننده نمی‌داند، افزود: «به مقامات آژانس توصیه می‌کنیم که با توجه به توافقات صورت‌گرفته و استقبال ایران از هیئت‌های آژانس از طرح مسائل فنی در حوزه رسانه اجتناب کنند و اجازه دهند مسائل در سیر طبیعی و فنی خودش به پیش رود».
در سایه آنچه ناصر کنعانی ذیل تعاملات ایران و آژانس عنوان کرد، علی لقمانی مسیر پیش‌رو را کند، پیچیده و زمان‌بر می‌داند. به‌ویژه آنکه تنها چند هفته تا برگزاری نشست فصلی شورای حکام وجود دارد. تحلیلگر حوزه بین‌الملل در ادامه روی این نکته مهم نیز تأکید دارد که به نظر نمی‌رسد تا واپسین روزهای منتهی به برگزاری نشست فصلی شورای حکام در خردادماه این روند کُند و فرسایشی تسریع شود؛ چراکه از نگاه او، تهران به دنبال امتیازگیری است. در تبیین دقیق‌تر این گزاره مطرح‌شده علی لقمانی، حشمت‌الله فلاحت‌پیشه هم از تلاش تهران برای امتیازگیری از طرف غربی در ازای همکاری با آژانس می‌گوید.
نماینده ادوار مجلس در ادامه گپ و گفتش روی روند مدنظر تهران در تعامل با آژانس در دوره‌های قبل تمرکز می‌کند و اعتقاد دارد که «در دوره‌های قبلی ایران سعی کرده است کمی مانده به نشست فصلی شورای حکام با اجازه‌دادن به گروسی برای سفر به ایران و انجام توافقات، اعضای شورای حکام را از صدور قطع‌نامه علیه ایران منصرف کند»؛ اما روند فعلی از منظر فلاحت‌پیشه قدری متفاوت است، چراکه از دید او اکنون تهران سعی دارد عملیاتی‌کردن توافق اسفندماه با رافائل گروسی و اجازه‌دادن به هیئت فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای حضور در ایران را به مابازا و دستاوردی از جانب غربی‌ها گره بزند.
کارشناس حوزه سیاست خارجی در تشریح چرایی اتخاذ این سیاست توسط تهران اذعان دارد در شرایط کنونی، ایران می‌داند که باید در قبال امتیازدهی به آژانس امتیازی از غرب بگیرد.
البته فلاحت‌پیشه نیز مانند حسین امیری در خوانشی مشترک، بر این باور است که چون اروپایی‌ها به شکل مستقیم با جنگ اوکراین درگیر هستند، پتانسیل تصاعد تنش در پرونده جدیدی به‌ویژه در کنار مرزهای خود در قبال مناقشه هسته‌ای با ایران را ندارند، اما رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم در عین حال روی این گزاره هم پافشاری می‌کند که برای اروپایی‌ها بسیار مهم است که به هر طریقی و با هر اهرم فشاری که شده موضع ایران را از روسیه در حواشی جنگ اوکراین جدا کنند. فلاحت‌پیشه این را یک اولویت سیاسی و دیپلماتیک برای اروپا می‌داند.
تحلیلگر مسائل بین‌الملل در مجموع آنچه عنوان داشت، استفاده اروپا از مکانیسم ماشه برای قطع مناسبات تهران - مسکو را جدی نمی‌بیند. چون به باور فلاحت‌پیشه، اروپایی‌ها به خوبی بر این واقعیت آگاه‌اند که اگر در سایه نزدیک‌شدن پایان محدودیت‌های تسلیحاتی ایران ذیل قطع‌نامه ۲۲۳۱ بخواهند از مکانیسم ماشه برای نرسیدن تهران به بازارهای تسلیحاتی استفاده کنند، نتیجه عکس خواهد داد و احتمال آن می‌رود که تهران و مسکو به‌خصوص در مقوله نظامی، دفاعی و امنیتی روابط نزدیک‌تر و جدی‌تری را با هم پی‌ریزی کنند. پس این نماینده ادوار باور دارد که اروپایی‌ها رفتار محتاطانه‌ای مانند دولت بایدن در قبال ایران، پرونده هسته‌ای و مکانیسم ماشه خواهند داشت.
انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و بایدن بلاتکلیف
با نزدیک‌ترشدن به موسم انتخابات ریاست‌جمهوری در ایالات متحده آمریکا و بلاتکلیف‌ماندن موضوع برجام و مذاکرات هسته‌ای به نظر می‌رسد جو بایدن سعی دارد از اهرم مکانیسم ماشه برای فشار به تهران و قراردادن ایران در مسیر مدنظر استفاده کند که البته حامد قاسم‌پور ادعایی کاملا متضاد با این گزاره را مطرح می‌کند و در گفت‌وگویش یادآور می‌شود که داغ‌ترشدن تنور انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و جدیت بایدن برای حضور در کاخ سفید برای دوره چهارساله دوم، اکنون ایالات متحده را در قبال ایران و پرونده هسته‌ای بلاتکلیف گذاشته است. چراکه از منظر این تحلیلگر حوزه آمریکا، رقابت جمهوری‌خواهان با دموکرات‌ها و چالش‌های کنگره و کاخ سفید به تشدید این فضای دوگانه و بلاتکلیفی واشنگتن دامن زده است تا جایی که به باور قاسم‌پور، بایدن نه می‌تواند به شکل واضح و آشکاری به سمت مذاکره با تهران گام بردارد و نه می‌تواند فعالکردن مکانیسم ماشه را با حمایت از اروپایی‌ها کلید بزند.
از این رو است که این کارشناس، «سیاست نه توافق، نه بحران» را نسخه موقتی از سوی کاخ سفید برای کنترل و مدیریت شرایط دوقطبی و بلاتکلیف در خود آمریکا می‌داند. قاسم‌پور یادآور می‌شود، بلاتکلیفی در آمریکا به گونه‌ای است که نه آینده مذاکرات هسته‌ای مشخص است، نه گفت‌وگوهای انجام‌شده توسط عمانی‌ها برای آزادی زندانیان دوتابعیتی. از طرف دیگر مفسر حوزه آمریکا دامنه این بلاتکلیفی در ایالات متحده را آن‌قدر جدی می‌داند که از یک سو دولت بایدن بارها عنوان داشته است گفت‌وگویی با ایران درخصوص مذاکرات هسته‌ای نخواهد داشت، اما هم‌زمان اخباری از پیشنهاد بر سر توافق موقت شنیده می‌شود و مضافا عمانی‌ها هم از ابتکاراتی برای آغاز گفت‌وگوهای هسته‌ای می‌گویند که به نظر می‌رسد با چراغ سبز آمریکا انجام شده باشد.
ازاینرو قاسم‌پور اعتقاد دارد اکنون دولت بایدن و در کل ساختار سیاسی آمریکا تکلیفش با هیچ موضوعی در هیچ سطحی روشن نیست و تا زمانی که انتخابات وجود داشته باشد این دوگانگی تشدید پیدا خواهد کرد و به دنبال آن بلاتکلیفی بیشتر خواهد شد، کمااینکه از یک سو کنگره به دنبال دائمی‌کردن تحریم‌های ایران و بستن دست دولت بایدن است و در سوی دیگر واشنگتن نیم‌نگاهی به توافق موقت و نقش‌آفرینی عمانی‌ها دارد.
در راستای گفته‌های حامد قاسم‌پور، گروهی از قانون‌گذاران جمهوری‌خواه و دموکرات آمریکا در اقدامی تقابلی لایحه‌ای را به مجلس نمایندگان این کشور ارائه کرده‌اند که یک مجوز قانونی دائمی برای رئیس‌جمهور این کشور جهت اعمال تحریم‌ها بر اقتصاد ایران به حساب می‌آید. لایحه یکپارچه‌سازی تحریم‌های ایران که با حمایت مایکل مک‌کال، رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا ارائه شده است، قصد دارد به طور دائمی قانون تحریم ایران (ISA) را که در سال ۱۹۹۶ تصویب شد و در سال ۲۰۲۶ تاریخ آن پایان می‌یابد، به طور همیشگی تمدید کند.
به گفته مک‌کال، این لایحه جدید بندهای الزام‌آور را از قانون تحریم‌های ایران حذف می‌کند که به موجب آن، مستلزم تمدیدشدن مداوم از سوی کنگره آمریکا بود و این تحریم‌ها تنها در زمانی لغو خواهند شد که ایران آنچه به ادعای آنان «رفتار تهدیدآمیز» خوانده شده را متوقف کند. پیش از این هم در کنگره آمریکا تلاش‌هایی برای تمدید دائمی قانون تحریم‌های ایران شده بود اما با تأیید هر دو حزب همراه نبود. این تلاش‌های کنگره می‌تواند دست بایدن را برای انجام هرگونه مذاکره با ایران بر سر احیای برجام ببندد.
در این میان با سفر حسین امیرعبداللهیان به عمان، دو موضوع تلاش آمریکا برای آزادی زندانیان دوتابعیتی و همچنین مطرح‌شدن ابتکاراتی از جانب مسقط با چراغ سبز واشنگتن در جهت ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای مطرح شد که ناصر کنعانی در نشست خبری دیروز خود و در پاسخ به سؤالی درباره ابتکاراتی که امیرعبداللهیان در عمان به آنها اشاره کرد، گفت: «با عمان سرفصل‌های مشترک زیادی برای گفت‌وگو و تبادل نظر داریم که این موضوعات هم دوجانبه و هم منطقه‌ای است. طرف عمانی همواره انگیزه‌های خوب و همراه با احترامی داشته که در برخی موضوعات پیچیده منطقه‌ای ایفای نقش کند. در موضوع برجام و رفع تحریم‌ها علیه ایران و بازگشت همه طرف‌ها به مذاکرات و احیای برجام، طرف عمانی در این زمینه هم قبلا تلاش‌هایی انجام داد و الان هم ایده‌هایی دارد که مطرح کرده است. ایران به حسن نیت عمان احترام می‌گذارد و عمان را دارای تجربه در این خصوص می‌داند. طرح جزئیات در این مقطع زمانی نمی‌تواند کمک‌کننده باشد».
سخنگوی دستگاه سیاست خارجی کشور در سوی دیگر به مذاکرات بر سر آزادی زندانیان دوتابعیتی هم اشاره کرد. کنعانی در این باره اظهار کرد: «روندی است که از مدت‌ها پیش بین دو طرف با نقش‌آفرینی طرف ثالث استمرار یافته و به توافقی رسیدیم و متأسفانه از سوی دولت آمریکا در چارچوب آن توافق عملی نشد و کار پیش نرفت و تلاش‌ها ادامه دارد. این موضوع را انسانی می‌دانیم و برای اجرای آن و تبادل زندانیان آمادگی داریم».
البته قاسم‌پور در بخش پایانی گفت‌وگوی خود سناریوی تقسیم وظایف بین اروپا و آمریکا و همچنین بین دولت بایدن و کنگره را در جهت اجرای سیاست چماق و هویج چندان دور از ذهن نمی‌داند. حال باید دید در روزها و هفته‌های پیش‌رو به‌خصوص در روزهای منتهی به نشست فصلی شورای حکام آیا اختلافات پادمانی حل خواهد شد یا خیر؟ و نهایتا فضا به سمت تعامل پیش خواهد رفت یا تقابل؟
